Ақпараттарды өңдеудің техникалық құралдары

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 136 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ. 5

Тарау 1 АҚПАРАТ ЖӘНЕ ИНФОРМАТИКА. . 8

Информатика - ғылым және практикалық қызмет құралы. 8
Информатиканың негізгі категориялары мен ұғымдары. . 15
Информатиканың алгоритмдік негіздері48

Кілттік сөздер. . 52

Бақылау сұрақтары. . 53

Ұсынылатын әдебиеттер 53

Тарау 2 АҚПАРАТТАРДЫ ӨҢДЕУДІҢ ТЕХНИКАЛЫҚ ҚҰРАЛДАРЫ……54

2. 1 Есептеу техникасы54

Кілттік сөздер. . 68

Бақылау сұрақтары . . . 68

Ұсынылатын әдебиеттер . . . 68

Тарау 3 ПРОГРАММАЛЫҚ ЖАСАҚТАМА АРХИТЕКТУРАСЫ . . . 69

3. 1 ЭЕМ программалық жасақтамасы. . 69

3. 2. Жүйелік программалық жасақтама72

Кілттік сөздер. 100

Бақылау сұрақтары. 101

Ұсынылатын әдебиеттер . . 101

Тарау 4 ҚОЛДАНБАЛЫ ПРОГРАММАЛЫҚ ЖАСАҚТАМА. 102

4. 1 Мәтіндік ақпараттарды өңдеу құралдары. . 103

4. 2 Электрондық кестелерді өңдеу құралдары106

4. 3 Мәліметтер қорлары және МҚБЖ. . 111

4. 4 Компьютерлік графика113

Кілттік сөздер. 118

Бақылау сұрақтары. 118

Ұсынылатын әдебиеттер . . 119

Тарау 5 ЕСЕПТЕУ ЖЕЛІЛЕРІ. . 120

5. 1 Есептеу желілерінің программалық және аппараттық құрауыштары……120

5. 2 Жергілікті есептеу желілері. 125

5. 3 Аумақты есептеу желілері . . . 127

Кілттік сөздер. 130

Бақылау сұрақтары. …130

Ұсынылатын әдебиеттер . . . 130

Тарау 6 ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТ ЖҮЙЕЛЕРІ ЖӘНЕ САРАПТЫҚ ЖҮЙЕЛЕР . . . 131

6. 1 Жасанды интеллект, негізгі ұғымдары . . . 131

6. 2 Сараптық жүйелер, негізгі ұғымдары мен анықтамалары. …. . 135

Кілттік сөздер. 140

Бақылау сұрақтары. …140

Ұсынылатын әдебиеттер . …. . 140

Қысқартылған сөздер. 141

Қолданылған және ұсынылатын әдебиеттер. …. 143

КІРІСПЕ

ХХ ғасырдың екінші жартысында қоғам дамуы адам қызметінің барлық жақтарынан дер кезінде және толық ақпарат алып отыруға, шарушылықты өркендетуге, ғылыми-техникалық үрдісті жеделдетуге мүмкіндік беретін ақпараттандырудың маңыздылығымен ерекшеленеді. Ақпараттандыру үрдісінің әсерімен жаңа қоғамдық құрылым қалыптасуда. Бұл ақпараттандыру үрдісінің маңызды ерекшелігі - қоғамдық өндірісте басым қызмет түрі ақпаратты қазіргі замандағы жетілген микропроцессорлық және есептеу техникасының, телекоммуникациялық құралдардың көмегімен жинау, өндіру, өңдеу, сақтау, беру және қолдану болып табылады. Бұл үрдісте ақпарат қоғамның маңызды стратегиялық ресурсына айналып, экономикада, білім беру саласында, мәдениетте маңызды орын алатын болды.

Қоғамдық ақпараттандырудың маңызды бағыттарының бірі - білім беру ісін ақпараттандыру, бұл - жаңа ақпарат құралдары мен әдістерін дамыта оқудың идеяларын жүзеге асыруға, оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерін бір-бірімен тығыз байланысты өрістеуге және олардың тиімділігі мен сапасын көтеруге, жас ұрпақты жаңа қоғам жағдайында өмір сүруге дайындауға пайдалану деген сөз.

