«Жүйелік модель және оның элементі»
КІРІСПЕ 3
IЖҮЙЕЛІК МОДЕЛЬ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭЛЕМЕНТІ 6
1.1Жүйе түсінігі 9
1.2Модель және модельдеу түсініктері 12
1.3Модель типтері мен олардың түпнұсқасымен ұқсастық түрлері 12
1.4Экономикалық . математикалық әдістерде қолданылатын инстументалия элементтері 12
IIЖҮЙЕЛЕРДІ МОДЕЛЬДЕУДІҢ БАСҚА БӨЛІМДЕРІНЕ ҚЫСҚАША ШОЛУ 12
2.1 Тиімді жоспарлау және басқару моделі 14
ҚОРЫТЫНДЫ 18
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 19
IЖҮЙЕЛІК МОДЕЛЬ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭЛЕМЕНТІ 6
1.1Жүйе түсінігі 9
1.2Модель және модельдеу түсініктері 12
1.3Модель типтері мен олардың түпнұсқасымен ұқсастық түрлері 12
1.4Экономикалық . математикалық әдістерде қолданылатын инстументалия элементтері 12
IIЖҮЙЕЛЕРДІ МОДЕЛЬДЕУДІҢ БАСҚА БӨЛІМДЕРІНЕ ҚЫСҚАША ШОЛУ 12
2.1 Тиімді жоспарлау және басқару моделі 14
ҚОРЫТЫНДЫ 18
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 19
ХХ ғасырда модель түсінігі нақты және идеалдық модельдерді ќатар қамтитындай болып жалпыланды. Сондықтан, абстрактылы модель түсінігі математикалық модельдер шеңберінен шығып, әлем туралы білімдер мен танымдардың барлығына қатысты болды. Модель түсінігінің айналасындағы кең талқылаудың қазіргі кезде де жалғасып отырғандығын естен шығармау қажет. Бастапқыда ақпараттық, кибернетикалық бағыттардағы ғылыми пәндер аясында, содан соң ғылымның басқа да салаларында түрлі тәсілдермен іске асырылатын модель ретінде танылды. Негізінде модель білімнің мәнін нақтылау тәсілі ретінде қарастырылады.
Модель (Model, simulator) – 1) қасиеттері белгілі бір мағынадағы жүйенің немесе процестің қасиеттеріне ұқсас объектілер немесе процестер жүйесі; 2) сериялы бұйымдарды жаппай өндіруге арналған үлгі, эталон; кез-келген бір объекті жұмысы, мыс. процессордың жұмыс істеуін модельдейтін программа немесе құрылғы. Ол материялдық объект түрінде, математикалық байланыстар жүйесі ретінде немесе кұрылымы имитациялайтын программа күйінде құрастырылады да, қарастырылатын объектінің жұмыс істеуін зерттеу үшін қолданылады. Модельге қойылатын негізгі талап – оның қасиеттерінің негізгі объектіге сәйке келуі, яғни барабарлығы.
Модельдеу (Моделирование; simulation) – кез-келген құбылыстардың, процесстердің немесе объект жүйелерінің қасиеттері мен сипаттамаларын зерттеу үшін олардың үлгісін құру (жасау) және талдау; бар немесе жаңадан құрастырылған объектілердің сипатын анықтау немесе айқындау үшін олардың аналогтарында (моделінде) объектілердің әр түрлі табиғатын зерттеу әдісі. Модель төрт деңгейде түп нұсқаның орынбасары бола алады:1-элементтер деңгейінде,2- құрылым деңгейінде,3- қалып-күй немесе қызметтік деңгейін,4- нәтижелер деңгейінде.Сипаты бойынша модельдеу материялдық және идеалдық болып бөлінеді. Материялдық модельдеу объектінің геометриялық, физикалық, динамикалық және қызметтік сипатын нақты дәл береді. Идеалдық модельдеуге объектінің ойдағы бейнесі жатады. Ойша модельдеу тіл көмегімен іске асырылады.
«Модель» түсінігі кибернетикада бақыланатын объектілер класын сипаттайтын теорияның моделін белгілеуде жиі қолданылады. Демек, кибернетикада берілген нақты объектінің моделі осы объект туралы теорияның моделі болып табылады. Компьютерлік модельдеу - бұл да оқып үйренетін объекті теориясының моделъденуі.
Модельдеуші (модель субъектісі) тек адам бола алады. Модельдеу объектісі табиги (өсімдік, күн системасы) және адамның ықпалымен құрылыпжасанды болуы мүмкін.
Модель (Model, simulator) – 1) қасиеттері белгілі бір мағынадағы жүйенің немесе процестің қасиеттеріне ұқсас объектілер немесе процестер жүйесі; 2) сериялы бұйымдарды жаппай өндіруге арналған үлгі, эталон; кез-келген бір объекті жұмысы, мыс. процессордың жұмыс істеуін модельдейтін программа немесе құрылғы. Ол материялдық объект түрінде, математикалық байланыстар жүйесі ретінде немесе кұрылымы имитациялайтын программа күйінде құрастырылады да, қарастырылатын объектінің жұмыс істеуін зерттеу үшін қолданылады. Модельге қойылатын негізгі талап – оның қасиеттерінің негізгі объектіге сәйке келуі, яғни барабарлығы.
Модельдеу (Моделирование; simulation) – кез-келген құбылыстардың, процесстердің немесе объект жүйелерінің қасиеттері мен сипаттамаларын зерттеу үшін олардың үлгісін құру (жасау) және талдау; бар немесе жаңадан құрастырылған объектілердің сипатын анықтау немесе айқындау үшін олардың аналогтарында (моделінде) объектілердің әр түрлі табиғатын зерттеу әдісі. Модель төрт деңгейде түп нұсқаның орынбасары бола алады:1-элементтер деңгейінде,2- құрылым деңгейінде,3- қалып-күй немесе қызметтік деңгейін,4- нәтижелер деңгейінде.Сипаты бойынша модельдеу материялдық және идеалдық болып бөлінеді. Материялдық модельдеу объектінің геометриялық, физикалық, динамикалық және қызметтік сипатын нақты дәл береді. Идеалдық модельдеуге объектінің ойдағы бейнесі жатады. Ойша модельдеу тіл көмегімен іске асырылады.
«Модель» түсінігі кибернетикада бақыланатын объектілер класын сипаттайтын теорияның моделін белгілеуде жиі қолданылады. Демек, кибернетикада берілген нақты объектінің моделі осы объект туралы теорияның моделі болып табылады. Компьютерлік модельдеу - бұл да оқып үйренетін объекті теориясының моделъденуі.
Модельдеуші (модель субъектісі) тек адам бола алады. Модельдеу объектісі табиги (өсімдік, күн системасы) және адамның ықпалымен құрылыпжасанды болуы мүмкін.
1. Үстенова О, Нүсіпбеков С. Экономикалық жүйелерді модельдеудің математикалық әдістері – Астана, Фолиант баспасы, 2010 жыл.
2. Акулич И.Л. Математическое программирование в примерах и задачах. – М. Высшая школа 1986.
3. Власов М.П., Шимко П.Д. Моделирование экономических процессов. – -Ростов-на-Дону, Феникс, 2005.
4. Алесинская Т.В. Экономика – математические методы и модели. Таганрог 2002.
5. Житников С.А., Биржанова З.Н., Аширбеков Б.М. Экономика – математические методы и модели: Ученое пособие. – Караганда, издательство КЭУ, 1998.
6. Ә.Ж. Сапарбаев, Қ.А. Ахметов, А.Т. Мақұлова. Экономикалық – математикалық әдістер мен модельдер. Алматы: Қазақстан жоғары оқу орындарының қауымдастығы, 2005 жыл.
7. Беркінбаев К. М, Ажиханов Н. Т, Нұрыллаев А. М., Ниязова Г. Ж.. «Компьютерлік модельдеу негіздіері» (Оқу әдістемелік құрал) - Алматы, 2005 жыл.
8. Васильков Ю.В, Василькова Н. Н. «Компьютерный технологии вычислительний в математическом моделировании» уч. Пособие.- М:1999.
9. Горчанов А. А, Орлова И. В. «Компьютерные экономико – математическое модели» - М: Компьютер, ЮНИТИ, 1995.
10. Оспанов С. С, Асқарова Ж.А. « Экономикадағы сызықтық модельдерді талдаудың математикалық әдістері» (оқу - әдістемелік құрал) – Алматы, 2006 жыл.
11. Сапарбаев Ә.Ж , Мақұлова А.Т. « Экономикалық – математикалық әдістер мен модельдер» (Оқулық) – Алматы, « Бастау » баспасы, 2007 жыл.
12. Үсіпбаева М.Е. «Экономикаық – математикалық модельдеу пәнінің есептер жинағы» (оқу құралы) – Республикалық баспа кабинеті, Алматы, 1998 жыл.
2. Акулич И.Л. Математическое программирование в примерах и задачах. – М. Высшая школа 1986.
3. Власов М.П., Шимко П.Д. Моделирование экономических процессов. – -Ростов-на-Дону, Феникс, 2005.
4. Алесинская Т.В. Экономика – математические методы и модели. Таганрог 2002.
5. Житников С.А., Биржанова З.Н., Аширбеков Б.М. Экономика – математические методы и модели: Ученое пособие. – Караганда, издательство КЭУ, 1998.
6. Ә.Ж. Сапарбаев, Қ.А. Ахметов, А.Т. Мақұлова. Экономикалық – математикалық әдістер мен модельдер. Алматы: Қазақстан жоғары оқу орындарының қауымдастығы, 2005 жыл.
7. Беркінбаев К. М, Ажиханов Н. Т, Нұрыллаев А. М., Ниязова Г. Ж.. «Компьютерлік модельдеу негіздіері» (Оқу әдістемелік құрал) - Алматы, 2005 жыл.
8. Васильков Ю.В, Василькова Н. Н. «Компьютерный технологии вычислительний в математическом моделировании» уч. Пособие.- М:1999.
9. Горчанов А. А, Орлова И. В. «Компьютерные экономико – математическое модели» - М: Компьютер, ЮНИТИ, 1995.
10. Оспанов С. С, Асқарова Ж.А. « Экономикадағы сызықтық модельдерді талдаудың математикалық әдістері» (оқу - әдістемелік құрал) – Алматы, 2006 жыл.
11. Сапарбаев Ә.Ж , Мақұлова А.Т. « Экономикалық – математикалық әдістер мен модельдер» (Оқулық) – Алматы, « Бастау » баспасы, 2007 жыл.
12. Үсіпбаева М.Е. «Экономикаық – математикалық модельдеу пәнінің есептер жинағы» (оқу құралы) – Республикалық баспа кабинеті, Алматы, 1998 жыл.
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министірлігі
Рымбек Байсейітов атындағы Семей қаржы-экономикалық колледжі РМҚК
Курстық жұмыс
Пән: Өндірістік және экономикалық үрдісін модельдеу
Тақырыбы: Жүйелік модель және оның элементі
Дайындаған:
3 негізгі ВТ - 2 тобының оқушысы Тұрсынбеков М.З.
Тексерген: Слямова Г.Б.
Қорғаған бағасы:_________
2016 - 2017 оқу жылы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
I ЖҮЙЕЛІК МОДЕЛЬ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭЛЕМЕНТІ 6
1.1 Жүйе түсінігі 9
1.2 Модель және модельдеу түсініктері 12
1.3 Модель типтері мен олардың түпнұсқасымен ұқсастық түрлері 12
1.4 Экономикалық - математикалық әдістерде қолданылатын инстументалия элементтері 12
II ЖҮЙЕЛЕРДІ МОДЕЛЬДЕУДІҢ БАСҚА БӨЛІМДЕРІНЕ ҚЫСҚАША ШОЛУ 12
2.1 Тиімді жоспарлау және басқару моделі 14
ҚОРЫТЫНДЫ 18
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 19
КІРІСПЕ
ХХ ғасырда модель түсінігі нақты және идеалдық модельдерді ќатар қамтитындай болып жалпыланды. Сондықтан, абстрактылы модель түсінігі математикалық модельдер шеңберінен шығып, әлем туралы білімдер мен танымдардың барлығына қатысты болды. Модель түсінігінің айналасындағы кең талқылаудың қазіргі кезде де жалғасып отырғандығын естен шығармау қажет. Бастапқыда ақпараттық, кибернетикалық бағыттардағы ғылыми пәндер аясында, содан соң ғылымның басқа да салаларында түрлі тәсілдермен іске асырылатын модель ретінде танылды. Негізінде модель білімнің мәнін нақтылау тәсілі ретінде қарастырылады.
Модель (Model, simulator) - 1) қасиеттері белгілі бір мағынадағы жүйенің немесе процестің қасиеттеріне ұқсас объектілер немесе процестер жүйесі; 2) сериялы бұйымдарды жаппай өндіруге арналған үлгі, эталон; кез-келген бір объекті жұмысы, мыс. процессордың жұмыс істеуін модельдейтін программа немесе құрылғы. Ол материялдық объект түрінде, математикалық байланыстар жүйесі ретінде немесе кұрылымы имитациялайтын программа күйінде құрастырылады да, қарастырылатын объектінің жұмыс істеуін зерттеу үшін қолданылады. Модельге қойылатын негізгі талап - оның қасиеттерінің негізгі объектіге сәйке келуі, яғни барабарлығы.
Модельдеу (Моделирование; simulation) - кез-келген құбылыстардың, процесстердің немесе объект жүйелерінің қасиеттері мен сипаттамаларын зерттеу үшін олардың үлгісін құру (жасау) және талдау; бар немесе жаңадан құрастырылған объектілердің сипатын анықтау немесе айқындау үшін олардың аналогтарында (моделінде) объектілердің әр түрлі табиғатын зерттеу әдісі. Модель төрт деңгейде түп нұсқаның орынбасары бола алады: 1 -элементтер деңгейінде, 2 - құрылым деңгейінде, 3 - қалып-күй немесе қызметтік деңгейін, 4 - нәтижелер деңгейінде. Сипаты бойынша модельдеу материялдық және идеалдық болып бөлінеді. Материялдық модельдеу объектінің геометриялық, физикалық, динамикалық және қызметтік сипатын нақты дәл береді. Идеалдық модельдеуге объектінің ойдағы бейнесі жатады. Ойша модельдеу тіл көмегімен іске асырылады.
Модель түсінігі кибернетикада бақыланатын объектілер класын сипаттайтын теорияның моделін белгілеуде жиі қолданылады. Демек, кибернетикада берілген нақты объектінің моделі осы объект туралы теорияның моделі болып табылады. Компьютерлік модельдеу - бұл да оқып үйренетін объекті теориясының моделъденуі.
Модельдеуші (модель субъектісі) тек адам бола алады. Модельдеу объектісі табиги (өсімдік, күн системасы) және адамның ықпалымен құрылыпжасанды болуы мүмкін.
Модельдеу жүйесі (modeling system) - зерттелетін жүйенің немесе оның элементтерінің математикалық және физикалық аналогтарын құру және талдау. Модельдік тәжірибе зерттеу тәсілі ретінде -жүйені жаңғыртуға және зерттеуге мүмкіндік береді, ал зерттелетін жүйеге тікелей тәжірибе жүргізу қиын, немесе экономикальщ түрғыдан тиімсіз болуымүмкін[1].
Табиғи объектілерді ешқандай модельдің толықтай бейнелей алмайтындығы белгілі. Табиғи объектілердің элементтерінің арасындағы байланыстардың көбінесе белгісіз болуы олардың күрделілігін айқындайды. Сондықтан табиғи объектілердің модельдері түпнұсқаға қарағанда қарапайым болады. Адамдар тарапынан құрылатын объектілерде мұндай жағдайлардың толық ескерілмеуі мүмкін.
Бірақ модельдеу барысында модельдеу мақсаты тұрғысынан қажетсіз детальдар еленбейді.
Адамның практикалық, ғылыми қызметтерінде жұмыс істеуіне тура келетін объектілердің қандай да бір алмастырушысын құрады. Мұның табиғи көшірме - картинаскульптура; самолеттің ұшу касиетін зерттеуге белгіленген макеті; қандай да бір бұйымның партиясын дайындауға арналған үлгісі болуы мүмкін.
Жалпы түрдегі модель түсінігі төмендегідей негізде анықталады. Модель - модельдеу мақсаты тұрғысынан окып үйренетін
объектініңқұбылыстың кейбір жақтарын ұқсастырып бейнелейтін жаңа объект.
Модель - объектінің нақты жұмыс істеуіне сәйкестенетін анықталған параметрлер бойынша жұмыс істейтін физикалықакпараттық, алмастырушысы.
Модельдеудегі ең бастысы модельдеуші объекті мен оның моделі арасындағы өзара ұқсас қатысы болып табылады. Барлык модельдердің көпбейнелілігі негізінен үш топқа бөлінеді:
материалдық (табиғи) модельдеуші объектінің сыртқы түрін, құрылымын (кристал торлардың модельдері, глобус), жағдайын (самолеттің радио басқарылымды моделі) бейнелейтін кішірейтілгенұлғайтылған көшірмелері;
бейнеленуші модельдер (геометриялық нүктелер, математикалық маятник, идеал газ, шексіздік);
ақпараттық модельдер - модельденуші объектінің акпаратты кодтау тілдерінің бірінде жазылған сипаттамасы (сөздік сипаттау, схемалар, сызбалар, картиналap, суреттер, ғылыми формулалар, бағдарламалар).
ЖҮЙЕЛІК МОДЕЛЬ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭЛЕМЕНТІ
Жүйе түсінігі
Әр түрлі жүйелерді зерттеу және талдау ісімен кибернетика, жүйелер теориясы және басқа да сол сияқты ғылымдар айналысады. Жүйе түсінігінің қолдану аясы кең, сонымен бірге практикалық түрде әрбір объект жүйе сияқты қарастырылуы мүмкін.
Жүйе (система - грек тілінен аударғанда бүтін, бірігу деген ұғымды білдіреді) - белгілі бір тұтастықты, бірлікті бейнелейтін өзара байланысқан элементтердің жиыны.
Жүйе элементі - бөлінбейтін болып саналатын бүтіннен және берілген жүйенің функциясынан шығатын жүйе бөлігі. Жүйе элементтері бір - бірімен өзара байланысты.
Жүйе құрылымы өз ішінде элементтер жүйелері арасындағы көп түрлі байланыс жиынтығының түрлі ішкі және сыртқы өзгерістерінде мүмкіндігінше тұрақты. Бір жүйеде зерттеу мақсатына байланысты түрлі дербес құрылымдарды бөліп көрсетуге болады.
Жүйе құрылысының негізгі принциптері:
Жүйе тұтастығы. Жүйе қасиеті оның элементтерін құрайтын қосынды қасиетіне сәйкес келмейді және керісінше; әрбір жүйе элементі функцияның және басқа да ішкі тұтастық белгілерінің орындарына тәуелді.
Модель типтері мен олардың түпнұсқасымен ұқсастық түрлері
Тәжірибеде қолданылып жүрген үлгілерді шартты түрде екіге бөлуге болады: физикалық және символдық. Өз кезегінде физикалық үлгілердің ішінде геометриялық ұқсастық модельдері мен моделі - аналогтары болады.
Геометриялық ұқсастық модельдері негізінен түпнұсқалық геометриялық сипаттамалары мен құрылымдарын кескіндейді. Мұндай модельдер бір немесе сондай физикалық жаралысында түпнұсқамен сыртқы ұқсастықты сақтайды. Модельдердің өлшемі теңбе - тең түрде азайтылған немесе түпнұсқамен салыстырғанда үлкейтілген болуы мүмкін.
Геометриялық ұқсастық модельдерінің артықшылығы, біріншіден, күрделі қымбат тұратын жүйелерді сараптама өткізу немесе экономикалық тиімді еместерді оларға ендіру мүмкіндіктері, екіншіден, күрделі түрде алынатын арнайы жүйедегі құрылым мен функциялар туралы түсінігі болуы, үшіншіден, алынған нәтиженің нақтылығы.
Геометриялық ұқсастық модельдердің негізгі кемшіліктеріне мыналар жатады:
Әрбір зерттелетін жүйелер үшін құрал мен уақыттың үлкен шығындарына байланысты ескіге қайта жасақталатын немесе жаңа модель құруды қажет етеді;
Модельдің бұл түрі жүйе динамикасын зерттеу үлгілері үшін нашар лайықталған.
Модель - аналогтар физикалық жаратылысында кейбір ерекшеліктері бола тұра, түпнұсқамен математикалық арақатынас бірлігін сызады, кейбір басқа да аналогтік процестердің көмегімен түпнұсқада көрініс табатын аналогтардың физикалық процестерін бейнелейді.
Символдық модельдерде басты орынды математикалық модельдер алады, өйткені мұнда математикалық немесе логикалық тәуелділіктері бар.
Математикалық модель сызушы құрылым мен нақты жүйе функциясының математикалық және логикалық қатысы жүйесін қамтиды. Математикалық модель өзінің физикалық жаратылысы жағынан түпнұсқадан ерекшеленеді. Түпнұсқа қасиетін зерттеуді математикалық модельдер көмегімен жүргізу ыңғайлы, арзан және физикалық үлгілеумен салыстырғанда уақыт аз кетеді. Көптеген математикалық модельдер жан - жақты болып келеді, олар әр түрлі жүйелерді зерттеуге пайдалану мүмкіндігі болады.
Жүйелердің кейбір түрлерінде, соның ішінде экономикалық жағдайда не ауыр, не оларды физикалық модель көмегінсіз елестету мүмкін емес.
Басты рөлді математикалық модельдеуді дамытуда ЭЕМ-ы алып отыр, мұнда үлкен жылдамдықпен логикалық операциялар мен түрлі күрделі есептер орындалатыны белгілі.
Модельдеудің негізгі проблемаларының бірі ретінде түпнұсқа және модель дәрежесін анықтауды көрсетуге болады. Түпнұсқа мен модельдер рөлінде болатын жүйелер әр түрлі және өзара толық ұқсас болуы мүмкін емес. Негізінде модельдеуде түпнұсқаның барлық сипаттары бейнеленбейді, тек қана сипаттамалық топтағылар анықталады. Мұнда бәрі зерттеу мақсатына байланысты болады.
Үш түрлі түпнұсқа мен модель аналогиялары (ұқсастығы) болады:
Изоморфизмдей;
Аналогия гомоморфизмдей;
Аналогия қатыс ұқсастығындай.
Изоморфизм (грек тілінен аударғанда тең, тұлға жағынан бірдей деген мағынаны білдіреді) - түпнұсқа мен модельдің тепе - тең құрылымын сақтайтын ұқсастық түрі. Элементтер мен байланыстар арсына өзара бір мәнді сәйкестілік орнататын жүйе изоморфтық жүйе деп аталады. Изоморфтық модель үлгісі түпнұсқа көшірмесінің кішірейтілген және үлкейтілген өлшемдері болып табылады: молекулалар моделі, фотосуреттер, әрекеттегі станок моделі, т.б.
Нақты жүйе күрделілігі соның ішінде экономикалық, абсолютті изоморфты модельдерді құруды қажет етпейтін ағымдағы процестерде кездеседі. Бұл модельдегі күрделі жүйе күшіне нақты жүйе негізгі сипаттамалары зерттеу мақсатына байланысты болады. Мұндай модельдер гомоморфтылар деп аталады. Мысалы, адам организмінің қандай да бір мүшесінің моделі оның құрылымын немесе функционалдығын білу үшін қажет, бірақ қан айналым жүйесін, жүйке жүйесін немесе т.б. ұстамауы мүмкін. Бағдарлама сызбасы негізінде сол бағдарламаның гомоморфты модельдерін, сонымен қатар тек алгоритмінің негізгі қадамдары және әрбір қадамы ашылмауына да жатады.
Изоморфизм тип қатыс теңдігін білдіреді. Сондықтан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Рымбек Байсейітов атындағы Семей қаржы-экономикалық колледжі РМҚК
Курстық жұмыс
Пән: Өндірістік және экономикалық үрдісін модельдеу
Тақырыбы: Жүйелік модель және оның элементі
Дайындаған:
3 негізгі ВТ - 2 тобының оқушысы Тұрсынбеков М.З.
Тексерген: Слямова Г.Б.
Қорғаған бағасы:_________
2016 - 2017 оқу жылы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
I ЖҮЙЕЛІК МОДЕЛЬ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭЛЕМЕНТІ 6
1.1 Жүйе түсінігі 9
1.2 Модель және модельдеу түсініктері 12
1.3 Модель типтері мен олардың түпнұсқасымен ұқсастық түрлері 12
1.4 Экономикалық - математикалық әдістерде қолданылатын инстументалия элементтері 12
II ЖҮЙЕЛЕРДІ МОДЕЛЬДЕУДІҢ БАСҚА БӨЛІМДЕРІНЕ ҚЫСҚАША ШОЛУ 12
2.1 Тиімді жоспарлау және басқару моделі 14
ҚОРЫТЫНДЫ 18
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 19
КІРІСПЕ
ХХ ғасырда модель түсінігі нақты және идеалдық модельдерді ќатар қамтитындай болып жалпыланды. Сондықтан, абстрактылы модель түсінігі математикалық модельдер шеңберінен шығып, әлем туралы білімдер мен танымдардың барлығына қатысты болды. Модель түсінігінің айналасындағы кең талқылаудың қазіргі кезде де жалғасып отырғандығын естен шығармау қажет. Бастапқыда ақпараттық, кибернетикалық бағыттардағы ғылыми пәндер аясында, содан соң ғылымның басқа да салаларында түрлі тәсілдермен іске асырылатын модель ретінде танылды. Негізінде модель білімнің мәнін нақтылау тәсілі ретінде қарастырылады.
Модель (Model, simulator) - 1) қасиеттері белгілі бір мағынадағы жүйенің немесе процестің қасиеттеріне ұқсас объектілер немесе процестер жүйесі; 2) сериялы бұйымдарды жаппай өндіруге арналған үлгі, эталон; кез-келген бір объекті жұмысы, мыс. процессордың жұмыс істеуін модельдейтін программа немесе құрылғы. Ол материялдық объект түрінде, математикалық байланыстар жүйесі ретінде немесе кұрылымы имитациялайтын программа күйінде құрастырылады да, қарастырылатын объектінің жұмыс істеуін зерттеу үшін қолданылады. Модельге қойылатын негізгі талап - оның қасиеттерінің негізгі объектіге сәйке келуі, яғни барабарлығы.
Модельдеу (Моделирование; simulation) - кез-келген құбылыстардың, процесстердің немесе объект жүйелерінің қасиеттері мен сипаттамаларын зерттеу үшін олардың үлгісін құру (жасау) және талдау; бар немесе жаңадан құрастырылған объектілердің сипатын анықтау немесе айқындау үшін олардың аналогтарында (моделінде) объектілердің әр түрлі табиғатын зерттеу әдісі. Модель төрт деңгейде түп нұсқаның орынбасары бола алады: 1 -элементтер деңгейінде, 2 - құрылым деңгейінде, 3 - қалып-күй немесе қызметтік деңгейін, 4 - нәтижелер деңгейінде. Сипаты бойынша модельдеу материялдық және идеалдық болып бөлінеді. Материялдық модельдеу объектінің геометриялық, физикалық, динамикалық және қызметтік сипатын нақты дәл береді. Идеалдық модельдеуге объектінің ойдағы бейнесі жатады. Ойша модельдеу тіл көмегімен іске асырылады.
Модель түсінігі кибернетикада бақыланатын объектілер класын сипаттайтын теорияның моделін белгілеуде жиі қолданылады. Демек, кибернетикада берілген нақты объектінің моделі осы объект туралы теорияның моделі болып табылады. Компьютерлік модельдеу - бұл да оқып үйренетін объекті теориясының моделъденуі.
Модельдеуші (модель субъектісі) тек адам бола алады. Модельдеу объектісі табиги (өсімдік, күн системасы) және адамның ықпалымен құрылыпжасанды болуы мүмкін.
Модельдеу жүйесі (modeling system) - зерттелетін жүйенің немесе оның элементтерінің математикалық және физикалық аналогтарын құру және талдау. Модельдік тәжірибе зерттеу тәсілі ретінде -жүйені жаңғыртуға және зерттеуге мүмкіндік береді, ал зерттелетін жүйеге тікелей тәжірибе жүргізу қиын, немесе экономикальщ түрғыдан тиімсіз болуымүмкін[1].
Табиғи объектілерді ешқандай модельдің толықтай бейнелей алмайтындығы белгілі. Табиғи объектілердің элементтерінің арасындағы байланыстардың көбінесе белгісіз болуы олардың күрделілігін айқындайды. Сондықтан табиғи объектілердің модельдері түпнұсқаға қарағанда қарапайым болады. Адамдар тарапынан құрылатын объектілерде мұндай жағдайлардың толық ескерілмеуі мүмкін.
Бірақ модельдеу барысында модельдеу мақсаты тұрғысынан қажетсіз детальдар еленбейді.
Адамның практикалық, ғылыми қызметтерінде жұмыс істеуіне тура келетін объектілердің қандай да бір алмастырушысын құрады. Мұның табиғи көшірме - картинаскульптура; самолеттің ұшу касиетін зерттеуге белгіленген макеті; қандай да бір бұйымның партиясын дайындауға арналған үлгісі болуы мүмкін.
Жалпы түрдегі модель түсінігі төмендегідей негізде анықталады. Модель - модельдеу мақсаты тұрғысынан окып үйренетін
объектініңқұбылыстың кейбір жақтарын ұқсастырып бейнелейтін жаңа объект.
Модель - объектінің нақты жұмыс істеуіне сәйкестенетін анықталған параметрлер бойынша жұмыс істейтін физикалықакпараттық, алмастырушысы.
Модельдеудегі ең бастысы модельдеуші объекті мен оның моделі арасындағы өзара ұқсас қатысы болып табылады. Барлык модельдердің көпбейнелілігі негізінен үш топқа бөлінеді:
материалдық (табиғи) модельдеуші объектінің сыртқы түрін, құрылымын (кристал торлардың модельдері, глобус), жағдайын (самолеттің радио басқарылымды моделі) бейнелейтін кішірейтілгенұлғайтылған көшірмелері;
бейнеленуші модельдер (геометриялық нүктелер, математикалық маятник, идеал газ, шексіздік);
ақпараттық модельдер - модельденуші объектінің акпаратты кодтау тілдерінің бірінде жазылған сипаттамасы (сөздік сипаттау, схемалар, сызбалар, картиналap, суреттер, ғылыми формулалар, бағдарламалар).
ЖҮЙЕЛІК МОДЕЛЬ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭЛЕМЕНТІ
Жүйе түсінігі
Әр түрлі жүйелерді зерттеу және талдау ісімен кибернетика, жүйелер теориясы және басқа да сол сияқты ғылымдар айналысады. Жүйе түсінігінің қолдану аясы кең, сонымен бірге практикалық түрде әрбір объект жүйе сияқты қарастырылуы мүмкін.
Жүйе (система - грек тілінен аударғанда бүтін, бірігу деген ұғымды білдіреді) - белгілі бір тұтастықты, бірлікті бейнелейтін өзара байланысқан элементтердің жиыны.
Жүйе элементі - бөлінбейтін болып саналатын бүтіннен және берілген жүйенің функциясынан шығатын жүйе бөлігі. Жүйе элементтері бір - бірімен өзара байланысты.
Жүйе құрылымы өз ішінде элементтер жүйелері арасындағы көп түрлі байланыс жиынтығының түрлі ішкі және сыртқы өзгерістерінде мүмкіндігінше тұрақты. Бір жүйеде зерттеу мақсатына байланысты түрлі дербес құрылымдарды бөліп көрсетуге болады.
Жүйе құрылысының негізгі принциптері:
Жүйе тұтастығы. Жүйе қасиеті оның элементтерін құрайтын қосынды қасиетіне сәйкес келмейді және керісінше; әрбір жүйе элементі функцияның және басқа да ішкі тұтастық белгілерінің орындарына тәуелді.
Модель типтері мен олардың түпнұсқасымен ұқсастық түрлері
Тәжірибеде қолданылып жүрген үлгілерді шартты түрде екіге бөлуге болады: физикалық және символдық. Өз кезегінде физикалық үлгілердің ішінде геометриялық ұқсастық модельдері мен моделі - аналогтары болады.
Геометриялық ұқсастық модельдері негізінен түпнұсқалық геометриялық сипаттамалары мен құрылымдарын кескіндейді. Мұндай модельдер бір немесе сондай физикалық жаралысында түпнұсқамен сыртқы ұқсастықты сақтайды. Модельдердің өлшемі теңбе - тең түрде азайтылған немесе түпнұсқамен салыстырғанда үлкейтілген болуы мүмкін.
Геометриялық ұқсастық модельдерінің артықшылығы, біріншіден, күрделі қымбат тұратын жүйелерді сараптама өткізу немесе экономикалық тиімді еместерді оларға ендіру мүмкіндіктері, екіншіден, күрделі түрде алынатын арнайы жүйедегі құрылым мен функциялар туралы түсінігі болуы, үшіншіден, алынған нәтиженің нақтылығы.
Геометриялық ұқсастық модельдердің негізгі кемшіліктеріне мыналар жатады:
Әрбір зерттелетін жүйелер үшін құрал мен уақыттың үлкен шығындарына байланысты ескіге қайта жасақталатын немесе жаңа модель құруды қажет етеді;
Модельдің бұл түрі жүйе динамикасын зерттеу үлгілері үшін нашар лайықталған.
Модель - аналогтар физикалық жаратылысында кейбір ерекшеліктері бола тұра, түпнұсқамен математикалық арақатынас бірлігін сызады, кейбір басқа да аналогтік процестердің көмегімен түпнұсқада көрініс табатын аналогтардың физикалық процестерін бейнелейді.
Символдық модельдерде басты орынды математикалық модельдер алады, өйткені мұнда математикалық немесе логикалық тәуелділіктері бар.
Математикалық модель сызушы құрылым мен нақты жүйе функциясының математикалық және логикалық қатысы жүйесін қамтиды. Математикалық модель өзінің физикалық жаратылысы жағынан түпнұсқадан ерекшеленеді. Түпнұсқа қасиетін зерттеуді математикалық модельдер көмегімен жүргізу ыңғайлы, арзан және физикалық үлгілеумен салыстырғанда уақыт аз кетеді. Көптеген математикалық модельдер жан - жақты болып келеді, олар әр түрлі жүйелерді зерттеуге пайдалану мүмкіндігі болады.
Жүйелердің кейбір түрлерінде, соның ішінде экономикалық жағдайда не ауыр, не оларды физикалық модель көмегінсіз елестету мүмкін емес.
Басты рөлді математикалық модельдеуді дамытуда ЭЕМ-ы алып отыр, мұнда үлкен жылдамдықпен логикалық операциялар мен түрлі күрделі есептер орындалатыны белгілі.
Модельдеудің негізгі проблемаларының бірі ретінде түпнұсқа және модель дәрежесін анықтауды көрсетуге болады. Түпнұсқа мен модельдер рөлінде болатын жүйелер әр түрлі және өзара толық ұқсас болуы мүмкін емес. Негізінде модельдеуде түпнұсқаның барлық сипаттары бейнеленбейді, тек қана сипаттамалық топтағылар анықталады. Мұнда бәрі зерттеу мақсатына байланысты болады.
Үш түрлі түпнұсқа мен модель аналогиялары (ұқсастығы) болады:
Изоморфизмдей;
Аналогия гомоморфизмдей;
Аналогия қатыс ұқсастығындай.
Изоморфизм (грек тілінен аударғанда тең, тұлға жағынан бірдей деген мағынаны білдіреді) - түпнұсқа мен модельдің тепе - тең құрылымын сақтайтын ұқсастық түрі. Элементтер мен байланыстар арсына өзара бір мәнді сәйкестілік орнататын жүйе изоморфтық жүйе деп аталады. Изоморфтық модель үлгісі түпнұсқа көшірмесінің кішірейтілген және үлкейтілген өлшемдері болып табылады: молекулалар моделі, фотосуреттер, әрекеттегі станок моделі, т.б.
Нақты жүйе күрделілігі соның ішінде экономикалық, абсолютті изоморфты модельдерді құруды қажет етпейтін ағымдағы процестерде кездеседі. Бұл модельдегі күрделі жүйе күшіне нақты жүйе негізгі сипаттамалары зерттеу мақсатына байланысты болады. Мұндай модельдер гомоморфтылар деп аталады. Мысалы, адам организмінің қандай да бір мүшесінің моделі оның құрылымын немесе функционалдығын білу үшін қажет, бірақ қан айналым жүйесін, жүйке жүйесін немесе т.б. ұстамауы мүмкін. Бағдарлама сызбасы негізінде сол бағдарламаның гомоморфты модельдерін, сонымен қатар тек алгоритмінің негізгі қадамдары және әрбір қадамы ашылмауына да жатады.
Изоморфизм тип қатыс теңдігін білдіреді. Сондықтан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz