Мектеп жасына дейінгі балалардың музыкалық аспаптарда ойнауы
Кіріспе.
I бөлім.
Халқымыздың қымбат мұрасы мен асыл
қазынасы қазақтың ұлттық саз аспаптары.
1.1. Аспаптардың шығу тарихы,жасалуы және қолданылуы.
1.2. Қазақтың ұлттық саз аспаптарының түрлері.
II бөлімі.
Мектеп жасына дейінгі балалардың ұлттық
музыкалық аспаптарда ойнау қабілетін
қалыптастыру.
2.1. Балаларды музыкалық аспаптарда ойнауға үйретудің,
негізгі әдістері.
2.2. Балалар ансамблімен жұмыс жүргізу әдістемесі, оқыту
бағдарламасы.
2.3. Қазақтың аспаптық дәстүрлі музыкасы.дидактикалық
ойындар арқылы жүзеге асырылады.
III бөлімі. . (сабақ жоспары)
3.1.Балалар аспаптық ансамбліндегі жүргізілетін тәрбие
жұмысы моделіне тұжырымдама.
3.2. Оқу іс.әрекетінің тақырыбы:Сазды да, сырлы аспаптар.
Қолданылған әдебиеттер.
I бөлім.
Халқымыздың қымбат мұрасы мен асыл
қазынасы қазақтың ұлттық саз аспаптары.
1.1. Аспаптардың шығу тарихы,жасалуы және қолданылуы.
1.2. Қазақтың ұлттық саз аспаптарының түрлері.
II бөлімі.
Мектеп жасына дейінгі балалардың ұлттық
музыкалық аспаптарда ойнау қабілетін
қалыптастыру.
2.1. Балаларды музыкалық аспаптарда ойнауға үйретудің,
негізгі әдістері.
2.2. Балалар ансамблімен жұмыс жүргізу әдістемесі, оқыту
бағдарламасы.
2.3. Қазақтың аспаптық дәстүрлі музыкасы.дидактикалық
ойындар арқылы жүзеге асырылады.
III бөлімі. . (сабақ жоспары)
3.1.Балалар аспаптық ансамбліндегі жүргізілетін тәрбие
жұмысы моделіне тұжырымдама.
3.2. Оқу іс.әрекетінің тақырыбы:Сазды да, сырлы аспаптар.
Қолданылған әдебиеттер.
Музыка-адам жанын жарқындататын өнер. Сондықтан да музыка адам баласына қатты әсер етеді. Бірақ ойналған әуенді сөзбен жектізу мүмкін емес, оны тек музыканы жан дүниесімен түсінетін адам ғана әуен ырғағымен қабылдайды.Өйткені"Музыка-жүрек тілі," яғни сезім,қобалжу көңіл-күйдің тілінен ұққан жөн.Музыка шынайы өнер,адамға зор әсер етіп,құдіреттің эмоциялық орасан зор күші арқылы эстетикалық талғамын оятады.
Музыканы тыңдау арқылы балаларға эстетикалық тәрбие берудің негізгі мақсаттары жүзеге асады.Музыканы дұрыс түсініп тыңдай білуге тәрбиелеу арқылы балалардың ой-өрісін, сезімін,киімін,талғамын жалпы өнерге деген сүйіспеншілігі мен мәдениеттілігін дамытамыз.
Балабақшадағы балаларға берілетін тәрбие саласының бірі-эстетикалық тәрбие. Эстетикалық тәрбие өнер құралдары бойынша, яғни музыкада-дыбыс, суретте-бояу, тіл дамытуда-сөз арқылы жасалынған. Көркем бейнелер негізінде баланың дүниетанымын арттырып, өмірдің шындығымен әсемдікті сезіну қабілетін дамытуға жағдай жасайды. Музыка сабағында балаларды музыка өнеріне баулу, олардың әсем сезімдерінің тәрбиеленуіне көз қарастары мен сенімдерінің қалыптасуына себебін тигізеді.
Балабақшада іс - әрекет ретінде музыка сабағы біріншіден өнер сабағы деп аталады.Музыка сабағында балалар ән салу саз аспаптарында ойнау, музыка тыңдау тәрізді іс-әрекетпен айналысады.Музыка сабағының өзіндік ерекшеліктері бар. Сонымен қатар мектеп пәні ретінде басқа сабақтармен ұқсастығы да бар.
Музыканы тыңдау арқылы балаларға эстетикалық тәрбие берудің негізгі мақсаттары жүзеге асады.Музыканы дұрыс түсініп тыңдай білуге тәрбиелеу арқылы балалардың ой-өрісін, сезімін,киімін,талғамын жалпы өнерге деген сүйіспеншілігі мен мәдениеттілігін дамытамыз.
Балабақшадағы балаларға берілетін тәрбие саласының бірі-эстетикалық тәрбие. Эстетикалық тәрбие өнер құралдары бойынша, яғни музыкада-дыбыс, суретте-бояу, тіл дамытуда-сөз арқылы жасалынған. Көркем бейнелер негізінде баланың дүниетанымын арттырып, өмірдің шындығымен әсемдікті сезіну қабілетін дамытуға жағдай жасайды. Музыка сабағында балаларды музыка өнеріне баулу, олардың әсем сезімдерінің тәрбиеленуіне көз қарастары мен сенімдерінің қалыптасуына себебін тигізеді.
Балабақшада іс - әрекет ретінде музыка сабағы біріншіден өнер сабағы деп аталады.Музыка сабағында балалар ән салу саз аспаптарында ойнау, музыка тыңдау тәрізді іс-әрекетпен айналысады.Музыка сабағының өзіндік ерекшеліктері бар. Сонымен қатар мектеп пәні ретінде басқа сабақтармен ұқсастығы да бар.
1.Ақселеу Сейдімбек "Қазақтың күй өнері",Астана "Күлтегін"2002ж.
2.С.Байжұманов "Халық аспаптар оркестрі"1988ж.
3. Х.Тастанов "Домбыра оркестрін қалай ұйымдастыру керек"1980ж.
4.Б.Сарыбаев "Қазақтың ұлттық аспаптары" 1978ж.
5. Қ.М.Меңдіаяқова.Г.Қарамолдаева. Мектепте музыка тәрбиесін беру әдістемесі. - Алматы: «Әл-Фараби», 1997.
6.А.Райымбергенов, .СРайымбергенова. Мұрагер. Ән-күйсабағынаарналғанбағдарлама. 1-4 кластар. Алматы,1994.
7..АЖубанов. Заманабұлбұлдары. Алматы, 1968.
8. А.Т.Айтуарова. С.С.Өтебаева. Музыкалық әдістемесі оқу құралы.
Алматы, 1997.
9. М.Балтабаев. Б.Өтемұратова. «Елім-ай» бағдарламасы бойынша
методикалық құрал. Алматы, «Атамекен», 1993.
10.Қ.Сайжанов. Ш.Қорғанбекова "Әлқисса-аманат" аспаптар ансамбліне
арналған күйлер мен шығармалар.Астана 2012ж.
11.Қ.Сайжанов. М.Тналин. Ш.Қорғанбекова. А.Сайжан. "Елім-ай"шертер
ансамбліне арналған оқу құралы.Астана 2012ж.
12.С.Қалиев "Қазақ халқының салт-дәстүрлері". Алматы 1999ж.
13.Т.Сарыбаева. Г.Абдрахманова "Музыка- дидактикалық ойындар".
Алматыкітап баспасы2013ж.
14.Ф.М.Қоңыратбай. Г.А.Абдрахманова. Т.Т.Сарыбаева "Музыка нота
хрестоматиясы". Алматыкітап баспасы 2013ж.
15.Н.Момынұлы "Музыкалық-эстетикалық тәрбие" Алматы 2000ж.
16.Меңдіаяқова Қ.М., Қарамолдаева Г. Мектепте музыка
тәрбиесін беру әдістемесі. - Алматы: «Әл-Фараби», 1997.
17. А.Жубанов. Ғасырлар пернесі. Алматы, 1972.
2.С.Байжұманов "Халық аспаптар оркестрі"1988ж.
3. Х.Тастанов "Домбыра оркестрін қалай ұйымдастыру керек"1980ж.
4.Б.Сарыбаев "Қазақтың ұлттық аспаптары" 1978ж.
5. Қ.М.Меңдіаяқова.Г.Қарамолдаева. Мектепте музыка тәрбиесін беру әдістемесі. - Алматы: «Әл-Фараби», 1997.
6.А.Райымбергенов, .СРайымбергенова. Мұрагер. Ән-күйсабағынаарналғанбағдарлама. 1-4 кластар. Алматы,1994.
7..АЖубанов. Заманабұлбұлдары. Алматы, 1968.
8. А.Т.Айтуарова. С.С.Өтебаева. Музыкалық әдістемесі оқу құралы.
Алматы, 1997.
9. М.Балтабаев. Б.Өтемұратова. «Елім-ай» бағдарламасы бойынша
методикалық құрал. Алматы, «Атамекен», 1993.
10.Қ.Сайжанов. Ш.Қорғанбекова "Әлқисса-аманат" аспаптар ансамбліне
арналған күйлер мен шығармалар.Астана 2012ж.
11.Қ.Сайжанов. М.Тналин. Ш.Қорғанбекова. А.Сайжан. "Елім-ай"шертер
ансамбліне арналған оқу құралы.Астана 2012ж.
12.С.Қалиев "Қазақ халқының салт-дәстүрлері". Алматы 1999ж.
13.Т.Сарыбаева. Г.Абдрахманова "Музыка- дидактикалық ойындар".
Алматыкітап баспасы2013ж.
14.Ф.М.Қоңыратбай. Г.А.Абдрахманова. Т.Т.Сарыбаева "Музыка нота
хрестоматиясы". Алматыкітап баспасы 2013ж.
15.Н.Момынұлы "Музыкалық-эстетикалық тәрбие" Алматы 2000ж.
16.Меңдіаяқова Қ.М., Қарамолдаева Г. Мектепте музыка
тәрбиесін беру әдістемесі. - Алматы: «Әл-Фараби», 1997.
17. А.Жубанов. Ғасырлар пернесі. Алматы, 1972.
Мектеп жасына дейінгі балалардың музыкалық аспаптарда ойнауы
Мазмұны.
Кіріспе.
I бөлім.
Халқымыздың қымбат мұрасы мен асыл
қазынасы қазақтың ұлттық саз аспаптары.
1.1. Аспаптардың шығу тарихы,жасалуы және қолданылуы.