Нарықтық экономика, ғылыми-техникалық үрдіс, соның ішінде спутниктік байланыс пен Интернет жүйесі - мамандардан жоғарғы деңгейдегі біліктілікті талап етеді. Ал бұл өз кезегінде оқу бағдарламаларын жаңартуды, оқу үрдісінде микропроцессорлық және есептеу техникасын қолдануды кеңірек қажет етеді.

Ақпараттандыру үрдісінің ғылыми іргесін жаңа ғылыми пән - информатика құрайды. Қазіргі замандағы информатика өте көлемді және өте динамикалы пән, сондықтан студенттердің жоғарғы оқу орнында берілген информатика курсының өзгермейтін ядросы басқа пәндермен салыстырғанда өте үлкен емес. Сонымен қатар информатиканың практикалық аспектісінің жоғарылығын, яғни технологиямен байланысын да ескерген жөн. Информатиканың жоғарыда аталған және де басқа ерекшеліктері пәнді оқытуда және оны әдістемелік қамтамассыз етуде, ақпараттық мәдениеттілігі жоғары мамандар даярлауда жалпы принциптер мен заңдылықтарды меңгеруді басшылыққа алу, яғни келесі міндеттерді шешу қажет:

информатиканың әрбір облысындағы іргелі ұғымдарды және олардың өзара байланыстарын жетік меңгеру, маңызды техникалық және программалық құралдармен практикалық жұмыс іскерлігіне ие болу;
студенттерді өз бетімен жаңа білім алуға және іскерлікті меңгеру дағдыларына үйрету.

Кез келген оқулық қажетті барлық тақырыптарды қамтуы мүмкін емес, соның ішінде ұсынылып отырған оқу құралы да, сондықтан кейбір тақырыптарды жетік меңгеру үшін қосымша әдебиеттер ұсынылады, практикалық және зертханалық сабақтар кешені болуы қажет.

Оқу құралында жоғарыда көрсетілген міндеттерге сәйкес жоғарғы оқу орнының көптеген мамандықтарында оқытылатын информатика бөлімдерінің негізгі тақырыптары қарастырылған. Оқу құралы кіріспеден, алты тараудан, қысқартылған сөздер тізімінен, қолданылған және ұсынылатын әдебиеттер тізімінен тұрады.

Кіріспе бөлімінде ақпараттандыру үрдісінің маңыздылығы, информатиканы оқытудағы ерекшеліктер мен міндеттер қысқаша қарастырылған.

Бірінші тарауда информатиканың теориялық негізгі іргелі ұғымдары - информатиканың ғылым ретінде тұрақтануының негізгі ерекшеліктері, ақпарат, ақпараттық ресурстар, мәліметтерді есептеу машиналарында беру мен көрсетудің негіздері, алгоритм ұғымы қарастырылған.

Екінші тарау ақпаратты өңдеудің техникалық құралдары - есептеу техникасы, оның даму тарихы, архитектурасын зерттеуге арналған.

Үшінші және төртінші тарау программалық жасақтама архитектурасын қарастыруға арналған. Оның негізгі мақсаты белгілі бір программалық жасақтама түрімен ғана таныстырып қоймай, базалық және қолданбалы программалық жабдықтар кластарымен, олардың негізіндегі іргелі ортақ принциптерді көрсетуге арналған.

Бесінші тарауда практикалық информатиканың қазіргі замандағы ең бір танымал бөлімдерінің бірі - есептеу желілері және олардың архитектурасы қарастырылған.

Алтыншы тарау өзекті де, сонымен қатар информатиканың келешегін анықтаушы бөлімдердің бірі - жасанды интеллект жүйелері және сараптық жүйелердің негізгі ұғымдарын қарастыруға арналған.

Әрбір тарау соңында кілттік сөздер, бақылау сұрақтары, ұсынылатын әдебиеттер тізімімен тамамдалған. Оқу құралы көлемінің шектеулілігіне байланысты кейбір тақырыптар енгізілмеген, олар - ақпараттың қауіпсіздігі, ақпараттық жүйелер, программалаудың инструменталдық құралдары, т. б.

Оқу құралын жазу барысында елеулі көмек көрсеткен құжыра мүшелеріне, студенттерге алғысымды айтамын.

ТАРАУ 1 АҚПАРАТ ЖӘНЕ ИНФОРМАТИКА

1. 1 Информатика - ғылым және практикалық қызмет құралы

Информатиканың пәні және міндеттері.

Информатика - адам өмірінің әртүрлі салаларында ақпараттың құрылымы мен жалпы қасиеттерін, оны іздеу, жинау, сақтау, түрлендіру және қолдану мәселелерін зерттейтін жас ғылыми пән.

Информатика компьютер, компьютерлік жүйе және желілермен генетикалық байланысты және олардың өте үлкен көлемдегі ақпараттарды туғызуы, сақтауы және автоматтандыруы ақпараттық үрдістерге ғылыми қөзқарасқа мүмкіндік пен қажеттілікті туғызады. Бұл ерекшелік көбінесе информатиканы компьютермен жұмыс істеу әдістері мен тәсілдерінің жиынтығы деген жалған түсінікті тудырады. Шындығында қазіргі замандағы информатика - өте көлемді, динамикалы, эмпирикалық материалдарды жинақтау және ойдан өткізу кезеңін кешіп отырған, бірнеше іргелі және қолданбалы пәндердің қиылысында қаланған ғылым. Қазіргі замандағы информатиканы 1978 жылы Халықаралық информатика конгресінде төмендегідей түрде анықтады:

Информатика ұғымы ақпараттарды өңдеу жүйелерін құру, жасау, қолдану және материалды - техникалық қызмет етумен байланысты облыстарды қамтиды, мұнда машиналар, жабдықтар, математикалық жасақтама, ұйымдастырушалық аспектілері, сонымен қатар, өндірістік, коммерциялық, әкімшіліктік және әлеуметтік әсер ету кешені де енеді.

Екінші бір көзқарас бойынша, информатика - жаңа білім алу мақсатында есептеу техникасының көмегімен жинақталған білімді сипаттау, беру, интерпретациялау, формальдау және қолдану туралы ғылым.

Кең мағынада, информатика - ақпараттық іс-әрекет, ақпараттық үрдістер және олардың адам-машина жүйелерінде ұйымдастырылуын зерттейтін ғылым.

Жоғарыда берілген жалпы анықтамалардан информатиканың тек қана «таза ғылым» ғана емес екендігін, ал оның маңызды ерекшеліктерінің бірі - адамзат қызметінің барлық салаларында: өндірісте, басқаруда, ғылымда, білім беруде, саудада, қаржы аумағында, медицинада және т. б. кең колданылуы, яғни технологиялық, қолданбалық, практикалық аспектісінің маңыздылығын көреміз.

Кейбір батыс Европа елдерінде және АҚШ-да бұл ғылымға басқа термин қолданылады - « Computer science » (компьютерлік ғылым) .

Ғылым тұрғысынан информатиканың пәні - ақпараттық үрдістерге (бұл ұғымның кең мағынасында) тән жалпы заңдылықтарды зерттеу.

Информатиканың кегізгі зерттеу объектісі қазіргі заман қоғамындағы адам іс-әрекетінің барлық салаларын қамтып келе жатқан ақпараттандыру және компьютерлендіру үрдісі болып табылады. Дәлдеп айтсақ, бұл - ақпаратты жинау, өндеу, беру және қолданудың арнайы технологиясына сүйенген автоматтандырылған ақпараттық жүйелер (АЖ) арқылы жүзеге асырылатын ақпараттық технологиялар (АТ) . Ақпараттық технологиялар - ақпараттық ресурстарды (АР) қолдану үрдістерінің ауырлығын төмендету, АР сенімділігі мен оперативтігін арттыру мақсатымен ақпаратты жинау, өңдеу, тарату және бейнелеуді қамтамасыз ететін, технологиялық тізбекке біріктірілген әдістер, өндірістік үрдістер мен программа-техникалық құралдардың жиынтығы. Ақпараттық технологиялар материалды-техникалық қорлар, математикалық, программалық тұрғыдан қарастырылады.

Информатика ақпараттық жүйелер мен технологиялардың құру мен өмір сүруінің мазмұны мен мағыналық аспектісін олардың мәні, әлеуметтік үлесі, пайдалылығы, қоғамдық жүйелердегі алатын арны, радикальды прогресс пен қоғамның сапасы жоғары жаңа тарихи кезеңге көшіру факторы екендігімен тығыз байланыстыра отырып зерттейді. Ақпараттық технологиялар қазіргі қоғамда білімнің ақпараттық ресурсқа (АР) айналуының, тиімді қолданудың жаңа құралы, дамытушы факторы болып табылады. Ақпараттық ресурс адамзаттың негізгі ресурсына, қазіргі замандағы өркениеттің бас құндылығына айналды. Сонымен қатар, АР рөлі, өмір сүру механизмдері, қолданудың әлеуметтік салдарына байланысты күрделі мәселелер туды.

Информатиканың іргелі ғылым тұрғысынан пәнін төмендегідей ұғымдар құрады:

ақпараттық ресурстар, олардың мәні, өмір сұру заңдары, қоғамның басқа ресурстарымен әсерлесу механизмдері, әлеуметтік прогресске көрсететін әсері. Ақпараттық ресурс білім мен ақпараттың симбиозы түрінде алынады. Информатика АР-ды қоғамда алу, беру және қолданудың заңдарын зерттейтін ғылым тұрғысынан ақпараттық үрдістерді нығайтуға, АР қолдануға негізделген ЭЕМ-ді және автоматтандырылған ақпараттық жүйелерді (АЖ) қолданудың теориялық негіздерін құрайды.

Практикалық(қолданбалы) информатика тұрғысынан пәндік аумақты келесі ұғымдар анықтайды:

есетеу техникасы құралдарының аппараттық жасақтамасы;
есептеу техникасы құралдарының программалық жасақтамасы;
аппараттық және программалық жасақтамалардың өзара әсерлесуі;
адамның аппараттық және программалық жасақтамалармен әсерлесу құралдары;

Информатиканың алдына қойылатын міндеттерді анықтау үшін оның қалыптасқан ғылымдар жүйесіндегі алатын орны маңызды рөл атқарады (сурет 1) . Информатиканың ғылымдар жүйесінде алатын орны оның күрделі, кешенді, ғылыми-жаратылыстану пән екендігін көрсетеді.

Информатика профильдік емес пән мамандықтарында зерттеуге қоятын негізгі міндеттер:

ақпарат, ақпарат құрылымы мен қасиеттері, оны алу сақтау, өңдеу және жеткізу әдістері туралы іргелі ұғымдарды беру;
АР-тың қоғамды ақпараттандыру үрдісіндегі рөлін анықтау;
есептеу техникасының аппараттық және программалық құралдарымен жұмыс тәсілдері мен әдістерін жүйелендіру;

Сурет 1 - Информатиканың ғылымдар жүйесінде алатын орны

Ал информатика негізгі профильдік пән болып есептелетін ғылыми-жаратылыстану және техникалық бағыттағы мамандықтар үшін зерттеуге қойылатын негізгі міндеттер:

информатика мен есептеу техникасының базалық ұғымдары мен заңдылықтарын;
информатиканың пәндік аймағы мен негізгі әдістерін;
информатиканың даму тарихын;
ақпаратты өндеуді автоматтандыруға негізделген жүйелерді құру тәсілдері мен әдістерін;
аппараттық және программалық жасақтамаларды басқау тәсілдері мен әдістерін;
компьютерлік программаларды құру тәсілдері, әдістері мен құралдарын;
ақпаратарды қорғау тәсілдерін жалпылау, қорғау әдістері мен құралдарын құру;
ақпараттық үрдістердің жасанды және басқару жүйелеріндегі жүру заңдылықтарын

беру және қолдану іскерлігіне үйрету болып табылады.

Информатиканың қысқаша даму тарихы.

Информатикакның ғылым болып қалыптасуы және адам іс-әрекетінің барлық салаларында компьютердің (ЭЕМ-ның) қолданылуы XX ғасырдың елуінші жылдарына тұстас келеді. Бұл аталым француздың Informatique , яғни Informacion (ақпарат) және Automatique (автоматика) деген сөздерінен шыққан. Көптеген батыс Европа және АҚШ елдерінде басқа аталым - Computer Science (компьютерлік ғылым) қолданылады.

Информатиканың көзі болып екі ғылым саласын санайды - документалистика және кибернетика. Документалистика XIX ғасырдың аяғында өндірістік қарым-қатынастардың қарқынды дамуына байланысты қалыптасты, оның негізгі пәні - құжаттар айналымының (ақпараттардың) тиімділігін арттырудың құралдары мен әдістерін зерттеу. Бұл информатиканың алғытарихын анықтайды, ол ауыз сөздің, жазудың, кітап басудың, радио, телефон, кино, фотография сияқты ғылым жетістіктерінің, соңында магниттік ақпарат тасушылардың даму кезеңдерімен сипатталады.

Екінші дүниежүзілік сөғыстан кейін әртүрлі жүйелердегі (жасанды, биологиялық, әлеуметтік және т. б. ) автоматты басқару және байланыстардың жалпы заңдылықтарын зерттейтін жаңа ғылым - кибернетика екпінді дами бастады. Оның негізін 1948 жылы жарияланған американ ғалымы Норберт Винердің математикалық логикадан еңбектері қалады, ал бұл аталым гректің kyberneticos - басқару өнерлілігі сөзінен шыққан.

Алғашқы ЭЕМ-ң құрылуы мен шығуы информатиканың ғылым ретінде даму тарихына жол ашты, мұндай байламның бірнеше себебі бар. Біріншіден, «Информатика» термині есептеу техникасының дамуымен тығыз байланысты, және алғашында есептеулер туралы ғылым ретінде түсінілді. Екіншіден, информатиканың жеке ғылым болып бөлініп шығуына есептеу техникасындағы өңделетін және сақталатын ақпараттардың ортақ көрсетім пішімдері сияқты маңызды қасиеті әсер етті. Барлық ақпараттар түріне тәуелсіз бір жүйеде, яғни екілік пішімде сақталатыны және өңделетіні есептеу техникасының информатиканың ғылым болып қалыптасуында белсенді рөл атқаруына себепші болды.

Қазіргі заманда информатика кешенді ғылыми - техникалық ғылым. Информатика деген аталымға есептеу техникасын құру және жасау мәселелерін, оны пайдалану заңдылықтарын, ғылыми ақпараттың құрылымы мен қасиеттерін, оны алу, өңдеу, жеткізу және адам өмірінің барлық салаларында қолдану заңдылықтарын зерттейтін пәндер кіреді. Олар - есептеу техникасы мен жүйелерінің архитектурасы, аппараттық және программалық жасақтамалар, алгоритмдеу және программалау, жасанды интеллект, есептеу тораптары мен желілері және т. с. с.

Информатика құрылымы.

Информатиканың құрылымын анықтауды да бірнеше көзқарастан қарастырайық. Қазіргі замандағы информатиканың қолданбалы ақпараттық технологияларсыз «ядросы» тұрғысынан қарастырсақ, онда әрқайсысы жеке пән ретінде де зерттелетін бөліктерді көрсетуге болады.

Теоретикалық информатика - бұл информатикадағы математиканың математикалық логика саласына негізделген бөлігі. Мұнда алгоритмдер теориясы, автоматтар теориясы, ақпарат теориясы, кодтау теориясы, формальды тілдер мен грамматикалар теориясы және т. б. бөлімдер кіреді. Информатиканың осы бөлімінде ақпаратты өңдеу үрдістерінің жалпы заңдылықтары математикалық әдістерді қолдана отырып зерттеледі.

Есептеу техникасы - есептеу техникасын құру мәселелерін, оны пайдалану заңдылықтарын архитектура деңгейінде зерттейтін бөлім, яғни есептеу жүйесінің анықтаушы құрамы, қызметі, функционалдық мүмкіндіктері мен құрылғылары арасындағы өзара байланыс принциптері тұрғысынан.

Программалау - программалық жасақтама құру және жасау мәселелерін зерттейтін бөлім. Мұнда программалық жасақтаманың екі негізгі түрін: жүйелік және қолданбалы программалық жабдықтарды құру принциптері, жасау әдістері мен инструменталдық құралдары қарастырылады.

Ақпараттық жүйелер - әртүрлі күрделі жүйелердегі ақпарат ағындарын анализдеу, тиімділеу, құрылымдау, ақпаратты сақтау және іздеу мәселелерін зерттейтін бөлім. Сонымен қатар, мұндай жүйелердің интелектілік қызметін дамыту, құру және сүйемелдеу принциптерін де қарастырады. Мұндай жүйелерге ақпараттық-анықтамалық және ақпаратты іздестіру, құжат айналымын автоматтандыру, басқаруды автоматтандыру және т. б. жүйелер (соның ішінде белгілі Internet жүйесі) жатады.

Жасанды интеллект - адам интеллектілік қызметін машиналық модельдеу мәселелерін зерттейтін бөлім. Бұл облыста жүргізіліп жатқан ізденістердің негізгі бағыттары - бейнелерді айырып тану, компьютерлік лингвистика, сараптық жүйелер құру, талқылауды модельдеу және т. б.

Жасанды интеллект бағытындағы зерттеулер информатиканың болашағыны зор әсерін тигізуі мүмкін.

Есептеу желілері - ақпараттық, есептеу, білім беру және тағы да басқа мәселелерді шешу мақсатында байланыстырылған компьютер (ЭЕМ) желілерін архитектура тұрғысынан, яғни желі элементтерінің аппараттық және программалық жасақтамаларын құру, қызмет істеу, сүйемелдеу принциптерін зерттейтін бөлім. Ақпараттарды өңдеудің компьютерлік желілері мен желілік технологиялары қазіргі замандағы ақпараттық жүйелерді құрудың негізі болып табылады, ортақ ақпарат ресурстарына қол жеткізуге және әртүрлі қолданушылар арасындағы қатынастарды жүзеге асыруға мүмкіндік жасайды.

Информатиканы жалпы тұрғыдан қарастырғанда теоретикалық және қолданбалы (практикалық) болып екі бөлікке бөледі.

Теоретикалық информатика :

ақпараттық ресурстарды, оларды қызмет істеу және әлеуметтік прогресстің қозғаушы күші тұрғысынан пайдаланудың жалпы заңдылықтарын;
автоматтандандырылған ақпараттық жүйелер құрудың барлық аспектілері: жобалау, жасау және пайдалану формальды - техникалық, мазмұндық, әлеуметтік қозғалысқа кешенді әсері тұрғыларынан;
барлық ақпараттық технологиялар, үрдістер мен олардың өту орталарына тән ортақ жалпы қасиеттер мен заңдылықтарды зерттейді.

Қолданбалы информатика - мамандандырылған ақпараттық жүйелердің негізінде қалыптасатын ақпараттық технологиялардың белгілі бір түрін зерттейді. Мұндай басқарудағы (ӨАБЖ, ТҮАЖ), жобалық жобалаудағы (ЖАЖ), медицинадағы, криминалистикадағы және тағы басқа ақпараттық технологиялар ортақ қасиеттер мен заңдылықтарғы ие болумен қатар, өзіндік ерекшеліктерімен ажыратылады, салалық қолданбалы информатика тармақтарымен зерттеледі. Сондықтан теоретикалық информатикамен қатар экономикалық, құқықтық, медициналық және т. б. информатика тармақтары пайда болуда.

1. 2 Информатиканың негізгі ұғымдары

Ақпарат: құрылымы, түрлері, қасиеттері.

Кез келген пәнді меңгеру оның негізгі ұғымдары мен категорияларын анықтаудан басталады. Информатиканың негізгі базалық ұғымы болып (математикадағы «нүкте» сияқты ) ақпарат ұғымы табылады. Ақпарат, сонымен қатар, жалпы ғылыми категория қатарына жатады, әр ғылым саласында (философия, кибернетика, т. с. с. ) өзіндік көзқараспен және тәсілдермен түсіндіріледі.

Ақпараттың ең негізгі ерекшелігі - ол бар адамға интуитивті түсінікті, екінші жағынан оның ғылыми дәл анықтамасын беру мүмкін емес, сондықтан ақпарат туралы ұғым қолданылады. «Ақпарат» термині латынның «informatio» - түсініктеме, баяндама, хабар басу деген сөзінен шыққан.

Ақпарат ұғымын бірнеше тұрғыдан анықтап көрейік. «Кең мағынада» философиялық тұрғыдан, ақпарат - біздің санамызбен қабылданатын, ақиқат өмірдің белгілі бір объектілері, үрдістері мен құбылыстарының қасиеттері мен қатынастарының бейнелері. Есептеу техникасы тұрғысынан, ақпарат ұғымы оның жадында сақталатын, қажеттігіне байланысты өңделетін және сыртқы ортаға берілетін мәліметтер.

Ақпарат ұғымын оның берілу үрдісін сызбалық сипаттаудан анықтайық. Яғни, ақпарат ұғымы таратқыш, қабылдағыш және байланыс арнасы арқылы берілетін хабар (сурет 2) .

байланыс арнасы

хабар

Сурет 2 - Ақпарат берілуінің сызбалық сипаттамасы

Хабарды таратқыш және қабылдағыш адамдар немесе техникалық құрылғылар болуы мүмкін. Яғни, ақпаратты бейнелеуге және түсінуге болады. Сондықтан әрбір ақпараттың бейнелену пішімі және мазмұны болады.

Хабар - белгілі пішімде көрсетілген және беруге арналған ақпарат, яғни ақпараттың бейнелену пішімі. Хабар материалды-энергетикалық пішімде - сызбалар, мәтін, дыбыс, жарық, қимыл және т. б. түрінде беріледі. Яғни, хабар қандай да бір қатынас тілінің өрнегі болады, олар - табиғи тілдер, математика тіл, әуез тілі, мимика белгілері және т. б.

Ақпарат түрлері. Хабар таратқыштан қабылдағышқа жеткізілуі үшін ақпарат тасушы қажет. Тасушы көмегімен берілетін хабар сигнал деп аталады. Сигнал - уақыт ішінде өзгеретін физикалық үрдіс (мысалы, тізбекте жүретін электр тогы, жарықтың таралу үрдісі) . Ақпарат физикалық үрдістің, яғни сигналдың бір немесе бірнеше параметрлерінің мәнімен беріледі.

Егер сигнал параметрі берілген аралықта кез келген аралық мән қабылдай алатын болса (уақытқа байланысты үздіксіз функциямен анықталса), онда сигнал үздіксіз ал мұндай сигналмен анықталған хабар да үздіксіз деп аталады. Бұл жағдайда таратқышпен берілген ақпарат үздіксіз түріне ие болады.

Егер сигнал параметрі берілген аралықта жеке бекітілген мәндерді қабылдаса, онда сигнал дискретті , ал мұндай сигналмен анықталған хабар да дискретті деп аталады. Бұл жағдайда таратқышпен берілген ақпарат дискретті түріне ие болады. Сонымен біз ақпарат берілуінің екі негізгі түрін (пішімін) - үздіксіз және дискретті ақпаратты анықтадық.

Кез келген үздіксіз хабарды үздіксіз функция түрінде бейнелеуге болады. Үздіксіз хабарды дискреттеу үрдісінің көмегімен дискретті түріне көшіруге болады. Дискреттеу дегеніміз - функцияның (сигнал параметрінің) шексіз көп мәндері жиынынан барлық қалғандарын жуық мінездей алатын белгілі бір мәндерін таңдап алу.

Мысалы: функцияның анықталу облысы нүктелерімен тең ұзындықты кесінділерге бөлінеді, ал әрбір кесіндідегі функция мәні тұрақты және оның осы кесіндідегі орта мәніне тең деп алынады. «Баспалдақтарды» ордината өсіне проекцияланғаннан шыққан мәндері үздіксіз функцияның дискретті түрін анықтайды. Үздіксіз хабарды дискреттеу мүмкіндегі информатика үшін өте маңызды, себебі есептеу техникасымен өңделетін ақпарат дискретті болуы қажет.

Үздіксіз ақпаратпен жұмыс жасайтын арнайы ЭЕМ-дер бар, олар аналогтық машиналар деп аталады. Бірақ олар арнайы есептер кластарымен жұмыс атқаратындықтан көпшілік қолданушыларға кең таныс емес. Ақпарат берілуінің басқа пішімдері: