Анализатор туралы, жүректің жиырылуы, зәр шығару жүйесі

Жоспар
Кіріспе

1. Анализатор туралы
2. Жүректің жиырылуы
3. Зәр шығару жүйесі

Бізді қоршаған дүние туралы барлық мәліметті арнайы сезімтал мүшелер — көру, есту, иіс сезу, сипап сезу және дәм сезу анализаторлары арқылы аламыз. Анализатор — рецепторлы мүше, жүйке жолдары мен үлкен ми сыңарлары қыртысын қоса ми орталықтарынан тұрады. Анализаторлардың әрқайсысының көмегімен адамда әр түрлі сезімдер: температура, ауыру, иіс, жарық, дыбыс және т.б. қалыптасады.
Анализаторларға байланысты бір мезгілде қоршаған дүние құбылыстары мен заттарын егжей-тегжей талдау арқылы әр түрлі сезімнің үздіксіз синтезі жүреді. Сондықтан бізді қоршаған дүниені тұтас қабылдау жүзеге асырылады.
Адамның қабылданатын тітіркендіргіштердің жеке белгілерін ажырата білу қабілетін жаттықтыруға болады. Мысалы, парфюмерия өнеркәсібінде жұмыс істейтін иіс дегустаторлары бар. Солар ғана дәл аспап анықтай алмайтын әр түрлі иістің химиялық құрамындағы шамалы ғана айырмашылықты бағалай алады.
Анализаторлар жұмысына байланысты пайда болатын сезім қабылданатын тітіркендіргіш әрекетінің сипаты, белгісі бойынша бөлінеді:
а) арақашықтыққа (көру, есту, иіс сезу);
ә) жанасқанда (тері және дәм сезу сезімталдығы);
б) химиялық (иіс сезу, дәм сезу);
в) механикалық (есту, сипап-сезу);
г) жарық (көру).
И.П. Павлов анықтағандай, кез келген анализатор негізгі үш: рецепторлар (қабылдаушы буын), жүйке жолдары (өткізгіш буын) және ми орталығы (орталық өңдейтін буын) буынынан тұрады.
Адам денесінің әрбір бөлігінде рецепторлардың бірнеше түрі бар. Мысалы, ауыз қуысында дәм сезу рецепторларынан басқа ыстық, суық және ауыруды сезу рецепторлары да орналасқан. Сондықтан кәдімгі жағдайда бізде жеке сезімдер емес, сезімдердің тұтас үйлесімі пайда болады. Анализаторлар да бір-бірінен оқшау емес, тығыз өзара әрекетте қызмет етеді. Жеке анализаторлардан жүйке жолдары мидың қатаң түрде белгілі бір орталығына бағытталады. Мысалы, шуйде аймағында - көру анализаторының жоғары бөлімі, ал самай аймағында - есту, төбе аймағында тері бөлімі орналасады.
Адам дыбысты естігенде, осы дыбыстың физикалық белгілеріне аз мән беретіні белгілі. Мағыналық мазмұны, яғни дыбыс не туралы белгі, хабар, ақпарат беретіні маңызды болып саналады. Бұл сезімталдықтың барлық түріне қатысты. Сонымен, анализаторлар ақпаратты қабылдау және өңдеу процестерін жүзеге асырады.
Тітіркендіргіштер адекватты және адекватсыз болып бөлінеді. Адекватты дегеніміз осы тканьнің үйреншікті тітіркенуі. Мысалы, көзге болатын сәуле әсері, құлаққа келетін дыбыс әсері. Адекватсыз дегеніміз тканьнің үйренбеген жағдайға тітіркенуі. Тітіркену физикалық. химиялық, биологиялық және электрлік болып бөлінеді. Тітіркенуден қозу болғанға дейінгі уақытты хронаксия дейді. Хронаксия туралы ілімді жасаған франсуз ғалымы Л.Лапик.

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

1. Анализатор туралы

Бізді қоршаған дүние туралы барлық мәліметті арнайы сезімтал мүшелер -- көру, есту, иіс сезу, сипап сезу және дәм сезу анализаторлары арқылы аламыз. Анализатор -- рецепторлы мүше, жүйке жолдары мен үлкен ми сыңарлары қыртысын қоса ми орталықтарынан тұрады. Анализаторлардың әрқайсысының көмегімен адамда әр түрлі сезімдер: температура, ауыру, иіс, жарық, дыбыс және т.б. қалыптасады.