1.2. Қазақтың ұлттық саз аспаптарының түрлері.
II бөлімі.
Мектеп жасына дейінгі балалардың ұлттық
музыкалық аспаптарда ойнау қабілетін
қалыптастыру.
2.1. Балаларды музыкалық аспаптарда ойнауға үйретудің,
негізгі әдістері.
2.2. Балалар ансамблімен жұмыс жүргізу әдістемесі, оқыту
бағдарламасы.
2.3. Қазақтың аспаптық дәстүрлі музыкасы-дидактикалық
ойындар арқылы жүзеге асырылады.
III бөлімі. - (сабақ жоспары)
3.1. Балалар аспаптық ансамбліндегі жүргізілетін тәрбие
жұмысы моделіне тұжырымдама.
3.2. Оқу іс-әрекетінің тақырыбы:Сазды да, сырлы аспаптар.
Қолданылған әдебиеттер.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Еліміздің саяси және экономикалық дамуына сай жасалып жатқан инновациялық тым қадамдар білім беру жүйесіне жаңа талаптар қойып отыр. Білім және ғылым қызметкерлерінің съезінде Елбасының өзі қатысып ғылым мен білімді дамытудың түйінді мәселелеріне талдау жасауында білім беруді жетілдіру, оқыту үрдісінде жаңа технологияларды толығымен пайдалану сияқты маңызды мәселелерді көтерді.
Мұғалімнің кәсіби дайындығы оның қоғамдық саяси, арнаулы және педогогикалық-психологиялық терең жан-жақты білімді болуымен анықталады. Білімді үнемі толықтырып отыру,өз пәніңді жан-жақты игеру қазіргі мұғалімге қойылатын басты да нақты талап.
Қазіргі таңда білім шарттары бойынша балаларға музыкалық білім берудің мазмұны мен олардың музыкалық дамуы арасындағы байланысын, музыкадан сабақ беруді жаңарту үрдісінің тиімді критерийлерін жасаудағы ұмтылыс оқушыларға музыкалық білім беру әдістемесінің интеграциясы мен бағдарламалар нұсқаларында ерекше өзекті мәселе болып отыр.
Жалпы білім беретін мектептерде және балабақшалардағы әуесқой аспаптық ансамблдердің жұмысы оқушыларды әсемдік әлемге жетелеп оларға эстетикалық тәлім-тәрбие берудің бірден-бір тиімді тәсілі болып табылады.
Мектепке дейінгі балаларға қазақ халқының бай мұралары, соның ішінде ғажайып әндері мен күйлерін, ата-бабамыздан келе жатқан көне ұлттық музыкалық аспаптар туралы кеңінен мағұлмат бере отырып, бала бойына сіңіре білу музыка жетекшісінің басты міндеттерінің бірі деп білемін.
Балалар ұлттық аспаптарымызда ойнай ортырып, әр аспаптың өзіндік ерекшеліктерін, дыбыс бояуын (тембр),орындалған әуеннің белгілі бір ырғағын (ритм) сезініп,өз бетінше есте сақтап анықтай біледі.
Музыка жетекшісінің тәрбие беруде басты мақсаты музыка өнері арқылы рухани бай,шығармашылығы мол халық өнерін өмірідің бейнесі ретінде түсініп оны сүйе білетін, халқымыздың әдеп-ғұрыптары мен салт-дәстүрлерін қастерлейтін, халық өнерін құрмет тұтатын, ұлттық көз қарасы кең дарынды да талантты жеке тұлға тәрбиелеу.
Зерттеу жұсыстарына сүйіне отырып, мектеп жасына дейінгі балалардың дүниетанымын қалыптастыруға септігін тигізетін құңды мұраларымызды іріктеп алып оқу-тәрбие ісіне қолдану алға қойған мақсатымыз.
Курстық жұмыстың мақсаты: балалардың ұлттық көне музыкалық аспаптар жайлы түсініктерін кеңінен дамыта отырып, алғашқы ұлттық саз асапапта ойнауға үйрету.
Курстық жұмыстың міндеті:
1.Мектеп жасына дейінгі балаларға алуан түрлі музыкалық шығармалрмен таныстырып, алған әсерлерін байыту.
2. Балалардың эмоциялық әсер алғыштығын, дыбыстың биіктігін айыра білуін, ырғақты сезінуін дамыту.
3. Балаларды музыканың ең қарапайым ұғымдарымен таныстыру.
Зерттеудің ғылыми болжамы:
Зерттеу объектісі: Мектеп жасына дейінгі балалар
Зерттеу базасы:
Кіріспе
Музыка-адам жанын жарқындататын өнер. Сондықтан да музыка адам баласына қатты әсер етеді. Бірақ ойналған әуенді сөзбен жектізу мүмкін емес, оны тек музыканы жан дүниесімен түсінетін адам ғана әуен ырғағымен қабылдайды.Өйткені"Музыка-жүрек тілі," яғни сезім,қобалжу көңіл-күйдің тілінен ұққан жөн.Музыка шынайы өнер,адамға зор әсер етіп,құдіреттің эмоциялық орасан зор күші арқылы эстетикалық талғамын оятады.
Музыканы тыңдау арқылы балаларға эстетикалық тәрбие берудің негізгі мақсаттары жүзеге асады.Музыканы дұрыс түсініп тыңдай білуге тәрбиелеу арқылы балалардың ой-өрісін, сезімін,киімін,талғамын жалпы өнерге деген сүйіспеншілігі мен мәдениеттілігін дамытамыз.
Балабақшадағы балаларға берілетін тәрбие саласының бірі-эстетикалық тәрбие. Эстетикалық тәрбие өнер құралдары бойынша, яғни музыкада-дыбыс, суретте-бояу, тіл дамытуда-сөз арқылы жасалынған. Көркем бейнелер негізінде баланың дүниетанымын арттырып, өмірдің шындығымен әсемдікті сезіну қабілетін дамытуға жағдай жасайды. Музыка сабағында балаларды музыка өнеріне баулу, олардың әсем сезімдерінің тәрбиеленуіне көз қарастары мен сенімдерінің қалыптасуына себебін тигізеді.
Балабақшада іс - әрекет ретінде музыка сабағы біріншіден өнер сабағы деп аталады.Музыка сабағында балалар ән салу саз аспаптарында ойнау, музыка тыңдау тәрізді іс-әрекетпен айналысады.Музыка сабағының өзіндік ерекшеліктері бар. Сонымен қатар мектеп пәні ретінде басқа сабақтармен ұқсастығы да бар.
біріншіден, оқыту жоспарына кіретін бүкіл пәндерді жалпы міңдет біріктіреді: жан-жақты дамыған тұлғаны қалыптастыру.
екіншіден, кез келген балабақшада оқу іс-әрекет, мектептік сабақтың құрылуы негізінде психолог-педогогикалық заңдылықтар жатыр. Мысалы: балалардың жас ерекшеліктері ескеріледі.
үшіншіден, балабақшада, мектепте оқыту процесі жалпы дидактикалық принциптердің негізінде құрылады. Басқа бір пәнді оқытуда сияқты музыка сабағына тән принциптері: тәрбиелеп оқыту,жүйелілік, көрнекілік, жаңа технологияны пайдалану және т.б.
Жетекші балаларға білім беріп қана қоймай, сол алатын білімдері арқылы тәрбие жұмысын жүзеге асырады. Музыка сабағында әрбір іс-әрекеттерді өткізу барысында,мұғалім оның не үшін қажет екенін айқын сезініп берілетін тапсырманың қандай маңызы бар екендігіне есеп беруі тиіс.
Адам баласы талантты, не талантсыз болып тумайды.Ол іздену, ұқсау еңбектену қасиеттерді миға ендіру арқылы музыка үнінің көмегімен "мен білемін"деген сөзді кіргізу арқылы жетістікке жете алады.Талант иесі ішкі жан тілін сезімге бойлайды. Ал сезім еңбекке дағдылайды. Еңбек талантқа ұштайды. Нәтиже деген не? Ол еңбектің сонғы көрсеткіші.Аспаптарда ойнау, ән айту, жаттау еңбек нәтижесі.Ал оны үйрету-педогогика ғылымы. Оған Қорқыт, Баласұғын,Асанқайғы, Бұхар, Абылай, Абай,Құрманғазы, Махамбет, Ақансері, Біржансал, Мұхит, А.Жұбанов,Н. Тілендиев секілді атақты күйші,әнші, жыршы ағаларымыздың еңбектерін жатқызуға болады.
Сырт көзге көрне бермейтін мәні зор ұлттық аспаптарымызда қалыптасқан тәрбие үлгісі, адамның ой ұшқырлығын шыңдауға, өнер арқылы білімге терең бойлауға мүмкіндік тудыратын, оның ұлттық музыка өнерінен таралған тәрбие-білімнің қайнаған бұлағына сарқылмас қазынасына, дәстүр табиғатына қазақ діліне өз үлесін қосып келе жатқан үрдіс.
Музыка сабағында музыкалық іс-әрекетерді аспаптық музыкамен байланыстыра жүргізу жолдары тиімді әдіс-тәсілдердің бірі болып келеді.Болашақ ұрпаққа музыка сабағында инновациялық әдістер арқылы ұлттық тәлім тәрбие беруде тиімді ізденістермен әр елдің озық тәжірибелерін жүзеге асырып, әлемдік педогогиканың озық үлгілерін жаңашылдықпен дамыту әр ұстаз,музыка жетекшісінің міңдеті екені сөзсіз.
Сондықтан мектеп жасына дейінгі балаларға қазақтың ұлттық аспаптарын ұстатып, халқымыздың ұлттық әндері мен күйлерін тартқызып үйретсе,нұр үстіне нұр емес пе?..
Қазақтың ұлттық аспаптар негізінде қалыптасып жеткен тәрбие көзі-жас бүлдіршіндерді өз Отанының азаматы болуға баулып, оның ұлттық көз қарасымен санасын оята отырып, эстетикалық әсемділікке жетелейді.
I бөлім
Халқымыздың қымбат мұрасы мен асыл
қазынасы қазақтың ұлттық саз аспаптары
1.1. Аспаптардың шығу тарихы,жасалуы және қолданылуы
Қазақтың бір туар тұлғасы Мұхтар Әуезов еліміздің музыка өнері жайында "Қалың қазақ елі тартқан сыбызғыдағы салқын саз, қобыздағы қоңыр күй,домбыраның да екі ішекті ғана емес,әдейі күйге арналған үш ішекті тіліне оралған көп күйлердің ескі-жаңасы тегіс тарих үшін елеулі бұйым"деген екен.
