«Модель типтері мен олардың түпнұсқасымен ұқсастық түрлері»



КІРІСПЕ 3
IМОДЕЛЬ ТИПТЕРІ МЕН ОЛАРДЫҢ ТҮПНҰСҚАСЫМЕН ҰҚСАСТЫҚ ТҮРЛЕРІ 6
1.1 Модель типтері мен олардың түпнұсқасымен ұқсастық түрлері. 6
1.2 Модель және модельдеу түсініктері 9
IIЖҮЙЕЛЕРДІ МОДЕЛЬДЕУДІҢ БАСҚА БӨЛІМДЕРІНЕ ҚЫСҚАША ШОЛУ 12
2.1 Бағдарламалаудың статистикалық модельдері
2.2 Тиімді жоспарлау және басқару моделі 14
III СЫЗЫҚТЫҚ БАҒДАРЛАМАЛАУДЫҢ МОДЕЛЬДЕРІ 16
3.1 Сызықтық бағдарламалаудың модельдері 16
ҚОРЫТЫНДЫ 18
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 19
Бастапқыда модель деп анықталған жағдайда объектіні алмастыратын қандай да бір көмекші объекті аталған. Сондықтан табиғат заңдарының әмбебаптығы, модельдеудің жалпылығы, және біздің білімдерімізді модель түрінде бейнелеудің мүмкіндіктері сәйкессіз болды. Мысалы ертедегі философтар табиғи процесстерді модельдеу мүмкін емес, табиғи және жасанды процесстер түрлі заңдылықтарға бағынады деп санады. Олар табиғатты тек қана логиканың, талқылау әдістерінің, пікір алмасулардың, яғни замандық терминологияның, тілдік модельдеудің көмегімен бейнелеуге болады деп жобалады. Ұзақ уақыттар бойына «модель» түсінігі арнайы типтегі материалдық объектілерге ғана, мысалы манекен (адам денесінің моделі), плотинаның кішірейтілген гидродинамикалық моделі, кемелер мен самолеттердің, және жануарлардың модельдері ретінде қалыптасты.
Уақыт өте келе нақты объектілер жасанды сызбалардың, суреттердің, карталардың модельдік ерекшеліктері арќылы сипаттала бастады. Келесі қадамда модель ретінде нақты объект ғана емес абстрактылы, идеалдық құрылымдардың да жұмыс істеу мүмкіндіктері белгілі болды. Мұның мысалы математикалық модельдер бола алады. Математика негіздерін зерттеумен айналысатын математиктер мен философтардың еңбектерінің нәтижесінде модельдер теориясы жасалды. Онда модель бір абстрактылы математикалық құрылымның басқасына бейнелену, түрлендіру нәтижесі болып анықталады.
ХХ ғасырда модель түсінігі нақты және идеалдық модельдерді ќатар қамтитындай болып жалпыланды. Сондықтан, абстрактылы модель түсінігі математикалық модельдер шеңберінен шығып, әлем туралы білімдер мен танымдардың барлығына қатысты болды. Модель түсінігінің айналасындағы кең талқылаудың қазіргі кезде де жалғасып отырғандығын естен шығармау қажет. Бастапқыда ақпараттық, кибернетикалық бағыттардағы ғылыми пәндер аясында, содан соң ғылымның басқа да салаларында түрлі тәсілдермен іске асырылатын модель ретінде танылды. Негізінде модель білімнің мәнін нақтылау тәсілі ретінде қарастырылады.
1. Үстенова О, Нүсіпбеков С. Экономикалық жүйелерді модельдеудің математикалық әдістері – Астана, Фолиант баспасы, 2010 жыл.
2. Акулич И.Л. Математическое программирование в примерах и задачах. – М. Высшая школа 1986.
3. Власов М.П., Шимко П.Д. Моделирование экономических процессов. – -Ростов-на-Дону, Феникс, 2005.
4. Алесинская Т.В. Экономика – математические методы и модели. Таганрог 2002.
5. Житников С.А., Биржанова З.Н., Аширбеков Б.М. Экономика – математические методы и модели: Ученое пособие. – Караганда, издательство КЭУ, 1998.
6. Ә.Ж. Сапарбаев, Қ.А. Ахметов, А.Т. Мақұлова. Экономикалық – математикалық әдістер мен модельдер. Алматы: Қазақстан жоғары оқу орындарының қауымдастығы, 2005 жыл.
7. Беркінбаев К. М, Ажиханов Н. Т, Нұрыллаев А. М., Ниязова Г. Ж.. «Компьютерлік модельдеу негіздіері» (Оқу әдістемелік құрал) - Алматы, 2005 жыл.
8. Васильков Ю.В, Василькова Н. Н. «Компьютерный технологии вычислительний в математическом моделировании» уч. Пособие.- М:1999.
9. Горчанов А. А, Орлова И. В. «Компьютерные экономико – математическое модели» - М: Компьютер, ЮНИТИ, 1995.
10. Оспанов С. С, Асқарова Ж.А. « Экономикадағы сызықтық модельдерді талдаудың математикалық әдістері» (оқу - әдістемелік құрал) – Алматы, 2006 жыл.
11. Сапарбаев Ә.Ж , Мақұлова А.Т. « Экономикалық – математикалық әдістер мен модельдер» (Оқулық) – Алматы, « Бастау » баспасы, 2007 жыл.
12. Үсіпбаева М.Е. «Экономикаық – математикалық модельдеу пәнінің есептер жинағы» (оқу құралы) – Республикалық баспа кабинеті, Алматы, 1998 жыл.