Анализаторларға байланысты бір мезгілде қоршаған дүние құбылыстары мен заттарын егжей-тегжей талдау арқылы әр түрлі сезімнің үздіксіз синтезі жүреді. Сондықтан бізді қоршаған дүниені тұтас қабылдау жүзеге асырылады.
Адамның қабылданатын тітіркендіргіштердің жеке белгілерін ажырата білу қабілетін жаттықтыруға болады. Мысалы, парфюмерия өнеркәсібінде жұмыс істейтін иіс дегустаторлары бар. Солар ғана дәл аспап анықтай алмайтын әр түрлі иістің химиялық құрамындағы шамалы ғана айырмашылықты бағалай алады.
Анализаторлар жұмысына байланысты пайда болатын сезім қабылданатын тітіркендіргіш әрекетінің сипаты, белгісі бойынша бөлінеді:
а) арақашықтыққа (көру, есту, иіс сезу);
ә) жанасқанда (тері және дәм сезу сезімталдығы);
б) химиялық (иіс сезу, дәм сезу);
в) механикалық (есту, сипап-сезу);
г) жарық (көру).
И.П. Павлов анықтағандай, кез келген анализатор негізгі үш: рецепторлар (қабылдаушы буын), жүйке жолдары (өткізгіш буын) және ми орталығы (орталық өңдейтін буын) буынынан тұрады.
Адам денесінің әрбір бөлігінде рецепторлардың бірнеше түрі бар. Мысалы, ауыз қуысында дәм сезу рецепторларынан басқа ыстық, суық және ауыруды сезу рецепторлары да орналасқан. Сондықтан кәдімгі жағдайда бізде жеке сезімдер емес, сезімдердің тұтас үйлесімі пайда болады. Анализаторлар да бір-бірінен оқшау емес, тығыз өзара әрекетте қызмет етеді. Жеке анализаторлардан жүйке жолдары мидың қатаң түрде белгілі бір орталығына бағытталады. Мысалы, шуйде аймағында - көру анализаторының жоғары бөлімі, ал самай аймағында - есту, төбе аймағында тері бөлімі орналасады.
Адам дыбысты естігенде, осы дыбыстың физикалық белгілеріне аз мән беретіні белгілі. Мағыналық мазмұны, яғни дыбыс не туралы белгі, хабар, ақпарат беретіні маңызды болып саналады. Бұл сезімталдықтың барлық түріне қатысты. Сонымен, анализаторлар ақпаратты қабылдау және өңдеу процестерін жүзеге асырады.
Тітіркендіргіштер адекватты және адекватсыз болып бөлінеді. Адекватты дегеніміз осы тканьнің үйреншікті тітіркенуі. Мысалы, көзге болатын сәуле әсері, құлаққа келетін дыбыс әсері. Адекватсыз дегеніміз тканьнің үйренбеген жағдайға тітіркенуі. Тітіркену физикалық. химиялық, биологиялық және электрлік болып бөлінеді. Тітіркенуден қозу болғанға дейінгі уақытты хронаксия дейді. Хронаксия туралы ілімді жасаған франсуз ғалымы Л.Лапик.
Лабильдік- айырықшы ритмді тітіркенгішке тірі тканьнің айрықша ритмді жауап беру қасиеті. Басқаша айтқанда лабильдік - дегеніміз тканьнің функциональдық тұрақсыздығы. Лабильдік қасиет әрбір аппараттың физиологиялық әрекетіне байланысты. Тітіркену- тканьнің тітіркендіргішке беретін қабілеттілік жауабы - заттар алмасуының өзгеруі, дене температурасының көтерілуі.