Расында да қазақтың музыкалық аспаптары өзіне тән үні, орындаушылық дәстүрі, халқымыздың бітім болмысы, тыныс-тіршілігі мен шежіре тарихын айқындайтын бірегей мәдени мұрасы.Бұл халқымыздың дәстүрлі музыка өнері атадан балаға мирас болып,ғасырдан ғасырға жалғасып келе жатқан рухани-мәдени байлығы.
Қазақ халқының музыкалық аспаптарының шығу тарихы сонау ықылым замандарда ұлы Әбу Насыр Әл-Фарабидің тарихи зерттеу жазбаларынан басталады.Заман ағымына байланысы аспаптар өзгеріске ұшырап, бірде шарықтап, бірде ұмытқалы жатты.Уақыт өте келе аспаптарымыздың қайта жандануына Шоқан Уәлиханов,Ахмет Жұбанов,Әлкей Марғұлан,Өзбекәлі Жәнібек секілді өзге тағы басқа ұлт жанашырлары ықпал етсе,қазақтың түңғыш аспаптанушысы,ғалымы Болат Сарыбаев үлкен зерттеу жұмыстарын жүргізді.Музыкалық аспаптар этно-археологиялық және тарихи-этнографиялық тұрғыда зерделегенде олардың дыбыс шығару қасиетімен қоса, халық болмыс салтымен бірге қалыптасқан тұрмыстық құрал ретіндегі ерекшеліктері айқындалады. Олардың басым көпшілігі әубастан музыкалық аспат ретінде емес, тұрмыстық деңгейде қолданылған құрал,бұйым ретінде пайда болған.Бертін келе олар түрлеріне қарай бөлініп соқпалы-шулы, сылдырлы, үрлемелі, ыспалы, ішекті-шертпелі, көп ішекті, ұрмалы аспаптар болып жіктеледі.
Зерттеу жұмыстар нәтижесінде ұлт аспаптар бір жүйеге келтіріліп, бүгінде кеңінен насихатталып келеді.
Алғашқыда ел арасында әнші,күйшілер өздеріне қажетті аспаптарын жасап алып, ойнап елге өнерлерін көрсетіп жүре берген.Келе-келе қазақ сахарасының жағрафиялық ерекшеліктеріне орай саз аспапатары үндік ерекшклігіне және формасына қарай сан алуан түрге ене бастады.
Өткен заманда ата-бабамыз саз аспаптарын малдың мүйізінен, терісінен, сүйегінен, ішегінен, қылынан, тұяғынан, сонымен қатар саз балшық, ағаш, қамыстан жасаған. Қәзіргі таңда музыкалық аспаптарымыз осы халқымыздың сара жолымен жасалып қолданылуда. Осы кезде байырғы аспаптардың түрлері 40 тан аса болғандығы анықталып отыр. Ертеде ұлттық аспаптарды жұртқа хабар бергенде, аңшылар құсты,аңды үркіткенде,бақсылар сарын айтқанда, әскери жорықтарда ұран салғанда, жау келгенде пайдаланған. Бүгінде сол көне замандағы саз аспаптарымыздың үнін сақтап қалғанымен қызыметтік функциясын өзгерткен.Ертедегі тұрмысқа қажет болса, бүгінде ұлттық фольклорлық ансамбль, оркестрлерден орын тапқан.
Б.Сарыбаев музыкатануда ежелгі аспаптарды біліп,тауып мәдениеттің материалдық игілігі ретінде ғана бағалап қойған жоқ, сондай-ақ бұл ескі аспаптарды халықтың рухани өміріне еңдірді.Б.Сарыбаевтың еңбегінің маңызы аса зор себебі, ежелгі аспаптарда уақыт үні, ғасыр таңбасы болады.Ол қазақтың музыка мәдениетіне жаңа тарихи бет болып қосылып, үнемі жаңарып толығып отырады.Зерттеушінің дербес жинамасы төрт жүзге таман музыкалық аспапты қамтиды, ол сандай-ақ, сыбызғы, сырнай, жетіген, шертер, шаңқобыз, дабыл т.б.халықтық қазақ музыкалық аспаптарының жинамасының иесі.
1.2. Қазақтың ұлттық саз аспаптарының түрлері
Музыкалық аспаптардың әрқайсының өзіне тән дыбыс бояуы(тембр), динамикалық мүмкіндігі(ырғағы), белгілі бір диопазоны болады. Музыкалық аспапатардың дыбыс шығару сапасы апаптарды жасауда қолданылатын материалдардың түрі мен қасиеттіне, дыбыс шығару тәсіліне байланысты. .Қай халықтың музыкалық аспаптары болмасын өмірге жайдан жай келмеген. Ол адамның жан дүниесі, ішкі сезім иірімдерін білдіру қажеттілігінен әр халықтың тұрмыс-тіршілік, салт-дәстүр, әдеп-ғұрпына орайласа туындап пайда болған.Адам болмысының сөзбен жеткізе алмайтын күрделі сезімдерін сыртқа шығару үшін музыкалық аспаптарды ойлап шығарған.
Музыкалық аспаптардың алғашқы қарапайым түрлері хайуанаттардың құстардың,желдің дауысына еліктеуден шыққан.Ол "халықтық" және "кәсіби" музыкалық аспаптар болып бөлінеді.Әр халықтың музыкалық аспаптарының өзіндік ерекшеліктері болады.Қазақтың ұлттық музыкалық аспаптары дауыс ерекшелігі, жасалуы, қолданылуына байланысты мынандай топтарға бөлінеді
1. Шертпелі аспаптар.
2. Ыспалы аспаптар.
3. Үрмелі аспаптар.
4. Ұрмалы-cілкімелі аспаптар.
5. Ұрмалы-соқпалы аспаптар.
Аспаптардың жіктелуі
Шертпелі
Шертпелі
Қыл қобыз
Қыл қобыз
Дабыл
Дабыл
Тұяқ тас
Тұяқ тас
Мүйіз
Мүйіз
Даңғыра
Даңғыра
Шың дауыл
Шың дауыл
Дауылпаз
Дауылпаз
Керней
Керней
Үілдек
Үілдек
Сыбызғы
Сыбызғы
Үскірік
Үскірік
Сазсырнай
Сазсырнай
Шаңқобыз
Шаңқобыз
Дудыға
Дудыға
Кепшік
Кепшік
Тоқылдақ
Тоқылдақ
Асатаяқ
Асатаяқ
Сақпан
Сақпан
Адырна
Адырна
Жетіген
Жетіген
Шертер
Шертер
Домбыра
Домбыра
Үрлемелі
Үрлемелі
Ыспалы
Ыспалы
Нар қобыз
Нар қобыз
Ұлттық музыкалық аспаптар
Ұлттық музыкалық аспаптар
Сазген
Сазген
Ұрмалы - сілкімелі
Ұрмалы - сілкімелі
Ұрмалы - соқпалы
Ұрмалы - соқпалы
Қоңырау
Қоңырау
Домбыра - қазақ халқының арасына өте ерте және кең тараған, ғасырлар сырын сақтаған қос ішекті шертіп ойнайтын музыкалық аспаптың бірі. Өзіне тән ерекшелігі бар, ішекті, шертпелі аспаптар тобына жатады. Домбыра әр түрлі үлгіде тұтас ағаштан ойылып, немесе құрап жасалады. Мойнына он тоғыздан жиырма екі санына дейін пернелер байланады. Арнайы құлақ күйге келтіріледі.Домбыраның екі ішектісінен басқада үш ішекті, қос жақты, кең шанақты, қуыс мойын, шіңкілдек деп аталатын түрлері бар. Даусы майда, қоңыр, құлаққа жағымды.
Қыл қобыз - ерте заманнан келе жатқан қазақ халқының екі ішекті ысқышпен ойналатын аспабының бірі. Өзіндік жасырын сыры мол, адамның еркіне көне қоймайтын, күрделі аспап. Ішегі жылқының қылынан жасалады. Қобыз аспабының екі ішектісімен бірге - үш, төрт ішектілер және нар қобыз, жез қобыз деп аталатын түрлері де бар.Қобызды ағаштан шауып немесе құрап жасайды. Беті жартылай терімен қапталады. Ол дыбыстың жаңғырып шығуы үшін керек. Ерте заманда қобызды тек бақсы - балгерлер ғана ұстаған. Халық аңызында қобыздың пайда болуы Қорқыт ата есімімен тығыз байланысты екені де айтылады.
Жетіген - қазақ халқының өте ерте заманнан келе жатқан жеті ішекті шертпелі музыка аспабы. Аспап ағаштан құрастырылып жасалады. Құрылысы өте қарапайым. Жетіген аспабы талай жүздеген жылдар өтседе, баяғы қарапайым күйінде. Жетілдірілген түрінде он үш ішек байланып, арнайы тиектер қойылады. Аспаптың үні өте нәзік, құлаққа жағымды. Ел арасында аспаптың шығуы жайында көптеген аңыздар айтылады. Сол бір аңыздың бірінде : өткен заманда өмір сүрген бір қарияның жеті баласынан айрылған қасіретті қайғысынан туындаған әуен- деседі. Бізге жетіген деген атау осылай жеткен. Қазіргі кезде жетіген аспабы көптеген ансамбльде ойналып, кеңінен насихатталып келеді.
Адырна - қазақ халқының өте ерте заманнан келе жатқан көп ішекті музыка аспабының бірі. Ежелгі заманда бұл аспапты аңшылар ұстаған. Садақ атып, жебе тартып, аң- құстарды аулаған. Әуелде адырна садақ пішінді болды. Кейін бұл аспапты бұғы, марал, арқар тұрпатты аңдардың тұлғасына ұқсастырып жасады. Әуелі ағаштан құрап шанақ, мүйіз жасалынып, шанақтың асты- үсті терімен қапталады.Мүйізге жағалай құлақтар бекітіліп, ішіктер байланады. Сөйтіп, аспапты екі тізенің үстіне қойып, оң қол, сол қол саусақтарымен іліп тартып ойнайды.
Шертер - ежелгі шекті аспап. Шертерде домбыра сияқты ойнайды. Шертердің көлемі домбырадан көп кіші, бірақ сыртқы түрі қобызды еске салады, оған жұмыр түр беріп, сыртын терімен қаптайды, аттың қылынан екі шек тартылады. Аспап бір ғана бұрандалы болып келеді, шектің бір басы бұрандаға, екіншісі басына бекітіледі. Шертер аспабы аңыз, ән, ертегілерді айтқанда қолданылған. Ол бақташылар арасында кең тараған. Қазақтың көне музыкалық аспаптарының біріне жататын ол шертіп ойнау тәсіліне байланысты шертер деп аталған. Шертер екі немесе үш ішекті болып келеді. Ертедегі шертерлер ағаштан ойылып, шанағы көнмен (терімен) қапталған.
Шаң қобыз - бітімі бөлек, ойналуы ерекше қазақ халқының көне музыкалық аспабы. Үні құлаққа жағымды, адам даусына жақын. Аспапта ойнау ерін мен тістің арасындағы қуысқа тікелей байланысты. Ойнау кезінде орындаушы оң қолымен тілшенің ұшын шалып отырып, шапшаңдата дыбыстайды. Дыбысы тілшені қозғалысқа келтіргенде шығады.Аспапта жеке ән- күй орындап қана қоймай, басқа да көне музыка аспаптарымен бірге халық әуендерін сүйемелдеуге болады. Шаң қобыз аспабының құрылысы қарапайым, жұқа тақтайшадан жасалады.
Саз сырнай - алты тесікті үрлеп ойналатын аспап. Саз балшықтан күйдіріліп жасалады. Мұның бетіне өрнек ойылып, ол жыланкөзбен көмкерілген
Сыбызғы - үрмелі аспаптардың ішінде кең тарағаны. Бұл аспап бақташы-малшылардың өмірімен тығыз байланысты болғандықтан, ел ішіндегі қариялар оны жылқы малының азаны деп атаған. Сырты жылтыр сары қурайдан жасалатын сыбызғының сырты малдың ішегімен кейде мал өңешінің ақ шелімен қапталады. Бұл оның жауын-шашынға төзімді болып сақталуына, қурайдың жарылып кетпеуіне және үнінің таза сақталуына байланысты қолданылатын әдіс-тәсіл. Сыбызғы аспабының үні самал желдей майда, тембрі жұмсақ, ерекше әсер береді. Мұның бетіне өрнек ойылып, ол жыланкөзбен көмкерілген Ұран - өзегі алынып, қаққа бөлінген іші қуыс екі ағашты қайта біріктіріп, сырты қайыспен орап жасалады. Дауысы күшті, жуан, алайда 1-2 дыбыстан артық дыбыс бермейді. Ертеде жаугершілікте ұран шақырып, құс салып, аң қамауға қолданылған.
Сақпан - өзіндік үнімен ерекшеленетін сілкімелі қазақ халқының көне музыкалық аспаптарының бірі. Ертеде үй тұрмысында, әсіресе мал шаруашылығында кеңінен қолданылған. Қойшылар көктемгі төл кезінде бұл аспаптың дыбысымен қой қайырған. Шаруалар егістікке қонған құстарды үркіту үшін де пайдаланған. Кейбір өнерпаздар сақпанмен өзінің әуенін сүйемелдеген.Сөйтіп, сақпан музыкалық аспап дәрежесіне көтерілді.
Аса таяқ - сілку арқылы үн шығаратын көне музыкалық аспап. Ұзындығы 110- 130 см. Тұтас ағаштан арнайы қалыпта жасалады. Басы күрек тектес. Бас жағына түрлі темір сақиналардан сылдырмақтар тағылып, өрнектермен әшекейленеді. Аса таяқ өзіндік үнімен ерекшеленеді. Аспапты ырғап, шайқап ойнайды. Аса таяқ аспабын ертеде көбінесе бақсылар қолданған. Қазіргі кезде көне үлгілері қайта жасалынып, ұрмалы музыкалық аспаптар тобына қосылады. Дауылпаз - халықтық нұсқада жасалатын көне аспап. Ертеде аңшылық, саятшылық, құсбегілік салт-дәстүрлерде қолданылған. Шанағы өзегі алынған сырты жұмыр бітеу ағаштан жасалып, сыртына ғаныштау әдісімен ою-өрнектер салынады. Аспапты таяқпен ұрып ойнайды. Көбінесе халықтық мерекелерде және үлкен оркестр құрамында ойналады.
Дабыл - ұрып ойнайтын аспап. Оның екі жағы да терімен қапталады. Құлақшалары бар. Ол теріні керіп тұру үшін жасалады. Дабылды саусақпен немесе арнайы жасалатын басы жұмыр шағын таяқшамен ұрып ойнайды. Даусы - терінің жұқа немесе қалыңдығына, терінің қатты немесе орташа керілуіне және арнайы жасалған қорапта сақталуына байланысты болып келеді. Дабылдың шанағы тал, қайың, тораңғы секілді иілуге көнетін ағаштардан жасалады.
Шыңдауыл- ертеде аң-құстарды үркітіп, көптеп үйіріп, қаумалап аулау үшін немесе қуып тосынға түсіру үшін қолданылған. Шыңдауылдың шанағы тұтасымен металдан жасалып, бір жақ беті мал терісімен қапталады. Тері қапталмас бұрын шанақтың ішіне шулы үн беретін сылдырмақ-қоңыраулар немесе темір шығыршақтар тағылады. Балалар осы аспаптардың түрлерін дауыс ерекшелігіне және құрылысына, аспапта ойнау тәсіліне орай ажырата біледі.
II бөлімі
Мектеп жасына дейінгі балалардың ұлттық
музыкалық аспаптарда ойнау қабілетін
қалыптастыру
2.1. Балаларды музыкалық аспаптарда ойнауға үйретудің,
негізгі әдістері
Қазіргі таңда жас ұрпаққа өнегелі тәрбие беру ісі маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Тәлім-тәрбиенің негізгі бөлігі болып табылатын эстетикалық тәрбиенің балалардың әсемдікті түсініп, ұға білуі және олардың дүние танымының қалаптасып дамуы жолында атқарар маңызы зор.
Музыка мектептері мен жалпы білім беретін мектептер, балалбақшалар мекемесіндегі әуесқой оркестрлер мен ансамблдердің жұмысы оқушыларды және мектепке дейінгі жас бүлдіршіндерді әсемдік әлеміне жетелеп, оларға эстетикалық тәлім-тәрбие берудің бірден-бір тиімді тәсілі болып табылады.Сондықтан да бұл жағдай мектеп, балабақшаларда әуесқой оркестрлер мен ансамбльдер үйірмесін батыл түрде ұйымдастырып, оларды оқу процесінде және сыныптан тыс жүргізу барысында кеңінен пайдалану қажеттігін тудырады.Баланың шығармашылық қабілетін қалыптастыру даму бағытыңдағы іс-әрекетке көшу заман талабы. Шығармашылық, бұл тіршілік көзі.Адам баласы сөйлей бастаған кезінен бастап бүгінгі күнге дейін жеткен жетістіктерінің өзі шығармашылықтың нәтижесі болып табылады.
Музыка аспапатарына үйретудің негізгі мақсаты: балаға музыканың құдретті күшін таныту, сүйтіп білімгерлердің санасын еркіне әсіресе олардың сезімі мен ұшқыр қиялына пайдалы әсер ету.
Әр жас топтарында жас ерекшеліктеріне байланысты әр түрлі формада өткізіледі.
Кіші топта-музыкалық ойыншықтар пайдаланады.
Дайындық топта-музыкалық аспапта ойнау үйретіледі. Ол "іс-әрекет" бөлімінде бағдарламада енгізілген.
Балалар білуге тиіс:
* аспаптың аттарын,
* аспаптың дыбысталу сипатын,
* аспапты пайдалану және сақтау ережесін,
* ойнау тәсілдерін,
* әр түрлі музыкалық аспаптардың жоғары және төменгі дыбыстардың орналасуын,
* нота аттарын және пернедегі,клавиштегі орындарын.
Балалар мыналарды үйрену керек:
- әр түрлі аспаптарда ойнаудың қарапайым тәсілдерін,
- ансамбльде бірге бастап бірге аяқтау,жылдамдық,ортақ динамиканы
сақтау
- қарапайым әндерді дербес орындау,
- ырғақтық және әуендік әндерді өзі шығарып айтуды үйренуге тиіс.
Оқыту тәсілдері:
1. Жүйелілік-ойнаудың техникалық тәсілдерін игеру.
2. Бірізділік.
3. Педогогтың мәнерлеп орындауы.
4. Жаттап алу.
Техникалық тәсілдер:
- Дұрыс отыру, аспапты дұрыс қолдану.
- Дыбыстаудың дұрыс тәсілін үйрену.
Тапсырманың жүйелілігі:
1. Бір музыкалық аспапта музыкалық ырғақтың суретін бере білу.
2. Қыска интервалға құрылған әндер.
3. Дыбыс қатары бір неше бөліктерге бөлінген және интервалы кең
әуендер.
4. Педогогтың мәнерлеп орындауы.
5. Бірге орындау.
Балалар бақшасында музыкалық аспаптар арқылы балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту.
Балалар бақшасында музыкалық аспаптар арқылы балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту.
Репертуарлар
Репертуарлар
Балалар өміріндегі музыкалық аспаптар
Балалар өміріндегі музыкалық аспаптар
Балаларға музыкалық аспапта үйрету әдістемесі
Балаларға музыкалық аспапта үйрету әдістемесі
Балалар өміріндегі музыкалық ойыншықтар
Балалар өміріндегі музыкалық ойыншықтар
Оқытудың міңдеттері
Оқытудың міңдеттері
Музыкалық-дидактикалық ойындардағы музыкалық аспаптардың рөлі
Музыкалық-дидактикалық ойындардағы музыкалық аспаптардың рөлі
Музыкалық аспаптар- кәдімгі музыкалық аспаптардың кішкене көшірмесі.
Музыкалық аспаптар- кәдімгі музыкалық аспаптардың кішкене көшірмесі.
Дыбыс шығаратындар
Дыбыс шығаратындар
Дыбыссыздар
Дыбыссыздар
Шектеулі әуені бар,
белгілі бір биіктікте дыбыс шығаратын дыбыс бояуы(тембр), динамикалық (ырғақ),
дыбыс диапозоны бар аспаптар.
Шектеулі әуені бар,
белгілі бір биіктікте дыбыс шығаратын дыбыс бояуы(тембр), динамикалық (ырғақ),
дыбыс диапозоны бар аспаптар.
Бұл ойыншықтар музыкалық аспаптарды ғана бейнелейді.
Олар дыбыс шығармайды.
Ойнау барысында балалардың музыкалық есту түйсігін, творчестволық қиялын жетілдіреді.
Бұл ойыншықтар музыкалық аспаптарды ғана бейнелейді.
Олар дыбыс шығармайды.
Ойнау барысында балалардың музыкалық есту түйсігін, творчестволық қиялын жетілдіреді.
Диатоникалық және хроматикалық дыбыс қатарлары бар музыкалық аспаптар.
Диатоникалық және хроматикалық дыбыс қатарлары бар музыкалық аспаптар.
домбыра.қобыз,шертер, жетіген, пианино,баян.т.б.
домбыра.қобыз,шертер, жетіген, пианино,баян.т.б.
сыбызғы,керней,сазсырнай, үскірік, желбауыз,шаңқобыз, уілдек.
сыбызғы,керней,сазсырнай, үскірік, желбауыз,шаңқобыз, уілдек.
Бір ғана биік дыбысын шығаратын үрмелі музыкалық аспаптар.
Бір ғана биік дыбысын шығаратын үрмелі музыкалық аспаптар.
асатаяқ,шылдырмақ, қоңырау,үшбұрыш,кепшік, даңғыра.
асатаяқ,шылдырмақ, қоңырау,үшбұрыш,кепшік, даңғыра.
Дауысының белгілі бір биіктігі жоқ шулы-сілкімелі музыкалық аспаптар.
Дауысының белгілі бір биіктігі жоқ шулы-сілкімелі музыкалық аспаптар.
Дауысының белгілі бір биіктігі жоқ соқпалы музыкалық аспаптар.
Дауысының белгілі бір биіктігі жоқ соқпалы музыкалық аспаптар.
сақпан,дабыл,дауылпаз,
тоқылдақ, тайтұяқ,мүйіз,шыңдауыл.
сақпан,дабыл,дауылпаз,
тоқылдақ, тайтұяқ,мүйіз,шыңдауыл.
Дыбыс шығаратындар
Дыбыс шығаратындар
Диатоникалық және хроматикалық дыбыс қатарлары бар музыкалық ойыншық аспаптар.
Диатоникалық және хроматикалық дыбыс қатарлары бар музыкалық ойыншық аспаптар.
дабыл,дауылпаз, тайтұяқ, сақпан, тоқылдақ,мүйіз, шаңдауыл.
дабыл,дауылпаз, тайтұяқ, сақпан, тоқылдақ,мүйіз, шаңдауыл.
Соқпалы-клавишті
Соқпалы-клавишті
Клавишті-тілді
Клавишті-тілді
Үрмелі
Үрмелі
Ішекті
Ішекті
рояль, пианино.
рояль, пианино.
баян,аккордион, шаңқобыз.
баян,аккордион, шаңқобыз.
сыбызғы,сазсырнай, сырнай, мүйіз сырнай,керней, үскірік,уілдек.
сыбызғы,сазсырнай, сырнай, мүйіз сырнай,керней, үскірік,уілдек.
домбыра,шертер, жетіген, қобыз.
домбыра,шертер, жетіген, қобыз.
Соғып ойналатын
Соғып ойналатын
Мектеп жасына дейінгі балаларға қарапайым музыкалық аспаптарды (даңғыра, дабыл, асатаяк, тұяқтас, шаңқобыз, сақпан, тоқылдақ, қоңырау, үшбүрыш және т.б.) қолдану, балалардың сол сабаққа деген ынтасын, сүйіспеншілігін, белсенділігін, жауапкершілігін арттырады, олардың музыкалық қабілетін дамытуға, шығармашылық дербестігін қалыптастыруға ықпалын тигізеді. Шығармашылық әрекет кезінде музыканы сергек қабылдау, бірігіп орындау (ансамбль) сезімі және дағдысы дамиды. Балалар үшін сабақта қолданылатын музыкалық аспаптар көлемі, салмағы жағынан ыңғайлы, құрылысы қарапайым, әрі мықты болуы керек. Аспаптарды ойнаудан бұрын жетекші балаларға олардың құрылысы , шығу тарихы, дыбыстық бояуы (тембрі) туралы біраз мағлұматтар бере отырып, оны сабақта пайдаланудың тиімділігін, мақсатын және қолдану тәсілдерін әңгімелейді.
Аспапта ойнау кезінде балалардың тұрып ойнау, немесе отырып ойнау қалпын қадағалау қажет. Аспаптарды меңгерудің ең алғашқы қадамы ретінде балалардың ырғақ сезімін дамытатын қарапайым жаттығулар жасаған тиімді. Әр музыкалық аспаптың сипатына сай оның ырғақтық өрнектерді келтіру ерекшеліктерін ескеру керек.
Кіші топ балаларына шылдырмақ, сақпан,тоқылдақ,дауылпаз аспаптарында шағын әуендерді ойнатуға болады Мұғалім сабақта орындалатын жаттығудың балалардың меңгеруіне жеңіл әрі түсінікті болуын қадағалайды.
Ырғақ (ритм)-қозғалыс элементерін пайдаланумен дыбыстың динамикасы, ансамблдің сипаты жөнінде алғашқы түсініктер береді.Бұл ұрып ойнайтын аспаптарды үйренудің алдында біраз балалардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны.
Кіріспе.
I бөлім.
Халқымыздың қымбат мұрасы мен асыл
қазынасы қазақтың ұлттық саз аспаптары.
1.1. Аспаптардың шығу тарихы,жасалуы және қолданылуы.
1.2. Қазақтың ұлттық саз аспаптарының түрлері.
II бөлімі.
Мектеп жасына дейінгі балалардың ұлттық
музыкалық аспаптарда ойнау қабілетін
қалыптастыру.
2.1. Балаларды музыкалық аспаптарда ойнауға үйретудің,
негізгі әдістері.
2.2. Балалар ансамблімен жұмыс жүргізу әдістемесі, оқыту
бағдарламасы.
2.3. Қазақтың аспаптық дәстүрлі музыкасы-дидактикалық
ойындар арқылы жүзеге асырылады.
III бөлімі. - (сабақ жоспары)
3.1. Балалар аспаптық ансамбліндегі жүргізілетін тәрбие
жұмысы моделіне тұжырымдама.
3.2. Оқу іс-әрекетінің тақырыбы:Сазды да, сырлы аспаптар.
Қолданылған әдебиеттер.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Еліміздің саяси және экономикалық дамуына сай жасалып жатқан инновациялық тым қадамдар білім беру жүйесіне жаңа талаптар қойып отыр. Білім және ғылым қызметкерлерінің съезінде Елбасының өзі қатысып ғылым мен білімді дамытудың түйінді мәселелеріне талдау жасауында білім беруді жетілдіру, оқыту үрдісінде жаңа технологияларды толығымен пайдалану сияқты маңызды мәселелерді көтерді.
Мұғалімнің кәсіби дайындығы оның қоғамдық саяси, арнаулы және педогогикалық-психологиялық терең жан-жақты білімді болуымен анықталады. Білімді үнемі толықтырып отыру,өз пәніңді жан-жақты игеру қазіргі мұғалімге қойылатын басты да нақты талап.
Қазіргі таңда білім шарттары бойынша балаларға музыкалық білім берудің мазмұны мен олардың музыкалық дамуы арасындағы байланысын, музыкадан сабақ беруді жаңарту үрдісінің тиімді критерийлерін жасаудағы ұмтылыс оқушыларға музыкалық білім беру әдістемесінің интеграциясы мен бағдарламалар нұсқаларында ерекше өзекті мәселе болып отыр.
Жалпы білім беретін мектептерде және балабақшалардағы әуесқой аспаптық ансамблдердің жұмысы оқушыларды әсемдік әлемге жетелеп оларға эстетикалық тәлім-тәрбие берудің бірден-бір тиімді тәсілі болып табылады.
Мектепке дейінгі балаларға қазақ халқының бай мұралары, соның ішінде ғажайып әндері мен күйлерін, ата-бабамыздан келе жатқан көне ұлттық музыкалық аспаптар туралы кеңінен мағұлмат бере отырып, бала бойына сіңіре білу музыка жетекшісінің басты міндеттерінің бірі деп білемін.
Балалар ұлттық аспаптарымызда ойнай ортырып, әр аспаптың өзіндік ерекшеліктерін, дыбыс бояуын (тембр),орындалған әуеннің белгілі бір ырғағын (ритм) сезініп,өз бетінше есте сақтап анықтай біледі.
Музыка жетекшісінің тәрбие беруде басты мақсаты музыка өнері арқылы рухани бай,шығармашылығы мол халық өнерін өмірідің бейнесі ретінде түсініп оны сүйе білетін, халқымыздың әдеп-ғұрыптары мен салт-дәстүрлерін қастерлейтін, халық өнерін құрмет тұтатын, ұлттық көз қарасы кең дарынды да талантты жеке тұлға тәрбиелеу.
Зерттеу жұсыстарына сүйіне отырып, мектеп жасына дейінгі балалардың дүниетанымын қалыптастыруға септігін тигізетін құңды мұраларымызды іріктеп алып оқу-тәрбие ісіне қолдану алға қойған мақсатымыз.
Курстық жұмыстың мақсаты: балалардың ұлттық көне музыкалық аспаптар жайлы түсініктерін кеңінен дамыта отырып, алғашқы ұлттық саз асапапта ойнауға үйрету.
Курстық жұмыстың міндеті:
1.Мектеп жасына дейінгі балаларға алуан түрлі музыкалық шығармалрмен таныстырып, алған әсерлерін байыту.
2. Балалардың эмоциялық әсер алғыштығын, дыбыстың биіктігін айыра білуін, ырғақты сезінуін дамыту.
3. Балаларды музыканың ең қарапайым ұғымдарымен таныстыру.
Зерттеудің ғылыми болжамы:
Зерттеу объектісі: Мектеп жасына дейінгі балалар
Зерттеу базасы:
Кіріспе
Музыка-адам жанын жарқындататын өнер. Сондықтан да музыка адам баласына қатты әсер етеді. Бірақ ойналған әуенді сөзбен жектізу мүмкін емес, оны тек музыканы жан дүниесімен түсінетін адам ғана әуен ырғағымен қабылдайды.Өйткені"Музыка-жүрек тілі," яғни сезім,қобалжу көңіл-күйдің тілінен ұққан жөн.Музыка шынайы өнер,адамға зор әсер етіп,құдіреттің эмоциялық орасан зор күші арқылы эстетикалық талғамын оятады.
Музыканы тыңдау арқылы балаларға эстетикалық тәрбие берудің негізгі мақсаттары жүзеге асады.Музыканы дұрыс түсініп тыңдай білуге тәрбиелеу арқылы балалардың ой-өрісін, сезімін,киімін,талғамын жалпы өнерге деген сүйіспеншілігі мен мәдениеттілігін дамытамыз.
Балабақшадағы балаларға берілетін тәрбие саласының бірі-эстетикалық тәрбие. Эстетикалық тәрбие өнер құралдары бойынша, яғни музыкада-дыбыс, суретте-бояу, тіл дамытуда-сөз арқылы жасалынған. Көркем бейнелер негізінде баланың дүниетанымын арттырып, өмірдің шындығымен әсемдікті сезіну қабілетін дамытуға жағдай жасайды. Музыка сабағында балаларды музыка өнеріне баулу, олардың әсем сезімдерінің тәрбиеленуіне көз қарастары мен сенімдерінің қалыптасуына себебін тигізеді.
Балабақшада іс - әрекет ретінде музыка сабағы біріншіден өнер сабағы деп аталады.Музыка сабағында балалар ән салу саз аспаптарында ойнау, музыка тыңдау тәрізді іс-әрекетпен айналысады.Музыка сабағының өзіндік ерекшеліктері бар. Сонымен қатар мектеп пәні ретінде басқа сабақтармен ұқсастығы да бар.
біріншіден, оқыту жоспарына кіретін бүкіл пәндерді жалпы міңдет біріктіреді: жан-жақты дамыған тұлғаны қалыптастыру.
екіншіден, кез келген балабақшада оқу іс-әрекет, мектептік сабақтың құрылуы негізінде психолог-педогогикалық заңдылықтар жатыр. Мысалы: балалардың жас ерекшеліктері ескеріледі.
үшіншіден, балабақшада, мектепте оқыту процесі жалпы дидактикалық принциптердің негізінде құрылады. Басқа бір пәнді оқытуда сияқты музыка сабағына тән принциптері: тәрбиелеп оқыту,жүйелілік, көрнекілік, жаңа технологияны пайдалану және т.б.
Жетекші балаларға білім беріп қана қоймай, сол алатын білімдері арқылы тәрбие жұмысын жүзеге асырады. Музыка сабағында әрбір іс-әрекеттерді өткізу барысында,мұғалім оның не үшін қажет екенін айқын сезініп берілетін тапсырманың қандай маңызы бар екендігіне есеп беруі тиіс.
Адам баласы талантты, не талантсыз болып тумайды.Ол іздену, ұқсау еңбектену қасиеттерді миға ендіру арқылы музыка үнінің көмегімен "мен білемін"деген сөзді кіргізу арқылы жетістікке жете алады.Талант иесі ішкі жан тілін сезімге бойлайды. Ал сезім еңбекке дағдылайды. Еңбек талантқа ұштайды. Нәтиже деген не? Ол еңбектің сонғы көрсеткіші.Аспаптарда ойнау, ән айту, жаттау еңбек нәтижесі.Ал оны үйрету-педогогика ғылымы. Оған Қорқыт, Баласұғын,Асанқайғы, Бұхар, Абылай, Абай,Құрманғазы, Махамбет, Ақансері, Біржансал, Мұхит, А.Жұбанов,Н. Тілендиев секілді атақты күйші,әнші, жыршы ағаларымыздың еңбектерін жатқызуға болады.
Сырт көзге көрне бермейтін мәні зор ұлттық аспаптарымызда қалыптасқан тәрбие үлгісі, адамның ой ұшқырлығын шыңдауға, өнер арқылы білімге терең бойлауға мүмкіндік тудыратын, оның ұлттық музыка өнерінен таралған тәрбие-білімнің қайнаған бұлағына сарқылмас қазынасына, дәстүр табиғатына қазақ діліне өз үлесін қосып келе жатқан үрдіс.
Музыка сабағында музыкалық іс-әрекетерді аспаптық музыкамен байланыстыра жүргізу жолдары тиімді әдіс-тәсілдердің бірі болып келеді.Болашақ ұрпаққа музыка сабағында инновациялық әдістер арқылы ұлттық тәлім тәрбие беруде тиімді ізденістермен әр елдің озық тәжірибелерін жүзеге асырып, әлемдік педогогиканың озық үлгілерін жаңашылдықпен дамыту әр ұстаз,музыка жетекшісінің міңдеті екені сөзсіз.
Сондықтан мектеп жасына дейінгі балаларға қазақтың ұлттық аспаптарын ұстатып, халқымыздың ұлттық әндері мен күйлерін тартқызып үйретсе,нұр үстіне нұр емес пе?..
Қазақтың ұлттық аспаптар негізінде қалыптасып жеткен тәрбие көзі-жас бүлдіршіндерді өз Отанының азаматы болуға баулып, оның ұлттық көз қарасымен санасын оята отырып, эстетикалық әсемділікке жетелейді.
I бөлім
Халқымыздың қымбат мұрасы мен асыл
қазынасы қазақтың ұлттық саз аспаптары
1.1. Аспаптардың шығу тарихы,жасалуы және қолданылуы
Қазақтың бір туар тұлғасы Мұхтар Әуезов еліміздің музыка өнері жайында "Қалың қазақ елі тартқан сыбызғыдағы салқын саз, қобыздағы қоңыр күй,домбыраның да екі ішекті ғана емес,әдейі күйге арналған үш ішекті тіліне оралған көп күйлердің ескі-жаңасы тегіс тарих үшін елеулі бұйым"деген екен.
Расында да қазақтың музыкалық аспаптары өзіне тән үні, орындаушылық дәстүрі, халқымыздың бітім болмысы, тыныс-тіршілігі мен шежіре тарихын айқындайтын бірегей мәдени мұрасы.Бұл халқымыздың дәстүрлі музыка өнері атадан балаға мирас болып,ғасырдан ғасырға жалғасып келе жатқан рухани-мәдени байлығы.
Қазақ халқының музыкалық аспаптарының шығу тарихы сонау ықылым замандарда ұлы Әбу Насыр Әл-Фарабидің тарихи зерттеу жазбаларынан басталады.Заман ағымына байланысы аспаптар өзгеріске ұшырап, бірде шарықтап, бірде ұмытқалы жатты.Уақыт өте келе аспаптарымыздың қайта жандануына Шоқан Уәлиханов,Ахмет Жұбанов,Әлкей Марғұлан,Өзбекәлі Жәнібек секілді өзге тағы басқа ұлт жанашырлары ықпал етсе,қазақтың түңғыш аспаптанушысы,ғалымы Болат Сарыбаев үлкен зерттеу жұмыстарын жүргізді.Музыкалық аспаптар этно-археологиялық және тарихи-этнографиялық тұрғыда зерделегенде олардың дыбыс шығару қасиетімен қоса, халық болмыс салтымен бірге қалыптасқан тұрмыстық құрал ретіндегі ерекшеліктері айқындалады. Олардың басым көпшілігі әубастан музыкалық аспат ретінде емес, тұрмыстық деңгейде қолданылған құрал,бұйым ретінде пайда болған.Бертін келе олар түрлеріне қарай бөлініп соқпалы-шулы, сылдырлы, үрлемелі, ыспалы, ішекті-шертпелі, көп ішекті, ұрмалы аспаптар болып жіктеледі.
Зерттеу жұмыстар нәтижесінде ұлт аспаптар бір жүйеге келтіріліп, бүгінде кеңінен насихатталып келеді.
Алғашқыда ел арасында әнші,күйшілер өздеріне қажетті аспаптарын жасап алып, ойнап елге өнерлерін көрсетіп жүре берген.Келе-келе қазақ сахарасының жағрафиялық ерекшеліктеріне орай саз аспапатары үндік ерекшклігіне және формасына қарай сан алуан түрге ене бастады.
Өткен заманда ата-бабамыз саз аспаптарын малдың мүйізінен, терісінен, сүйегінен, ішегінен, қылынан, тұяғынан, сонымен қатар саз балшық, ағаш, қамыстан жасаған. Қәзіргі таңда музыкалық аспаптарымыз осы халқымыздың сара жолымен жасалып қолданылуда. Осы кезде байырғы аспаптардың түрлері 40 тан аса болғандығы анықталып отыр. Ертеде ұлттық аспаптарды жұртқа хабар бергенде, аңшылар құсты,аңды үркіткенде,бақсылар сарын айтқанда, әскери жорықтарда ұран салғанда, жау келгенде пайдаланған. Бүгінде сол көне замандағы саз аспаптарымыздың үнін сақтап қалғанымен қызыметтік функциясын өзгерткен.Ертедегі тұрмысқа қажет болса, бүгінде ұлттық фольклорлық ансамбль, оркестрлерден орын тапқан.
Б.Сарыбаев музыкатануда ежелгі аспаптарды біліп,тауып мәдениеттің материалдық игілігі ретінде ғана бағалап қойған жоқ, сондай-ақ бұл ескі аспаптарды халықтың рухани өміріне еңдірді.Б.Сарыбаевтың еңбегінің маңызы аса зор себебі, ежелгі аспаптарда уақыт үні, ғасыр таңбасы болады.Ол қазақтың музыка мәдениетіне жаңа тарихи бет болып қосылып, үнемі жаңарып толығып отырады.Зерттеушінің дербес жинамасы төрт жүзге таман музыкалық аспапты қамтиды, ол сандай-ақ, сыбызғы, сырнай, жетіген, шертер, шаңқобыз, дабыл т.б.халықтық қазақ музыкалық аспаптарының жинамасының иесі.
1.2. Қазақтың ұлттық саз аспаптарының түрлері
Музыкалық аспаптардың әрқайсының өзіне тән дыбыс бояуы(тембр), динамикалық мүмкіндігі(ырғағы), белгілі бір диопазоны болады. Музыкалық аспапатардың дыбыс шығару сапасы апаптарды жасауда қолданылатын материалдардың түрі мен қасиеттіне, дыбыс шығару тәсіліне байланысты. .Қай халықтың музыкалық аспаптары болмасын өмірге жайдан жай келмеген. Ол адамның жан дүниесі, ішкі сезім иірімдерін білдіру қажеттілігінен әр халықтың тұрмыс-тіршілік, салт-дәстүр, әдеп-ғұрпына орайласа туындап пайда болған.Адам болмысының сөзбен жеткізе алмайтын күрделі сезімдерін сыртқа шығару үшін музыкалық аспаптарды ойлап шығарған.
Музыкалық аспаптардың алғашқы қарапайым түрлері хайуанаттардың құстардың,желдің дауысына еліктеуден шыққан.Ол "халықтық" және "кәсіби" музыкалық аспаптар болып бөлінеді.Әр халықтың музыкалық аспаптарының өзіндік ерекшеліктері болады.Қазақтың ұлттық музыкалық аспаптары дауыс ерекшелігі, жасалуы, қолданылуына байланысты мынандай топтарға бөлінеді
1. Шертпелі аспаптар.
2. Ыспалы аспаптар.
3. Үрмелі аспаптар.
4. Ұрмалы-cілкімелі аспаптар.
5. Ұрмалы-соқпалы аспаптар.
Аспаптардың жіктелуі
Шертпелі
Шертпелі
Қыл қобыз
Қыл қобыз
Дабыл
Дабыл
Тұяқ тас
Тұяқ тас
Мүйіз
Мүйіз
Даңғыра
Даңғыра
Шың дауыл
Шың дауыл
Дауылпаз
Дауылпаз
Керней
Керней
Үілдек
Үілдек
Сыбызғы
Сыбызғы
Үскірік
Үскірік
Сазсырнай
Сазсырнай
Шаңқобыз
Шаңқобыз
Дудыға
Дудыға
Кепшік
Кепшік
Тоқылдақ
Тоқылдақ
Асатаяқ
Асатаяқ
Сақпан
Сақпан
Адырна
Адырна
Жетіген
Жетіген
Шертер
Шертер
Домбыра
Домбыра
Үрлемелі
Үрлемелі
Ыспалы
Ыспалы
Нар қобыз
Нар қобыз
Ұлттық музыкалық аспаптар
Ұлттық музыкалық аспаптар
Сазген
Сазген
Ұрмалы - сілкімелі
Ұрмалы - сілкімелі
Ұрмалы - соқпалы
Ұрмалы - соқпалы
Қоңырау
Қоңырау
Домбыра - қазақ халқының арасына өте ерте және кең тараған, ғасырлар сырын сақтаған қос ішекті шертіп ойнайтын музыкалық аспаптың бірі. Өзіне тән ерекшелігі бар, ішекті, шертпелі аспаптар тобына жатады. Домбыра әр түрлі үлгіде тұтас ағаштан ойылып, немесе құрап жасалады. Мойнына он тоғыздан жиырма екі санына дейін пернелер байланады. Арнайы құлақ күйге келтіріледі.Домбыраның екі ішектісінен басқада үш ішекті, қос жақты, кең шанақты, қуыс мойын, шіңкілдек деп аталатын түрлері бар. Даусы майда, қоңыр, құлаққа жағымды.
Қыл қобыз - ерте заманнан келе жатқан қазақ халқының екі ішекті ысқышпен ойналатын аспабының бірі. Өзіндік жасырын сыры мол, адамның еркіне көне қоймайтын, күрделі аспап. Ішегі жылқының қылынан жасалады. Қобыз аспабының екі ішектісімен бірге - үш, төрт ішектілер және нар қобыз, жез қобыз деп аталатын түрлері де бар.Қобызды ағаштан шауып немесе құрап жасайды. Беті жартылай терімен қапталады. Ол дыбыстың жаңғырып шығуы үшін керек. Ерте заманда қобызды тек бақсы - балгерлер ғана ұстаған. Халық аңызында қобыздың пайда болуы Қорқыт ата есімімен тығыз байланысты екені де айтылады.
Жетіген - қазақ халқының өте ерте заманнан келе жатқан жеті ішекті шертпелі музыка аспабы. Аспап ағаштан құрастырылып жасалады. Құрылысы өте қарапайым. Жетіген аспабы талай жүздеген жылдар өтседе, баяғы қарапайым күйінде. Жетілдірілген түрінде он үш ішек байланып, арнайы тиектер қойылады. Аспаптың үні өте нәзік, құлаққа жағымды. Ел арасында аспаптың шығуы жайында көптеген аңыздар айтылады. Сол бір аңыздың бірінде : өткен заманда өмір сүрген бір қарияның жеті баласынан айрылған қасіретті қайғысынан туындаған әуен- деседі. Бізге жетіген деген атау осылай жеткен. Қазіргі кезде жетіген аспабы көптеген ансамбльде ойналып, кеңінен насихатталып келеді.
Адырна - қазақ халқының өте ерте заманнан келе жатқан көп ішекті музыка аспабының бірі. Ежелгі заманда бұл аспапты аңшылар ұстаған. Садақ атып, жебе тартып, аң- құстарды аулаған. Әуелде адырна садақ пішінді болды. Кейін бұл аспапты бұғы, марал, арқар тұрпатты аңдардың тұлғасына ұқсастырып жасады. Әуелі ағаштан құрап шанақ, мүйіз жасалынып, шанақтың асты- үсті терімен қапталады.Мүйізге жағалай құлақтар бекітіліп, ішіктер байланады. Сөйтіп, аспапты екі тізенің үстіне қойып, оң қол, сол қол саусақтарымен іліп тартып ойнайды.
Шертер - ежелгі шекті аспап. Шертерде домбыра сияқты ойнайды. Шертердің көлемі домбырадан көп кіші, бірақ сыртқы түрі қобызды еске салады, оған жұмыр түр беріп, сыртын терімен қаптайды, аттың қылынан екі шек тартылады. Аспап бір ғана бұрандалы болып келеді, шектің бір басы бұрандаға, екіншісі басына бекітіледі. Шертер аспабы аңыз, ән, ертегілерді айтқанда қолданылған. Ол бақташылар арасында кең тараған. Қазақтың көне музыкалық аспаптарының біріне жататын ол шертіп ойнау тәсіліне байланысты шертер деп аталған. Шертер екі немесе үш ішекті болып келеді. Ертедегі шертерлер ағаштан ойылып, шанағы көнмен (терімен) қапталған.
Шаң қобыз - бітімі бөлек, ойналуы ерекше қазақ халқының көне музыкалық аспабы. Үні құлаққа жағымды, адам даусына жақын. Аспапта ойнау ерін мен тістің арасындағы қуысқа тікелей байланысты. Ойнау кезінде орындаушы оң қолымен тілшенің ұшын шалып отырып, шапшаңдата дыбыстайды. Дыбысы тілшені қозғалысқа келтіргенде шығады.Аспапта жеке ән- күй орындап қана қоймай, басқа да көне музыка аспаптарымен бірге халық әуендерін сүйемелдеуге болады. Шаң қобыз аспабының құрылысы қарапайым, жұқа тақтайшадан жасалады.
Саз сырнай - алты тесікті үрлеп ойналатын аспап. Саз балшықтан күйдіріліп жасалады. Мұның бетіне өрнек ойылып, ол жыланкөзбен көмкерілген
Сыбызғы - үрмелі аспаптардың ішінде кең тарағаны. Бұл аспап бақташы-малшылардың өмірімен тығыз байланысты болғандықтан, ел ішіндегі қариялар оны жылқы малының азаны деп атаған. Сырты жылтыр сары қурайдан жасалатын сыбызғының сырты малдың ішегімен кейде мал өңешінің ақ шелімен қапталады. Бұл оның жауын-шашынға төзімді болып сақталуына, қурайдың жарылып кетпеуіне және үнінің таза сақталуына байланысты қолданылатын әдіс-тәсіл. Сыбызғы аспабының үні самал желдей майда, тембрі жұмсақ, ерекше әсер береді. Мұның бетіне өрнек ойылып, ол жыланкөзбен көмкерілген Ұран - өзегі алынып, қаққа бөлінген іші қуыс екі ағашты қайта біріктіріп, сырты қайыспен орап жасалады. Дауысы күшті, жуан, алайда 1-2 дыбыстан артық дыбыс бермейді. Ертеде жаугершілікте ұран шақырып, құс салып, аң қамауға қолданылған.
Сақпан - өзіндік үнімен ерекшеленетін сілкімелі қазақ халқының көне музыкалық аспаптарының бірі. Ертеде үй тұрмысында, әсіресе мал шаруашылығында кеңінен қолданылған. Қойшылар көктемгі төл кезінде бұл аспаптың дыбысымен қой қайырған. Шаруалар егістікке қонған құстарды үркіту үшін де пайдаланған. Кейбір өнерпаздар сақпанмен өзінің әуенін сүйемелдеген.Сөйтіп, сақпан музыкалық аспап дәрежесіне көтерілді.
Аса таяқ - сілку арқылы үн шығаратын көне музыкалық аспап. Ұзындығы 110- 130 см. Тұтас ағаштан арнайы қалыпта жасалады. Басы күрек тектес. Бас жағына түрлі темір сақиналардан сылдырмақтар тағылып, өрнектермен әшекейленеді. Аса таяқ өзіндік үнімен ерекшеленеді. Аспапты ырғап, шайқап ойнайды. Аса таяқ аспабын ертеде көбінесе бақсылар қолданған. Қазіргі кезде көне үлгілері қайта жасалынып, ұрмалы музыкалық аспаптар тобына қосылады. Дауылпаз - халықтық нұсқада жасалатын көне аспап. Ертеде аңшылық, саятшылық, құсбегілік салт-дәстүрлерде қолданылған. Шанағы өзегі алынған сырты жұмыр бітеу ағаштан жасалып, сыртына ғаныштау әдісімен ою-өрнектер салынады. Аспапты таяқпен ұрып ойнайды. Көбінесе халықтық мерекелерде және үлкен оркестр құрамында ойналады.
Дабыл - ұрып ойнайтын аспап. Оның екі жағы да терімен қапталады. Құлақшалары бар. Ол теріні керіп тұру үшін жасалады. Дабылды саусақпен немесе арнайы жасалатын басы жұмыр шағын таяқшамен ұрып ойнайды. Даусы - терінің жұқа немесе қалыңдығына, терінің қатты немесе орташа керілуіне және арнайы жасалған қорапта сақталуына байланысты болып келеді. Дабылдың шанағы тал, қайың, тораңғы секілді иілуге көнетін ағаштардан жасалады.
Шыңдауыл- ертеде аң-құстарды үркітіп, көптеп үйіріп, қаумалап аулау үшін немесе қуып тосынға түсіру үшін қолданылған. Шыңдауылдың шанағы тұтасымен металдан жасалып, бір жақ беті мал терісімен қапталады. Тері қапталмас бұрын шанақтың ішіне шулы үн беретін сылдырмақ-қоңыраулар немесе темір шығыршақтар тағылады. Балалар осы аспаптардың түрлерін дауыс ерекшелігіне және құрылысына, аспапта ойнау тәсіліне орай ажырата біледі.
II бөлімі
Мектеп жасына дейінгі балалардың ұлттық
музыкалық аспаптарда ойнау қабілетін
қалыптастыру
2.1. Балаларды музыкалық аспаптарда ойнауға үйретудің,
негізгі әдістері
Қазіргі таңда жас ұрпаққа өнегелі тәрбие беру ісі маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Тәлім-тәрбиенің негізгі бөлігі болып табылатын эстетикалық тәрбиенің балалардың әсемдікті түсініп, ұға білуі және олардың дүние танымының қалаптасып дамуы жолында атқарар маңызы зор.
Музыка мектептері мен жалпы білім беретін мектептер, балалбақшалар мекемесіндегі әуесқой оркестрлер мен ансамблдердің жұмысы оқушыларды және мектепке дейінгі жас бүлдіршіндерді әсемдік әлеміне жетелеп, оларға эстетикалық тәлім-тәрбие берудің бірден-бір тиімді тәсілі болып табылады.Сондықтан да бұл жағдай мектеп, балабақшаларда әуесқой оркестрлер мен ансамбльдер үйірмесін батыл түрде ұйымдастырып, оларды оқу процесінде және сыныптан тыс жүргізу барысында кеңінен пайдалану қажеттігін тудырады.Баланың шығармашылық қабілетін қалыптастыру даму бағытыңдағы іс-әрекетке көшу заман талабы. Шығармашылық, бұл тіршілік көзі.Адам баласы сөйлей бастаған кезінен бастап бүгінгі күнге дейін жеткен жетістіктерінің өзі шығармашылықтың нәтижесі болып табылады.
Музыка аспапатарына үйретудің негізгі мақсаты: балаға музыканың құдретті күшін таныту, сүйтіп білімгерлердің санасын еркіне әсіресе олардың сезімі мен ұшқыр қиялына пайдалы әсер ету.
Әр жас топтарында жас ерекшеліктеріне байланысты әр түрлі формада өткізіледі.
Кіші топта-музыкалық ойыншықтар пайдаланады.
Дайындық топта-музыкалық аспапта ойнау үйретіледі. Ол "іс-әрекет" бөлімінде бағдарламада енгізілген.
Балалар білуге тиіс:
* аспаптың аттарын,
* аспаптың дыбысталу сипатын,
* аспапты пайдалану және сақтау ережесін,
* ойнау тәсілдерін,
* әр түрлі музыкалық аспаптардың жоғары және төменгі дыбыстардың орналасуын,
* нота аттарын және пернедегі,клавиштегі орындарын.
Балалар мыналарды үйрену керек:
- әр түрлі аспаптарда ойнаудың қарапайым тәсілдерін,
- ансамбльде бірге бастап бірге аяқтау,жылдамдық,ортақ динамиканы
сақтау
- қарапайым әндерді дербес орындау,
- ырғақтық және әуендік әндерді өзі шығарып айтуды үйренуге тиіс.
Оқыту тәсілдері:
1. Жүйелілік-ойнаудың техникалық тәсілдерін игеру.
2. Бірізділік.
3. Педогогтың мәнерлеп орындауы.
4. Жаттап алу.
Техникалық тәсілдер:
- Дұрыс отыру, аспапты дұрыс қолдану.
- Дыбыстаудың дұрыс тәсілін үйрену.
Тапсырманың жүйелілігі:
1. Бір музыкалық аспапта музыкалық ырғақтың суретін бере білу.
2. Қыска интервалға құрылған әндер.
3. Дыбыс қатары бір неше бөліктерге бөлінген және интервалы кең
әуендер.
4. Педогогтың мәнерлеп орындауы.
5. Бірге орындау.
Балалар бақшасында музыкалық аспаптар арқылы балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту.
Балалар бақшасында музыкалық аспаптар арқылы балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту.
Репертуарлар
Репертуарлар
Балалар өміріндегі музыкалық аспаптар
Балалар өміріндегі музыкалық аспаптар
Балаларға музыкалық аспапта үйрету әдістемесі
Балаларға музыкалық аспапта үйрету әдістемесі
Балалар өміріндегі музыкалық ойыншықтар
Балалар өміріндегі музыкалық ойыншықтар
Оқытудың міңдеттері
Оқытудың міңдеттері
Музыкалық-дидактикалық ойындардағы музыкалық аспаптардың рөлі
Музыкалық-дидактикалық ойындардағы музыкалық аспаптардың рөлі
Музыкалық аспаптар- кәдімгі музыкалық аспаптардың кішкене көшірмесі.
Музыкалық аспаптар- кәдімгі музыкалық аспаптардың кішкене көшірмесі.
Дыбыс шығаратындар
Дыбыс шығаратындар
Дыбыссыздар
Дыбыссыздар
Шектеулі әуені бар,
белгілі бір биіктікте дыбыс шығаратын дыбыс бояуы(тембр), динамикалық (ырғақ),
дыбыс диапозоны бар аспаптар.
Шектеулі әуені бар,
белгілі бір биіктікте дыбыс шығаратын дыбыс бояуы(тембр), динамикалық (ырғақ),
дыбыс диапозоны бар аспаптар.
Бұл ойыншықтар музыкалық аспаптарды ғана бейнелейді.
Олар дыбыс шығармайды.
Ойнау барысында балалардың музыкалық есту түйсігін, творчестволық қиялын жетілдіреді.
Бұл ойыншықтар музыкалық аспаптарды ғана бейнелейді.
Олар дыбыс шығармайды.
Ойнау барысында балалардың музыкалық есту түйсігін, творчестволық қиялын жетілдіреді.
Диатоникалық және хроматикалық дыбыс қатарлары бар музыкалық аспаптар.
Диатоникалық және хроматикалық дыбыс қатарлары бар музыкалық аспаптар.
домбыра.қобыз,шертер, жетіген, пианино,баян.т.б.
домбыра.қобыз,шертер, жетіген, пианино,баян.т.б.
сыбызғы,керней,сазсырнай, үскірік, желбауыз,шаңқобыз, уілдек.
сыбызғы,керней,сазсырнай, үскірік, желбауыз,шаңқобыз, уілдек.
Бір ғана биік дыбысын шығаратын үрмелі музыкалық аспаптар.
Бір ғана биік дыбысын шығаратын үрмелі музыкалық аспаптар.
асатаяқ,шылдырмақ, қоңырау,үшбұрыш,кепшік, даңғыра.
асатаяқ,шылдырмақ, қоңырау,үшбұрыш,кепшік, даңғыра.
Дауысының белгілі бір биіктігі жоқ шулы-сілкімелі музыкалық аспаптар.
Дауысының белгілі бір биіктігі жоқ шулы-сілкімелі музыкалық аспаптар.
Дауысының белгілі бір биіктігі жоқ соқпалы музыкалық аспаптар.
Дауысының белгілі бір биіктігі жоқ соқпалы музыкалық аспаптар.
сақпан,дабыл,дауылпаз,
тоқылдақ, тайтұяқ,мүйіз,шыңдауыл.
сақпан,дабыл,дауылпаз,
тоқылдақ, тайтұяқ,мүйіз,шыңдауыл.
Дыбыс шығаратындар
Дыбыс шығаратындар
Диатоникалық және хроматикалық дыбыс қатарлары бар музыкалық ойыншық аспаптар.
Диатоникалық және хроматикалық дыбыс қатарлары бар музыкалық ойыншық аспаптар.
дабыл,дауылпаз, тайтұяқ, сақпан, тоқылдақ,мүйіз, шаңдауыл.
дабыл,дауылпаз, тайтұяқ, сақпан, тоқылдақ,мүйіз, шаңдауыл.
Соқпалы-клавишті
Соқпалы-клавишті
Клавишті-тілді
Клавишті-тілді
Үрмелі
Үрмелі
Ішекті
Ішекті
рояль, пианино.
рояль, пианино.
баян,аккордион, шаңқобыз.
баян,аккордион, шаңқобыз.
сыбызғы,сазсырнай, сырнай, мүйіз сырнай,керней, үскірік,уілдек.
сыбызғы,сазсырнай, сырнай, мүйіз сырнай,керней, үскірік,уілдек.
домбыра,шертер, жетіген, қобыз.
домбыра,шертер, жетіген, қобыз.
Соғып ойналатын
Соғып ойналатын
Мектеп жасына дейінгі балаларға қарапайым музыкалық аспаптарды (даңғыра, дабыл, асатаяк, тұяқтас, шаңқобыз, сақпан, тоқылдақ, қоңырау, үшбүрыш және т.б.) қолдану, балалардың сол сабаққа деген ынтасын, сүйіспеншілігін, белсенділігін, жауапкершілігін арттырады, олардың музыкалық қабілетін дамытуға, шығармашылық дербестігін қалыптастыруға ықпалын тигізеді. Шығармашылық әрекет кезінде музыканы сергек қабылдау, бірігіп орындау (ансамбль) сезімі және дағдысы дамиды. Балалар үшін сабақта қолданылатын музыкалық аспаптар көлемі, салмағы жағынан ыңғайлы, құрылысы қарапайым, әрі мықты болуы керек. Аспаптарды ойнаудан бұрын жетекші балаларға олардың құрылысы , шығу тарихы, дыбыстық бояуы (тембрі) туралы біраз мағлұматтар бере отырып, оны сабақта пайдаланудың тиімділігін, мақсатын және қолдану тәсілдерін әңгімелейді.
Аспапта ойнау кезінде балалардың тұрып ойнау, немесе отырып ойнау қалпын қадағалау қажет. Аспаптарды меңгерудің ең алғашқы қадамы ретінде балалардың ырғақ сезімін дамытатын қарапайым жаттығулар жасаған тиімді. Әр музыкалық аспаптың сипатына сай оның ырғақтық өрнектерді келтіру ерекшеліктерін ескеру керек.
Кіші топ балаларына шылдырмақ, сақпан,тоқылдақ,дауылпаз аспаптарында шағын әуендерді ойнатуға болады Мұғалім сабақта орындалатын жаттығудың балалардың меңгеруіне жеңіл әрі түсінікті болуын қадағалайды.
Ырғақ (ритм)-қозғалыс элементерін пайдаланумен дыбыстың динамикасы, ансамблдің сипаты жөнінде алғашқы түсініктер береді.Бұл ұрып ойнайтын аспаптарды үйренудің алдында біраз балалардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz