Өндіріс шығындарының есебі және өнімнің өзіндік құнының калькуляциясы
1. Нарықтық экономика жағдайындағы өндіріс шығындары есебі мен бақылауының мақсаттары
2 Өндіріс шығындардың жіктелуі
3 Негізгі өндіріс шығындыр есебі.
4. Көмекші өндіріс және шығындар түрлері
5 Жартылай фабрикаттар әдіс есебі
6 Бүлінген және жетпейқалған қорлар есебі
7 Өнімнің өзіндік құнын анықтау тәсілдері
8 Әлеуметтік қызмет көрсететін өндіріс
9 Дайын өнім және оны сату есебі
2 Өндіріс шығындардың жіктелуі
3 Негізгі өндіріс шығындыр есебі.
4. Көмекші өндіріс және шығындар түрлері
5 Жартылай фабрикаттар әдіс есебі
6 Бүлінген және жетпейқалған қорлар есебі
7 Өнімнің өзіндік құнын анықтау тәсілдері
8 Әлеуметтік қызмет көрсететін өндіріс
9 Дайын өнім және оны сату есебі
. Нарықтық экономика жағдайындағы өндіріс шығындары есебі мен бақылауының мақсаттары. Өндіріс шығындары есебін ұымдастырудың негізгі принциптері және өндірістік есеп шоттарындағы өнімнің өзіндік құнының калькуляциясы.
2. Тура шығындар құрамы мен сипаттамасы және олардың негізгі өндіріс шығындары элементтерінің шоттарында көрсетілу тәртібі. Үстеме шығындар, олардың құрамы мен сипаттамасы. Үстеме шығындарды тарату тәсілдері және есебі.
3. Көмекші өндіріс және шығындар түрлері, олардың есебі мен көмекші өндіріс қызметтерін тарату. Өндірістік жоғалтулар есебі. Ақаудың өзіндік құнының есебі және калькуляциясы.
4. Өндіріс шығындарының жиынтық есебі. Аяқталмаған өндіріс есебі және оны бағалау. Аяқталмаған өндіріс қалдықтары өзгерістерінің тауарлы өнімнің өзіндік құнына қосылу тәртібі.
5. Калькуляция ұғымы, оның мәні, калькуляция объектілері. Өндіріс шығындары есебінің негізгі әдістері. Шығындар есебінің нормативті әдісінің мәні.
6. Өндіріс шығындары және өнімнің өзіндік құны калькуляциясы есебінің тапсырыс беру әдісінің мәні.
7. Өндіріс шығындары және өнімнің өзіндік құны калькуляциясы есебінің қайта өңдеу әдісін қолдану объектілері және сипаттамасы.
8. Өндіріс шығындары және өнімнің өзіндік құны калькуляциясы есебінің процестік әдісі. Әлеуметтік сфера шығындарының түрі, мағынасы және есебі.
Негізгі ұғымдыр: өндіріс шығындар, өнімнің өзіндік құнының калькуляциясы, тура шығындар, үстеме шығындар, көмекші өндіріс өндірістік жоғалтулар, өндірістік ақаулар, аяқталмаған өндіріс, өндіріс шығындары есебінің әдістері.
1. Нарықтық экономика жағдайындағы өндіріс шығындары есебі мен бақылауының мақсаттары. Өндіріс шығындары есебін ұымдастырудың негізгі принциптері және өндірістік есеп шоттарындағы өнімнің өзіндік құнының калькуляциясы.
Экономиканың даму және дамыған кезеңінде өндіріс шығындары есебін ұйымдастыру өте маңызды. Өндіріс шығындары есебін ұымдастырудың негізгі принциптері өндірістік есеп шоттарында өнімнің өзіндік құнының калькуляциясын қалыптастыру. Өнімнің өзіндік құн есебі өндірістік технологияның ерекшеліктеріне, шығарылатын бұйымдардың көлемімен түрлеріне байыланысты. Өндіріс ұйымдастырудың басты мақсаты еңбекті, материалды және ақшалай ресурстарды неғұрлым тиімді жұмсау барысында сапалы және көлемді өнім шығарып оны өткізу.
2. Тура шығындар құрамы мен сипаттамасы және олардың негізгі өндіріс шығындары элементтерінің шоттарында көрсетілу тәртібі. Үстеме шығындар, олардың құрамы мен сипаттамасы. Үстеме шығындарды тарату тәсілдері және есебі.
3. Көмекші өндіріс және шығындар түрлері, олардың есебі мен көмекші өндіріс қызметтерін тарату. Өндірістік жоғалтулар есебі. Ақаудың өзіндік құнының есебі және калькуляциясы.
4. Өндіріс шығындарының жиынтық есебі. Аяқталмаған өндіріс есебі және оны бағалау. Аяқталмаған өндіріс қалдықтары өзгерістерінің тауарлы өнімнің өзіндік құнына қосылу тәртібі.
5. Калькуляция ұғымы, оның мәні, калькуляция объектілері. Өндіріс шығындары есебінің негізгі әдістері. Шығындар есебінің нормативті әдісінің мәні.
6. Өндіріс шығындары және өнімнің өзіндік құны калькуляциясы есебінің тапсырыс беру әдісінің мәні.
7. Өндіріс шығындары және өнімнің өзіндік құны калькуляциясы есебінің қайта өңдеу әдісін қолдану объектілері және сипаттамасы.
8. Өндіріс шығындары және өнімнің өзіндік құны калькуляциясы есебінің процестік әдісі. Әлеуметтік сфера шығындарының түрі, мағынасы және есебі.
Негізгі ұғымдыр: өндіріс шығындар, өнімнің өзіндік құнының калькуляциясы, тура шығындар, үстеме шығындар, көмекші өндіріс өндірістік жоғалтулар, өндірістік ақаулар, аяқталмаған өндіріс, өндіріс шығындары есебінің әдістері.
1. Нарықтық экономика жағдайындағы өндіріс шығындары есебі мен бақылауының мақсаттары. Өндіріс шығындары есебін ұымдастырудың негізгі принциптері және өндірістік есеп шоттарындағы өнімнің өзіндік құнының калькуляциясы.
Экономиканың даму және дамыған кезеңінде өндіріс шығындары есебін ұйымдастыру өте маңызды. Өндіріс шығындары есебін ұымдастырудың негізгі принциптері өндірістік есеп шоттарында өнімнің өзіндік құнының калькуляциясын қалыптастыру. Өнімнің өзіндік құн есебі өндірістік технологияның ерекшеліктеріне, шығарылатын бұйымдардың көлемімен түрлеріне байыланысты. Өндіріс ұйымдастырудың басты мақсаты еңбекті, материалды және ақшалай ресурстарды неғұрлым тиімді жұмсау барысында сапалы және көлемді өнім шығарып оны өткізу.
6 Тақырып. Өндіріс шығындарының есебі және өнімнің өзіндік құнының
калькуляциясы
1. Нарықтық экономика жағдайындағы өндіріс шығындары есебі мен бақылауының
мақсаттары. Өндіріс шығындары есебін ұымдастырудың негізгі принциптері және
өндірістік есеп шоттарындағы өнімнің өзіндік құнының калькуляциясы.
2. Тура шығындар құрамы мен сипаттамасы және олардың негізгі өндіріс
шығындары элементтерінің шоттарында көрсетілу тәртібі. Үстеме шығындар,
олардың құрамы мен сипаттамасы. Үстеме шығындарды тарату тәсілдері және
есебі.
3. Көмекші өндіріс және шығындар түрлері, олардың есебі мен көмекші өндіріс
қызметтерін тарату. Өндірістік жоғалтулар есебі. Ақаудың өзіндік құнының
есебі және калькуляциясы.
4. Өндіріс шығындарының жиынтық есебі. Аяқталмаған өндіріс есебі және оны
бағалау. Аяқталмаған өндіріс қалдықтары өзгерістерінің тауарлы өнімнің
өзіндік құнына қосылу тәртібі.
5. Калькуляция ұғымы, оның мәні, калькуляция объектілері. Өндіріс шығындары
есебінің негізгі әдістері. Шығындар есебінің нормативті әдісінің мәні.
6. Өндіріс шығындары және өнімнің өзіндік құны калькуляциясы есебінің
тапсырыс беру әдісінің мәні.
7. Өндіріс шығындары және өнімнің өзіндік құны калькуляциясы есебінің қайта
өңдеу әдісін қолдану объектілері және сипаттамасы.
8. Өндіріс шығындары және өнімнің өзіндік құны калькуляциясы есебінің
процестік әдісі. Әлеуметтік сфера шығындарының түрі, мағынасы және есебі.
Негізгі ұғымдыр: өндіріс шығындар, өнімнің өзіндік құнының калькуляциясы,
тура шығындар, үстеме шығындар, көмекші өндіріс өндірістік жоғалтулар,
өндірістік ақаулар, аяқталмаған өндіріс, өндіріс шығындары есебінің
әдістері.
1. Нарықтық экономика жағдайындағы өндіріс шығындары есебі мен бақылауының
мақсаттары. Өндіріс шығындары есебін ұымдастырудың негізгі принциптері және
өндірістік есеп шоттарындағы өнімнің өзіндік құнының калькуляциясы.
Экономиканың даму және дамыған кезеңінде өндіріс шығындары есебін
ұйымдастыру өте маңызды. Өндіріс шығындары есебін ұымдастырудың негізгі
принциптері өндірістік есеп шоттарында өнімнің өзіндік құнының
калькуляциясын қалыптастыру. Өнімнің өзіндік құн есебі өндірістік
технологияның ерекшеліктеріне, шығарылатын бұйымдардың көлемімен түрлеріне
байыланысты. Өндіріс ұйымдастырудың басты мақсаты еңбекті, материалды және
ақшалай ресурстарды неғұрлым тиімді жұмсау барысында сапалы және көлемді
өнім шығарып оны өткізу. Өнім өндіру процестің әрекеттері:
- еңбек ұйымдастыру (жұмыскерлерді жұмыс орнына дұрыс орналастыру);
- қолданатын шикізаттармен жартылай фабрикаттардың қозғалысын өз ретімен
ұйымдастыру және көлемін белгілеу;
- күнделікті шығарылатын өнімге шұғыл бақылау;
- шығарылатын өнімнің сапасын бақылау;
- көмекші өндірістің қажеттілігімен шикізатпен қамтамасыз етілуіне бақылау;
Өндіріс ұйымдастырудың шаруашылық процесттері мезгілімен бастапқы
құжаттармен рәсімделуі өнімнің өзіндік дұрыс анықтайды. Оған смена
(бригада) басшылармен менеджерлер жауапты болып табылады. Өндірістік процес
қызмет бабына қарай өндірілімді (добывающий) және өңдеуші (обрабатывающий)
болып танылады.
Бірінішіге көмір, мұңай, кен(руда), газ, балық, ағаш дайындау, теңіз аңын
және басқалар өндіру жатады. Мұндай (табиғи) өндірісте шикізат
қолданылмайды (шикізат шығыны жасалынбайды), бұларға біріңғай (бірегейлі)
түрлі өнімдер жатады, аяқталмаған өндірістеген түсінік жоқ, сондықтан
өнімнің өзіндік құнын анықтау барысында барлық жасалған шығындарды
шығарылған өнімнің көлеміне бөлу жолымен анықтайды (мысалы, көмір
өндірісінде жер үстіне шығарылған көмірдің көлемі есепке алынады, ал
копырылып, бірақ жер астында қалған көмір көлемі есепке алынбайды).
Ал, өңдеуші өндірісте тұтынуға қолданатын өнім көлемі жатады.Бұларға,
металлургиялық, құрылыс машина, химикалық, тоқыма, тағамдану және басқа
өндірістер жатады. Технологиялық процессіне қарай екі типке бөлінеді: І
-бұл (өңдеуші) өндірстің ерекшклігі дайын өнім шығару барысында шикізат
бірнеше салдардан өтеді (өйткені әр сатының өнімі (жартылай фабрикаты)
келесі сатыға қажетті шикізат болып табылады). Мысалы, металлургиялық
өндірісте аяқталған өндіріс ( шығарылған шойын – болат(сталь)
балқу(выплавка) - прокат өңдіру) немесе тоқыма өндірісінде (жіп иіру
(прядение) – тоқыма тоқу (ткачество) – бояу және өңдеу).
ІІ – алдымен қажетті конструкциялық бұйымдар жасалып алынады, содан кейін
механикалық қолданыстармен өнім жинақталады, буларға құрылыс машина
өндірісі, аяқ киім, тігін бұйымдар және басқалар жатады. Осы өндірістің
дайын өнімінің өзіндік құнын анықталуы есептеген қиындықтарды туындатады.
Жартылай фабрикаттардың шығындарын есепке алып отыру керек. Сондақтан бұл
өндірістің шығындары күрделі өндірістің шығындары болып табылады, ал
металлургиялық пен тоқыма өндірістің шығындары жәй өндіріске жатады.
Кәсіпорынның мамандырылуына қарай өндірістік шығындар көпшілік (массовый),
топтамалық (серийный) және жеке –дара жекелеген(единичный) болып танылады.
Көпшілік үнемі ұздіксіз шығарылатын өнім. Жеке өндірісте өнім жекелеп
арнайы тапсырыс бойынша шағарылады, калькуляция шығарылған өнімге ғана
жасалады. Топтамалы (аз және көп) – кезең сайын тоқтатылып қайта алдын ала
белгіленіп өнім өндіріліп отыратын өндіріс.
Өнеркәсіп өндірісте негізгі өнім өндіру өндірісі негізгі және көмекші
өндіріс болып бөлінеді.
Өнім өндіру барысында кәсіпорындар қандайда бір шығындар жасауға мәжбір
болады. Өндірістік шығындар ол, өнім өндіруге қызмет көрсетуге жасалған
барлық шығындар түрлері.