Пән: Математика, Геометрия
Жұмыс түрі:  Курстық жұмыс
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:   
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министірлігі
Рымбек Байсейітов атындағы Семей қаржы-экономикалық колледжі РМҚК

Курстық жұмыс
Пән: Өндірістік және экономикалық үрдісін модельдеу

Тақырыбы: Модель типтері мен олардың түпнұсқасымен ұқсастық түрлері

Дайындаған:
3 негізгі ВТ - 2 тобының оқушысы Ануарбеков Д.Б.
Тексерген: Слямова Г.Б.
Қорғаған бағасы:_________

2016 - 2017 оқу жылы
МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ 3
I МОДЕЛЬ ТИПТЕРІ МЕН ОЛАРДЫҢ ТҮПНҰСҚАСЫМЕН ҰҚСАСТЫҚ ТҮРЛЕРІ 6
1.1 Модель типтері мен олардың түпнұсқасымен ұқсастық түрлері. 6
1.2 Модель және модельдеу түсініктері 9
II ЖҮЙЕЛЕРДІ МОДЕЛЬДЕУДІҢ БАСҚА БӨЛІМДЕРІНЕ ҚЫСҚАША ШОЛУ 12
2.1 Бағдарламалаудың статистикалық модельдері 12
2.2 Тиімді жоспарлау және басқару моделі 14
III СЫЗЫҚТЫҚ БАҒДАРЛАМАЛАУДЫҢ МОДЕЛЬДЕРІ 16
3.1 Сызықтық бағдарламалаудың модельдері 16
ҚОРЫТЫНДЫ 18
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 19

КІРІСПЕ

Бастапқыда модель деп анықталған жағдайда объектіні алмастыратын қандай да бір көмекші объекті аталған. Сондықтан табиғат заңдарының әмбебаптығы, модельдеудің жалпылығы, және біздің білімдерімізді модель түрінде бейнелеудің мүмкіндіктері сәйкессіз болды. Мысалы ертедегі философтар табиғи процесстерді модельдеу мүмкін емес, табиғи және жасанды процесстер түрлі заңдылықтарға бағынады деп санады. Олар табиғатты тек қана логиканың, талқылау әдістерінің, пікір алмасулардың, яғни замандық терминологияның, тілдік модельдеудің көмегімен бейнелеуге болады деп жобалады. Ұзақ уақыттар бойына модель түсінігі арнайы типтегі материалдық объектілерге ғана, мысалы манекен (адам денесінің моделі), плотинаның кішірейтілген гидродинамикалық моделі, кемелер мен самолеттердің, және жануарлардың модельдері ретінде қалыптасты.
Уақыт өте келе нақты объектілер жасанды сызбалардың, суреттердің, карталардың модельдік ерекшеліктері арќылы сипаттала бастады. Келесі қадамда модель ретінде нақты объект ғана емес абстрактылы, идеалдық құрылымдардың да жұмыс істеу мүмкіндіктері белгілі болды. Мұның мысалы математикалық модельдер бола алады. Математика негіздерін зерттеумен айналысатын математиктер мен философтардың еңбектерінің нәтижесінде модельдер теориясы жасалды. Онда модель бір абстрактылы математикалық құрылымның басқасына бейнелену, түрлендіру нәтижесі болып анықталады.
ХХ ғасырда модель түсінігі нақты және идеалдық модельдерді ќатар қамтитындай болып жалпыланды. Сондықтан, абстрактылы модель түсінігі математикалық модельдер шеңберінен шығып, әлем туралы білімдер мен танымдардың барлығына қатысты болды. Модель түсінігінің айналасындағы кең талқылаудың қазіргі кезде де жалғасып отырғандығын естен шығармау қажет. Бастапқыда ақпараттық, кибернетикалық бағыттардағы ғылыми пәндер аясында, содан соң ғылымның басқа да салаларында түрлі тәсілдермен іске асырылатын модель ретінде танылды. Негізінде модель білімнің мәнін нақтылау тәсілі ретінде қарастырылады.
Модель (Model, simulator) - 1) қасиеттері белгілі бір мағынадағы жүйенің немесе процестің қасиеттеріне ұқсас объектілер немесе процестер жүйесі; 2) сериялы бұйымдарды жаппай өндіруге арналған үлгі, эталон; кез-келген бір объекті жұмысы, мыс. процессордың жұмыс істеуін модельдейтін программа немесе құрылғы. Ол материялдық объект түрінде, математикалық байланыстар жүйесі ретінде немесе кұрылымы имитациялайтын программа күйінде құрастырылады да, қарастырылатын объектінің жұмыс істеуін зерттеу үшін қолданылады. Модельге қойылатын негізгі талап - оның қасиеттерінің негізгі объектіге сәйке келуі, яғни барабарлығы.
Модельдеу (Моделирование; simulation) - кез-келген құбылыстардың, процесстердің немесе объект жүйелерінің қасиеттері мен сипаттамаларын зерттеу үшін олардың үлгісін құру (жасау) және талдау; бар немесе жаңадан құрастырылған объектілердің сипатын анықтау немесе айқындау үшін олардың аналогтарында (моделінде) объектілердің әр түрлі табиғатын зерттеу әдісі. Модель төрт деңгейде түп нұсқаның орынбасары бола алады: 1-элементтер деңгейінде, 2- құрылым деңгейінде, 3- қалып-күй немесе қызметтік деңгейін, 4- нәтижелер деңгейінде. Сипаты бойынша модельдеу материялдық және идеалдық болып бөлінеді. Материялдық модельдеу объектінің геометриялық, физикалық, динамикалық және қызметтік сипатын нақты дәл береді. Идеалдық модельдеуге объектінің ойдағы бейнесі жатады. Ойша модельдеу тіл көмегімен іске асырылады.
Модель көрсетілу әдісіне қарай материалдық және ақпараттық болып үлкен екі топқа жіктеледі:
Модель

Ақпараттық
Материалдық

Вербалдық
Таң балық

Компьютерлік
Компьютерлік емес

Материалдық модельді басқа сөзбен заттық немесе физикалық деп айтуға да болады. Олар түпнұсқаның геометриялық және физикалық қасиеттерін көрсетеді. Материалдық модельдердің қарапайым мысалдарына балалар ойыншықтарын алуға болады. Ойыншықтар көмегімен кішкене кезінен бала қоршаған орта жөнінде түсінік ала бастайды. Мысалы, кішкене жұмсақ жолбарыс ойыншығымен ойнаған бала, зоопаркте оны бірден таниды. Сондай-ақ материалдық модельге биология кабинетіндегі құстар сұлбасы, тарих және география пәніндегі пайдаланылатын карталар, күн жүйесіндегі планеталардың схемалары, жер серігінің макетері т.б. мысал бола алады. Мектептегі оқу құралымен бірге физикалық және химиялық тәжірибелер де материалдық модель болады. Бұл тәжірибелер процестерді модельдейді. Сутегі мен оттегінің арасындағы реакцияны көрсету тәжірибесі арқылы поцесті бақылай аламыз. Материалдық модель объектіні, процесті, құбылысты материалдық жағынан зерттеуге мүмкіндік береді.
Ақпараттық модельді қолмен ұстап, көзбен көре алмаймыз. Себебі, олар тек ақпараттарға ғана құрылады. Мұндай модельдер қоршаған ортаны ақпараттық жағынан зерттеуге мүмкіндік береді.
Ақпараттық модель дегеніміз- объектінің, процестің, құбылыстың қасиеттері мен күйін сипаттайтын ақпарат жиынтығы және сыртқы әлеммен өзара байланыс болып табылады.
Таңбалық және вербалдық ақпараттық модельдер:
Объектіні немесе процесті сипаттайтын ақпарат әр түрлі көлемде, көрсету тәсілі түрліше және әр түрлі құралдармен берілу мүмкін. Әр адамның мүмкіндігі мен қиялы әр қилы болғандықтан алуан түрлілікке қойылар шек жоқ.
Ақпаратық модельге вербальдық (ағылшын тілінен аударғанда ауызша) модеь жатады. Бұл модель ойлау мен оның қорытындысы нәтижесінде алынады. Вербальдық модель ойда қалуы немесе сөзбен жеткізілуі мүмкін. Мұндай модельге жолдан өту кезіндегі біздің тәртібімізді жатқызуға болады. Адам жолдағы жағдайға талдау жасайды, бағдаршамға қарап немесе көліктің қандай жылдамдықпен келе жатқандығын бағдарлап жолдан өтуді алдын ала ойша жоспарлайды. Егер осы жоспар, Яғни модель дұрыс құрылса, жолдан өткен сәтті өтеді, ал дұрыс құрылмаса, оқыс жағдай болуы мүмкін. Сондай-ақ осындай модельге ақынның ойындағы өлең жолдарын, сазгердің әуенін т.б. мысал ретінде келтіруге болады.
Вербальдық модель дегеніміз-ойша немесе әңгіме түрінде жасалған ақпараттық модель.
Таңбалық модель деп арнайы таңбалармен, яғни кез келген жасанды тіл құралдарымен көрсетілген ақпараттық модельді айтады.
Таңбалық модельдерге сурет, мәтін, график, схемалар мысал бола алады. Вербальдық және таңбалық модельдер бір-бірімен өте тығыз байланысты. Адамның ойындағы вербальдық модель әр түрлі таңба арқылы көрсетілуі мүмкін. Керісінше, таңбалық модель арқылы шын мәніндегі модельді жинақтап, ойша оның дұрыс модельін құруға болады.
Мысалы, өзіміз білетін аңызда Ньютонның басына құлап түскен алма оған Жердің тартылыс күші жөнінде ой салды. Осы заңды таңбалар арқылы қорытып жазуға мүмкіндік берді.
Физикалық құбылыстың болу заңдылығын түсндіретін мәтінді оқыған соң, адамда ойша оның бейнесі жинақталады. Осылайша бейне нақты құбылысты тануға әсерін тигізеді.
Көрсету түріне қарай ақпаратық модельді мынадай топтарға жіктеуге болады:
Геометриялық модель - графикалық пішіндер мен көлемді конструкциялар.
Ауызша модель - иллюстрацияны пайдаланып, ауызша және жазбаша сипаттаулар.
Математикалық модельдер - процесстің немесе объектінің әр түрлі параметрлерін бейнелейтін математикалы формулалармен қатынастар.
Құрылымдық модельдер - схема, графиктер мен кестелер т.б.
Логикалық модель - ой қорытындысы мен шарттарды талдау негізінде алынған іс-әрекеттерді таңдаудың әр түрлі нұсқалары көрсетілген модельдер.
МОДЕЛЬ ТИПТЕРІ МЕН ОЛАРДЫҢ ТҮПНҰСҚАСЫМЕН ҰҚСАСТЫҚ ТҮРЛЕРІ

Модель типтері мен олардың түпнұсқасымен ұқсастық түрлері

Тәжірибеде қолданылып жүрген үлгілерді шартты түрде екіге бөлуге болады: физикалық және символдық. Өз кезегінде физикалық үлгілердің ішінде геометриялық ұқсастық модельдері мен моделі - аналогтары болады.
Геометриялық ұқсастық модельдері негізінен түпнұсқалық геометриялық сипаттамалары мен құрылымдарын кескіндейді. Мұндай модельдер бір немесе сондай физикалық жаралысында түпнұсқамен сыртқы ұқсастықты сақтайды. Модельдердің өлшемі теңбе - тең түрде азайтылған немесе түпнұсқамен салыстырғанда үлкейтілген болуы мүмкін.
Геометриялық ұқсастық модельдерінің артықшылығы, біріншіден, күрделі қымбат тұратын жүйелерді сараптама өткізу немесе экономикалық тиімді еместерді оларға ендіру мүмкіндіктері, екіншіден, күрделі түрде алынатын арнайы жүйедегі құрылым мен функциялар туралы түсінігі болуы, үшіншіден, алынған нәтиженің нақтылығы.
Геометриялық ұқсастық модельдердің негізгі кемшіліктеріне мыналар жатады:
Әрбір зерттелетін жүйелер үшін құрал мен уақыттың үлкен шығындарына байланысты ескіге қайта жасақталатын немесе жаңа модель құруды қажет етеді;
Модельдің бұл түрі жүйе динамикасын зерттеу үлгілері үшін нашар лайықталған.
Модель - аналогтар физикалық жаратылысында кейбір ерекшеліктері бола тұра, түпнұсқамен математикалық арақатынас бірлігін сызады, кейбір басқа да аналогтік процестердің көмегімен түпнұсқада көрініс табатын аналогтардың физикалық процестерін бейнелейді.
Символдық модельдерде басты орынды математикалық модельдер алады, өйткені мұнда математикалық немесе логикалық тәуелділіктері бар.
Математикалық модель сызушы құрылым мен нақты жүйе функциясының математикалық және логикалық қатысы жүйесін қамтиды. Математикалық модель өзінің физикалық жаратылысы жағынан түпнұсқадан ерекшеленеді. Түпнұсқа қасиетін зерттеуді математикалық модельдер көмегімен жүргізу ыңғайлы, арзан және физикалық үлгілеумен салыстырғанда уақыт аз кетеді. Көптеген математикалық модельдер жан - жақты болып келеді, олар әр түрлі жүйелерді зерттеуге пайдалану мүмкіндігі болады.
Жүйелердің кейбір түрлерінде, соның ішінде экономикалық жағдайда не ауыр, не оларды физикалық модель көмегінсіз елестету мүмкін емес.
Басты рөлді математикалық модельдеуді дамытуда ЭЕМ-ы алып отыр, мұнда үлкен жылдамдықпен логикалық операциялар мен түрлі күрделі есептер орындалатыны белгілі.
Модельдеудің негізгі проблемаларының бірі ретінде түпнұсқа және модель дәрежесін анықтауды көрсетуге болады. Түпнұсқа мен модельдер рөлінде болатын жүйелер әр түрлі және өзара толық ұқсас болуы мүмкін емес. Негізінде модельдеуде түпнұсқаның барлық сипаттары бейнеленбейді, тек қана сипаттамалық топтағылар анықталады. Мұнда бәрі зерттеу мақсатына байланысты болады.
Үш түрлі түпнұсқа мен модель аналогиялары (ұқсастығы) болады:
Изоморфизмдей;
Аналогия гомоморфизмдей;
Аналогия қатыс ұқсастығындай.
Изоморфизм (грек тілінен аударғанда тең, тұлға жағынан бірдей деген мағынаны білдіреді) - түпнұсқа мен модельдің тепе - тең құрылымын сақтайтын ұқсастық түрі. Элементтер мен байланыстар арсына өзара бір мәнді сәйкестілік орнататын жүйе изоморфтық жүйе деп аталады. Изоморфтық модель үлгісі түпнұсқа көшірмесінің кішірейтілген және үлкейтілген өлшемдері болып табылады: молекулалар моделі, фотосуреттер, әрекеттегі станок моделі, т.б.
Нақты жүйе күрделілігі соның ішінде экономикалық, абсолютті изоморфты модельдерді құруды қажет етпейтін ағымдағы процестерде кездеседі. Бұл модельдегі күрделі жүйе күшіне нақты жүйе негізгі сипаттамалары зерттеу мақсатына байланысты болады. Мұндай модельдер гомоморфтылар деп аталады. Мысалы, адам организмінің қандай да бір мүшесінің моделі оның құрылымын немесе функционалдығын білу үшін қажет, бірақ қан айналым жүйесін, жүйке жүйесін немесе т.б. ұстамауы мүмкін. Бағдарлама сызбасы негізінде сол бағдарламаның гомоморфты модельдерін, сонымен қатар тек алгоритмінің негізгі қадамдары және әрбір қадамы ашылмауына да жатады.
Изоморфизм тип қатыс теңдігін білдіреді. Сондықтан егер изоморфтың түп нұсқасы мен моделі болса, онда олардың арасында қатынас симметриялы болады. Гомоморфизмнің и изоморфизмен айырмашылығы - оның симметриялық қатыста болмауында. Гомоморфты модельдің әрбір элементі түпнұсқа элементіне сәйкес болады немесе керісінше. Мысалы, белгілі жердегі географиялық картаны алып қарайық, картадағы әрбір элементті жергілікті жер объектісіне сай қоюға болады. Дегенмен, картаға барлық объектілер көрінісі табуы мүмкін емес, сол себептен бұл жер жағдайының гомоморфты түрін жатады. Барлық изоморфизм гомоморфизм болады, алайда кері тұжырым дұрыс болмайды. Шындығында, модельдердің көп түрі изоморфты емес, гомоморфты болады.
Изоморфизм мен гомоморфизм түсініктері физикалық жаратылысы бірдей немесе бірдейге жуықты қамтитын жүйелерде қолданылады. Егер түпнұсқа мен модельдің физикалық табиғаты әр түрлі болса, аналогия туралы сөз болғанда, олардың арасындағы қатынас ұқсастығының мән мағынасы айтылады. Қатынас тепе - теңдігі мен элементтердің түрлі салыстыру ерекшелігі, мұндай аналогтарға сонымен бірге, екі жүйе элементтері арасындағы өзара байланыс заңдылықтары да тән.
Аналогтардың мұндай түрлері аналогтық және математикалық модельдеуде кездеседі.

Модель және модельдеу түсініктері

Негізгі ғылыми таным әдістерінің біріне сараптама жатады, ал оның ең таратылған әр түрлілігі - жүйелерді модельдеу әдісі.
Ішкі модельді ойша немесе материалды іске асырылатын жүйе деп түсінеді, өйткені зерттеу объектісін бейнелеп не елестетіп, оларды оқып - білу ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
«Жүйелік модель және оның элементі»
Модельдер көптігі, модельдер құрылымы
Модельдеу этаптары жайлы
Әлеуметтік жобалау және болжау ғылыми таным әдісінің методологиялық аспектілері
Объектілердің модификация әдістері
Тұлғаның қоғамдағы алатын орны
Паскаль программалау тілі
Машинажасау саласындағы сызу
Техникалық жүйелердің математикалық негіздері пәнінен алынған білімді автоматтандыру
Дүниеге қөзқарас пен оның типтері жайлы
Пәндер