Кәсіпкерліктің теориялық негіздері

Кіріспе
1. Кәсіпкерліктің теориялық негіздері
1.1 Кәсіпкерліктің қажеттілігі және экономикалық мәні
1.2 Кәсіпкерліктің қызметі және функциялары
1.3 Кәсіпкерліктің құрылымы және түрлері
2. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік
2.1 ҚР кәсіпкерліктің заңдылық негіздері
2.2 ҚР кәсіпкерлікті талдау және бағалау
2.3 ҚР кәсіпкерлікті жетілдіру жолдары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Қолданылған әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы: «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында». Егемен Қазақстан. 2 наурыз 2006жыл 4-бет;
2. Друкер П. Рынок: как выйти в лидеры. Практика и принципы. М.1992год 245с.
3. Найт Ф. Риск, неопределенность и прибыль Thesis. –1994 год –Выпуск 5.-214с.
4. Кирцнер И. Конкуренция и предпринимательтво. Экономика. М., 2001 год-494с.
5. Кейнс Дж.М. Общая теория занятости, процента и денег Антология экономической классики. М. Эконов, 1992 год-Т2-. 485с.
6. David C. Mc. Clelland, The Achieving Society (Princetion, N.J.; Van Nostranal. 1961).
7. Макконел К., Брю С. Экономикс: принципы, проблемы и политика в двух томах. Таллин, 1995год-Т 1.-538с.
8. Колесникова Л.А. Формирование государственной системы развития предпринимательства в переходной эконоки (вопросы теории, метологии и практики): докторская диссертация. М, 2001год- 294с.
9. Демин А.И. Информационная модель экономики. Макромедель. М., 1996год-348 с.
10. Кошанов Е. Инновация и рыночная экономика Каржы-Каражат.1999 год-№5.-66 с.
11. Кабалина В. Инновация на постсоветских промышленных предприятиях Вопросы экономики. 2001 год.-№7.19-22с.
12.Қазақстан Республикасының заңы «Инновациялық қызмет туралы » Заң газеті. 2002 жыл №30, 31- шілде 4-бет.
13. Блинов А.О. Малое Предпринимательство: организационные и правовые основы деятельности. М.: Ось –89, 1998 год-336с.
14. Чепуренко А.Ю. Предпринимательский класс в возрождающийся в России.- М.: Мир России, 1993. –478 с.
15. Шеденов Ө.Қ, Сағындықов Е.Н, Жүсінов Б.А, Байжамартов Ү.С, Комягин Б.И «Жалпы экономикалық теория » Ақтөбе –2004 жыл, 145-бет.
16. Мейірбеков А.Қ, Әлімбетов Қ.Ә «Кәсіпорын экономикасы» Алматы-2004жыл
17. Бисенғазиев М.Б, Хамитов А.Ш «Кәсіпкерлік негіздері » Орал 2001жыл.
18. Жолдасбаев Т.Ө «Кәсіпорын экономикасы » Алматы –2002 жыл.
19. Дауранов И., Курбанова Г., Рудецких А., Шишкина А. Малый бизнес Казахстана: тенденции и проблемы развития. Алматы: РГП «Институт экономичских исследований», 2002 год 167с.
20. Малый бизнес в России: Аналитическое пособие. М.: КОНСЭКО, 1998год -223с.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Қазақстан экономикасы әкімшіл-әмірішілдіктен нарықтық экономикаға өтуде қиын кезеңдерден өтті.Негізінен ТМД елдерінің үкіметтері нарықтық экономикаға өтуде қажетті мынадай бағыттарды ұстануда-мемлекеттік меншікті жекешелендіру,қаржылық,несиелік саясат,құнды қағаздар нарығын құру,жалпы нарықтық инфрақұрылымды қалыптастыру.Кезек күттірмейтін шаралар қатарында кәсіпкерлікті қолдау,шағын және орта бизнесті дамыту мәселелері тұр.
Экономикалық дамудың экономикалық моделі қазіргі заманғы экономикалық даму теорияларының арасында ең соңғы орында емес,оның мәні-экономика жағдайын жақсартуда жаңа шағын және орта кәсіпорындардың үлкен потенциалы екендігінде.Осы теорияға сәйкес мемлекет кәсіпкерлік белсенділікті ынталандырудың жеткілікті дәрежеде тиімді және оңтайлы әдістерін табуы тиіс.Өтпелі экономика кезеңінде экономикалық дамудың кәсіпкерлік моделі жалпы экономиканы сауықтырудың маңызды факторы және дағдарыстан шығу жолындағы алғашқы қадамы болып табылуы мүмкін.
Бұл зерттеудің өзектілігі соңғы уақытта кәсіпкерлік белсенділіктің төмендеп кетуінен туындап отыр.Қайта құрылған кәсіпорындардың көбісі барлық мүмкін болатын нұсқауларға,салықтарға,шектеулерге шыдай алмай жабылып қалды.Тек шағын фирмалар ғана емес, сондай-ақ ірі өндірістік алыптардың да жабылып қалу қаупі бар.Кәсіпкерлік әзірге экономиканың белсенді қоректендірушісі бола қойған жоқ, дамыған нарықтық экономикасы бар елдерде өріс алғандай, жаңа жұмыс орындарын аша алмауда. Мұндай жағдайлардың себептерінің бірі фирманы тікелей басқару деңгейі мен аймақтық басқару деңгейінің және мемлекеттік деңгейде қамтылған кәсіпкерлікті басқарудың тұтас жүйесінің жоқтығы, сондай-ақ жеке салаларда кәсіпкерлікті дамытуды қамтамасыз ететін тиімді механизмінің жоқтығы болып табылады. Қазіргі мол шетелдік тәжірбиеге қарамастан, транзиттік экономикасы бар елдердің ерекшеліктерін есепке ала отырып, шағын және орта кәсіпкерлікті құру,жұмыс істеудің тәжірбиелік мәселелерін зерттеуге, шағын және орта бизнесті анықтауға, кәсіпкерліктің теориялық жақтарын, сонымен қатар, кәсіпкерлік феноменінің маңыздылығын зерттеуге арналған бірқатар нақты зерттеулер жасау қажеттілігі бар.
Кәсіпкерлікті дамыту саласында методологиялық дәрежеде шетелдік, атап айтқанда, американдық ғалымдармен көптеген зерттеулер жасалған.Бұл осы елдің 200 жылдық тарихы бар екендігін көрсетеді. Дәл осы шағын кәсіпкерлікті басқару проблемасын дамытуға Д.Лонгенеко , У. Петти , К.Моор сияқты американдық ғалымдар өз үлестерін қосты. Кәсіпкерлікті дамытудың теориялық және методологиялық мәселелері отандық, сондай-ақ, шетелдік ғалымдардың еңбектерінде көрініс тапты. Дегенмен бұл салада жасалған еңбектердің бар екендігіне қарамастан, ол жұмыстарда негізінен, кәсіпкерлік қызметін дамытудың жалпы экономикалық көзқарастары ғана қарастырылғандығын айтуымыз керек.
1. Кәсіпкерліктің теориялық негіздері

Қазіргі таңда кәсіпкерлік саласы - аумақтың әлеуметтік-экономикалық және халықты жұмыспен қамту мәселелерін шешуге алғышарттар жасай отырып, облыс экономикасында өзінің белсенді орнын иемденіп отыр.
Жыл сайын Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы қабылданып, онда кәсіпкерліктің дамуына, оған жан-жақты қолдау көрсетуге үлкен мән берілуде.
Кәсіпкерлік қызметті құру - мемлекеттің алдында тұрған басты міндеттердің бірі. Барлық деңгейдегі кәсіпкерлік құрылым халықты барынша жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуге және халықтың өмір деңгейі көрсетуге Қазақстан Республикасының одан әрі әлеуметтік-дамуы үшін қажетті. Әлеуметтік ахуалды жақсартуды қамтамасыз етуге қабілетті.
Кәсіпкерлікті дамытудың басты сәті рынок экономикасында бәсекелестік ортаны құру үшін ғана емес, сонымен бірге еркін кәсіпкерлік үшін жол ашатын мемлекет иелігінен алу мен мемлекеттік меншікті жекешелендіру болып табылады.
Атақты ғалымы, экономисі Альфред Маршалл атап көрсеткендей, нарық экономикасының негізгі қасиеті - кәсіпкерлік пен өндірістің еркіндігі. А.Маршалл бойынша - кәсіпкер - экономикалық процестерді жеделдетуші.
Кәсіпкерлік төмендегідей функцияларды болжалдайды:
Қаржы мен есепке алуды жүргізу. Инвесторлар немесе несие берушілердің қаражаты есебінен капиталды жұмылдыру. Сатудан табыстарды қорландыру. Капиталды кәсіпкерлік аясында және оның сыртында қолдануды басқару.
Кадрлық. Кәсіпкерлік қажеттіліктеріне сәйкес іріктеу және жұмысқа қабылдау, қызметкерлерді қолдануға қатысты барлық сұрақтарды шешу.
Материалдық - техникалық қамтамасыз ету. Шаруашылық қызметке қажетті шикізат, машиналарды және жабдықтарды сатып алу.
Өндірістік. Шикізат пен басқа жеткізілімдерді кәсіпорынның клиенттеріне сатуға жарамды өнім түріне айналдыру.
Маркетинг. Тұтынушылардың мұқтаждықтарын анықтау және кәсіпорын және оның контрагенттері арасындағы айырбас процесін басқару.
Кәсіпкерлікті қолдау - бастама және басқару тәжірибесі арқылы кәсіпкерлік ойларын тарату.
Ғылыми-зерттеу, яғни жаңа технологиялық процестерді немесе кәсіпкерлікті жақсартуға, жаңа өнім нарығының тиімділігін артыруға, өткеруді кеңейтуге арналған жаңа өнімді іске асыру жөніндегі қызмет.
Жеке кәсіпкерлік субъектілері 3 түрге бөлінеді: шағын, орта және ірі.
Шағын кәсіпкерлік субъектілері - заңды тұлға құрмаған, жұмыскерлерінің жылдық орташа саны елу адамнан аспайтын дара кәсіпкерлер және кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын, жұмыскерлерінің жылдық орташа саны елу адамнан аспайтын және жыл бойғы активтерінің орташа жылдық құны тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген алпыс мың еселенген айлық есептік көрсеткіштен аспайтын заңды тұлғалар.
Орта кәсіпкерлік субъектілері - заңды тұлға құрмаған, жұмыскерлерінің жылдық орташа саны елу адамнан астам дара кәсіпкерлер және кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын, жұмыскерлерінің жылдық орташа саны елу адамнан астам, бірақ екі жүз елу адамнан аспайтын және жыл бойғы активтерінің орташа жылдық құны тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген үш жүз жиырма бес мың еселенген айлық есептік көрсеткіштен аспайтын заңды тұлғалар.
Ірі кәсіпкерлік субъектілері - жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыратын, жұмыскерлерінің жылдық орташа саны екі жүз елу адамнан артық немесе жыл бойғы активтерінің орташа жылдық құны тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген үш жүз жиырма бес мың еселенген айлық есептік көрсеткіштен асатын заңды тұлғалар [1].
Дегенмен, көптеген елдерде шағын және орта бизнес субъектілерін анықтаудың критериилері әртүрлі (1-кесте).
Кесте 1- Халықаралық ұйымдар арқылы шағын және орта бизнес субъектілерін анықтау критериилері мың долл.

Қамтылған адамдар саны
Активтер құны, (мың АҚШ долл.)
Тауар айналымы көлемі,
(мың АҚШ долл.)
Халықаралық Қаржылық Корпорация (Әлемдік Банк тобы)*
Микро-кәсіпорындар
10
100
100
Шағын кәсіпорындар
10 - 50
100 - 3 000
100 - 3 000
Орта кәсіпорындар
50 - 300
3 000 - 15 000
3 000 - 15 000
Еуропалық қайта жаңғырту және өркендеу Банкі
(Қазақстандағы шағын бизнесті қолдау бағдарламасы)**
Шағын кәсіпорындар
100
-
-
Индустриялық Даму жөніндегі БҰҰ-ның ұйымы***
Микро-кәсіпорындар
10
-
-
Шағын кәсіпорындар
11-99
-
-
Орта кәсіпорындар
100-499
-
-
БҰҰ-ның Даму Бағдарламалары****
Шағын және орта кәсіпорындар
5 - 200
-
-
Кәсіпкерліктің субъектілері экономикалық қызметтің әртүрлі қатысушылары - жеке тұлғалар, келісім шарт міндеттемелерімен және де ортақ экономикалық мүдделерімен біріккен адамдар тобы яғни ұжымдық кәсіпкерлік: серіктестік, кооперативтер, акционерлік қоғамдар,холдингтер және де мемлекеттік кәсіпкерлік бола алады.
Атақты неміс ғалымы, экономист Йозеф Алиоз Шумпетердің (1883-1950жж) пікірі бойынша кәсіпкерлік жаңа игілікті жасауға немесе басқа игіліктің жаңа сапасын жасауға өндірістің жаңа әдісін ендіруге, жаңа өткізу нарығын игеруге, шикізат немесе жартылай фабрикаттардың жаңа көздерін табуға сәйкес келетін қайта құруды жүргізуге бағытталған [2].
Шағын кәсіпкерлік саласы дамуының әр кезеңінде мемлекеттің негізгі міндеттері - шағын кәсіпкерліктің жедел дамуына жағдай жасау, мемлекет пен жеке сектор арасында өзара қарым-қатынасты нығайту, жеке кәсіпкерлікті дамытудың мемлекеттік саясатының жаңа тәсілдерін жетілдіру болып табылады.
Қазақстанда қоғамдық меншікке негізделген экономиканың жеке меншік экономикасына ауысуы ұзақ мерзімді, ақыл-ой, парасатты жұмысқа негізднлген экономикалық күрднлі шараларды қолдануды талап етеді.
Жаңа қоғамның негізін тұрақты, тиімді құру үшін кәсіпкерлер табын даярлау керек. Кәсіпкерлік қабілеті, қаражаты бар тапты құру үшін, бірінші, білім керек, екінші, өкімет экономикалық саясатын түбегейлі қайта қарауы қажет. Елдің болашақ тағдырын білікті кәсіпкерлер шешеді және олар өз елінің гүлденуіне аянбай жұмыс істейтін, өзінің де пайдасын табатын, іскер азаматтар болуы керек.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі және қолданылып жүрген заңдар мен заңдылықтарға сәйкес кәсіпорындардың мынадай ұйымдық-құқықтық нысандары бар:
- мемлекеттік кәсіпорын;
- серіктестік (толық жауапкершілікті, аралас және жауапкершілігі шектеулі жауапкершілікті);
- акционерлік қоғам, бірлестіктер.
Кәсіпкерлік қызметке қатысушылар мен олардың әріптестерінің бірігуі "серіктестік" деп аталады. Серіктестік шаруашылықтарға әріптестердің қатысуы жазбаша келісімдер мен шарттар түрінде бекітіледі. Серіктестіктерді олардың құрылтайшылары құрайды.
Серіктестік шаруашылықтардың мүшелері:
- басқару істеріне қатысуға;
- серіктестік қызметі жөнінде мағлұматтар алуға;
- оның құжаттарымен танысуына;
- несие берушілермен есеп айырысқаннан кейін қалған пайданы бөлісуге;
- тиісті мүлік құнының ақшалай баламасын алуға құқығы бар.
Серіктестік шаруашылық, иелігіндегі мүліктердің құрамына жататындар:
- негізгі өндірістік құрал-жабдықтар (ғимарат, құрылыс, құрал-жабдықтар);
- айналым құралдары (шикізат, материал,дайын өнім, аяқталмаған өндіріс, басқа да тауарлы-материалдық құндылықтар);
- ақша қаражаты;
- басқа да құндылықтар кіреді. Серіктестіктің мүшелері:
* құрылтайшылар атынан талап етілген құжаттарды дайындап беруге;
* алдын-ала белгіленген жарналар мен салымдарды толық және уақытында төлеулеріне;
* коммерциялық құпияларды сақтауға;
* құпия ақпараттарды жария атпеуге міндетті.
Толық серіктестік төмендегі негізгі екі белгісімен ерекшеленеді:
1. Кәсіпкерлік қызмет және оған қатысушы серіктестіктің қызметтері олардың өз қызметтері болып саналады, ал оның міндеттері бойынша кез келген қатысушы өзінің барлық мүлкімен жауап береді.
2. Серіктестік жеке сенімді қатынастарға негізделеді: егер бір қатысушы серіктестіктің атынан мәміле жасаса, мүліктік жауапкершілік басқа қатысушыға жүктеледі. Сондықтан толық серіктестік отбасылық кәсіпкерлік ретінде дамып келеді. Егер толық серіктестікке оны ұйымдастырушылардың бәрі жеке адам ретінде кіретін болса, белгілі бір жауапкершілікті жағдайға кезіккенде (мәселен банкротқа ұшырағанда), өмірге қажетті күнделікті заттарды қоспағанда, басқа да жеке мүліктерін, атап айтқанда: көлік, саяжай, жиһаз, қылқалам туындысы, зергерлік бұйымдар, басқа да құнды мүліктерді есепке алады [3].
Әдетте толық серіктестікті заңды тұлғалар, ірі кәсіпорындар құрайды.
Аралас (коммандитті) серіктестікте бір немесе бірнеше қатысушылар несие берушілер алдында бүкіл мүліктерімен жауап береді. Біреуінің немесе бірнешеуінің жауапкершілігі олардың әрқайсысының қоғамдастыққа қосқан үлесі (салымы) бойынша шектеледі.
Бүкіл мүліктерімен тәуекелге барып отырған қатысушы қоғамдастықтың ішкі мүшесі немесе толық серіктестіктер, ал тек қана қосқан үлестерінің мөлшер шамасына сәйкес тәуекел етушілер сыртқы қатысушылар немесе коммандиттер деп аталады.
Салық тұрғысынан қарағанда, командитті серіктестік - жауапкершілігі шектеулі қоғам. Мұндай құрылым жауапкершілігі шектеулі командитті серіктестік деп аталады. Оның артықшылығы - салық төлеу тұрғысынан қарағанда, ол - серіктестік, ал азаматтық құқық тұрғысынан алсақ, жауапкершілігі шектеулі қоғамдастық.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік - алдын-ала белгіленген пайшылар үлестерінің негізінде құрылған бірлестік. Оның мүшелерінің (жеке және заңды иегерлері) қоғамның міндеттемелерін орындауда жауапкершіліктері жоқ, олар тек өз үлестерінің мөлшерінде ғана тәуекелділік жасай алады.
Шетелдік фирмаларда (қазір біздің елімізде жиі кездесетін) "Лимитед" (қысқаша Ltd) шектеулі серіктестік деген ұғымды білдіреді. Көпшілік жағдайда жауапкершілігі шектеулі қоғамда кампаньондар арасында өзара берік байланыс қалыптасады. Бұл отбасылық кәсіпорындар ұйымдастыруға өте қолайлы. Егер қоғамдастықтың бар мүлкі бір адамның билігінде болса, онда ол бір адамның қоғамы болғаны.
Айта кететін бір жәй - серіктестіктерді ұйымдастырушылардың ақша қаражаттарынан басқа құнды материалдық заттар түрінде заттық үлестері, мәселен, автокөлік, жылжымайтын мүліктер болуы да мүмкін.
Қоғамдастық мүшелерінің құқығы жылына бір немесе екі рет өткізілетін жалпы жиналысында анықталады да, ал одан әрі ол тереңдетіліп, дамып отырады.
Жалпы жиналыстың маңызды шешімдер қабылдауға құқығы бар, атап айтқанда:
* жылдық балансты бекітеді;
* кірісті белгілі бір мақсатты көздеп, орынды пайдаланады;
* шығындарды неғұрлым аз жұмсау жолдарын айқындайды;
* қоғамның төрағасын сайлауды немесе қайта сайлауды көздейді, оған әртүрлі мәселелер бойынша міндеттер жүктейді.
Акционерлік қоғам - рұқсат ету жолымен құрылатын заңды құқығы және өзіндік жарғысы бар бірлестік. Акционерлер болуға жеке адам да, заңды тұлғалар да хақылы. Акционерлік қоғам құру үшін нотариус куәландырған серіктестік келісім шарты жасалады, оны қоғамның жарғысы деп атайды. Акционерлік қоғамды ұйымдастырушылар санына шек қойылмайды. Ұйымдастырушы тіпті бір адам болуы да мүмкін.
Акционерлік қоғамның негізгі капиталы акцияларға бөлінеді, акцияның ақшалай сомасы негізгі капитал көлеміне сай келуі шарт.
Ашық қоғамның акциялары еркін сату жолымен таратылады, оны кәсіпорындар да, жеке адамдар да сатып ала алады.
Кәсіпкерлік шаруашылық жүргізудің әдісі, бұл тәуелсіздікке және өз бетінше жұмыс істеуге негізделген экономикалық ойлаудың ерекше типі. Еркін кәсіпкерлік - барлық деңгейдегі жаңалық, бұл мемлекеттік қолдау мен ынталандыруға қажет негізделген бастама.

2.1 Кәсіпкерліктің қажеттілігі және экономикалық мәні

Кәсіпкерлік дегеніміз - белгілі бір істі істей білу. Іс істеу - адамның белсенділігі және іскерлігі. Белсенділік және іскерлік - адамның еркін өмір сүру түрі. Белсенділік, іскерлік адамдардың мінез-құлқы типтерімен байланысты болатын шығар. Кәсіпкерлік екі мағынада пайдаланылады: біреуі - белгілі бір істің түрі; екіншісі - сол іспен шұғылданатын нақтылы қоғамдық тап. Кәсіпкерлік деген ұғым өмірде экономикалық белсенділікке қолданылады. Антогонистік қоғамда, ол адамды адамның қанауы, ал кәсіпкерлер табы қанаушы тап болады.
Экономикалық белсенділік - бұл барлық энергетикалық процесс тауар өндірісімен айырбас арқылы пайда табуымен байланысты. Өндірісте, айырбаста шектелген белсенділігін емес, адамдардың жан-жақты белсенділігін талап етеді. Сондықтан экономикалық белсенділік, іскерлік еріксіз немесе еркін болуы керек.
Кәсіпкерлік - ежелден келе жатқан адамдардың іскерлік белсенділігі, қабілеті. Ал оның дамуы орта ғасырдан басталды: көпестер, саудагерлер, қол өнері қызметкерлері. Кәсіпкерліктің алғашқы дамуында кәсіпкер құрал жабдықтарға иелік ете отырып, өздері сол кәсіпорында қолдап жұмыс істеген. Бұл тауарлы өндірістің бастапқы жабайы түрі.
ХVІ ғасырдың ортасынан бастап акционерлік капитал пайда болды, акционерлік қоғамдар құрыла бастады. Мысалы, 1554 жылы Англия сауда компаниясы, 1660ж. Ост-Индия сауда компаниясы. ХVІІ ғасырдың аяғында акционерлік банктер іске қосылды.
Ресейде, Қазақстанда кәсіпкерлік ерте заманнан келеді. Қазақстанның көшпелі шаруашылық жағдайында кәсіпкерлік еркін дамыған жоқ. Ресейде Петр І патшалық ету кезеңінде кәсіпкерлік ерекше дамыды, бірақ крепостной қоғам тежеді. Капитализмнің дамуымен кәсіпкерлік те дамыды. 1861 жылғы реформадан кейін темір жол құрылысы, ауыр өнеркәсіп салалары орын алды.
Кәсіпкерліктің субъектісі - жеке адамдар, сонымен бірге, заңды тұлғалар, біріккен серіктестер: арендалық ұжым, ашық және жабық акционерлік қоғамдар, шаруашылық ассоциациялары, әртүрлі бірлестіктер.
Кәсіпкерліктің ерекшеліктері:
oo дербестік және тәуелсіздік;
oo экономикалық ынталылық;
oo шаруашылық тәуекел және жеке жауапкершілік;
oo жаңашылдық.
Экономиканың негізін екі фундаментальды ақиқат құрайды. Олар шын мәнінде экономиканың барлық проблемаларын қамтиды.
Бірінші ақиқат: қоғамның материалдық қажеттілігі шексіз немесе тойымсыз.
Екінші ақиқат: экономикалық ресурстар шекті немесе сирек.
Экономикалық ресурстар дегеніміз - тауар өндіруде қолданылатын барлық табиғат, адам және адамдардың өндірген құрал жабдық ресурстары. Олар: фабрика, зауыт және ауылшаруашылық құрылыстары; әртүрлі жабдықтар, инструменттер, өндірістік тауарлар мен ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруге қолданылатын машиналар; әртүрлі транспорт, байланыс құралдары; материалдық байлықты өндіруге қатынасатын алуан түрлі еңбектер; жер және қазбалы байлықтар. Олар мынандай үлкен екі категорияға бөлінеді:
1. Материалдық ресурстар - жер оның табиғи байлығы және капитал;
2. Адамдар ресурсы - еңбек және кәсіпкерлік қабілеттілік.
Жер - деген түсінікке барлық табиғи ресурстар жатады, өндірісте қолданылатын барлық табиғаттың әншейін байлығы. Оған мынандай ресурстар кіреді: жыртылған жер, жайылыстар, ормандар, минералдар мен мұнайдың кен байлықтары, су ресурстары т.б.
Капитал немесе инвестициялық ресурстар - барлық өндірілген өндіріс құралдары, яғни инструменттер, машиналар, жабдықтар, фабрика - зауыттар, қойма, тарнспорт, құралдарының барлық түрлері және тауар өткізу торабы. Құрал жабдықтарды өндіру және қорландыру процесін инвестициялау дейді.
Тауарлар екіге бөлінеді: 1. Инвестициялық тауарлар, олар тұтыну тауарларын өндіруді қамтамасыз етеді; 2. тұтыну тауарлары қоғамның қажетін тікелей қанағаттандырады. Инвестициялық тауарға ақша капиталы кірмейді. Ақша ештеңе өндірмейді, яғни экономикалық ресурсқа жатпайды. Ақша - бұл финанс капиталы, яғни нақты капитал емес, жалған капитал.
Еңбек - бұл кең мағыналы термин. Экономистер оны адамдардың тауар өндіру және қызмет көрсетудегі күш ақыл-ой қабілеттіліін бейнелейді.
Кәсіпкерлік қабілеттілік - адамдардың ерекше таланттылығы. Оны түсіну үшін кәсіпкердің төрт функциясын түсіну керек.
1. Кәсіпкер барлық ресурстарды: жер, капитал, еңбекті өнім өндіру процесіне қосу ынтасын өз жауапкершілігіне алады, яғни өндірістің қозғаушы күші, себебі істеген ісі пайда беретініне сенеді.
2. Кәсіпкер өндіріс процесінде барлық негізгі шешімдерді өз қолына алады және фирманың іс бағытын айқындайды.
3. Кәсіпкер - бұл жаңашыл, коммерциялық негізде жаңа тауар өндіруді, жаңа технологияны енгізу, бизнесті ұйымдастырудың жаңа формаларын енгізуге аянбай жұмыс істейтін кісі.
4. Кәсіпкер - бұл тәуекелге баратын кісі. Тәуекелге бару үшін істелетін істің егжей-тегжейін айқын талдап, қортындысында ие болатынын білген жөн. Кәсіпкер тек қана өз уақыты, еңбегін, іс қабілеттілігін тәуекелге салмайды, сонымен бірге өндіріске кеткен өзінің және өзінің серіктестерінің немесе акционерлердің қаржыларын тәуекелге салады.
Кәсіпкерлік істің қозғаушы күші - мол пайда табу. Өндіріс факторлары жеке кәсіпорындарға ақшалай табыс ретінде беріледі.
1. Материалдық ресурстар бергені үшін капиталға пайыз алады.
2. Жер, су бергеніне рента алады.
3. Жұмыс күшін жалдағаны үшін еңбек ақы алады.
4. Кәсіпкерлік табысты пайда деп атайды, ол зиян да болуы мүмкін.
Экономикалық ғылым сирек ресурстарды тиімді пайдалану жөніндегі ғылым екенін кәсіпкер жеке түсінуі керек. Экономикалық тиімділік - бұл шығын-өнім мәселесін қамтиды. Экономикалық тиімділіктің критериясы әрбір өнім бірлігіне шаққанда неғұрлым аз шығын жұмсау. Қорытып айтқанда қоғам барлық ресурстарды тиімді пайдаланып неғұрлым көп өнім өндіруге талаптанады. Ол үшін ресурстарды толық іске қосып толық қамтуға және өндіріс көлемін толық қамтамасыз ету қажет. Толық қамтылу деген пайдалануға жарамды барлық ресурстарды іске қосу, жұмысшылар жұмыссыз қалмауы керек; егіске жарамды жерлер, күрделі жабдықтар бос тұрмауы, яғни барлық жарамды ресурстарды іске қосу керек. Ресурстардың барлығы жұмыс істесе шығын көбейеді: жұмысшылар еңбек ақы алады, инвестициялық тауарлар сатылады т.б. яғни ел байиды, нарық тауарға толады, адамдардың әлеуметтік тұрмысы жақсарады. Қазақтың мақалы бар шығын болмай, тығын болмайды деген. Қоғамның өмір сүру негізін материалдық өндіріс, яғни адамдарға қажет байлықты өндіру құрайды.
Кәсіпкер өндірістің негізгі үш факторын іске қосып, өзі төртінші фактор болып ресурс иелеріне төлем төлеуді қамтамасыз етеді: жұмыс күшіне еңбек ақы; капиталға пайыз; жер иелеріне рента; кәсіпкерлерге кәсіпкерлік пайда.
Социализм мен капитализмнің экономикалық айырмашылығы: біріншісінде жұмыс күшінің өндірген қосымша құны бүкіл қоғам мүддесіне жұмсалады, ал екіншісінде - қосымша құн үшке бөлінеді: пайызға, рентаға және кәсіпкерлік пайдаға.
Жаңа қоғамның негізін тұрақты, тиімді құру үшін кәсіпкерлер табын даярлау керек. Кәсіпкерлік қабілеті қаражаты бар тапты құру үшін, бірінші, білім керек, екінші, өкімет экономикалық саясатын түбегейлі қайта қарауы қажет. Елдің болашақ тағдырын білікті кәсіпкерлер шешеді және олар өз елінің гүлденуіне аянбай жұмыс істейтін, өзінің де пайдасын табатын, іскер азаматтар болуы керек.

2.2 Кәсіпкерліктің қызметі және функциялары

Кәсіпкерлік нарықтық экономиканың негізгі элементтерінің бірі болып табылады. Экономиканың осы сферасының дамуы бір-бірінен оңашаланған көптеген ұсақ жеке кәсіпорындардың пайда болуымен басталды.
Қазақстан нарығында барлық кәсіпорынды бірнеше топқа бөлуге болады:
1.Жеке ( жеке меншік ) кәсіпондар- бір ғана иесі және жалдамалы жұмыскерлердің саны шектеусіз кәсіпорындар.
2. Серіктестік кәсіпорындар - белгілі бір пропорция бойынша, өз капиталдарын, өз үлесін алып тұруға келісім жасап, осы кәсіпорынның иесіне айналатын кәсіпкерлердің бірлестігі.
Қазақстан Республикасы Президентінің Шаруашылық серіктестік жайлы және Мемлекттік кәсіпорын Жарлығына сай кәсіпкерлік қызмет шаруашылық серіктігісінің түріне қарай жеке және ұйымдық болуы мүмкін:
Жай, ол бірлескен қызмет шартына негізделеді;
Толық,барлық мүлікке ынтымақтастық жауапкершілік жүктеледі;
Жауапкершілік шектелген, салынған салым құны шеңберінің жауапкершілігі жүктеледі;
коммандитті - аралас жаукершілік (біреудің толық мүлікімен және басқаның салынған салымымен);
Қосымша жауапкершілікпен, өзінің салымдарымен және оған жататын мүлікпен қосымша жауапкершілік мойына алынады;
Өндіріс және тұтыну кооперативті;
Консортциумдар;
Акционерлік қоғамдар;
3. Корпорациялар- ол адам осы кәсіпорындарға өз қаржысын орналастырған және кәсіпорын әрекетіне байланысты мәселелерді шешуге араласуға құқығы барлығын білдіретін акция иесі және корпорациялардың барлық әрекеттеріне белгілі бір үлес қоса алатыны негзінде кәсіпорынды ұжымдық иеленуге атсалысады, әрбір акция оның иесіне бір дауыс құқығын береді.
4. Мемлекеттік және қазыналық кәсіпорын - акция пакетіне үкімет иелік ететін немесе әкімшіл -әміршіл экономикалық үкімет балансындағы кәсіпорындар иелік жасайтын корпорациялар. Мемлекеттік кәсіпорындар - бұл негізгі қорлары мемлекет меншігінде болатын және басқару органдарын мемлекет тарапынан ұйымдар тағайындайтын кәсіпорындар болып табылады. Ал, егер кәсіпорын мемлекеттік ұйымдардың қарамағында болса,ол кәсіпорын қазыналық болып есептеледі яғни біріншісі шаруашылықты жүргізу құқығына негізделсе, екішісі - оперативті басқару құқығына негізделген. Шын мәнінде мұнда шаруашылық есептің екі түрі қолданылады: таза мемлекеттік - толық шаруашылық есеп; қазыналық - толық емес шаруашылық есеп.
Кәсіпкерліктің отандық теориямен тәжіребиеден келесідей
маңызды принциптері бар.
1.Қызметтің еркіндік негізінде еркін таңдалы.
2.Кәсіпкерлік қызыметке оның қаржысы мен мүлкіне заңды және заңсыз тұлғаларды тарту.
3.Қызмет бағдарламасын өз еркінен құру,тұтынушылармен қызметті ұсынатын товарларды дайындайтын,өндіретін өндірушілерді өз еркімен құру және т.б.
4.Жұмыскерлерді еркін қабылдау.
5.Маталарды техникалық, қаржылық, еңбек, табиғи және басқа да ресурстарды пайдалану оларды тарту.
6.Заңға сәйкес экономикалық қызметтердің кәсіпкер мен еркін сезінуі оны жүзеге асыруы.
Кәсіпкерліктің маңызды функциялары болып табылатындар мыналар.
1.Новаторлық функция техниканың ұйымдастырылған және басқарылған жұмыс процесіндегі жаңа идеялардың жүзеге асыуы, тәжірбиелі конструкторлық өндеулер,жаңа товарлар мен жаңа қызметтердің пайда болуы.
2.Ұйымдастырылған функция өндірісті ұйымдастыруда жаңа формалар мен тәсілдерді еңгізу жаңа жалақы формасын, өндірістік жүйенің негізгі элементтерін енгізу.
3.Шарауашылық функциясы еңбек материалды қаржылық интелектуалдық және оқылықтың ресурстарды тиімді пайдалану.
4.Элементтік функция қоғамға қажетті элементтің заңдар талабына сәйкес товарлар мен қызметтерді ұсыну.
5.Тұлғалық функция кәсіпкердің жеке мақсатын іске асыру мақсатында, өз қызметінен қанағат алу барысында өз-өзін жүзеке асыру.
Кәсіпкерлік қызмет теориясы экономикалық пәндер қатарына жатады.Кеңінен қолданылатын кәсіптік теория пәні көбіне адамдардың қызметін үйретумен байланысты болады.Кәсіптік қызмет теориясының пәні - кәсіпкерлердің іс-әрекетін негізін, яғни өндіріске қажетті ресурстарды таңдауда, айырбастауда,бөлуде ,түрлі товарлар мен қызметтерді пайдалануда анықталады.
Кәсіпкерлік қызметің әдістемесі болып , зерттеу әдісі, яғни жүйелі құрылымдық анализдің маңызды элементтері,тарихи және логикалық жолдары, қарсылық принциптері, анализ және синтез және т.б. жатады.
Кәсіпкерлік қызмет теориясының методологиялық базасы деп диалектикалық зерттеу тәсілі б.т.жүйелі құрылымының анализдің элементі, тарихи және логикалық бағыттары, анализ және синтез, абстракциялық тәсіл және басқаларды жатқызамыз.
Жүйелік бағыт дегеніміз - кәсіпкерлік қызмет топтарының кешендік мінездемелік негізгі бөлімшелерің білдіреді.
Логикалық бағыт дегеніміз - кәсіпкердің қызметіндегі негізгі іс шаралардың анықталуын көрсетеді.Кәсіпкерлік идеяның тууынан, оны жүзеге асыруға дейінгі аралықтағы процесс.
Анализ тәсілі - жалпы процестің жеке тарауларың анализдеу бағытында анықталып бұдан соң, синтез этапы п.б.
Абстракциялық тәсіл -өмір сүрмейтін әрекеттермен құбылыстардың пайда болуынан тыс, екі жақтың процесінен бас тарту, яғни тұрақты байланыстардың, құбылыстың ішкі мақсаттарын алуда пайда болды.

.1 Кәсіпкерліктің құрылымы және түрлері

Кәсіпкерлік бірнеше түрлері бар. Атқаратын қызметіне қарай былай бөлінеді: өндірістік, коммерциялық, қаржылық және консультациялық.
Меншік түрлеріне бойынша жеке меншік, мемлекеттік, муниципалды, сонымен бірге қоғамдық құрылымдар меншігі.
Меншіктер саны бойынша кәсіпкерлік іс жеке адамның немесе коллективтің құрамы болуы керек.
Кәсіпкерлік формасы бойынша екіге бөлінеді: ұжымдық-құқықтық және ұжымдық-экономикалық.
Ұжымдық-құқықтық кәсіпкерліктер. Серіктестер - адамдардың бірлестігі, онда екі және одан да көп серіктестер болады. Олар өз капиталдарын қосады және әрбір мүше өзінің капиталымен жеке жауап береді. Олар шексіз жауапкершілікті серіктестер, командитті (сенімге негізделген) серіктестер шектелген жауапкершіліктер.
Ұжымдар (қоағмдар) өздерінің қаражаттарымен бірігеді. Шектелген жауапкершілікті қоғам мүшелері ұжымның міндеттемелеріне жауап бермейді. Олардың жауапкершілігі өздерінің қосқан пайларының мөлшерінде болады. Ал қосымша жауапкершілігі бар ұжымдар өздерінің барлық дүние-мүлкімен жауапты.
Акционерлік қоғамдар: ашық және жабық түрде болады.
Кәсіпкерліктің ұжымдық-экономикалық формалары.
Концерн - көпсалалы акционерлік қоғам, әр түрлі компаниялардың бақылау пакеттерін сатып алады.
Ассоциация - экономикалық дербес кәсіпорындардың ерікті бірлестігі. Маманданған кәсіпорынның негізгі мақсаты ғылыми-техникалық, өндірістік, экономикалық және әлеуметтік міндеттерді бірігіп шешу.
Консурциум - бұл ірі қаржы операцияларын істеу үшін біріккен кәсіпкерлердің бірлестігі.
Сидикат - бір саланың кәсіпкерлерін тауар сатуға біріктіру.
Картель - тауар, қызмет көрсету бағасы, нарық аудандарын бөлу, өндіріс мөлшері жөнінде келісім.
Қаржы - өнеркәсіп тобы - банк, сақтандыру және сауда капиталының бірлестігі.
Қазір Қазақстанда мынадай ұжымдық-құқықтық формалары кәсіпкерліктер құрылуда.
1. Шаруашылық серіктестік - толық серіктестік. Олардың мүшелері өзара кәсіпорын құру жөнінде келісімге қол қояды. Құруға керекті серіктес мүшелердің қаражаттарын біріктіру. Серіктестіктің пайдасы, зияны пайға қарай бөлінеді. Әрбір мүше өзінің табысына пайданы қосып сонан салық төлейді.
2. Коммандиттік серіктестік. Барлық серіктестік мүшелері серіктестік атанған іс жүргізушілер ішінен біреу немесе бірнеше мүшелері зиянның тәуекелін өздерінің қосқан үлестері мөлшерінде жауапкершілікке алады.
3. Шектелген жауапкершілікті қоғамдар. Оның мүшелері қоғамның міндеттемелеріне жауап бермейді, ал зиян тәуекеліне өздерінің үлестерімен жауап береді.
4. Қосымша жауапкершілігі бар қоғам міндеттемелеріне өздерінің заттарымен жауап береді.
5. Ашық және жабық акционерлік қоғам.
6. Өндірістік кооперативтер - ерікті түрде біріккен қоғамдар.
7. Унитарлы кәсіпорын - коммерциялық мекеме, меншіктік құқығы жоқ. Унитарлық кәсіпорынның мүліктері бөлінбейді. Унитарлық кәсіпорын тек мемлекеттік немесе муниципалдық болады. Унитарлы кәсіпорын федералдық қазына кәсіпорны болып есептеледі.
Кәсіпорын құрылымы:
Негізгі өндіріс
Көмекші өндіріс бөлімшесі
Қызмет көрсету, жанама және қосалқы бөлімшесі
Басқарушылық қызмет және бөлімшесі
Қаншалықты кәсіпорын тиімді жұмыс істейді, оның қаржылық жағдайы қандай екені экономиканың барлық саулығына және мемлекеттің индустриалдық қуатына байланысты болады. Оның негізгі белгілері мыналар:
Ұйымдық бірлік: кәсіпорын - бұл белгілі түрде ішкі құрылымы және басқару жөнімен ұйымдасқан ұжым;
Белгілі түрдегі өндірістің құрал кешені: кәсіпорын пайданы барынша көбейту мақсатында экономикалық игіліктерді өндіру үшін экономикалық ресурстарды біріктіреді;
Мүліктің жекеленуі: кәсіпорынның өзінің мүлкі болып, белгілі бір мақсатқа жеке пайдаланады;
Мүліктік жауапкершілік: кәсіпорын түрлі жағдайға сай өзінің барлық мүліктеріне толық жауапкершілікте болады;
Кәсіпорын дара басшылықты болжалайды, басқарудың тікелей әкімшілік формасына негізделеді;
Шаруашылық айналымына жеке атынан шығады;
Оперативті - шаруашылық және экономикалық дербестік: кәсіпорын жеке өзі түрлі мәмілелер және операцияларды жүзеге асырады, пайдасын өзі алады немесе зиян шегеді, пайданың есебінен қаржы жағдайын және өндірісті одан әрі жақсартады.

1. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік
1.1 ҚР кәсіпкерліктің заңдылық негіздері

1-тарау. Кәсіпкерлік субъектілері мен мемлекеттің өзара іс-
қимылының құқықтық негізі
1-бап. Қазақстан Республикасының кәсіпкерлік
саласындағы заңнамасы
1. Қазақстан Республикасының кәсіпкерлік саласындағы заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына, осы Кодекске және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілеріне негізделеді.
2. Кәсіпкерлік субъектілерінің теңдігіне негізделген тауар-ақша және өзге де мүліктік қатынастар, сондай-ақ мүлікпен байланысты жеке мүліктік емес қатынастар Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамаларымен реттеледі.
3. Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда осы Кодексте көзделгендегіден өзгеше қағидалар белгіленсе, онда халықаралық шарттың қағидалары қолданылады.
4. Кәсіпкерліктің жекелеген түрлерін жүзеге асырудың ерекшеліктері Қазақстан Республикасының заңнамалыық актілерімен белгіленеді.
2-бап. Кәсіпкерлік ұғымы және оны құқықтық реттеудің шектері
1. Кәсіпкерлік - жеке меншік құқығына (жеке кәсіпкерлік) не мемлекеттік кәсіпорынды (мемлекеттік кәсіпкерлік) не шаруашылық жүргізу құқығына немесе оралымды басқаруға негізделген, мүлікті пайдалану, тауарды сату, жұмысты орындау, қызметтер көрсету арқылы жүйелі түрде табыс алуға бағытталған кәсіпкердің атынан, тәуекелмен және мүліктік жауапкершілікпен дербес, бастамашылықпен жүзеге асырылатын жеке және заңды тұлғалардың қызметі.
2. Кәсіпкерлік Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленетін негіздер бойынша ғана шектелуі мүмкін.
3. Жеке кәсіпкерлікті шектеу Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттің айрықша құзырына жатқызылатын мәселелер бойынша ғана орын ала алады.
4. Мемлекеттік органдардың жеке кәсіпкерліктің бөлек субектілеріне артықшылықты ережелерді белгілейтін нормативтік құқықтық актілерді қабылдауына тыйым салынады.
3-бап. Кәсіпкерлік субъектілері мен мемлекеттің өзара іс-қимылының мақсаттары мен қағидаттары
1. Кәсіпкерлік субъектілері мен мемлекеттің өзара іс-қимылы кәсіпкерлік пен қоғамды дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасауға, Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік бастамашылықты ынталандыруға бағытталған.
2. Мыналар:
1) заңдылық
2) жеке кәсіпкерліктің еркіндігіне кепілдік (Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбайтын қызметтің кез келген түрін жүзеге асыруға рұқсат берілген) және оны қорғау (жеке кәсіпкерліктің қағидаты);
3) барлық кәсіпкерлік субъектілерінің кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырудағы теңдігі (кәсіпкерлік субъектілерінің теңдігі қағидаты);
4) кәсіпкерлік субъектілері меншігіне қол сұғылмаушылықтың және оны қорғаудың кепілдігі (меншікке қол сұғылмаушылықтың қағидаты);
5) жосықсыз бәсекелестікті жүзеге асыруға жол бермеу;
6) барлық кәсіпкерлік субъектілерінің заң мен сот алдындағы теңдігі;
7) тұтынушылар, кәсіпкерлер және мемлекет мүдделерінің тепе-теңдігі;
8) мемлекеттік органдар қызметінің ашықтығы және ақпаратқа қолжетімділік (жариялық қағидаты);
9) кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеудің негізділігі, тиімділігі және нысандары мен құралдарының жеткілікті болуы;
10) кәсіпкерлік субъектілерінің өзінің заңды құқықтарын өз бетінше қорғауға деген қабілетін арттыру;
11) құқық бұзушылықтың алдын алудың жазалаудың алдындағы басымдығы;
12) бақылау және қадағалау органдары лауазымды адамдарының өз міндеттерін орындамағаны не тиісінше орындамағаны және олардың өз өкілеттігін асыра пайдаланғаны үшін жауапкершілік;
13) кәсіпкерлік субъектілері мен мемлекеттің өзара жауапкершілігі;
14) сыбайлас жемқорлықтан тыс болу;
15) кәсіпкерлік қызметті ынталандыру және оларды қорғау мен жан-жақты қолдауды қамтамасыз ету;
16) отандық тауарлар шығарушыларды, жұмыс орындаушыларын және қызмет көрсетушілерді қолдау;
17) кәсіпкерлік субъектілерінің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.