Егер, шаруашылык іс-эрекет барысында (еңбек, өнім өндірісі кұралдары мен
керек-жарақтарын алуға, жұмыс орындау, кызмет көрсетуге алынған) тұтынылған
материалдық, еңбек, каржылык шығындар болып танылады. Активтердің көбеюі,
міндеттемелердің азаюы. Ал, өнім өндіру, орындау, кызмет көрсетуде капитал
(қаражат) азайса шығыс болып танылады (еңбек ақы төлеу).
Активтермен міндеттемелердің азаюы залал (издержки) болып танылады
(тауар сатып алғанда, еңбекақы төлегенде міндеттмеменің азаюы).
Ал, жалпы барлық жағдайларда есептік кезеңде пайда түсіру барысында
жасалған шығындар.
Өндіріс шығындардың жіктелуі
№ Жіктелуші топ Шығындар (шығыстар)
1. Өндіріс процестің бағыты бойынша негізгі
үстеме
2. Өнімнің өзіндік құнына жатқызу тәсілі тікелей
бойынша жанама
3. Құрамы (біртектілігі) бойынша бірэлементтік
кешенді
4. Өндірілген өнімнің көлеміне байланысты өзгермелі
тұрақты
5. Пайда болу мерзімділігі бойынша ағымдағы
бір жолғы
6. Өндіріс процесіне қатысуы бойынша өндірістік
(басқару міндеттері бойынша) әкімшілік
коммерциялық
7. Өндіріс процеске қатысы бойынша өндірістік
өндірістік емес
8. Бақыланатын мүмкіндігі бойынша реттелетін
реттелмейтін
9. Орташалау дәрежесі бойынша жалпы
орта
10.Пайданы генерациялау кезеңіне шығындарды өнімге
жатқызу тәртібі бойынша кезеңге
Негізгілер - өндірістің технологиялық процесімен тікелей байланыстылар:
шикізат пен материалдар, өндістік жұмысшыларға еңбекақы төлеу шығыны,
технологиялық процестің мақсатына пайдаланған отын мен басқадай шығындар.
Үстеме шығындар - өндіріске қызмет көрсетумен оны ұйымдастырумен
байланысты шығындар электро қуат, жылыту, өндірістегі негізгі құралдарға
жөндеу және тозу шығындары мен басқадай шығындар.
Қосымшалар - өндірісті ұйымдастыру мен оған қызмет етуге, оны басқаруға
байланысты пайда болады.
Тікелейлер - өнімнің белгілі бір түрін өндіруге байланысты, оның өзіндік
құнына тура және тікелей кіруі мүмкін (шикізат, негізгі материалдар,
еңбекақы төлемдер, аударымдар (ақша аударулар). Жеке бөлімшеге жатқызылуы
мүмкін шығындар бөлімшенің шығындары деп аталады (автомеханиктің еңбекақысы
– автосервис бөлімшесінің тікелей шығындары, автомобильді бояу цехында
қолданылатын бояудың құны – тікелей бояу цехының шығындары).
Жанамалар - өнімнің жеке түрлерінің өзіндік құнына тікелей енгізілмейтін
және жанама (шарты) түрде бөлінеді. Жеке бөлімшелерге жатқызылмайтын
шығындар жанамалар (жарнамаға шығындар – субьектінің әрбір бөлімшесінің
жанама шығындары) деп аталады.
Шығындар бір бөлімше үшін тікелей, екіншілері үшін жанама (завод
менеджерінің еңбек ақысы – кейбір бөлімшелер үшін қосымша шығындар, алайда
бүкіл завод үшін тікелей шығын) болуы мүмкін.
Тура және жанама етіп бөлу салалық ерекшеліктерге, өндірісті
ұйымдастыруға, өнімнің өзіндік құнынын калькуляциялаудың қабылданған
тәсіліне (көмір өнеркәсібінде, энергетикада – барлық шығындар тікелей
байланысты).
Бір элементтілер – бір элементтен тұратындар (еңбекақы, материалдар, ақша
аударулар).
Кешенділер – бірнеше элементтен тұратындар (құрамына тиісті риске
құрамының еңбекақысы, аударымдар, материалдар, амортизация мен басқадай
бірэлементті шығыстар кіретін цехтық шығыстар).
Өзгермелілер – мөлшері өндіріс көлемінің өзгеруіне тура сайма-сай
(пропорциональды) өзгеретіндер (өндірістік жұмысшылардың еңбекақысы,
технологиялық энергия, отын және тағы басқа) және осы кезеңдегі өнім
өндіруге сайма-сай бөлінеді.
Тұрақтылар - өндірілген өнім көлемі өзгеріп отырса да бұл шығындар шамалы
өзгереді (үстеме немесе әкімшілік шығындаржылыту, өндірістік бөлмеге жарық
беру, амортизация, жалға алу, жарнамаға шығындар және т.б.). Өнім бірлігіне
шаққандағы тұрақты шығындар өндіріс көлемінің ұлғаюына қарай төмендейді.
Ағымдағылар – жиі мерзімде болып тұратын шығындар (шикізат, материал
шығыстары).
Біржолғылар (бір мәрте) – еңбек демалысын, жөндеу жүргізу және т.б.
төлеуге арналғандар. Олар сметаны бекіткен ретпен тәрттіппен және мерзімде
бірен – сарандап өнімнің өзіндік құнына кіреді.
Өндірістік – тауарлық өнімді дайындауға байланысты және оның өндірістік
өзіндік құнына (тауарлық өнім - өз материалынан да, тапсырушының
материалынан да жасалып шығарылатын, техникалық бақылау қабылдаған және
қоймаға тапсырылған дайын бұйымның құны; басқа жаққа босатылған, өзі
өндірген жартылай өнімнің сондай-ақ субьектінің негізгі құрал-жабдықтары
толықтыруға жіберілген өнімнің өзіндік құны) құрайтын барлық шығындар.
Әкімшілік – жалпы басшылыққа, жалпы шаруашылық және әкімшілік мақсаттағы
шығыстарға байланысты.
Коммерциялық (өткізу бойынша шығындар) сатып алушыларға өнімді өткізуге
байланысты.
Өнімді (жоспарланатын) – тиімді технология мен өндірісті ұйымдастыруға
белгіленген сападағы өнім өндірісіне шыққан шығындар.
Өндіргіш емес (жоспарланбайтын) - өндіріс технологиясы мен ұйымдастырудағы
кемшіліктер салдары іркіліс шығындары болып табылады.
Реттелетін – егер атқарушы шығындар деңгейіне елеулі әсер етіп немесе
реттей алса (өнім өндірісіне пайдаланатын шикізатқа шығындарды – цех
тексерушісі реттейді).
Реттелмейтіндер – деңгейіне еңбеккер (дайындау учаскесінің мастері
конструкторлық бөлім қызметкерінің еңбегін өтеу бойынша шығынға әсер ете
алмайды) елеулі ықпал ете алмайтын шығындар.
Жалпы - өндірілетін өнімнің барлық көлеміне.
Орташалар - өнімнің бір бірлігіне шаққандағы.
Өнімге - өнімнің өзіндік құнына (тікелей шығындар) кететін.
Мезгілге – мезгіл шығыстары: жалпы және әкімшілік шығыстар, тауарды
өткізу бойынша шығыстар, сыйақы бойынша шығыстар (жанама шығындар).
Экономикалық элементтер бойынша калькуляция бабтарымен өндірістік
шығындардың топтасуы тығыз байланыста.
Өндірістік шығындарды калькуляция бабтары топтасуы аналитикалық есепті
жүргізу үшін және өнімнің өзіндік құнын бақылау үшін қажет. Осы
топтасулардың айырмашылықтары былай бейнеленеді:
Шығындар элементтері Сома Калькуляция бабтары Сома
тг. тг.
1.Материалдар шығындары 1. Шикізатпен 102777
(қайтарылған қоқыстар шегертілген) материалдар және оны
115036 тасымалдау
2.Еңбекақы шығындары 39170 2.Өндірістік 26762
жұмысшыларға
есептелген еңбеақы
3. Ақша аударымдар шығындар 8255 3.Еңбеақыға есептелген5620
төлемдер мен салықтар
4.Негізгі құралдардың тозуы 2470 4.Үстеме шығындар 20655
5. Басқада шығындар 632
барлығы 165533 барлығы 155814
Кезең шығындарға апарылды 8179
өндірістік емес шығындар шоттарға
апарылды 1060
Алдағы кезең шығындардың қалдығы
+,- -150
Аяқталмаған өндіріс пен жартылай
фабрикаттар қалдығының +,- +450
Болашақ шығындармен төлемдердің
резервттері қалдығының +,- +180
Шығарылған өнімнің өзіндік құны 155814
Негізгі өндіріс шығындыр есебі.
Шығындар белгіленуіне байланысты негізгі және қосымша болып бөлінеді.
Өнім өндіруге тікелей баиланысты шығындар негізгі болып табылады
(шикізат, негізгі материалдар, сатып алынатын жартылай өнімдер түріндегі
еңбек керек-жарақтары; өндірістік мақсаттағы негізгі кұрал-жабдықтардың
амортизациясы қосып есептеулерімен және т.б.) кез келген кәсіпорында олар
шығындардың маңызды бөлігін кұрайды.
Негізгі шығындар - өнім өндіруге тікелей қатысы бар шығындар: шикізат пен
материалдар, өндірістегі жұмысшылардың еңбекақысы, отын ...
Нақты өнім бірлігіне қатысты тікелей шығындар.
Негізгі өндіріс шығындыр есебі калькуляциялауы бабтары сәйкес жасалады:
шикізаттар мен материалдар, өндірстік жұмысшылардың еңбекақысы, еңбекақыға
есептелген салықтармен төлемдер, үстеме шығындар.Алғашқы үш баб шығындары
негізгі шығындар болып есептеледі. Шикізат –ол, өнім шығару барысында
қолданатын материалдар, сатыпалынған бұйымдар, жартылай фабрикаттар,
көмекші материалдар, отын, электроқуат...
Негізгі өндіс цехтың есеп жүргізілу тәртібі кәсіпорынның есеп саясатында
қарастырылады. Қолданған материалдарды есептен шығаруында екі әдіс
қолданылады: біріншіде негізгі өндіріске босатылған материалдар бастапқы
құжаттарға сәйкес негізгі өндіріс шоттың Д- жазылады да есептік кезең
соңында түгендеу нәтижесінде материалдар шотына қайтарылады; екіншіде-
қоймадан материалдар цех меңгеруші жауапкершілігіне босатылып нақты
жұмсалған есептемелер материалды есебі бойынша есептеледі. Бұл есеп
кәсіпорын басшысымен бекітіліп есепке алынады.
Негізгі өндірістің жалпы схемасы (м.тг.)
негізгі өндіріс дайын өнім
Шикізат пен материалдар шоты
шоттары
шоттары
өндіріске қолданған
950
ғимаратпен жабдықтардың жөндеуіне қолданған
Еңбекақыға шоттары
өндірістегі жұмысшылардың
500 дайын өнім
өндіріске қызмет жасаған жұмысшылардың
шығарылуы 2190
Еңбекақыға есептелген салықтармен төлемдер шоттары
нақты шығарылған
өндірістегі жұмысшылардың
120 өзіндік құнмен
өндіріске қызмет жасаған жұмысшылардың
үстеме шығындар шоттары
300
Амортизация мен құнсыздану шоттары
150 үстеме шығындарды
өндірістегі негізгі құралдардың амортизациясы
35 орналастыру
200 1035
Кассамен ағымдағы банкктік шоттардағы ақша қаражат шоттары
Барлығы 2605 2190
Басқада ақшалай шығындары 350
Барлығы 1035
Негізгі өндіріс шығындары - 950+500+120+1035 = 2605;
Үстеме шығындары - 300+150+35+200+350 = 1035;
Аяқталмаған өндіріс қалдығы 2605 - 2190 = 415м.тг.
Негізгі өндірістің өндірістік шығындарын бухгалтерлік есеп шоттарда
көрсетілуі
Д 8000 К
1. 1340
Д 1320 К
2. 1311-1316
13.
3. 3310
4. 8210
Д 7010 К
5. 3350
14.
6. 3150,3210
Д 8310
К
7. 2420,2740,1311-1316, 3350
1250,3310, 3390,8210 10.
Д 8418
К
Д 8410
К
8. 2420,2740,1311-1316, 3350
15.
1250,3310, 3390,8210 11.
9. 2420,2740,1311-1316, 3350 Д 8418 К
Д 1340 К
3310, 3390,8210,8310 12.
16.
1- аяқталмаған өндірістің бастапқы қалдығы өндіріске ауыстырылды;
2- негізгі өндіріске шикізатпен материалдар босатылды;
3- өнім шығаруға сырт ұйымдардың қызметтері тартылды;
4- өнім шығаруға меншікті өндірістің қызметтері тартылды;
5- негізгі өндірістің жұмысшыларына еңбекақы есептелінді;
6- есептелген еңбекақыға әлеуметтік салықпен сақтандыру төлем есептелді;
7- өндірске тозу, жал, жөндеу, коммуналдық шығындар есептелінді;
8- өндіріске үстеме шығындар есептелінді;
9- анықталған ақаулар түзетуге жіберілді;
10- көмекші өндірістің шығындары негізгі өндіріске апарылды;
11- үстеме шығындары негізгі өндіріске апарылды;
12- түзетілген ақаулар негізгі өндіріске апарылды;
13- шығарылған өнімнің өзіндік құны өндірістен босатылды;
14- көрсетілген қызметтердің өзіндік құны өндірістен босатылды;
15- ақаулардың өзіндік құны өндірістен шығарылды;
16- аяқталмаған өндірістің қалдығы өндірістен қоймаға ауыстырылды;
2. Тура шығындар құрамы мен сипаттамасы және олардың негізгі өндіріс
шығындары элементтерінің шоттарында көрсетілу тәртібі. Үстеме шығындар,
олардың құрамы мен сипаттамасы. Үстеме шығындарды тарату тәсілдері және
есебі.