Биоэлектірлік құбылыстар. Тірі құрылымдардағы электрлік өзгерістерді биоэлектрлік құбылыстар деп атайды. Жануар электрінің бар екендігі туралы алғашқы мәліметтерді ХVIII ғасырдың аяғында зерттеген Л.Гальвани. Тірі тканьдерде биопотенциалдың бірнеше түрі кездеседі. Олар: тыныштық- мембраналық, зақымдану, электротондық, локальдық, қақпа, әрекет, табалдырық потенциалдары. Мембраналық потенциал - тыныштық күйде клетка мембранасының сыртқы бетінің оң электр зарядты, ішкі бетінің онымен салыстырғанда теріс электр зарядты болатындығынан туатын айырымның нәтижесі. Мұның шамасы - 50-90 мВ. Сипаттамасы: бір фазалық, тұрақты; Na және K насос аркылы пайда болатын биоэлектірлік құбылыс, әрекет потенциалдан төмен. Әрекет потенциялы - табалдырық күші бар тітіркендіргіш әсер еткенде, нерв, ет және кейбір басқа клеткаларда қозу кезінде тез тербелістер түрінде байқалатын мембраналық потенциал өзгерістері. Мұның шамасы - 50 - 120 мВ. Сипаттамасы: тұрақты емес; Na және K насос аз жұмыс істейді немесе жоқ, екіфазалық, мембраналық потенциалдан жоғары.
Тыныштық потенциалының табиғатын түсіндіру үшін әр түрлі гипотезалар мен теориялар ұсынылады. 1896, ж В.Чаговец Аррениустың электролиттік диссоциация теориясына сүйене отырып, потенциалдар пайда болуын иондардың орын ауыстыруымен түсіндіруге талаптанады. Оның гипотезасы бойынша, бұл процесте көмір қышқылы диссосацияланған кезде түзілетін иондар диффуздануының әр түрлі жылдамдықта жүретіндігі негізгі фактор болып есептеледі. Ю.Берншетейн мамбраналық - иондық теорияны ұсынды. Оның түсінігінше, клетка мембранасы калий иондарын таңдап өткізеді де, басқа иондарды, мысалы натрий иондарын өткізбейді. Сондықтан клетка мембранасының сыртында оң заряд пайда болады, ал ішінде теріс заряд пайда болады.
Aғза әcepдi әр түрлi жүйкелердiң ұштары - рецепторлары арқылы қабылдайды. Ол рецепторлар арнаулы сезiм мүшелерiнде: көз, құлaқ , тiл, мұрын, тepi, бұлшықеттерi, iшкi мүшелер т.б. орналасады.
Рецепторлардың жануарлар мен адамдарда белгiлi мүшелерге жинақталуы ағзаның сыртқы ортамен байланысының күрделiлiгiнен, эволюциялық даму нәтижесiнде пaйда болғаны белгiлi. Бұл жaғдай aғзадағы жүйке жүйеciнiң эволюциямен тығыз байланысты болуымен түсiндiрiледi.
Жануартанудағы бiржасушалы қaрапайым жәндiктердiң және төмeнгi дәрежелi көпжасушалы iшек қуысты жәндiктердің сыртқы әcepдi барлық дeнeciмeн жиырылып қабылдайтыны мәлiм. Ал aдaмдapдың дeнeciнe тітipкендiргiш нәрсе тисе, оның бүкiл денесi емес, сол тiтiркендiргiштің орны жиырылады, барлық денені қозғалтпай-ақ тiтiркендiргiш тиген жердiң өзiмен ғана жиырылып жауап бередi. Мысалы, бетке шыбынның қонуын еске алыңыз. Бұл жaғдай эволюциялық даму нәтижесiнде рецепторлы жасушалар ағзаның белгiлi бiр жерiне жинақтала бастағанын көpceтeдi. Мысалы: құpттap және құрылысы күрделi жәндiктepдe сезiм (рецепторлық) жасушалары ауыздың аймағында және қapмалағыштарына жиналады. Сөйтiп өмip тiршiлiгiне байланысты, рецепторлық жасушалардың белгiлi шоғыры бiртiндеп тек әдеттенген, үйренген тiтiркендiргiшке жауап беруге бейiмделген. Мұндайда рецепторлардың бiреуi - жарыққа, басқасы - тиген, қозғалған әсерге, т.б. жауап берген. Рецепторлар cыpтқы ортаның өзгерiсiн бiртiндеп қашықтан да қабылдайтын болды. Aғзада жүйке түйiндерi пайда болып, түйiндi (ганглиозды) жүйке жүйесi түзiлдi. Тiтiркендiргiштi қaшықтан қaбылдайтын рецепторлар тipшiлiк жaғдaйына байланысты aғзаның алдыңғы бөлiгiне шоғырлана бастап, дeнeнiң бас бөлiмiне: көру, есту, дем және иiс білy, тепе-теңдiктi сaқтay сезiм мүшелерi жинақталған.
Эволюциялық даму нәтижесiнде омыртқалылaрда үлкен ми cыңapының қарқын дамуына байланысты, оның қыртысында барлық сезiм мүшелерiнiң орталық аймақтары пайда болды. Олар сезiм мүшелерiндегi рецепторлармен жүйке талшықтары арқылы байланысып, талдамалар қызмет aтқapa бастады. Әcipece, адамдарда кез келген рецептордың тiтiркендiргiш арқылы қозуы ми қыртысына жеткізiледi. Ол жерде ауырғанды, жылылықты, суықтықты, көpгeндi, дыбысты т.б. ажыратады. Сондықтан да бiз санамыздан тыс дүниеде бар заттарды сезiм мушелерiмiз арқылы қабылдап (көрiп, естiп-aқ), талдама жолдары арқылы түйсiк aлaмыз.

2. Жүректің жиырылуы

Адам жүрегі - қуысты бұлшықетті мүше. Тұтас вертикаль перде арқылы ол екі жарты бөлікке бөлінеді: сол және оң. Горизонталь бағытта өтетін екінші перде жүректі төрт қуысқа бөледі: жоғарғы қуыстар- жүрекшелер, төменгі- қарыншалар. Жаңа туған нәрестенің жүрегінің массасы орта есеппен 20 г- ға тең. Ересек адамның жүрегінің массасы 0,425 -- 0,570 кг. Ересек адамның жүрегінің ұзындығы 12 -- 15 см- ге жетеді, көлденең қимасының өлшемі 8 -- 10 см, алдыңғы- артқы 5-8 см. Жүректің массасы мен өлшемдері кейбір ауруларда (жүрек ақауы) және ұзақ уақыт ауыр дене еңбегімен немесе спортпен шұғылданатын адамдарда өзгереді.
Жүрек қабырғасы үш қабаттан тұрады:
Ішкі
Ортаңғы
сыртқы.
Ішкі қабат эндотелийлі (қан және лимфа тамырларын ішінен астарлайтын жалпақ жасушалар қабаты) қабықшадан (эндокард) тұрады, ол жүректің ішкі бетін астарлап жатады. Ортаңғы қабат (миокард) көлденең- жолақты бұлшықеттен тұрады. Жүрекшелер бұлшықеттері қарынша бұлшықеттерінен дәнекер ұлпалар (тіндер) пердесімен бөлінген, осы тіндер тығыз фиброзды талшықтардан құралады -- фиброзды сақина. Жүрекшелердің бұлшықетті қабаты қарыншалардың бұлшықетті қабатына қарағанда бірталай нашар жетілген, ол жүректің әр бөлігінің жасайтын қызметтерінің ерекшелігіне байланысты. Жүректің сыртқы беті сірі қабықпен (эпикард) қапталған, ол жүрек маңы қапшығының (сөмкенің)- перикардтың, ішкі жапырағы болып табылады. Сірі қабықтың астында аса ірі жүрек артериялары мен көктамырлары орналасқан, олар жүрек тіндерін қанмен қамтамасыз етеді, және жүректі невртендіретін (иннервация) жүйке жасушаларының, жүйке талшықтарының көп шоғыры орналасқан.
Перикард ( жүректің қабы) жүректі қапшық сияқты қоршап тұрады және оның еркін қозғалуын қамтамасыз етеді. Ол қанмен толатын жүректің созылуын шектейді және жүрек қантамырлары үшін тірек болып табылады.
Жүректе екі қақпақша (клапан) бар: атривентрикулярлы және айшық.
Атривентрикулярлы клапандар жүрекшелер мен сәйкес қарыншалар аралығында орналасады. Жартылай айшық клапандар аортаны сол жақ қарыншадан, ал өкпе өзегін (ствол) оң қарыншадан бөліп тұрады.
Жүрек қызметінің екі фазасын бөліп көрсетуге болады: систола (жиырылу) және диастола (босаңсу). Жүрек циклінің әртүрлі фазасының ұзақтығы жүректің жиырылу жиілігіне байланысты. Жүректің жиі жиырылуы кезінде әр фазаның қызметі төмендейді, әсіресе диастоланың. Жүрекшелердің диастоласы кезінде атривентрикулярлы клапандар ашық және сәйкес тамырлардан келетін қан олардың қуыстарын ғана толтырып қоймай, қарыншаларды да толтырады.
Жүрекшелердің систоласы кезінде қарыншалар толығымен қанмен толады. Осы кезде қанның қуыс және өкпе көктамырларына кері ағысы болмайды. Қарыншалар систоласының аяғында олардағы қысым аорта мен өкпе өзегіндегі қысымдардан үлкен болады. Бұл айшықты клапандардың ашылуына себепші болады, ал қан қарыншалардан сәйкес тамырларға ағады. Қарыншалар диастоласы кезінде олардағы қысым кенет төмендеп, ол қанның қарыншаларға қарай кері ағуына жағдай жасайды. Сөйтіп жүрек клапандарының ашылып- жабылуы жүрек қуысындағы қысымдардың өзгеруімен байланысты.
Жүрек бұлшықеті қозғыштыққа, қозуды өткізуге, жиырылуға қабілетті.
Қозғыштық. Жүрек бұлшықетінің қаңқа бұлшықетіне қарағанда қозғыштығы төмен. Жүрек бұлшықетінде қозудың пайда болуы үшін қаңқа бұлшықетімен салыстырғанда күшті тітіркендіргішті қолдану қажет. Жүрек бұлшықетінің реакциясының шамасы берілетін тітіркендіру күшіне (электрлік, механикалық, химиялық және т.б.) байланысты болмайтындығы анықталған. Жүрек бұлшықеті шекті (табалдырықты) және шамасы үлкен тітіркендіруде де максимал жиырылады.
Өткізгіштік. Қозу толқыны жүрек бұлшықетінің талшықтары және жүректің арнайы тіні арқылы әртүрлі жылдамдықпен тарайды. Қозу жүрекшелер бұлшықеттерінің талшықтарымен 0,8 -- 1,0 мс жылдамдықпен, қарыншалар бұлшықеттерінің талшықтарымен 0,8 -- 0,9 мс жылдамдықпен, ал жүректің арнайы тіні арқылы 2,0 -- 4,2 мс жылдамдықпен таралады. Жиырылғыштық. Жүрек бұлшықетінің жиырылуының өзіндік ерекшелігі бар. Алдымен жүрекшелер бұлшықеттері жиырылады, содан соң - папиллярлық бұлшықеттер мен қарыншалар бұлшықетінің қабаты жиырылады. Ары қарай жиырылу қарыншалардың ішкі қабатын қамтиды, ол қарыншалар қуыстарынан қанның аорта мен өкпе өзегіне ағуын қаматамасыз етеді. Жүрек бұлшықетінің физиологиялық ерекшелігі - созыңқы рефрактерлі периоды мен автоматиясы болып табылады.
Жүрек ырғағы.
Жүрек ырғағы, яғни 1 минуттағы жиырылу саны негізінен жылжымалы (адасқан) және симпатикалық жүйкелердің (нерв) функционалдық күйіне байланысты болады. Симпатикалық жүйкелердің қозуы кезінде жүректің жиырылу жиілігі артады. Осы құбылыс тахикардия деп аталады. Жылжымалы жүйкелердің қозуы кезінде жүректің жиырылу жиілігі төмендейді -- брадикардия. Жүрек ырғағына ми қыртысының күйі әсер етеді: тежелу артқанда, жүрек ырғағы баяулайды, қозу үрдісі күшейгенде, қуаттанады. Жүрек ырғағы гуморальды әсердің ықпалынан да өзгеруі мүмкін, әсіресе жүрекке келетін қанның температурасының өзгеруі кезінде. Тәжірибелерден оң жақ жүрекшелер бөлігін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.