Тура шығындар өнім өндіру процесінде тікелей қатысты шығындар, олар
калькуляция объектісі болып табылады - материалды, еңбекті шығындар және
ақшалай аударымдар. Шығарылатын өнімнің негізгі материалы - тура шығын
болып табылады. Мысалы, наубайханада нан өндіру үшін ең қажетті шикізат үн
және оны өндіретін наубайханашылардың (нан пісірушілердің) еңбекақысы. Ал,
аяқ киім тігу үшін шикізат тері, бүлғары және шеберлердің (тігушілердің)
еңбекақысы және олардан аударымдар.
Өнеркәсіп ұйымдырда өндірілген өнім есебін жүргізу үшін бухгалтерлік есеп
шоттардың 8 – ші бөлімдегі шоттар қолданылады.
8100 Негізгі өндіріс
8110 Негізгі өндіріс
8111 Материалдар
8112 Өндіріс жұмысшыларының еңбекақысы
8113 Еңбекақыдан бөлінетін аударымдар
8114 Үстеме шығындар
Аталған бөлімнің шоттарының Д- де шығындар жинақталады, өнім өндіріліп
болғаннан кейін осы шоттар К-ліп, өнімнің өзіндік құны анықталып қоймаға
тапсырылады.
Мысалы, аяқ киім тігу үшін қоймадан өндірістік цехқе шикізат боастылды
330000тг. Д 8111 К 1310. Аяқ киім тіккен шеберлерге еңбекақы есептелінді
176000тг. Д 8112 К 3350. Есептелген еңбекақыға әлеуметтік салық есептелінді
17424тг. Д 8113 К 3150. Есептелген еңбекақыға әлеуметтік сақтандыру төлем
есептелінді 7920тг. Д 8113 К 3210. Басқа қосымша және үстеме шығындар
есептелгеннен кейін өнімнің өзіндік құны анықталады.
Үстеме шығындар - өнім өндіру процесін ұйымдастыру үшін жасалатын шығындар.
Бұл шығындар екі топқа бөлінеді: өндірістегі жабдықтармен құрылғыларға
жасалатын шығындар (тозу, жөндеу,жабдыққа бір реттік қызмет көрсету,
көмекші өндірістің т.б.) және жалпы цехтық шығындар (цех басшыларының
еңбекақысы, олардың іс сапар шығындары, жалпы өндірістегі негізгі
құралдардың тозуы, коммуналдық, жөндеу, жал шығындары). Үстеме шығындар
өнімнің өзіндік құнына біріңғай (пропорционалды) бөлініп таратылады: -
жұмыс істелінген уақытына қарай (еңбек-сағаты, машина- сағаты);
- негізгі жұмысшылардың еңбекақысы;
- шығарылған өнімнің саны;
- жоспарланған өзіндік құн т.б.
Жалпы өндірістік шығыстарды бөліп тарату белгілі бөлу базасы негізінде
жүзеге асырылады, мынадай бөлу базалары қолданылады:
1. Өндіріс жұмысшыларының негізгі еңбекақысы;
2. Өндіріс жұмысшыларының негізгі еңбекақысы мен өндірістік құрал
жабдықтарды күтіп ұстау және пайдалану шығыстары.
Мысал.
Бөлу базасы – негізгі өндіріс жұмысшыларының еңбек ақысы.
Жалпы өндірістік шығыстардың сомасы – 400 000 тг.,
Өнімді өндіргені үшін есептелген еңбек ақы: 1 өнім бойынша – 800 000 тг.,
2 өнім бойынша – 500 000 тг.,
Өнім Бөлу базасы: Еңбек ақының Жалпы өндірістік
жұмысшылардың үлес салмағы, % шығыстар сомасы
еңбек ақысы
1 800 000 40,0 160 000
2 1 200 000 60,0 240 000
Барлығы 2 000 000 100,0 400 000
Ірі өнеркәсіптік кәсіпорындарда өндіріс жабдықтарын ұстап тұру және
пайдалану шығыстарының ерекше түрдегі есебі қажет.
Отандық тәжірибеде аталған шығыстарды бөлу үшін мынадай бөлу базалары
қолданылады: жұмыс – сағат
машина – сағат.
Мысалы:
1. Өндірістік жабдықтарды пайдалану шығыстарының жалпы сомасы –
200 000 тг.,
2. Өнім өндіруде орындалған машина-сағат саны: 1өнім – 25 000 м-с
2 өнім - 15 000 м-с
Барлығы – 40 000 м-с
1 машина-сағатқа шығындар ставкасы = 200 000 : 40 000 = 5 тгм-с.
Өнімнің өзіндік құнына енгізілетін шығындар:
1өнім
=5×25 000=125 000 тг.,
2
өнім=5×15 000= 75 000 тг.
Барлығы - 200 000 тг.
Дебет 8114.1 -125 000
Дебет 8114.2 - 75 000
Кредит 8410 - 200 000
Үстеме шығындарды тарату үшін ұйым өз таңдауымен бірыңғаймен (тура) цехтық,
нақтымен нормативті (жоспарлы) ставкалар тәсілдерді қолдану құқылы.
Бірыңғай (жалпы зауодттың, өндірістің) ставканы анықталады өнім өндіру үшін
жасалған барлық үстеме шығындар сомасы бөлінеді жалпы үстеме шығындар
негізіне (базасына), ол болуы мүмкін - өндірістік жұмысшылардың жұмыс
істеген (атқарған) уақыты;
- жабдықтың жұмыс істеген (атқарған) уақыты;
- еңбек шығындары;
- шығарылған өнімнің саны.
Мысалы, есептік кезеңде өндірістің үстеме шығындары 1 000 000тг. құрады осы
мерзімде 50 000сағат жұмыс жасалды, сонда үстеме шығындарды тарату ставкасы
болады 1 000 000тг. 50 000еңбек\сағат = 20тг. еңбек\сағат. Бұйым шығаруға
18сағат уақыт кеткен болса бұйымға үстеме шығын сомасы 360тг. құрайды
(18сағ. х 20тг. еңбек\сағ.). Егер өндірісте бірнеше бөлімшелер болса, онда
жекеленген ставкалар қолданған тиімді. Мысалы:
А бөлімшесі Б бөлімшесі С бөлімшесі
Үстеме шығындар 10 000 60 000 30 000
Еңбек- сағаты 25 000 15 000 10 000
Еңбек- сағатына ӨҮШ 0,4 4 3
ставкасы
Егер, бұйым өндіру үшін А бөлімшесінде 10сағат уақыт жұмсалса, Б
бөлімшесінде 5сағат уақыт жұмсалса, 3сағат С бөлімшесінде, онда бұйымға
үстеме шығындар 33тг.көлемінде апарылады (10сағ. х0,4тг.еңбек\сағ.+ 5сағ.
х 4тг.еңбек\сағ. + 3сағ.х3тг.еңбек\сағ.).
Үстеме шығындарды таратудың нақтымен жоспарлы тәсілі.
Үстеме шығындарды таратудың нақты ставкасын қолдану тәсілі өндірісте
ыңғайсыздау, ұйткену ол үшін нақты мәліметтерді күту керек, өнім толық
дайын болғанша және үстеме шығындар сомасы мерзімсайын өзгеріп
отыратындықтан ставкалары өзгеріп отырады. Ал, жоспарлы ставкада
есептемелер жасалу керек:
- үстеме шығындардың болжамды сомаларын анықтау;
- үстеме шығындардың негізін (базасын) анықтау;
- үстеме шығындардың болжамды сомасын болжамды санына бөлу;
- үстеме шығындардың ставкасын жекелеген бұйымдарға қолдану.
Бұл жерде жоспарланған сомалар нақтымен сәйкестеленбейді сондықтан
айырмашылықтар анықталып отырады, үнемі қайта қарастырылып есептемелер
жасалынады.
Қаржылық есеп стандарттарға сәйкес үстеме шығындардың есебі бухгалтерлік
есеп шоттрадың 8 – ші бөлімде қарастырылады, ол үшін 8410 – 8418 шоттар
белгіленген.
8400 Үстеме шығыстар
8410 Үстеме шығыстар
8411 Материалдар
8412 Жалпыөндірістік қызметкерлердің еңбекақысы
8413 Еңбекақыдан бөлінетін аударымдар
8414 Негізгі құралдардың жөндеуі
8415 Негізгі құралдардың тозуы және материалды емес активтердің
амортизациясы
8416 Коммуналдық қызметтер
8417 Жалдық төлем
8418 Басқадай үстеме шығындар
3. Көмекші өндіріс және шығындар түрлері, олардың есебі мен көмекші өндіріс
қызметтерін тарату. Өндірістік жоғалтулар есебі. Ақаудың өзіндік құнының
есебі және калькуляциясы.
Өнеркәсіп ұйымдарда көмекші өндіріс негізгі өндірістің жұмысын жүргізуге
ықпал ету үшін қарастырылған және сырт ұйымдарға да қызмет көрсете алады,
бұларға жатады электроқуат цехтары, сумен қамтамасыз ету, автокөлік,
ыдыспен ыдыс материалдар жөндеу цехтары және т.б.
Көмекші өндірістің технологиялық процесстер маңызына қарай жекеленген,
көпшіл және топтастырылған болып бөлінеді, және шығарылатын бұйымдарына
қарай жәй және күрделі болып танылады.
Көмекші өндіріс жасайтын жұмысына қарай топтастырылады:
- сайман жасайтын (саймандарды - құралдарды дайындау, жөндеу және қалпына
келтіру, мөр жасау, мщдернизациялау);
- жөндеу (негізгі құралдарды, қосалқа бөлшектерді жасау);
- электроқуат, су, жылу (жасау және тарату, тазарту);
- автокөлік ( артып- түсіру, қызмет көрсету);
- ыдыс және ыдыс материалдар (жасау, жөндеу);
- шаруашылық қызмет көрсету (алаңды, ғимаратты жинау, тазарту, жөндеу,
жұмыс киімдерді жуу, жөндеу).
Көмекші өндірістің маңыздылығы цехтар бір- біріне өзара қызмет көрсетеді.
Мысалы, электроцех жөндеу және жылыту цехтарға электроқуат береді, ал олар
өзара электроцехты жылтады және жөндейді.
Көмекші өндірістің шығындары өнімнің өзіндік құнына нормативті (жоспарлау)
немесе нақты тәсілдермен таратылады.
Мысалы, электростанция есептік кезеңде 86 800кВт.с. электроқуат 329 840 тг.
шығарды. Осының 4100кВт.с. 15 375тг.сомаға жоспарлы өзіндік құнмен басқа
цехтарға босатылды, ал 82 700кВт.с. нақты өзіндік құнмен 314 465тг.
сомасына негізгі өндіріске қолданылды.
Жылу беретін котельний есептік кезеңде 635ыстық бу жасады 1 326 000тг.
Осының 75т 150 000тг.сомаға жоспарлы өзіндік құнмен басқа цехтарға
босатылды, ал 560т. нақты өзіндік құнмен 1 176 000тг. сомасына негізгі
өндіріске қолданылды.
Жөндеу- механикалық цех есептік кезеңде 1 300 норма- сағат 1 204 800тг.
қызмет көрсетті. Осының 420 норма- сағат 386 400тг.сомаға жоспарлы өзіндік
құнмен басқа цехтарға босатылды, ал 880 норма- сағат нақты өзіндік құнмен
818 400тг. сомасына негізгі өндіріске қолданылды.
Сонда, электроқуаттың жоспарлы өзіндік құны 1кВт.с. 3,75тг. , ыстық буыдың
1т- 2 000тг. және жөндеу жұмыстардың 1норма -сағаты 920тг. құраса, нақты
өзіндік құн электроқуат 1кВт.с. 3,80тг. , ыстық буы 1т- 2 088тг. және
жөндеу жұмыстардың 1норма -сағаты 926,77тг. құрады, ол деген нақты
өзіндік құн жоспарлыдан жоғары болғаны.
Көмекші өндірісте жинақталып таратылуы: Д-т 1316 “өзге материалдар
(қайтарылған ақаулар), К-т 8311; Д-т 8310 Көмекші өндіріс К-т 8311;
Д-т 8310 К-т 8311, 8312,8313, 8314, 1340;
Д –т 8311, 8312,8313, 8314 К-т 1311, 1314,1316, 3310, 8311-8314, 3350,3150.
3210, 8410;
Д-т 8110,7010, 1340, 1320 К-т 8310
Қаржылық есеп стандарттарға сәйкес көмекші өндіріс шығындардың есебі
бухгалтерлік есеп шоттрадың 8 – ші бөлімде қарастырылады, ол үшін
8300 Қосалқы өндірістер
8310 Қосалқы өндірістер
8311 Материалдар
8312 Өндіріс жұмысшыларының еңбекақысы
8313 Еңбекақыдан бөлінетін аударымдар
8314 Үстеме шығындар
Шаруашылық операция мазмұны Д К
1 Аяқталмаған өндіріс есеп кезең басында өндіріске 8310 1340
ауыстырылды
2 - қоймадан көмекші өндіріске пайдаланған 8311 1310
материалдар
- басқа жеткізушілерден 8311 3310
3 көмекші өндіріс жұмысшыларына еңбекақы есептелді 8312 3350
4 көмекші өндіріс жұмысшыларының еңбеақысына 3150,
салықтармен төлемдер есептелді 8313 3210
5 Көмекші өндірістің шығындары шығарылған өнімнің 8110 8310
өзіндік құнына апарылды
4. Өндіріс шығындарының жиынтық есебі. Аяқталмаған өндіріс есебі және оны
бағалау. Аяқталмаған өндіріс қалдықтары өзгерістерінің тауарлы өнімнің
өзіндік құнына қосылу тәртібі.
Аяқталмаған өндіріс дегеніміз - өнім өндіру процесіне қатысқан, бірақ толық
өңдеуден өтуге үлгермеген шикізатпен материалдарды айтамыз, барлық
өндірістік процестерден толық өтпеді. Ақаулық материалдармен орындалмай
қалған тапсырыстар аяқталмаған өндіріске жатпайды. Аяқталмаған өндіріс
есебі бухгалтериямен қатаң бақыланады, әр қозғалысы бастапқы құжаттармен
рәсімделеді (накладной, алып – беру накладнойлармен, заборлық карта, жол
парағы, ведомосттер). Аяқталмаған өндіріс қалдығы түгендеу нәтижесемен
анықталады, түгендеу барысында ақаулар, орындалмаған тапсырыстар, дайын
өнім көлемі және басқада жағдайлар анықталады.
Аяқталмаған өндіріс нақты өзіндік құн, нормативті немесе жоспарлы өзіндік
құн, тура шығындардың өзіндік құны және өңдеуде жатқан жартылай
фабрикаттармен материалдардың өзіндік құны әдістермен бағаланады.
Аяқталмаған өндірісті бағалауда ұйым өз таңдауымен өзіндік құнмен екі
тәсілдің біреуін қолдануы мүмкін (жартылай фабрикатты және жартылай
фабрикаттысыз).
Жартылай фабрикаттар әдіс есебі
Мысалы, № 1 цех өңдеуге шикізат кіріске алды 5000кг., оның 4375кг. өңдеуге
№2 цех босатты, № 2 цех 4000кг. №3 цехқа босатты, дайын өнім 3750кг.
шығарылды. Осы қозғалыстар барысында өндірісте ешқандай қоқыс және ақау
шығындар болған жоқ (1кг. шикізат 1кг. дайын өнім шығарылды).
Сонда, 8000бөлімнің шоттарында болды:
Шикізат 5000кг. 375тг. 1 кг. болады 1875000тг.- өңдеу жұмыстардың
шығындары - №1 цех бойынша - 98750тг.;
№ 2 цех бойынша - 64500тг.;
№ 3 цех бойынша - 97500тг.
Барлығы 260750тг., осыдан №2
цехқа босатылған
4375кг. х 375тг. = 1640625тг.;
өңдеу шығындары – 98750тг.
барлығы 1739375тг., сонда № 1 цехтың жасаған өнімінің
өзіндік құны болады (1739375 : 4375) = 397,57тг., бухгалтерлік жазба болады
Д 8110 К 8210 1739375тг.
Енді № 2 цех бойынша, оның өзіндік құны 4000 х 397,57 = 1590280тг.
Және өңдеу шығындары 64500тг., барлығы болады 1654780тг.: 4000 =
413,70тг., бухгалтерлік жазба болады Д 8110 К 8210 1654780тг.
Енді шығарылған дайын өнімнің 3750кг. өзіндік құны болады
3750кг. х 413,70тг. = 1551375тг., өңдеу шығындары 97500тг., барлығы болады
1648875тг. бухгалтерлік жазба болады Д 8000 К 8010,8020 және дайын
өнім Д 1320 К 8000,8010 1648875тг., сонда № 1цехта қалды қалдық (1973500
– 1739375) = 234125тг., өзіндік құн 625кг. 375теңгеден;
№2 цех бойынша қалдық қалады 149095тг. (1803875 – 1654780), 375кг.
жартылай фабрикат 397,57теңгеден;
№ 3 цех бойынша 103408тг. (1750280 – 1648875), 250кг.жартылай фабрикат
413,70теңгеден.
№1 цехтың шығындары
Шикізат 5000кг. 375теңгеден = 1875000тг. Жартылай фабрикаттың
Өңдеу бойынша шығындар 5000кг. 98750тг. өзіндік құны 4375кг.
Барлығы 1739375тг.
1979500тг.
№2 цехтың шығындары
№ 1 цехтың жартылай фабрикаттары 4375кг. Жартылай фабрикаттың
397,57теңгеден = 1739375тг. өзіндік құны 4000кг.
Өңдеу бойынша шығындар №1 цехтың 4375кг. 1679780тг.
64500тг.
Барлығы
1803875тг.
№3 цехтың шығындары 1320 Дайын өнім шоты
№ 2 цехтың жартылай фабрикаттары 4000кг. 3750кг. дайын өнімнің
413,70теңгеден = 1654780тг. өзіндік құны 1648875тг.
Өңдеу бойынша шығындар №2 цехтың 4000кг.
97500тг.
Барлығы
1752280тг.
Жартылай фабрикаттар емес әдіс есебі
Бұл тәсілде аяқталмаған өндірісті бір цехтан екінші цехқа ауыстырғанда
құжаттар рәсімделмейді және бағаланбайды. Барлық жасалған шығындар соңында
бірақ есептелінеді. Бұл әдісте аяқталмаған өндірістің қалдығы нормативті
калькуляциямен бағаланады.
Өндірістік емес шығындармен ақаулардың есебі
Өндірістік емес шығындар дегеніміз –ол, цехтың түрып қалғаны, бұлінген
немесе жетпейқалған материалдар және басқада ақаулар.
Өндірістегі ақау дегеніміз-ол, шығарылған өнім белгіленген техникалық
жағдайлармен стандарттарға сапасы сай емес болғаны, сондықтан өз бағытына
пайдалануға келмейді. Бұндай шығарылған өнімге (түзету жасалынбаса)
комиссиямен акт толтырылады. Актте цех №, бұйымның коды, себебі, кінәлі
түлға, мерзімі көрсетіледі. Егер ақау осы цехпен түзетілсе актіге
түзетілді деген белгі соғылады да осы жұмысшыларына түзетілген үшін
еңбекақы есептелмейді, ал ақау басқа цехтармен түзетілсе қайта түзетілді
оғылып цех жұмысшыларына еңбекақы есептеледі (бухгалтерияға наряд тапсыру
арқылы).Ақаулар анықталған жеріне байланысты ішкі және сыртқы болып
танылады.
Ақаулар есебі бухгалтерлік есеп шоттар жоспарында 8418 шотта жүргізіледі.
Шаруашылық операция мазмұны Д К
Сыртқы түзетілетін ақаулар операциялар есебі
1 Сатыпалушымен қайтарылған ақаулы өнімге сторно 7010 1310,
1320
2 Қайтарылған ақауға осымен қоса жазылады:
өзіндік құн түзетуге (ақауға)
дебиторлық сомаға түзету 1320 8110
ҚҚС сомаға 6020 1210
берілген жеңілдіктерге 3130 1210
1210 6030
3 Ақау өнімнің өзіндік құны есептен шығарылады 8418 8110
4 Егер сатыпалушы өз көлігімен қайтарған болса 8418 3310,3390
Ішкі түзетілмейтін ақаулар операциялар есебі
5 Ішкі түзетілмейтін ақаудың нақты өзіндік құны
есептен шығарылады 8418 8110
Ішкі және сыртқы түзетілетін ақаулар операциялар есебі
6 Ақауды түзетуге шығындалған материалдар сомасы 8418 1310
7 Ақауды түзету бойынша есептелген еңбекақы 8418 3350
8 Ақауды түзету бойынша есептелген еңбекақыға
салықтармен төлемдер есептелді 8418 3150,3210
9 Ақауды түзету бойынша сатыпалушылардың шығындары8418 3310,3390
10 Ақауды түзету бойынша көмекші цехтың қатысы 8418 8310
11 Ақауды түзету бойынша материалдармен құнды 1310 8418
қоқыстар кірістелді
12 Ақауды түзету бойынша үстеме шығындар жасалды 8418 8110
13 Ақауды түзету бойынша кінәлі тұлғадан ұсталынды 1010,3350, 8418
1250
14 Ақау пайдаболғанға кінә жеткізушіге (шикізат пен1280 8418
материалдар сапасыздықтан) қойылды
Өндірістің тұрып қалуна болуы мүмкін: жабдықтырдың сынып қалуы, шикізат пен
материалдар, отын, электроқуат, газ, сумен қамтамасыз етілмеуі.
Өндірістің тұрып қалуы актіме немесе өндірістің тұрып қалу парағымен
рәсімделеді (комиссиямен). Актіде өндірістің тұрып қалу мерзімі, уақыты,
кінәлі тұлғалар, себебі көрсетіледі. Өндірістің тұрып қалуна жұмысшылардың
кінәсіз болса төлемақы заңға сай төленеді. Өндірістің тұрып қалу есебі
бухгалтерлік есеп шоттардың жұмыс жоспарында 8410 шотта жүргізіледі (ішкі
себебтер бойынша), сыртқы себебтер бойынша 7210 шотта жүргізіледі, ал
табиғи апатты жағдайлардан болса 7470шотта.
Ақау шығындар схемасы
Д
К
1310
8000,8110
1310
3310,3390
3350 К Д
3350
1250
3150,3230
1280
8110
8310
3310,3390,8310
Бүлінген және жетпейқалған қорлар есебі.
Өндірістік цехта жетпейқалған материалдар, дайын өнім, аяқталмаған өндіріс
жауапты тұлға кінәлі болса немесе мамандар олардың еңбекақысынан талап
етіледі, ал егер кінәлі тұлға анықталмаса бухгалтерия өз бетімен есептен
шығарады. Д- 8410, 7470 шот К 7210. Кепілдік мерзімде түзеті жасалғанда
немесе қызмет көрсетілсе Д 7110 К 7210.
Өндіріс шығындарының жиынтық есебі.
Есептік кезең соңында өндірістік шығындарды дайын өнім, аяқталмаған өндіріс
және өнімнің өзіндік құн араларына тарату үшін цехтарда, қайта өңдеулерде
жасалған барлық шығындар жинастырылады. Көпшілі өндірістерде жартылай
фабрикаттар да есепке алынады. Есептемелердің барі ведомосттерде
жинақталады. Есептік кезең ішінде жасалған ақаулармен жетіспеушіліктер
есептен шығарылады (азайтылады). Ведомосттердегі (10- журнал -ордер)
сомалар 8000 бөлімдегі шоттардың сомаларымен салыстырылады. Ведомосттерге
барлық бөлімшелердің калькуляция бабтырының, цехтардың шығындары,
ақаулармен жетіспеушіліктері ескеріледі. Соңында шығарылған өнімнің
өзіндік құны анықталады: аяқталмаған өндірістің бастапқы қалдығына барлық
өндірістік шығындар қосылады, осы қосындыдан ақаулармен жетіспеушілік және
аяқталмаған өндірістің соңғы қалдығына азайтылады. Өндіріс шығындарының
жиынтық есебі қаржылық есептің стандарттарына сәйкес бухгалтерлік есеп
шоттардың дайын өнім 8000Кде Д-т1320 134, ақаулар Д-т 8418, жетіспеушілік
Д-т 1250 7210 қарастырылады.
5. Калькуляция ұғымы, оның мәні, калькуляция объектілері. Өндіріс шығындары
есебінің негізгі әдістері. Шығындар есебінің нормативті әдісінің мәні.
Калькуляция дегеніміз шығарылған өнімнің, көрсетілген қызметтің бір бұйымға
немесе біркелкі топтастырылған бұйымның өзіндік құны. Калькуляция
көрсеткіштері кәсіпорында жасалған өндірістік шығындарды бақылау,
рентабельді анықтауға, резерв қалыптастыруға және өзіндік құнды тиімді
жасауға пайдаланылады. Калькуляция болжамды (жоспарлы, сметалы, жобалы,
нормативті) және жалғасты болады. Жалғасты өнім шығарылып болғаннан кейін
нақты жасалған шығындар бойынша есептеледі. Ал, жоспарлы әр бір бұйымға
бекітілген нормалар бойынша алдын ала жасалады, бір тоқсанға немесе жылға.
Сметалық калькуляция жекелген жұмыстарға тапсырыс бойынша жасалады. Келісім
шарт негізінде келісім құн бойынша жасалатын болғандықтан
тапсырысберушілермен келісіп –отырып жасалады. Жобалы калькуляция ғылыми-
зерттеу институттармен болжамды есептемелермен бекітілген нормалар бойынша
жасалады. Нормалар өзгерсе жобалы калькуляцияға да өзгерістер жасалу қажет.
Жоспарлы, сметалық және нормативті калькуляциялар алдын-ала жасалады.
Калькуляция объектісі болып өндірістен шығарылатын өнім танылады (әр түрлі
дайындық түрінде): - өндірістен шығарылған жалпы өнім;
- цехтар бойынша әр түрлі дайындық түріндегі бұйымдар;
- цехтар бойынша жартылай фабрикаттар;
- сыртқа өткізілетін (сатылатын) жартылай фабрикаттар;
- цехтардың шаруашылық нәтижесін анықтау үшін шығарылған өнімдер.
Калькуляцияны есептеу үшін әр түрлі өлшеуіштер қолданылады: -табиғи
(натуралды) – дана (штук), тонна, кг., киловаттчас, метр, куб.метр,
литр...;
-іріленген натуралды -100пар (аяқ киім), шойын тонна, гектолитр (сыра)..;
- жобалы-натуралды -100%-ды қышқылды спирт, 1000жоба банке...;
- құндылы -(тауар өнім шығыны теңгемен шығарылған немесе өткізілген
бағаман);
- жұмыстай -еңбекті – 1норма –z, 1норма-смена.
Құрылыс өндірісте, жөндеу жұмыстар кәсіпорындарда, автокөлік қызметтер
көрсету кәсіпорындарда жасалған жұмыстар тонно-км. тасымалдау, машино-смена
және басқа түрлері қолданылады.
Калькуляциялауды жасау мерзіміне қарай алдын-ала және кейінгі түрлерде
танылады.
Бухгалтерлік есепте шығындар есебінің бірнеше әдісі қолданылады:
нормативті, тапсырыс беру, қайта бөлу, процесстік (жәй) әдістер және
өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау, дамыған мемлекеттерде Директ-
костинг әдісі қолданылады.
Нормативті әдіс
Өндіріс шығындарын есепке алудың нормативтік әдісі мен өнімдердің
өзіндік құнын есептеп шығарудың негізгі ерекшеліктері келесілерден тұрады:
а) өндіріс шығындарының есебі материалдар шығысының техникалық жағынан
негізделген нормаларға, жасалатын өнімдердің әрбір түрін өндірудің жеке
технологиялық операциялары бойынша уақыттық және келісімді бағалар
нормаларына негізделеді;
б) сол сәтте қолданылатын материалдар шығыстары нормалары, өнім шығару
нормалары мен келісімді бағалар, өндіріс пен басқару қызметіне жұмсалатын
шығыстар сметасы өндірістің қол жеткізген деңгейін көрсететін өнімдердің
өзіндік құнын нормативтік есептеп шығаруды құрайды;
в) материалдар шығыстарының нормалары, өнім шығару нормалары және
келісімді бағалар жүйелі түрде қайта қаралып отырады және есептеліп
шығарылған қолданыстағы нормативтерге өзгерістер енгізіледі; сонымен бір
мезгілде осылар арқылы аяқталмаған өндіріс қалдықтары қайта бағаланады.
Сөйтіп, аяқталмаған өндіріс пен өндірістегі одан кейінгі шығындардың есебін
жүргізуде нормалардың біртұтас деңгейіне қол жеткізіледі;
г) өндірістің тікелей шығындарының бастапқы құжаттары тиісті нормаларға
сәйкес жасалады және есеп жүйесінде нормалар бойынша шығындарды көрсетеді;
д) белгіленген нормалардан артық материалдар шығыстары (мысалы,
материалдарды үнемдеп пішпегенде немесе бөлшектердің ақауы болғанда),
сондай-ақ технологиялық процесте қаралмаған жұмыстарға ақы төлеу айрықша
құжаттарда бөліп көрсетіледі немесе Нормалардан ауытқу өзгеше белгісімен
жеке құжаттар арқылы ресімделеді; нормалардан ауытқыған шығыстар құжатын
есепке алу үшін кәсіпорынның жетекші қызметкерлерінің рұқсат бұрыштама қолы
(визасы) талап етіледі, соның арқасында өндірістік емес шығыстарды
туғызатын себептерді қабылдауды жеңілдетеді;
е) жабдықтарды ұстап тұру және пайдалану шығыстары, қосымша шығыстар
өнімдердің түрлері бойынша кешенді түрде бөлінеді (нормалар бойынша және
нормалардан ауытқулар бойынша шығыстар сомасын бөлу арқылы);
ж) өндіріс шығындарының талдау (аналитикалық) есебі нормалар бойынша,
нормалардың өзгеруі бойынша және нормалардан ауытқулар бойынша шығындарды
бөліп көрсетумен әрбір объекті бойынша (тапсырыстар, қайта бөлулер, өнім
түрлері немесе өнім топтары бойынша) жүргізіледі;
з) өнімдер бірлігінің нақты өзіндік құны нормалар бойынша, нормалардың
өзгеруі бойынша және нормалардан ауытқулар бойынша шығындарды бөліп көрсету
арқылы есептеледі; бірыңғай өнімдер өндіруге жұмсалатын шығындарды топтық
есепке алу кезінде нақты өзіндік құнын есептеп шығару аталмыш есепке алу
тобының әрбір өнімі бойынша жасалады.
Бұдан көзделетіндей, өндіріс шығындары есебінің нормативтік әдісі жедел
бақылау және өндірістік процесстің өзінің барысында өндірістік емес
шығындарды анықтау үшін қажетті жағдай туғызады; маңызды экономикалық
көрсеткіштер есебінде өндіріс шығындарындағы жоспарлы нормалардың сақталуын
көрсетуді қамтамасыз етеді; аталмыш топтағы өнімдердің әрбір түрінің
өзіндік құнын есептеп шығару мүмкіндігін сақтай отырып, шығындарды топтық
есепке алу объектілері бойынша өндіріс шығындарының есепке алу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
калькуляциясы
1. Нарықтық экономика жағдайындағы өндіріс шығындары есебі мен бақылауының
мақсаттары. Өндіріс шығындары есебін ұымдастырудың негізгі принциптері және
өндірістік есеп шоттарындағы өнімнің өзіндік құнының калькуляциясы.
2. Тура шығындар құрамы мен сипаттамасы және олардың негізгі өндіріс
шығындары элементтерінің шоттарында көрсетілу тәртібі. Үстеме шығындар,
олардың құрамы мен сипаттамасы. Үстеме шығындарды тарату тәсілдері және
есебі.
3. Көмекші өндіріс және шығындар түрлері, олардың есебі мен көмекші өндіріс
қызметтерін тарату. Өндірістік жоғалтулар есебі. Ақаудың өзіндік құнының
есебі және калькуляциясы.
4. Өндіріс шығындарының жиынтық есебі. Аяқталмаған өндіріс есебі және оны
бағалау. Аяқталмаған өндіріс қалдықтары өзгерістерінің тауарлы өнімнің
өзіндік құнына қосылу тәртібі.
5. Калькуляция ұғымы, оның мәні, калькуляция объектілері. Өндіріс шығындары
есебінің негізгі әдістері. Шығындар есебінің нормативті әдісінің мәні.
6. Өндіріс шығындары және өнімнің өзіндік құны калькуляциясы есебінің
тапсырыс беру әдісінің мәні.
7. Өндіріс шығындары және өнімнің өзіндік құны калькуляциясы есебінің қайта
өңдеу әдісін қолдану объектілері және сипаттамасы.
8. Өндіріс шығындары және өнімнің өзіндік құны калькуляциясы есебінің
процестік әдісі. Әлеуметтік сфера шығындарының түрі, мағынасы және есебі.
Негізгі ұғымдыр: өндіріс шығындар, өнімнің өзіндік құнының калькуляциясы,
тура шығындар, үстеме шығындар, көмекші өндіріс өндірістік жоғалтулар,
өндірістік ақаулар, аяқталмаған өндіріс, өндіріс шығындары есебінің
әдістері.
1. Нарықтық экономика жағдайындағы өндіріс шығындары есебі мен бақылауының
мақсаттары. Өндіріс шығындары есебін ұымдастырудың негізгі принциптері және
өндірістік есеп шоттарындағы өнімнің өзіндік құнының калькуляциясы.
Экономиканың даму және дамыған кезеңінде өндіріс шығындары есебін
ұйымдастыру өте маңызды. Өндіріс шығындары есебін ұымдастырудың негізгі
принциптері өндірістік есеп шоттарында өнімнің өзіндік құнының
калькуляциясын қалыптастыру. Өнімнің өзіндік құн есебі өндірістік
технологияның ерекшеліктеріне, шығарылатын бұйымдардың көлемімен түрлеріне
байыланысты. Өндіріс ұйымдастырудың басты мақсаты еңбекті, материалды және
ақшалай ресурстарды неғұрлым тиімді жұмсау барысында сапалы және көлемді
өнім шығарып оны өткізу. Өнім өндіру процестің әрекеттері:
- еңбек ұйымдастыру (жұмыскерлерді жұмыс орнына дұрыс орналастыру);
- қолданатын шикізаттармен жартылай фабрикаттардың қозғалысын өз ретімен
ұйымдастыру және көлемін белгілеу;
- күнделікті шығарылатын өнімге шұғыл бақылау;
- шығарылатын өнімнің сапасын бақылау;
- көмекші өндірістің қажеттілігімен шикізатпен қамтамасыз етілуіне бақылау;
Өндіріс ұйымдастырудың шаруашылық процесттері мезгілімен бастапқы
құжаттармен рәсімделуі өнімнің өзіндік дұрыс анықтайды. Оған смена
(бригада) басшылармен менеджерлер жауапты болып табылады. Өндірістік процес
қызмет бабына қарай өндірілімді (добывающий) және өңдеуші (обрабатывающий)
болып танылады.
Бірінішіге көмір, мұңай, кен(руда), газ, балық, ағаш дайындау, теңіз аңын
және басқалар өндіру жатады. Мұндай (табиғи) өндірісте шикізат
қолданылмайды (шикізат шығыны жасалынбайды), бұларға біріңғай (бірегейлі)
түрлі өнімдер жатады, аяқталмаған өндірістеген түсінік жоқ, сондықтан
өнімнің өзіндік құнын анықтау барысында барлық жасалған шығындарды
шығарылған өнімнің көлеміне бөлу жолымен анықтайды (мысалы, көмір
өндірісінде жер үстіне шығарылған көмірдің көлемі есепке алынады, ал
копырылып, бірақ жер астында қалған көмір көлемі есепке алынбайды).
Ал, өңдеуші өндірісте тұтынуға қолданатын өнім көлемі жатады.Бұларға,
металлургиялық, құрылыс машина, химикалық, тоқыма, тағамдану және басқа
өндірістер жатады. Технологиялық процессіне қарай екі типке бөлінеді: І
-бұл (өңдеуші) өндірстің ерекшклігі дайын өнім шығару барысында шикізат
бірнеше салдардан өтеді (өйткені әр сатының өнімі (жартылай фабрикаты)
келесі сатыға қажетті шикізат болып табылады). Мысалы, металлургиялық
өндірісте аяқталған өндіріс ( шығарылған шойын – болат(сталь)
балқу(выплавка) - прокат өңдіру) немесе тоқыма өндірісінде (жіп иіру
(прядение) – тоқыма тоқу (ткачество) – бояу және өңдеу).
ІІ – алдымен қажетті конструкциялық бұйымдар жасалып алынады, содан кейін
механикалық қолданыстармен өнім жинақталады, буларға құрылыс машина
өндірісі, аяқ киім, тігін бұйымдар және басқалар жатады. Осы өндірістің
дайын өнімінің өзіндік құнын анықталуы есептеген қиындықтарды туындатады.
Жартылай фабрикаттардың шығындарын есепке алып отыру керек. Сондақтан бұл
өндірістің шығындары күрделі өндірістің шығындары болып табылады, ал
металлургиялық пен тоқыма өндірістің шығындары жәй өндіріске жатады.
Кәсіпорынның мамандырылуына қарай өндірістік шығындар көпшілік (массовый),
топтамалық (серийный) және жеке –дара жекелеген(единичный) болып танылады.
Көпшілік үнемі ұздіксіз шығарылатын өнім. Жеке өндірісте өнім жекелеп
арнайы тапсырыс бойынша шағарылады, калькуляция шығарылған өнімге ғана
жасалады. Топтамалы (аз және көп) – кезең сайын тоқтатылып қайта алдын ала
белгіленіп өнім өндіріліп отыратын өндіріс.
Өнеркәсіп өндірісте негізгі өнім өндіру өндірісі негізгі және көмекші
өндіріс болып бөлінеді.
Өнім өндіру барысында кәсіпорындар қандайда бір шығындар жасауға мәжбір
болады. Өндірістік шығындар ол, өнім өндіруге қызмет көрсетуге жасалған
барлық шығындар түрлері.
Егер, шаруашылык іс-эрекет барысында (еңбек, өнім өндірісі кұралдары мен
керек-жарақтарын алуға, жұмыс орындау, кызмет көрсетуге алынған) тұтынылған
материалдық, еңбек, каржылык шығындар болып танылады. Активтердің көбеюі,
міндеттемелердің азаюы. Ал, өнім өндіру, орындау, кызмет көрсетуде капитал
(қаражат) азайса шығыс болып танылады (еңбек ақы төлеу).
Активтермен міндеттемелердің азаюы залал (издержки) болып танылады
(тауар сатып алғанда, еңбекақы төлегенде міндеттмеменің азаюы).
Ал, жалпы барлық жағдайларда есептік кезеңде пайда түсіру барысында
жасалған шығындар.
Өндіріс шығындардың жіктелуі
№ Жіктелуші топ Шығындар (шығыстар)
1. Өндіріс процестің бағыты бойынша негізгі
үстеме
2. Өнімнің өзіндік құнына жатқызу тәсілі тікелей
бойынша жанама
3. Құрамы (біртектілігі) бойынша бірэлементтік
кешенді
4. Өндірілген өнімнің көлеміне байланысты өзгермелі
тұрақты
5. Пайда болу мерзімділігі бойынша ағымдағы
бір жолғы
6. Өндіріс процесіне қатысуы бойынша өндірістік
(басқару міндеттері бойынша) әкімшілік
коммерциялық
7. Өндіріс процеске қатысы бойынша өндірістік
өндірістік емес
8. Бақыланатын мүмкіндігі бойынша реттелетін
реттелмейтін
9. Орташалау дәрежесі бойынша жалпы
орта
10.Пайданы генерациялау кезеңіне шығындарды өнімге
жатқызу тәртібі бойынша кезеңге
Негізгілер - өндірістің технологиялық процесімен тікелей байланыстылар:
шикізат пен материалдар, өндістік жұмысшыларға еңбекақы төлеу шығыны,
технологиялық процестің мақсатына пайдаланған отын мен басқадай шығындар.
Үстеме шығындар - өндіріске қызмет көрсетумен оны ұйымдастырумен
байланысты шығындар электро қуат, жылыту, өндірістегі негізгі құралдарға
жөндеу және тозу шығындары мен басқадай шығындар.
Қосымшалар - өндірісті ұйымдастыру мен оған қызмет етуге, оны басқаруға
байланысты пайда болады.
Тікелейлер - өнімнің белгілі бір түрін өндіруге байланысты, оның өзіндік
құнына тура және тікелей кіруі мүмкін (шикізат, негізгі материалдар,
еңбекақы төлемдер, аударымдар (ақша аударулар). Жеке бөлімшеге жатқызылуы
мүмкін шығындар бөлімшенің шығындары деп аталады (автомеханиктің еңбекақысы
– автосервис бөлімшесінің тікелей шығындары, автомобильді бояу цехында
қолданылатын бояудың құны – тікелей бояу цехының шығындары).
Жанамалар - өнімнің жеке түрлерінің өзіндік құнына тікелей енгізілмейтін
және жанама (шарты) түрде бөлінеді. Жеке бөлімшелерге жатқызылмайтын
шығындар жанамалар (жарнамаға шығындар – субьектінің әрбір бөлімшесінің
жанама шығындары) деп аталады.
Шығындар бір бөлімше үшін тікелей, екіншілері үшін жанама (завод
менеджерінің еңбек ақысы – кейбір бөлімшелер үшін қосымша шығындар, алайда
бүкіл завод үшін тікелей шығын) болуы мүмкін.
Тура және жанама етіп бөлу салалық ерекшеліктерге, өндірісті
ұйымдастыруға, өнімнің өзіндік құнынын калькуляциялаудың қабылданған
тәсіліне (көмір өнеркәсібінде, энергетикада – барлық шығындар тікелей
байланысты).
Бір элементтілер – бір элементтен тұратындар (еңбекақы, материалдар, ақша
аударулар).
Кешенділер – бірнеше элементтен тұратындар (құрамына тиісті риске
құрамының еңбекақысы, аударымдар, материалдар, амортизация мен басқадай
бірэлементті шығыстар кіретін цехтық шығыстар).
Өзгермелілер – мөлшері өндіріс көлемінің өзгеруіне тура сайма-сай
(пропорциональды) өзгеретіндер (өндірістік жұмысшылардың еңбекақысы,
технологиялық энергия, отын және тағы басқа) және осы кезеңдегі өнім
өндіруге сайма-сай бөлінеді.
Тұрақтылар - өндірілген өнім көлемі өзгеріп отырса да бұл шығындар шамалы
өзгереді (үстеме немесе әкімшілік шығындаржылыту, өндірістік бөлмеге жарық
беру, амортизация, жалға алу, жарнамаға шығындар және т.б.). Өнім бірлігіне
шаққандағы тұрақты шығындар өндіріс көлемінің ұлғаюына қарай төмендейді.
Ағымдағылар – жиі мерзімде болып тұратын шығындар (шикізат, материал
шығыстары).
Біржолғылар (бір мәрте) – еңбек демалысын, жөндеу жүргізу және т.б.
төлеуге арналғандар. Олар сметаны бекіткен ретпен тәрттіппен және мерзімде
бірен – сарандап өнімнің өзіндік құнына кіреді.
Өндірістік – тауарлық өнімді дайындауға байланысты және оның өндірістік
өзіндік құнына (тауарлық өнім - өз материалынан да, тапсырушының
материалынан да жасалып шығарылатын, техникалық бақылау қабылдаған және
қоймаға тапсырылған дайын бұйымның құны; басқа жаққа босатылған, өзі
өндірген жартылай өнімнің сондай-ақ субьектінің негізгі құрал-жабдықтары
толықтыруға жіберілген өнімнің өзіндік құны) құрайтын барлық шығындар.
Әкімшілік – жалпы басшылыққа, жалпы шаруашылық және әкімшілік мақсаттағы
шығыстарға байланысты.
Коммерциялық (өткізу бойынша шығындар) сатып алушыларға өнімді өткізуге
байланысты.
Өнімді (жоспарланатын) – тиімді технология мен өндірісті ұйымдастыруға
белгіленген сападағы өнім өндірісіне шыққан шығындар.
Өндіргіш емес (жоспарланбайтын) - өндіріс технологиясы мен ұйымдастырудағы
кемшіліктер салдары іркіліс шығындары болып табылады.
Реттелетін – егер атқарушы шығындар деңгейіне елеулі әсер етіп немесе
реттей алса (өнім өндірісіне пайдаланатын шикізатқа шығындарды – цех
тексерушісі реттейді).
Реттелмейтіндер – деңгейіне еңбеккер (дайындау учаскесінің мастері
конструкторлық бөлім қызметкерінің еңбегін өтеу бойынша шығынға әсер ете
алмайды) елеулі ықпал ете алмайтын шығындар.
Жалпы - өндірілетін өнімнің барлық көлеміне.
Орташалар - өнімнің бір бірлігіне шаққандағы.
Өнімге - өнімнің өзіндік құнына (тікелей шығындар) кететін.
Мезгілге – мезгіл шығыстары: жалпы және әкімшілік шығыстар, тауарды
өткізу бойынша шығыстар, сыйақы бойынша шығыстар (жанама шығындар).
Экономикалық элементтер бойынша калькуляция бабтарымен өндірістік
шығындардың топтасуы тығыз байланыста.
Өндірістік шығындарды калькуляция бабтары топтасуы аналитикалық есепті
жүргізу үшін және өнімнің өзіндік құнын бақылау үшін қажет. Осы
топтасулардың айырмашылықтары былай бейнеленеді:
Шығындар элементтері Сома Калькуляция бабтары Сома
тг. тг.
1.Материалдар шығындары 1. Шикізатпен 102777
(қайтарылған қоқыстар шегертілген) материалдар және оны
115036 тасымалдау
2.Еңбекақы шығындары 39170 2.Өндірістік 26762
жұмысшыларға
есептелген еңбеақы
3. Ақша аударымдар шығындар 8255 3.Еңбеақыға есептелген5620
төлемдер мен салықтар
4.Негізгі құралдардың тозуы 2470 4.Үстеме шығындар 20655
5. Басқада шығындар 632
барлығы 165533 барлығы 155814
Кезең шығындарға апарылды 8179
өндірістік емес шығындар шоттарға
апарылды 1060
Алдағы кезең шығындардың қалдығы
+,- -150
Аяқталмаған өндіріс пен жартылай
фабрикаттар қалдығының +,- +450
Болашақ шығындармен төлемдердің
резервттері қалдығының +,- +180
Шығарылған өнімнің өзіндік құны 155814
Негізгі өндіріс шығындыр есебі.
Шығындар белгіленуіне байланысты негізгі және қосымша болып бөлінеді.
Өнім өндіруге тікелей баиланысты шығындар негізгі болып табылады
(шикізат, негізгі материалдар, сатып алынатын жартылай өнімдер түріндегі
еңбек керек-жарақтары; өндірістік мақсаттағы негізгі кұрал-жабдықтардың
амортизациясы қосып есептеулерімен және т.б.) кез келген кәсіпорында олар
шығындардың маңызды бөлігін кұрайды.
Негізгі шығындар - өнім өндіруге тікелей қатысы бар шығындар: шикізат пен
материалдар, өндірістегі жұмысшылардың еңбекақысы, отын ...
Нақты өнім бірлігіне қатысты тікелей шығындар.
Негізгі өндіріс шығындыр есебі калькуляциялауы бабтары сәйкес жасалады:
шикізаттар мен материалдар, өндірстік жұмысшылардың еңбекақысы, еңбекақыға
есептелген салықтармен төлемдер, үстеме шығындар.Алғашқы үш баб шығындары
негізгі шығындар болып есептеледі. Шикізат –ол, өнім шығару барысында
қолданатын материалдар, сатыпалынған бұйымдар, жартылай фабрикаттар,
көмекші материалдар, отын, электроқуат...
Негізгі өндіс цехтың есеп жүргізілу тәртібі кәсіпорынның есеп саясатында
қарастырылады. Қолданған материалдарды есептен шығаруында екі әдіс
қолданылады: біріншіде негізгі өндіріске босатылған материалдар бастапқы
құжаттарға сәйкес негізгі өндіріс шоттың Д- жазылады да есептік кезең
соңында түгендеу нәтижесінде материалдар шотына қайтарылады; екіншіде-
қоймадан материалдар цех меңгеруші жауапкершілігіне босатылып нақты
жұмсалған есептемелер материалды есебі бойынша есептеледі. Бұл есеп
кәсіпорын басшысымен бекітіліп есепке алынады.
Негізгі өндірістің жалпы схемасы (м.тг.)
негізгі өндіріс дайын өнім
Шикізат пен материалдар шоты
шоттары
шоттары
өндіріске қолданған
950
ғимаратпен жабдықтардың жөндеуіне қолданған
Еңбекақыға шоттары
өндірістегі жұмысшылардың
500 дайын өнім
өндіріске қызмет жасаған жұмысшылардың
шығарылуы 2190
Еңбекақыға есептелген салықтармен төлемдер шоттары
нақты шығарылған
өндірістегі жұмысшылардың
120 өзіндік құнмен
өндіріске қызмет жасаған жұмысшылардың
үстеме шығындар шоттары
300
Амортизация мен құнсыздану шоттары
150 үстеме шығындарды
өндірістегі негізгі құралдардың амортизациясы
35 орналастыру
200 1035
Кассамен ағымдағы банкктік шоттардағы ақша қаражат шоттары
Барлығы 2605 2190
Басқада ақшалай шығындары 350
Барлығы 1035
Негізгі өндіріс шығындары - 950+500+120+1035 = 2605;
Үстеме шығындары - 300+150+35+200+350 = 1035;
Аяқталмаған өндіріс қалдығы 2605 - 2190 = 415м.тг.
Негізгі өндірістің өндірістік шығындарын бухгалтерлік есеп шоттарда
көрсетілуі
Д 8000 К
1. 1340
Д 1320 К
2. 1311-1316
13.
3. 3310
4. 8210
Д 7010 К
5. 3350
14.
6. 3150,3210
Д 8310
К
7. 2420,2740,1311-1316, 3350
1250,3310, 3390,8210 10.
Д 8418
К
Д 8410
К
8. 2420,2740,1311-1316, 3350
15.
1250,3310, 3390,8210 11.
9. 2420,2740,1311-1316, 3350 Д 8418 К
Д 1340 К
3310, 3390,8210,8310 12.
16.
1- аяқталмаған өндірістің бастапқы қалдығы өндіріске ауыстырылды;
2- негізгі өндіріске шикізатпен материалдар босатылды;
3- өнім шығаруға сырт ұйымдардың қызметтері тартылды;
4- өнім шығаруға меншікті өндірістің қызметтері тартылды;
5- негізгі өндірістің жұмысшыларына еңбекақы есептелінді;
6- есептелген еңбекақыға әлеуметтік салықпен сақтандыру төлем есептелді;
7- өндірске тозу, жал, жөндеу, коммуналдық шығындар есептелінді;
8- өндіріске үстеме шығындар есептелінді;
9- анықталған ақаулар түзетуге жіберілді;
10- көмекші өндірістің шығындары негізгі өндіріске апарылды;
11- үстеме шығындары негізгі өндіріске апарылды;
12- түзетілген ақаулар негізгі өндіріске апарылды;
13- шығарылған өнімнің өзіндік құны өндірістен босатылды;
14- көрсетілген қызметтердің өзіндік құны өндірістен босатылды;
15- ақаулардың өзіндік құны өндірістен шығарылды;
16- аяқталмаған өндірістің қалдығы өндірістен қоймаға ауыстырылды;
2. Тура шығындар құрамы мен сипаттамасы және олардың негізгі өндіріс
шығындары элементтерінің шоттарында көрсетілу тәртібі. Үстеме шығындар,
олардың құрамы мен сипаттамасы. Үстеме шығындарды тарату тәсілдері және
есебі.
Тура шығындар өнім өндіру процесінде тікелей қатысты шығындар, олар
калькуляция объектісі болып табылады - материалды, еңбекті шығындар және
ақшалай аударымдар. Шығарылатын өнімнің негізгі материалы - тура шығын
болып табылады. Мысалы, наубайханада нан өндіру үшін ең қажетті шикізат үн
және оны өндіретін наубайханашылардың (нан пісірушілердің) еңбекақысы. Ал,
аяқ киім тігу үшін шикізат тері, бүлғары және шеберлердің (тігушілердің)
еңбекақысы және олардан аударымдар.
Өнеркәсіп ұйымдырда өндірілген өнім есебін жүргізу үшін бухгалтерлік есеп
шоттардың 8 – ші бөлімдегі шоттар қолданылады.
8100 Негізгі өндіріс
8110 Негізгі өндіріс
8111 Материалдар
8112 Өндіріс жұмысшыларының еңбекақысы
8113 Еңбекақыдан бөлінетін аударымдар
8114 Үстеме шығындар
Аталған бөлімнің шоттарының Д- де шығындар жинақталады, өнім өндіріліп
болғаннан кейін осы шоттар К-ліп, өнімнің өзіндік құны анықталып қоймаға
тапсырылады.
Мысалы, аяқ киім тігу үшін қоймадан өндірістік цехқе шикізат боастылды
330000тг. Д 8111 К 1310. Аяқ киім тіккен шеберлерге еңбекақы есептелінді
176000тг. Д 8112 К 3350. Есептелген еңбекақыға әлеуметтік салық есептелінді
17424тг. Д 8113 К 3150. Есептелген еңбекақыға әлеуметтік сақтандыру төлем
есептелінді 7920тг. Д 8113 К 3210. Басқа қосымша және үстеме шығындар
есептелгеннен кейін өнімнің өзіндік құны анықталады.
Үстеме шығындар - өнім өндіру процесін ұйымдастыру үшін жасалатын шығындар.
Бұл шығындар екі топқа бөлінеді: өндірістегі жабдықтармен құрылғыларға
жасалатын шығындар (тозу, жөндеу,жабдыққа бір реттік қызмет көрсету,
көмекші өндірістің т.б.) және жалпы цехтық шығындар (цех басшыларының
еңбекақысы, олардың іс сапар шығындары, жалпы өндірістегі негізгі
құралдардың тозуы, коммуналдық, жөндеу, жал шығындары). Үстеме шығындар
өнімнің өзіндік құнына біріңғай (пропорционалды) бөлініп таратылады: -
жұмыс істелінген уақытына қарай (еңбек-сағаты, машина- сағаты);
- негізгі жұмысшылардың еңбекақысы;
- шығарылған өнімнің саны;
- жоспарланған өзіндік құн т.б.
Жалпы өндірістік шығыстарды бөліп тарату белгілі бөлу базасы негізінде
жүзеге асырылады, мынадай бөлу базалары қолданылады:
1. Өндіріс жұмысшыларының негізгі еңбекақысы;
2. Өндіріс жұмысшыларының негізгі еңбекақысы мен өндірістік құрал
жабдықтарды күтіп ұстау және пайдалану шығыстары.
Мысал.
Бөлу базасы – негізгі өндіріс жұмысшыларының еңбек ақысы.
Жалпы өндірістік шығыстардың сомасы – 400 000 тг.,
Өнімді өндіргені үшін есептелген еңбек ақы: 1 өнім бойынша – 800 000 тг.,
2 өнім бойынша – 500 000 тг.,
Өнім Бөлу базасы: Еңбек ақының Жалпы өндірістік
жұмысшылардың үлес салмағы, % шығыстар сомасы
еңбек ақысы
1 800 000 40,0 160 000
2 1 200 000 60,0 240 000
Барлығы 2 000 000 100,0 400 000
Ірі өнеркәсіптік кәсіпорындарда өндіріс жабдықтарын ұстап тұру және
пайдалану шығыстарының ерекше түрдегі есебі қажет.
Отандық тәжірибеде аталған шығыстарды бөлу үшін мынадай бөлу базалары
қолданылады: жұмыс – сағат
машина – сағат.
Мысалы:
1. Өндірістік жабдықтарды пайдалану шығыстарының жалпы сомасы –
200 000 тг.,
2. Өнім өндіруде орындалған машина-сағат саны: 1өнім – 25 000 м-с
2 өнім - 15 000 м-с
Барлығы – 40 000 м-с
1 машина-сағатқа шығындар ставкасы = 200 000 : 40 000 = 5 тгм-с.
Өнімнің өзіндік құнына енгізілетін шығындар:
1өнім
=5×25 000=125 000 тг.,
2
өнім=5×15 000= 75 000 тг.
Барлығы - 200 000 тг.
Дебет 8114.1 -125 000
Дебет 8114.2 - 75 000
Кредит 8410 - 200 000
Үстеме шығындарды тарату үшін ұйым өз таңдауымен бірыңғаймен (тура) цехтық,
нақтымен нормативті (жоспарлы) ставкалар тәсілдерді қолдану құқылы.
Бірыңғай (жалпы зауодттың, өндірістің) ставканы анықталады өнім өндіру үшін
жасалған барлық үстеме шығындар сомасы бөлінеді жалпы үстеме шығындар
негізіне (базасына), ол болуы мүмкін - өндірістік жұмысшылардың жұмыс
істеген (атқарған) уақыты;
- жабдықтың жұмыс істеген (атқарған) уақыты;
- еңбек шығындары;
- шығарылған өнімнің саны.
Мысалы, есептік кезеңде өндірістің үстеме шығындары 1 000 000тг. құрады осы
мерзімде 50 000сағат жұмыс жасалды, сонда үстеме шығындарды тарату ставкасы
болады 1 000 000тг. 50 000еңбек\сағат = 20тг. еңбек\сағат. Бұйым шығаруға
18сағат уақыт кеткен болса бұйымға үстеме шығын сомасы 360тг. құрайды
(18сағ. х 20тг. еңбек\сағ.). Егер өндірісте бірнеше бөлімшелер болса, онда
жекеленген ставкалар қолданған тиімді. Мысалы:
А бөлімшесі Б бөлімшесі С бөлімшесі
Үстеме шығындар 10 000 60 000 30 000
Еңбек- сағаты 25 000 15 000 10 000
Еңбек- сағатына ӨҮШ 0,4 4 3
ставкасы
Егер, бұйым өндіру үшін А бөлімшесінде 10сағат уақыт жұмсалса, Б
бөлімшесінде 5сағат уақыт жұмсалса, 3сағат С бөлімшесінде, онда бұйымға
үстеме шығындар 33тг.көлемінде апарылады (10сағ. х0,4тг.еңбек\сағ.+ 5сағ.
х 4тг.еңбек\сағ. + 3сағ.х3тг.еңбек\сағ.).
Үстеме шығындарды таратудың нақтымен жоспарлы тәсілі.
Үстеме шығындарды таратудың нақты ставкасын қолдану тәсілі өндірісте
ыңғайсыздау, ұйткену ол үшін нақты мәліметтерді күту керек, өнім толық
дайын болғанша және үстеме шығындар сомасы мерзімсайын өзгеріп
отыратындықтан ставкалары өзгеріп отырады. Ал, жоспарлы ставкада
есептемелер жасалу керек:
- үстеме шығындардың болжамды сомаларын анықтау;
- үстеме шығындардың негізін (базасын) анықтау;
- үстеме шығындардың болжамды сомасын болжамды санына бөлу;
- үстеме шығындардың ставкасын жекелеген бұйымдарға қолдану.
Бұл жерде жоспарланған сомалар нақтымен сәйкестеленбейді сондықтан
айырмашылықтар анықталып отырады, үнемі қайта қарастырылып есептемелер
жасалынады.
Қаржылық есеп стандарттарға сәйкес үстеме шығындардың есебі бухгалтерлік
есеп шоттрадың 8 – ші бөлімде қарастырылады, ол үшін 8410 – 8418 шоттар
белгіленген.
8400 Үстеме шығыстар
8410 Үстеме шығыстар
8411 Материалдар
8412 Жалпыөндірістік қызметкерлердің еңбекақысы
8413 Еңбекақыдан бөлінетін аударымдар
8414 Негізгі құралдардың жөндеуі
8415 Негізгі құралдардың тозуы және материалды емес активтердің
амортизациясы
8416 Коммуналдық қызметтер
8417 Жалдық төлем
8418 Басқадай үстеме шығындар
3. Көмекші өндіріс және шығындар түрлері, олардың есебі мен көмекші өндіріс
қызметтерін тарату. Өндірістік жоғалтулар есебі. Ақаудың өзіндік құнының
есебі және калькуляциясы.
Өнеркәсіп ұйымдарда көмекші өндіріс негізгі өндірістің жұмысын жүргізуге
ықпал ету үшін қарастырылған және сырт ұйымдарға да қызмет көрсете алады,
бұларға жатады электроқуат цехтары, сумен қамтамасыз ету, автокөлік,
ыдыспен ыдыс материалдар жөндеу цехтары және т.б.
Көмекші өндірістің технологиялық процесстер маңызына қарай жекеленген,
көпшіл және топтастырылған болып бөлінеді, және шығарылатын бұйымдарына
қарай жәй және күрделі болып танылады.
Көмекші өндіріс жасайтын жұмысына қарай топтастырылады:
- сайман жасайтын (саймандарды - құралдарды дайындау, жөндеу және қалпына
келтіру, мөр жасау, мщдернизациялау);
- жөндеу (негізгі құралдарды, қосалқа бөлшектерді жасау);
- электроқуат, су, жылу (жасау және тарату, тазарту);
- автокөлік ( артып- түсіру, қызмет көрсету);
- ыдыс және ыдыс материалдар (жасау, жөндеу);
- шаруашылық қызмет көрсету (алаңды, ғимаратты жинау, тазарту, жөндеу,
жұмыс киімдерді жуу, жөндеу).
Көмекші өндірістің маңыздылығы цехтар бір- біріне өзара қызмет көрсетеді.
Мысалы, электроцех жөндеу және жылыту цехтарға электроқуат береді, ал олар
өзара электроцехты жылтады және жөндейді.
Көмекші өндірістің шығындары өнімнің өзіндік құнына нормативті (жоспарлау)
немесе нақты тәсілдермен таратылады.
Мысалы, электростанция есептік кезеңде 86 800кВт.с. электроқуат 329 840 тг.
шығарды. Осының 4100кВт.с. 15 375тг.сомаға жоспарлы өзіндік құнмен басқа
цехтарға босатылды, ал 82 700кВт.с. нақты өзіндік құнмен 314 465тг.
сомасына негізгі өндіріске қолданылды.
Жылу беретін котельний есептік кезеңде 635ыстық бу жасады 1 326 000тг.
Осының 75т 150 000тг.сомаға жоспарлы өзіндік құнмен басқа цехтарға
босатылды, ал 560т. нақты өзіндік құнмен 1 176 000тг. сомасына негізгі
өндіріске қолданылды.
Жөндеу- механикалық цех есептік кезеңде 1 300 норма- сағат 1 204 800тг.
қызмет көрсетті. Осының 420 норма- сағат 386 400тг.сомаға жоспарлы өзіндік
құнмен басқа цехтарға босатылды, ал 880 норма- сағат нақты өзіндік құнмен
818 400тг. сомасына негізгі өндіріске қолданылды.
Сонда, электроқуаттың жоспарлы өзіндік құны 1кВт.с. 3,75тг. , ыстық буыдың
1т- 2 000тг. және жөндеу жұмыстардың 1норма -сағаты 920тг. құраса, нақты
өзіндік құн электроқуат 1кВт.с. 3,80тг. , ыстық буы 1т- 2 088тг. және
жөндеу жұмыстардың 1норма -сағаты 926,77тг. құрады, ол деген нақты
өзіндік құн жоспарлыдан жоғары болғаны.
Көмекші өндірісте жинақталып таратылуы: Д-т 1316 “өзге материалдар
(қайтарылған ақаулар), К-т 8311; Д-т 8310 Көмекші өндіріс К-т 8311;
Д-т 8310 К-т 8311, 8312,8313, 8314, 1340;
Д –т 8311, 8312,8313, 8314 К-т 1311, 1314,1316, 3310, 8311-8314, 3350,3150.
3210, 8410;
Д-т 8110,7010, 1340, 1320 К-т 8310
Қаржылық есеп стандарттарға сәйкес көмекші өндіріс шығындардың есебі
бухгалтерлік есеп шоттрадың 8 – ші бөлімде қарастырылады, ол үшін
8300 Қосалқы өндірістер
8310 Қосалқы өндірістер
8311 Материалдар
8312 Өндіріс жұмысшыларының еңбекақысы
8313 Еңбекақыдан бөлінетін аударымдар
8314 Үстеме шығындар
Шаруашылық операция мазмұны Д К
1 Аяқталмаған өндіріс есеп кезең басында өндіріске 8310 1340
ауыстырылды
2 - қоймадан көмекші өндіріске пайдаланған 8311 1310
материалдар
- басқа жеткізушілерден 8311 3310
3 көмекші өндіріс жұмысшыларына еңбекақы есептелді 8312 3350
4 көмекші өндіріс жұмысшыларының еңбеақысына 3150,
салықтармен төлемдер есептелді 8313 3210
5 Көмекші өндірістің шығындары шығарылған өнімнің 8110 8310
өзіндік құнына апарылды
4. Өндіріс шығындарының жиынтық есебі. Аяқталмаған өндіріс есебі және оны
бағалау. Аяқталмаған өндіріс қалдықтары өзгерістерінің тауарлы өнімнің
өзіндік құнына қосылу тәртібі.
Аяқталмаған өндіріс дегеніміз - өнім өндіру процесіне қатысқан, бірақ толық
өңдеуден өтуге үлгермеген шикізатпен материалдарды айтамыз, барлық
өндірістік процестерден толық өтпеді. Ақаулық материалдармен орындалмай
қалған тапсырыстар аяқталмаған өндіріске жатпайды. Аяқталмаған өндіріс
есебі бухгалтериямен қатаң бақыланады, әр қозғалысы бастапқы құжаттармен
рәсімделеді (накладной, алып – беру накладнойлармен, заборлық карта, жол
парағы, ведомосттер). Аяқталмаған өндіріс қалдығы түгендеу нәтижесемен
анықталады, түгендеу барысында ақаулар, орындалмаған тапсырыстар, дайын
өнім көлемі және басқада жағдайлар анықталады.
Аяқталмаған өндіріс нақты өзіндік құн, нормативті немесе жоспарлы өзіндік
құн, тура шығындардың өзіндік құны және өңдеуде жатқан жартылай
фабрикаттармен материалдардың өзіндік құны әдістермен бағаланады.
Аяқталмаған өндірісті бағалауда ұйым өз таңдауымен өзіндік құнмен екі
тәсілдің біреуін қолдануы мүмкін (жартылай фабрикатты және жартылай
фабрикаттысыз).
Жартылай фабрикаттар әдіс есебі
Мысалы, № 1 цех өңдеуге шикізат кіріске алды 5000кг., оның 4375кг. өңдеуге
№2 цех босатты, № 2 цех 4000кг. №3 цехқа босатты, дайын өнім 3750кг.
шығарылды. Осы қозғалыстар барысында өндірісте ешқандай қоқыс және ақау
шығындар болған жоқ (1кг. шикізат 1кг. дайын өнім шығарылды).
Сонда, 8000бөлімнің шоттарында болды:
Шикізат 5000кг. 375тг. 1 кг. болады 1875000тг.- өңдеу жұмыстардың
шығындары - №1 цех бойынша - 98750тг.;
№ 2 цех бойынша - 64500тг.;
№ 3 цех бойынша - 97500тг.
Барлығы 260750тг., осыдан №2
цехқа босатылған
4375кг. х 375тг. = 1640625тг.;
өңдеу шығындары – 98750тг.
барлығы 1739375тг., сонда № 1 цехтың жасаған өнімінің
өзіндік құны болады (1739375 : 4375) = 397,57тг., бухгалтерлік жазба болады
Д 8110 К 8210 1739375тг.
Енді № 2 цех бойынша, оның өзіндік құны 4000 х 397,57 = 1590280тг.
Және өңдеу шығындары 64500тг., барлығы болады 1654780тг.: 4000 =
413,70тг., бухгалтерлік жазба болады Д 8110 К 8210 1654780тг.
Енді шығарылған дайын өнімнің 3750кг. өзіндік құны болады
3750кг. х 413,70тг. = 1551375тг., өңдеу шығындары 97500тг., барлығы болады
1648875тг. бухгалтерлік жазба болады Д 8000 К 8010,8020 және дайын
өнім Д 1320 К 8000,8010 1648875тг., сонда № 1цехта қалды қалдық (1973500
– 1739375) = 234125тг., өзіндік құн 625кг. 375теңгеден;
№2 цех бойынша қалдық қалады 149095тг. (1803875 – 1654780), 375кг.
жартылай фабрикат 397,57теңгеден;
№ 3 цех бойынша 103408тг. (1750280 – 1648875), 250кг.жартылай фабрикат
413,70теңгеден.
№1 цехтың шығындары
Шикізат 5000кг. 375теңгеден = 1875000тг. Жартылай фабрикаттың
Өңдеу бойынша шығындар 5000кг. 98750тг. өзіндік құны 4375кг.
Барлығы 1739375тг.
1979500тг.
№2 цехтың шығындары
№ 1 цехтың жартылай фабрикаттары 4375кг. Жартылай фабрикаттың
397,57теңгеден = 1739375тг. өзіндік құны 4000кг.
Өңдеу бойынша шығындар №1 цехтың 4375кг. 1679780тг.
64500тг.
Барлығы
1803875тг.
№3 цехтың шығындары 1320 Дайын өнім шоты
№ 2 цехтың жартылай фабрикаттары 4000кг. 3750кг. дайын өнімнің
413,70теңгеден = 1654780тг. өзіндік құны 1648875тг.
Өңдеу бойынша шығындар №2 цехтың 4000кг.
97500тг.
Барлығы
1752280тг.
Жартылай фабрикаттар емес әдіс есебі
Бұл тәсілде аяқталмаған өндірісті бір цехтан екінші цехқа ауыстырғанда
құжаттар рәсімделмейді және бағаланбайды. Барлық жасалған шығындар соңында
бірақ есептелінеді. Бұл әдісте аяқталмаған өндірістің қалдығы нормативті
калькуляциямен бағаланады.
Өндірістік емес шығындармен ақаулардың есебі
Өндірістік емес шығындар дегеніміз –ол, цехтың түрып қалғаны, бұлінген
немесе жетпейқалған материалдар және басқада ақаулар.
Өндірістегі ақау дегеніміз-ол, шығарылған өнім белгіленген техникалық
жағдайлармен стандарттарға сапасы сай емес болғаны, сондықтан өз бағытына
пайдалануға келмейді. Бұндай шығарылған өнімге (түзету жасалынбаса)
комиссиямен акт толтырылады. Актте цех №, бұйымның коды, себебі, кінәлі
түлға, мерзімі көрсетіледі. Егер ақау осы цехпен түзетілсе актіге
түзетілді деген белгі соғылады да осы жұмысшыларына түзетілген үшін
еңбекақы есептелмейді, ал ақау басқа цехтармен түзетілсе қайта түзетілді
оғылып цех жұмысшыларына еңбекақы есептеледі (бухгалтерияға наряд тапсыру
арқылы).Ақаулар анықталған жеріне байланысты ішкі және сыртқы болып
танылады.
Ақаулар есебі бухгалтерлік есеп шоттар жоспарында 8418 шотта жүргізіледі.
Шаруашылық операция мазмұны Д К
Сыртқы түзетілетін ақаулар операциялар есебі
1 Сатыпалушымен қайтарылған ақаулы өнімге сторно 7010 1310,
1320
2 Қайтарылған ақауға осымен қоса жазылады:
өзіндік құн түзетуге (ақауға)
дебиторлық сомаға түзету 1320 8110
ҚҚС сомаға 6020 1210
берілген жеңілдіктерге 3130 1210
1210 6030
3 Ақау өнімнің өзіндік құны есептен шығарылады 8418 8110
4 Егер сатыпалушы өз көлігімен қайтарған болса 8418 3310,3390
Ішкі түзетілмейтін ақаулар операциялар есебі
5 Ішкі түзетілмейтін ақаудың нақты өзіндік құны
есептен шығарылады 8418 8110
Ішкі және сыртқы түзетілетін ақаулар операциялар есебі
6 Ақауды түзетуге шығындалған материалдар сомасы 8418 1310
7 Ақауды түзету бойынша есептелген еңбекақы 8418 3350
8 Ақауды түзету бойынша есептелген еңбекақыға
салықтармен төлемдер есептелді 8418 3150,3210
9 Ақауды түзету бойынша сатыпалушылардың шығындары8418 3310,3390
10 Ақауды түзету бойынша көмекші цехтың қатысы 8418 8310
11 Ақауды түзету бойынша материалдармен құнды 1310 8418
қоқыстар кірістелді
12 Ақауды түзету бойынша үстеме шығындар жасалды 8418 8110
13 Ақауды түзету бойынша кінәлі тұлғадан ұсталынды 1010,3350, 8418
1250
14 Ақау пайдаболғанға кінә жеткізушіге (шикізат пен1280 8418
материалдар сапасыздықтан) қойылды
Өндірістің тұрып қалуна болуы мүмкін: жабдықтырдың сынып қалуы, шикізат пен
материалдар, отын, электроқуат, газ, сумен қамтамасыз етілмеуі.
Өндірістің тұрып қалуы актіме немесе өндірістің тұрып қалу парағымен
рәсімделеді (комиссиямен). Актіде өндірістің тұрып қалу мерзімі, уақыты,
кінәлі тұлғалар, себебі көрсетіледі. Өндірістің тұрып қалуна жұмысшылардың
кінәсіз болса төлемақы заңға сай төленеді. Өндірістің тұрып қалу есебі
бухгалтерлік есеп шоттардың жұмыс жоспарында 8410 шотта жүргізіледі (ішкі
себебтер бойынша), сыртқы себебтер бойынша 7210 шотта жүргізіледі, ал
табиғи апатты жағдайлардан болса 7470шотта.
Ақау шығындар схемасы
Д
К
1310
8000,8110
1310
3310,3390
3350 К Д
3350
1250
3150,3230
1280
8110
8310
3310,3390,8310
Бүлінген және жетпейқалған қорлар есебі.
Өндірістік цехта жетпейқалған материалдар, дайын өнім, аяқталмаған өндіріс
жауапты тұлға кінәлі болса немесе мамандар олардың еңбекақысынан талап
етіледі, ал егер кінәлі тұлға анықталмаса бухгалтерия өз бетімен есептен
шығарады. Д- 8410, 7470 шот К 7210. Кепілдік мерзімде түзеті жасалғанда
немесе қызмет көрсетілсе Д 7110 К 7210.
Өндіріс шығындарының жиынтық есебі.
Есептік кезең соңында өндірістік шығындарды дайын өнім, аяқталмаған өндіріс
және өнімнің өзіндік құн араларына тарату үшін цехтарда, қайта өңдеулерде
жасалған барлық шығындар жинастырылады. Көпшілі өндірістерде жартылай
фабрикаттар да есепке алынады. Есептемелердің барі ведомосттерде
жинақталады. Есептік кезең ішінде жасалған ақаулармен жетіспеушіліктер
есептен шығарылады (азайтылады). Ведомосттердегі (10- журнал -ордер)
сомалар 8000 бөлімдегі шоттардың сомаларымен салыстырылады. Ведомосттерге
барлық бөлімшелердің калькуляция бабтырының, цехтардың шығындары,
ақаулармен жетіспеушіліктері ескеріледі. Соңында шығарылған өнімнің
өзіндік құны анықталады: аяқталмаған өндірістің бастапқы қалдығына барлық
өндірістік шығындар қосылады, осы қосындыдан ақаулармен жетіспеушілік және
аяқталмаған өндірістің соңғы қалдығына азайтылады. Өндіріс шығындарының
жиынтық есебі қаржылық есептің стандарттарына сәйкес бухгалтерлік есеп
шоттардың дайын өнім 8000Кде Д-т1320 134, ақаулар Д-т 8418, жетіспеушілік
Д-т 1250 7210 қарастырылады.
5. Калькуляция ұғымы, оның мәні, калькуляция объектілері. Өндіріс шығындары
есебінің негізгі әдістері. Шығындар есебінің нормативті әдісінің мәні.
Калькуляция дегеніміз шығарылған өнімнің, көрсетілген қызметтің бір бұйымға
немесе біркелкі топтастырылған бұйымның өзіндік құны. Калькуляция
көрсеткіштері кәсіпорында жасалған өндірістік шығындарды бақылау,
рентабельді анықтауға, резерв қалыптастыруға және өзіндік құнды тиімді
жасауға пайдаланылады. Калькуляция болжамды (жоспарлы, сметалы, жобалы,
нормативті) және жалғасты болады. Жалғасты өнім шығарылып болғаннан кейін
нақты жасалған шығындар бойынша есептеледі. Ал, жоспарлы әр бір бұйымға
бекітілген нормалар бойынша алдын ала жасалады, бір тоқсанға немесе жылға.
Сметалық калькуляция жекелген жұмыстарға тапсырыс бойынша жасалады. Келісім
шарт негізінде келісім құн бойынша жасалатын болғандықтан
тапсырысберушілермен келісіп –отырып жасалады. Жобалы калькуляция ғылыми-
зерттеу институттармен болжамды есептемелермен бекітілген нормалар бойынша
жасалады. Нормалар өзгерсе жобалы калькуляцияға да өзгерістер жасалу қажет.
Жоспарлы, сметалық және нормативті калькуляциялар алдын-ала жасалады.
Калькуляция объектісі болып өндірістен шығарылатын өнім танылады (әр түрлі
дайындық түрінде): - өндірістен шығарылған жалпы өнім;
- цехтар бойынша әр түрлі дайындық түріндегі бұйымдар;
- цехтар бойынша жартылай фабрикаттар;
- сыртқа өткізілетін (сатылатын) жартылай фабрикаттар;
- цехтардың шаруашылық нәтижесін анықтау үшін шығарылған өнімдер.
Калькуляцияны есептеу үшін әр түрлі өлшеуіштер қолданылады: -табиғи
(натуралды) – дана (штук), тонна, кг., киловаттчас, метр, куб.метр,
литр...;
-іріленген натуралды -100пар (аяқ киім), шойын тонна, гектолитр (сыра)..;
- жобалы-натуралды -100%-ды қышқылды спирт, 1000жоба банке...;
- құндылы -(тауар өнім шығыны теңгемен шығарылған немесе өткізілген
бағаман);
- жұмыстай -еңбекті – 1норма –z, 1норма-смена.
Құрылыс өндірісте, жөндеу жұмыстар кәсіпорындарда, автокөлік қызметтер
көрсету кәсіпорындарда жасалған жұмыстар тонно-км. тасымалдау, машино-смена
және басқа түрлері қолданылады.
Калькуляциялауды жасау мерзіміне қарай алдын-ала және кейінгі түрлерде
танылады.
Бухгалтерлік есепте шығындар есебінің бірнеше әдісі қолданылады:
нормативті, тапсырыс беру, қайта бөлу, процесстік (жәй) әдістер және
өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау, дамыған мемлекеттерде Директ-
костинг әдісі қолданылады.
Нормативті әдіс
Өндіріс шығындарын есепке алудың нормативтік әдісі мен өнімдердің
өзіндік құнын есептеп шығарудың негізгі ерекшеліктері келесілерден тұрады:
а) өндіріс шығындарының есебі материалдар шығысының техникалық жағынан
негізделген нормаларға, жасалатын өнімдердің әрбір түрін өндірудің жеке
технологиялық операциялары бойынша уақыттық және келісімді бағалар
нормаларына негізделеді;
б) сол сәтте қолданылатын материалдар шығыстары нормалары, өнім шығару
нормалары мен келісімді бағалар, өндіріс пен басқару қызметіне жұмсалатын
шығыстар сметасы өндірістің қол жеткізген деңгейін көрсететін өнімдердің
өзіндік құнын нормативтік есептеп шығаруды құрайды;
в) материалдар шығыстарының нормалары, өнім шығару нормалары және
келісімді бағалар жүйелі түрде қайта қаралып отырады және есептеліп
шығарылған қолданыстағы нормативтерге өзгерістер енгізіледі; сонымен бір
мезгілде осылар арқылы аяқталмаған өндіріс қалдықтары қайта бағаланады.
Сөйтіп, аяқталмаған өндіріс пен өндірістегі одан кейінгі шығындардың есебін
жүргізуде нормалардың біртұтас деңгейіне қол жеткізіледі;
г) өндірістің тікелей шығындарының бастапқы құжаттары тиісті нормаларға
сәйкес жасалады және есеп жүйесінде нормалар бойынша шығындарды көрсетеді;
д) белгіленген нормалардан артық материалдар шығыстары (мысалы,
материалдарды үнемдеп пішпегенде немесе бөлшектердің ақауы болғанда),
сондай-ақ технологиялық процесте қаралмаған жұмыстарға ақы төлеу айрықша
құжаттарда бөліп көрсетіледі немесе Нормалардан ауытқу өзгеше белгісімен
жеке құжаттар арқылы ресімделеді; нормалардан ауытқыған шығыстар құжатын
есепке алу үшін кәсіпорынның жетекші қызметкерлерінің рұқсат бұрыштама қолы
(визасы) талап етіледі, соның арқасында өндірістік емес шығыстарды
туғызатын себептерді қабылдауды жеңілдетеді;
е) жабдықтарды ұстап тұру және пайдалану шығыстары, қосымша шығыстар
өнімдердің түрлері бойынша кешенді түрде бөлінеді (нормалар бойынша және
нормалардан ауытқулар бойынша шығыстар сомасын бөлу арқылы);
ж) өндіріс шығындарының талдау (аналитикалық) есебі нормалар бойынша,
нормалардың өзгеруі бойынша және нормалардан ауытқулар бойынша шығындарды
бөліп көрсетумен әрбір объекті бойынша (тапсырыстар, қайта бөлулер, өнім
түрлері немесе өнім топтары бойынша) жүргізіледі;
з) өнімдер бірлігінің нақты өзіндік құны нормалар бойынша, нормалардың
өзгеруі бойынша және нормалардан ауытқулар бойынша шығындарды бөліп көрсету
арқылы есептеледі; бірыңғай өнімдер өндіруге жұмсалатын шығындарды топтық
есепке алу кезінде нақты өзіндік құнын есептеп шығару аталмыш есепке алу
тобының әрбір өнімі бойынша жасалады.
Бұдан көзделетіндей, өндіріс шығындары есебінің нормативтік әдісі жедел
бақылау және өндірістік процесстің өзінің барысында өндірістік емес
шығындарды анықтау үшін қажетті жағдай туғызады; маңызды экономикалық
көрсеткіштер есебінде өндіріс шығындарындағы жоспарлы нормалардың сақталуын
көрсетуді қамтамасыз етеді; аталмыш топтағы өнімдердің әрбір түрінің
өзіндік құнын есептеп шығару мүмкіндігін сақтай отырып, шығындарды топтық
есепке алу объектілері бойынша өндіріс шығындарының есепке алу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz