Бухгалтерлік есеп пен есептілік ережесі, мақсаты, маңызы
1 Бухгалтерлік есеп пен есептілік ережесі, мақсаты, маңызы
2 Бухгалтерлік баланс, есеп жүйесі.
3 Шаруашылық операциялардың баланспен байланысы
4 Ұйым мүліктерімен пайда болу көздері.
5 Шаруашылық операцияларды бухгалтерлік есеп шоттарда көрсетілуі.
6 Тұрғылықты халықтан комиссияға алынған тауарлар есебі.
7. Ақшалай қаражаттары, есеп айырысу және несиелік қатынастар есебінің мақсаттары.
8. Кассадағы ұлттық және шетел валюталарындағы операцияларды құжаттық рәсімдеу есебі .
9. Басқада дебиторлармен есептесулердің есебі.
10. Банк несиелерінің есебі. Пайыз шығындарының есебі.
2 Бухгалтерлік баланс, есеп жүйесі.
3 Шаруашылық операциялардың баланспен байланысы
4 Ұйым мүліктерімен пайда болу көздері.
5 Шаруашылық операцияларды бухгалтерлік есеп шоттарда көрсетілуі.
6 Тұрғылықты халықтан комиссияға алынған тауарлар есебі.
7. Ақшалай қаражаттары, есеп айырысу және несиелік қатынастар есебінің мақсаттары.
8. Кассадағы ұлттық және шетел валюталарындағы операцияларды құжаттық рәсімдеу есебі .
9. Басқада дебиторлармен есептесулердің есебі.
10. Банк несиелерінің есебі. Пайыз шығындарының есебі.
Теориялық мағынасы бойынша бухгалтерлік есеп шаруашылық есептің бір түрі, өте күрделі экономикалық ғылым.
Бухгалтерлік есеп - шешім қабылдаушы тұлғалармен (қызметкерлермен) шаруашылық әрекеттерді байланыстырушы буын. Ұйымдағы болып жатқан шаруашылық әрекеттермен шаруашылық операцияларды тіркеп есепке алады. Сондықтан бухгалтерлік есептің мақсаты:
– шаруашылық әрекеттерді қадағалайды;
-қадағалаудың барысында мәліметтерді ақшалай, еңбекті және натуралды өлшегіштермен өлшейді;
- алынған мәліметтерді тіркегіштерге тіркейді;
- барлық әрекеттерді бастапқы құжаттар негізінде шоттар жүйесінде өңдейді;
- пайдаланушыларға басқарушылық шешімдер жасау үшін есептілік жасалып тапсырады. Осыдан, бухгалтерлік есеп бақылаушылық, ақпараттандыру және аналитикалық қызметтерді атқарады.
Кәсіпкерлік ұйымда бухгалтерлік есепті ұйымдастырып жүргізу үшін шаруашылық әрекеттердің формаларымен түрлерін айыра білу қажет.
Бухгалтерлік есеп - шешім қабылдаушы тұлғалармен (қызметкерлермен) шаруашылық әрекеттерді байланыстырушы буын. Ұйымдағы болып жатқан шаруашылық әрекеттермен шаруашылық операцияларды тіркеп есепке алады. Сондықтан бухгалтерлік есептің мақсаты:
– шаруашылық әрекеттерді қадағалайды;
-қадағалаудың барысында мәліметтерді ақшалай, еңбекті және натуралды өлшегіштермен өлшейді;
- алынған мәліметтерді тіркегіштерге тіркейді;
- барлық әрекеттерді бастапқы құжаттар негізінде шоттар жүйесінде өңдейді;
- пайдаланушыларға басқарушылық шешімдер жасау үшін есептілік жасалып тапсырады. Осыдан, бухгалтерлік есеп бақылаушылық, ақпараттандыру және аналитикалық қызметтерді атқарады.
Кәсіпкерлік ұйымда бухгалтерлік есепті ұйымдастырып жүргізу үшін шаруашылық әрекеттердің формаларымен түрлерін айыра білу қажет.
Бухгалтерлік есеп пен есептілік ережесі, мақсаты, маңызы
Теориялық мағынасы бойынша бухгалтерлік есеп шаруашылық есептің бір түрі, өте күрделі экономикалық ғылым.
Бухгалтерлік есеп - шешім қабылдаушы тұлғалармен (қызметкерлермен) шаруашылық әрекеттерді байланыстырушы буын. Ұйымдағы болып жатқан шаруашылық әрекеттермен шаруашылық операцияларды тіркеп есепке алады. Сондықтан бухгалтерлік есептің мақсаты:
- шаруашылық әрекеттерді қадағалайды;
-қадағалаудың барысында мәліметтерді ақшалай, еңбекті және натуралды өлшегіштермен өлшейді;
- алынған мәліметтерді тіркегіштерге тіркейді;
- барлық әрекеттерді бастапқы құжаттар негізінде шоттар жүйесінде өңдейді;
- пайдаланушыларға басқарушылық шешімдер жасау үшін есептілік жасалып тапсырады. Осыдан, бухгалтерлік есеп бақылаушылық, ақпараттандыру және аналитикалық қызметтерді атқарады.
Кәсіпкерлік ұйымда бухгалтерлік есепті ұйымдастырып жүргізу үшін шаруашылық әрекеттердің формаларымен түрлерін айыра білу қажет.
Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік ұйымдардың түрлері мен формалары
Коммерциялық емес ұйымдар
Коммерциялық ұйымдар
Шаруашылық серіктестігі
( заңды жеке меншік)
Қоғамдық бірлестіктер
Қауымдастықтар формасындағы заңды тұлғалардың бірлестіктері
Қоғамдық қорлар
Тұтыну кооперативттері
Діни бірлестіктер
Қауымдастықтар формасындағы заңды тұлғалардың бірлестіктері
Толық серіктестік
Командиттік серіктестік
Жауапкершілігі шектеулі
серіктестік
Қосымша жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер
Еншілес тәуелді ұйымдар
Акционерлік қоғам (аралас меншік)
Мемлекеттік кәсіпорын
(Мемлекет меншігі)
Шаруашылық жүргізуші құқындағы
Жедел басқару құқындағы (қазынашылық кәсіпорын)
Өндірістік кооператив
шағын бизнес (жеке кәсіпкерлер)
жалпы бірдей белгіленген тәртіп негізінде;
патент негізінде арнаулы салық режимі;
оңайлатылған декларация негізінде салық режимі.
Кәсіпкерлік ұйымда бухгалтерлік есепті жүргізуі заңды және белгілі талаптар бойынша ұйымдастырылады, сондықтан әр бухгалтердің өзіндік арнайы қызметі белгіленеді.
Қаржылық есептілік
(баланс, пайдамен залал туралы есептілік, ақша қаражат қозғалысы туралы, меншікті капиталдың өзгерісі туралы)
Бас кітап
Есептік регистрлар
(журналы- ордерлер, ведомосттер)
Статистикалық есеп
Қаржылық есеп
Салықтық есеп
Құжаттарды өңдеу
(есеп жүйесінде жазбаларды тіркеу)
Басқарушылық
Жинақтамалы құжаттар (есептіліктер, есептемелер)
Бастапқы құжаттар (актілер,шот-фактуралар,накладнойла р ... )
Келісімдер, келісім-шарттар, шарттар және нормативті-құқықтық актілер
Ұйымда бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы 4-деңгейлі нормативті құжаттар негізінде жүзеге асырылады:
бірінші деңгейлі ҚР Заңы № 234-ІІІ 2007жылы 28.02. Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілігі туралы. Бұл құжат бойынша бухгалтерлік есеп - кәсіпкерлік ұйымда болып жатқан құбылыстарға ақпарат жинақтау, тіркеу және оларды қорытындау қызметін атқарады;
екінші деңгейлі құжат - ХҚЕС (41 стандарт 2005-2006ж.) және ҰҚЕС (31.01.2013ж.). Бұл құжат бухгалтерлік ақпаратты ұсынуға (жасауға, тапсыруға), өлшем мен бағалаудың ережелерін, тәртібін анықтайды;
үшінші деңгейлі нормативті құжат ол- ҚР ҚМ-лігінің нормативті актілер, нұсқаулар, Бухгалтерлік есепті жүргізу ережесі 2007ж 22.06 ҚР ҚМ болып танылады.
Бухгалтерлік есепті жүргізу ережесі қарастырады ұйымда бухгалтерлік есепті ұйымдастырып жүргізудегі негізделетін заңды, нормативті құжаттарын, бухгалтерлік есептің негізгі мақсаттарын, қаржылық есепті жасап беруін. Бұл жағдайлардан басқа толық және нақтылы қарастырылған:
Бухгалтерлік есепті ұйымдастыруы;
Шаруашылық операцияларды бастапқы құжаттармен және есептік регистрлармен рәсімдеуі;
Кассада кассалық операциялар есебін жүргізу және ақша қаражатты түгендеу тәртібі туралы;
Ұйымдағы қорлар есебін жүргізу және қорларды түгендеу тәртібі туралы;
Ұйымдағы негізгі құралдар мен МЕА есебін жүргізу және түгендеу тәртібі туралы;
кассалық операциялардың түгендеу нәтижелерін қорытындылау туралы;
төртінші деңгейлі нормативті құжат ұйымның есеп саясаты болып танылады.
Есеп саясат - ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдістері мен тәсілдерінің жиынтығы, нақты негіздермен принциптер, кәсіпорын қаржылық есеп беру барысында қабылдаған ережелер, қағидалар, тәжірибелер және жағдайлар.
Ұйымның есеп саясатын бас бухгалтер құрастырады басшысы бекітеді.
Ұйымның есеп саясаты қамтиді: жалпы бөлімді, ұйымдастыр-техникалық бөлімді, әдістемелік бөлімді және есеп саясаттың орындалуын бақылауды.
Жалпы бөлім ұйымның есеп саясатының құрылуы, заңды құжатрға негізделуі және құрылу барысында қандай ерекшеліктерге негізделгенін қарастырады.
Ұйымдастыру-техникалық бөлім - ұйымның құрылуы, мекен жайі, шаруашылық бағыты, мақсаты, қызметкерлер саны, құрылтайшылар туралы, құжат айналымы т.б. сияқты мәліметтерді қарастырады.
Есеп саясаттың әдістемелік бөлімінде бухгалтерлік есеп шоттардың қолдануы (4-ші санының белгіленуі), құндылықтардың бағалану әдістері, тозу есептеуде қолданатын әдістері, түгендеу жасаудағы комиссия мүшелері, кассадан жауапкершілікке босатылатын қызметкер тізімі, іс сапарға баруда есептелінетін тәулік шығандардың қаражат шектелуі, түгендеу нәтижесінде жетіспеушілікке қолданатын табиғи шығындардың нормалары т.б. сияқты маңызды жағдайлар көрсетіледі.
Есеп саясаттың орындалуына ұйымның басшысы жауапты болып табылады.
Бухгалтерлік баланс, есеп жүйесі.
Ұйымның шаруашылық әрекеттермен басқару үшін ресурстар және оның пайда болуы туралы мәліметтер қажет. Ағымдағы активтермен басқаруы тез арада экономикалық пайданы көздейді, сондықтан неғұрлым олар айналымда болса солғұрылым ұйым үшін тиімді.
Осы әрекеттердің бәрі бухгалтерлік есепке алыным тиісті регистрларға тіркелгеннен кейін қаржылық есепте көрсетіледі. Қаржылық есептің төрт формасының ең бастысы - ол, бухгалтерлік баланс. Бухгалтерлік баланс екі бөлімнен қалыптасқан есептіліктің формасы. Бір бөлімі - актив деп аталады, екінші бөлімі - пассив деп аталады.
Актив жағы екі бөліктен құрылған, онда ұйымның ресурстары көрсетілген (қысқа және ұзақ мерзімді). Ал, пассив жағы үш бөлімнен құрылған, онда міндеттемелер (қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді) және ұйымнын меншікті капиталы.
Сонымен бухгалтерлік баланс - бұл бухгалтерлік есептің бір элементі. Баланс деген сөз теңестіруді білдіреді. Актив болу керек міндеттемелермен меншікті капиталға тең.
Баланстың әр жолы баб болып аталады.
жылдың -----------------
Бухгалтерлік балансы
( 1 Форма)
Ұйым аталуы ---------------------------------- -----
Ұйымның шаруашылық түрі ----------------------------------- -
Ұйымдастыру - құқықтық формасы -----------------------------------
Ұйымның мекен жайы ---------------------------------
Мың теңге
Активтер
Жол коды
Жылдың соңғы қалдығы
Жылдың бастапқы қалдығы
І. Қысқа мерзімді активтер
Ақша қаражаты
010
Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар
011
Қысқа мерзімді дебиторлық берешектер
012
Қорлар
013
Ағымағы салықтық активтер
014
Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер
015
Басқа қысқа мерзімді активтер
016
Барлық қысқа мерзімді активтер
100
ІІ. Ұзақ мерзімді активтер
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар
020
Ұзақ мерзімді дебиторлық берешектер
021
Үлестік қатысу әдіспен есепке алынатын инвестициялар
022
Жылжымайтын мүлікке инвестиция
023
Негізгі құралдар
024
Биологиялық активтер
025
Барлау және бағалау активтер
026
Материалдық емес активтер
027
Кейінге қалдырылған салықтық активтер
028
Басқа ұзақ мерзімді активтер
029
Барлық ұзақ мерзімді активтер
200
Баланс ( 100жол + 200жол)
III. Қысқа мерзімді міндеттемелер
030
Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер
031
Салықтар бойынша міндеттемелер
032
Басқа да міндетті және ерікті төлемдер бойынша міндеттемелер
033
Қысқа мерзімді кредиторлық берешек
ть
034
Қысқа мерзімді бағалау міндеттемелер
035
Басқа қысқа мерзімді міндеттемелер
036
Барлық қысқа мерзімді міндеттемелер
300
IV. Ұзақ мерзімді міндеттемелер
Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер
040
Ұзақ мерзімді кредиторлық берешек
041
Ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелер
042
Кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер
043
Басқа ұзақ мерзімді міндеттемелер
044
Барлық ұзақ мерзімді міндеттемелер
400
V. Капитал
Жарғылық капитал
050
Төленбеген капитал
051
Сатып алынған жеке меншік үлестік аспаптар
052
Эмиссиялық кіріс
053
Резервтер
054
Бөлінбеген табыс (жабылмаған залал)
055
Аздық үлес
056
Барлық капитал
500
Баланс (300жол +400жол+ 500жол)
Ұйым басшысы
Бас бухгалтер
Мөр орны
Шаруашылық операциялардың баланспен байланысы.
Бухгалтерлік баланс белгілі мерзімге ұйымдағы мүліктерімен қаржылық жағдайы туралы ақпаратқа есептілік. Бұл мәліметтер ұйымда болып жатқан шаруашылық қозғалыстарға қарай өзгеріп отырады. Бір бабтарында көрсеткіш көбееді, басқа бабтарында азаяды. Шаруашылық әсерінен осы өзгерістер төрт түрге бөлінеді (типке).
І типте - баланстың актив жағындағы бабтары көбееді де азаяды, бірақ баланс валютасы өзгеріссіз қалады.
ІІ типте - баланстың пасив жағындағы бабтары көбееді де азаяды, бірақ баланс валютасы өзгеріссіз қалады.
ІІІ типте - баланстың актив жағындағы бабы да көбееді, баланстың пасив жағындағы бабы да көбееді, бірақ баланс валютасы өзгеріссіз қалады.
ІV типте - баланстың актив жағындағы бабы да азаяды, баланстың пассив жағындағы бабы да азаяды баланс валютасы өзгеріссіз қалады.
Мүліктер мен олардың көздерінің өзгерісін болдыратын шаруашылық әрекеттер мен оқиғалар шаруашылық операциялар деп аталады.
Шаруашылық операцияларының әсерінен мүлік өзгереді, ал он бухгалтерлік баланста көрсетілетін болғандықтан, оның әсерін баланс та өзгереді.
Мысалы, ай ішінде келесіден шаруашылық операциялары жүзеге асқан.
Жұмысшылардың еңбек ақысын төлеу үшін кассаға е.а. шотынан ақша түсті - 145 000 теңге.
Банк несиесі есебінен мердігерлер шоты төленді - 180 000 теңге.
Алынған материалдар үшін жабдықтаушы шоты төлемге қабылданды - 80 000 теңге.
Кассадан еңбек ақы берілді - 140 000 теңге.
Сөйтіп, шаруашылық операциядардың нәтижесінде баланаста келесіндей өзгерістер болады:
1
А + және А - А = П
Активтің бір бабы көбейеді, ал екіншісі
сол сомаға азаяды. Баланс валютасы өзгермейді.
2.
П+ және П - А = П
Пассивтің 1 бабы кқбейеді де, екіншісі
сол сонаға азаяды. Баланс валютасы
өзгермейді.
3
А +және П +А = П
Бірдей сомаға активтегі де, пассивтегі
де баптар көбейді. Баланс валютасы да
сол сомаға көбейеді.
4
А - және П - А = П
Активтегі және пассивтегі баптар бірдей
сомаға азаяды. Баланс валютасы сол сомаға азаяды.
Кез келген шаруашылық операцияның нәтижесінде баланс Активі мен Пассивінің тепе-теңдігі әрқашан сақталады.
Тапсырма:
Шаруашылық операциялардың типтерін анықтау:
1. Ағымдағы банктік шоттан жеткізушілерге берешек аударылды 154000тг.
2. Кассаға сатыпалушылардан берешек кірістелді 103400тг.
3. Банк несиесі арқылы жеткізушілерге берешек төленді 331000тг.
4. Жеткізушінің шоты қызметкер арқылы төленді 75200тг.
5. Жеткізушіден материалдар қоймаға кірістелді 112300тг.
6. Жұмыскерлерге еңбек ақы кассадан төленді 51600тг.
7. Қызметкердің жауапкершілігіне кассадан босатылды 56400тг.
Ұйым мүліктерімен пайда болу көздері.
Бухгалтерлік есеп пәні - ұйымның шаруашылық операцияларымен процесстері.
Ал, бухгалтерлік есептің объектісі - ұйымның активтері, міндеттемелері, меншікті капиталы, кірістермен шығыстары және пайдасымен залалы.
Бухгалтерлік есептің әдістері мен элементтері - ол, құжаттандыру, шот пен екі жақты жазу, бағалаумен калькуляция, түгендеу, бухгалтерлік баланс пен қаржылық есептілік.
Ұйымдағы әр жасалған шаруашылық операциядан объектілердің өлшемдері, көлемдері өзгерістерге ұшырап отырады. Ұйымның шаруашылық операциларда қолданатын құралдары активтер болып аталады, ал олардың пайда болған көздері міндемелер болады. Шаруашылық әрекетрді жүргізу үшін жұмсалатын қаражат меншікті капитал болады, ал шаруашылық процестерден анықталған қаржылық нәтиже кіріс немесе зиян болуы мүмкін.
Активтер мерзіміне қарай қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді болып бөлінеді, олар ақша қаражаттар (банктегі есеп айырысу шоттағы, ұйым кассасындағы), инвестициялар, қорлар, дебиторлық берешектер ( ұйым қызметкерлерінің, сатыпалушылардың)... .
Пайда болу көздер (пассивтер) мерзіміне қарай қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді болып бөлінеді, жеткізушілерге кредиторлық берешектер, банкке алынған несие үшін, жұмысшыларға еңбекақы ретінде, бюджетке салықтар ретінде... .
Меншікті капитал - жарғылық капитал, эмиссиялық кірістер, бөлінбеген табыс.
Тапсырма: берілген мәліметтерді ұйымның активпен пассивіне бөліп төмендегі кестеге орналастыр:
1 Ағымдағы банктік шоттағы ақша қаражат
331000
2
Негізгі құралдар
1533260
3
Кассадағы ақша қаражат
14000
4
Қызметкердің дебиторлық берешек есебі
3200
5
материалдар
124300
6
Жеткізушілермен мердігерлерге берешек
75360
7
Жарғылық капитал
1873200
8
Жұмысшыларға еңбекақы бойынша берешек
572000
9 Сатыпалушылардың дебиторлық берешегі 514800
актив
Сома, тг
М МК (пассив)
Сома, тг.
Жиыны
Жиыны
Бухгалтерлік есеп шоттар ұғымы, шот жоспар құрылымы
Бухгалтерлік есептің шот жоспары №185 2007ж 23.05 ҚР ҚМ бекітілген.
Бухгалтерлік есептің шот жоспары негізгі және уақытша шоттардан құрылған, олар 8 бөлімнен қалыптасқан:
І бөлім - қысқа мерзімді активтер - негізгі активті ;
ІІ бөлім - ұзақ мерзімді активтер - негізгі активті;
ІІІ бөлім - қысқа мерзімді міндеттемелер - негізгі пассивті;
ІV бөлім - ұзақ мерзімді міндеттемелер- негізгі пассивті;
V бөлім - капитал мен резервтер - негізгі пассивті;
VІ бөлім - кірістер - транзиттік пассивті;
VІІ бөлім - шығыстар - транзиттік активті;
VІІІ бөлім - өндірістің есеп шоттары - транзиттік, калькуляциялық, активті.
Бухгалтерлік есептің шот жоспарының бөлімдері бухгалтерлік есепте пайдалану бағытына қарай активті және пассивті болып бөлінеді.
Шоттардың жоспарындағы бухгалтерлік есептің синтетикалық шоттары өтімділікті азайту ретінде ашылады. Шоттардың жоспарындағы бухгалтерлік есеп шоттарының нөмірлері төрт белгіден тұрады. Нөмірдің бірінші саны - бөлімге тиістілігін, өтімділікті азайту тәртібімен орналасқан, екіншісі - кіші бөлімге тиістілігін, үшіншісі - синтетикалық шоттардың топтарына тиістілігін, төртінші сан синтетикалық шоттардың орналасу өтімділігі тәртібімен ұйым дербес анықтайды.
Бухгалтерлік есептің шот жоспардың негізгі шоттары баланстың бабтарын толық қамтиды.
Әр-бір активке, міндеттемеге немесе капиталға жеке шот ашылады.
Шот дегеніміз екі бөліктен құрылыған кесте - теріс жағы дебет, оң жағы кредит деп аталады. Дебет жығына жиналатын сомалар дебет айналымы, кредит жағына жиналатын сомалар кредит айналымы деп аталады. Активті шоттарда сальдо үнемі дебетте, пассивті шоттарда сальдо кредитте болады. Активті шоттардың көбеюі (+) кіріске алынуы дебетте, азаюы (-) шығысқа шығарылуы кредитте жазылады.
Дактивті шот-да К
Б-қы с.
Д Капитал шот К
Б-қы с.
Д Міндет-р шот К
Б-қы с.
+ Көбеюі
-Азаюы
- Азаюы
+Көбеюі.
-Азаюы
+Көбеюі.
С-ғы с.
С-ғы с.
С-ғы с.
С с-до = Бс + Д а - Ка С с-до = Бс + Ка - Да С с-до = Бс + Ка - Да
Шот корреспонденцияны дұрыс көрсету үшін мына жағдайларға көңіл аударылу керек:
Шаруашылық операцияда қандай шоттар қолданылады (объект).
Шоттардың маңызын анықтап алу керек (актив, міндеттеме, капитал).
Шаруашылық операция әрекетінде қандай өзгерістер анықталды (көбеюі, азаюы).
Шаруашылық операцияның өзгерістерінде қандай шоттар дебеттелді, қандай шоттар кредиттеледі.
Мысалы: Алынған отын үшін жеткізушінің шоты акцептелді 100000тг.
Бұл жерде, екі объект ескеріледі: кірістелген отын 1310шот және жеткізушінің алдында міндеттеме 3310шот.
1310шот - актив шоты, 3310 - міндеттеме (пассивті) шоты.
Кәсіпорын қоймасында актив көбейді, жеткізушінің алдында міндеттеме пайда болады (қаражат бойынша берешек болып табылады).,
Шаруашылық операцияларды бухгалтерлік есеп шоттарда көрсетілуі.
Әр бір шаруашылық операция бухгалтерлік есеп шотта екі жақты жазу әдіспен жазылады, бір сома бір шоттың Д-не екінші шоттың К-не жазылады, сондықтан баланстық теңестру сақталады. Ол үшін шаруашылық операцияның объектісін анықтап алу керек, мысалы жұмысшылардың еңбекақысын төлеу үшін ағымдағы банктік шоттан ұйым кассасына 600000тг.алынды. Бұл жерде объект болып банктік шот және касса болады. Енді ақша қайдан алынды, қайда салынды екенін анықтау керек, ол кассаға алынды, банктік шоттан есептен шығарылды (кетті), сондықтан болады Дт 1010 Кт 1030.
Шаруашылық операцияларды құжаттау
Бухгалтерлік есеппен қаржылық есептілігі туралы Заңға сәйкес бухгалтерлік құжаттау деген қамтиды: бастапқы құжаттауды, бухгалтерлік есептік регистрлердіқаржылық есептілікті және есеп саясатты.Ал барлық бухгалтерлік жазбалар бастапқы құжаттар негізінде.
Бастапқы құжаттар- шаруашылық операциялардың нақты жасалғаны туралы дәлелдейтін факт.
2007ж 21.06 №216 ҚР ҚМ "Бастапқы құжаттардың формаларын бекіту" бұйрығы және Есептік регистрлер бекітілген.
Келісім-шарт
Жеткізушіге сенімхат
накладной
тіркеу
Шот-фактура, басқа тіркелім құжаттар
Бухгалтерлік баланс және қаржылық есеп
Бухгалтерлік есеп регистрларға жазу
Жауапты-тұлғаның есебі
Қоймаға кірістелу
Кіріс
ордер
Бухгалтерияға тапсыру
Кез келген ұйым өз әрекеттерін жүзеге асыру үшін алдымен келісім шарт жасайды, тауар алам деген ұйымға сенімхат (кітапта тіркеледі) береді.
Сенімхат бойынша жеткізушінің қоймасы шығыс накладной жазады, осы құжат негізінде сол ұйымның бухгалтериясы шот-фактура толтырады (кітапқа тіркеледі). Аталған құжаттар рәсімделіп болғаннан кейін жеткізуші сатыпалушыға жүкті жеткізіп береді. Сатыпалушының қоймасына жүк шот-фактура бойынша түгенделіп қарап алынады. Шот-фактура бухгалтерияға (кітапқа) тіркеледі, қоймашы (жауапты тұлға) қабылдап алғанда кіріс ордерін жазады. Есептік кезең соңында әр жауапты тұлға осындай әрекеттері үшін бухгалтерияға материалдық (тауарлық) есебін тапсырады. Берілген сенімхат журналына белгі жазылады - келіп түскен жүкке. Бухгалтер есептерді өңдеп бухгалтерлік есеп регистрларға түсіреді. Осылай әр құжаттың мәліметтері бухгалтерлік баланста көрініс табады.
Саудалық ұйымдарда бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы
Тауар қандай мақсатпен және қанша алынатынына байланысты, тауар айналымы -көтерме; (қойма және транзиттік)
- бөлшектік болуы мүмкін.
Көтерме тауар айналымы дегеніміз- тауарды әрі қарай көп бірліктермен қайта сатуды атайды.
Бөлшектік тауар айналымы - бұл тауарды тікелей тұтынушыларға сатуды айтады, тауарды бөлшектеп немесе бір-біреуден сатады.
Саудадағы есептің негізгі объектісі болып тауар табылады. Тауарлық-материалдық қорларды есепке алу тәртібі ҰҚЕС-та және 2 Қорлар ХҚЕС белгіленген. Осы стандарттарға сәйкес, субъект қорларды кемінде екі шамадан өлшеуге тиіс: өзіндік құн мен аяқтауға және өткізуге жұмсалатын шығындарды шегергендегі сату құны (өткізудің таза құны).
Қорлардың өзіндік құны, ол оларды сатуға тұрған жеріне дейін жеткізу және оларды жеткізу мақсатында жүргізілген сатып алуға, қайта өңдеуге және өзге де шығындарға жұмсалған барлық шығындар жиыны.
Тауарларды (өнімдерді) өткізгеннен түскен түсім тауарайналым болып табылады.
Барлық тауар операцияларын үш түрге бөлуге болады:
1 тауардың түсуі;
2 тауарларды сату;
3 басқа тауарлық операциялар - тауар шығындарын есептен шығару, тауарды сұраныстан артық ұсыну (және бағалау), тауарды пайдалану мерзімінде сатуды үлгермеу, түгендеу қорытындыларын қамту, тауарларды ұйым ішінде алмастыру т.б.
Әр тауар операциясы оны жүзеге асыру барысында тиісті құжатпен рәсімделеді. Құжаттардағы мәліметтердің растығы туралы жауапкершілік осы құжатты құрастырған және қол қойған тұлғаларға жүктеледі.
Сауда кәсіпорындарына тауарлар түрлі жеткізушілерден, олармен жасалынған сату-сатып алу келісім-шарттарына, комиссиялық келісімдеріне, агенттік келісімдер т.б. сәйкестерден түседі.
Жеткізушіден тұтынушыға дейін тауардың қозғалысы тауарлық-ілеспелі құжаттармен рәсімделеді: тауарлық накладнойлар, көліктік жүк құжаттары, шоттар және салық шот-фактуралары.
Тауардың негізгі құжаты болып жүкті жіберуші, яғни жеткізуші толтыратын жүк құжат табылады. Қосымша құн салығының сомасын қамту үшін шот-фактура толтырылады. Ілеспелі құжатқа тауар сапасын растайтын құжатты - сәйкестік сертификаты қоса ұсынылады. Халықтық тұтыну тауарларын сертификаттау Қазақстан Республикасының Стандарттау және сертификаттау туралы Заңына сәйкес асырылады. Сертификаттауға тиіс өнімнің жұмыс, қызметтердің тізілімін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді. Саудада міндетті сертификаттауға тамақтану өнімдері, және адам денесінің қорғалмайтын жерлерімен байланыс жасайтын халықтық тұтыну тауарлары: киім, парфюмерия, косметикалық және жуу құралдары т.б. жатқызылады. Өнімді сертификаттауды құқығы бар органдар жүзеге асырады.
Тауарларды тікелей жеткізушілердің қоймаларынан алу үшін, сауда ұйымы өз өкіліне сенімхаттарды тіркеу кітабіне қолын қойдырып, сенімхат береді. Бухгалтерлік бөлімінде берілген, пайдалынған, және пайдаланылмаған сенімхаттарды қатаң түрде есепке алу жүргізіледі.
Сауда кәсіпорнында тауарларды қабылдау ілеспелі тауар құжаттарының негізінде, тауарларды саны мен сапасын мұқият тексеруден кейін жүзеге асырылады. Егер де тауарды қабылдауда нақты түскен тауарлардың көрсетілген ілеспелі құжаттан саны мен сапасына қатысты келіспеушіліктер болса, толтырылады:
акт, егер келіспеушілік теміржол станциясынан тауар қабылданғанда болғаны анықталса кемежай;
саны мен сапасында анықталған келіспеушілікке жасалатын акті, егер келіспеушілік тауар сауда кәсіпорынан қабылданғанда болғаны анықталса;
Ілеспелі құжатсыз қабылданған тауарлар комиссиямен қабылданып, қабылдау актісімен рәсімделеді. Әкімшіліктің шешімі бойынша бұл тауарларға ақша төленіп, сауда кәсіпорнында қабылданып немесе кейіннен жеткізушіге қайтару мақсатымен жауапты сақтауға тапсырылуы мүмкін.
Тауарлардың көтерме саудасы екі форма арқылы жүзеге асырылады: қоймалық және транзиттік. Қоймалық айналымында тауар сауда фирмасының қоймасы арқылы көптеген бірлікпен өтеді. Транзиттік айналымда тауар өндіруші жеткізуші сауда фирмасының өкімі бойынша тауарды тікелей сатып алушыға тиейді, бірақ тиелген жүктерге есеп делдалдық сауда фирмасы (қоймасы) арқылы жүзеге асырылады.
Тауар
тауар жіберу
құжат рәсімдеу және есеп айырысу
Сатып алушы
Сауда фирмасы (делдал)
Өндірістік кәсіпорын
Ал, транзиттік айналымдағы тауардың қозғалысы мен есептесуі сатып алушыларға қоймадан тиелген құжаттарының негізінде есепке көрсетілетіндер:
біріншіден, сатып алушылардың тиелген тауарларға сату бағалары бойынша берешегі және бюджетке түсетін қосымша құңға салық салу;
екіншіден, сату бағасы бойынша сатылған тауарлардың құнын есептен шығару.
Сатылған тауарларды есептен шығару тәртібі тауарларды сақтауды ұйымдастыру тәсіліне партиялық немесе іріктеме және есепке алу саясатында қабылданған сатылған тауарларды өзіндік құнын анықтау әдісіне байланысты болады.
Бір тауарлар түрлі жеткізушілерден түседі және бір жеткізушіден түрлі бағалармен және түрлі мезгілде. Ал, ұйым өткізуде нарыққа байланысты өткізуге өз бағасын ұсынады.
Тұтынушыларға сатып алу бағасы бойынша жіберілген және қолданатын әдіске сәйкес есептелінген тауардың құны 1330 Тауарлар шоты кредитінде 7010 шотының дебетіне шығарылады.
Тауарды жеткізуге байланысты жасалынған келісімдерге сәйкес, сауда фирмасы тауардың алдын-ала ақшасын алуы мүмкін. Тауарды жеткізуге алынған алдын-ала ақының есебі 3510 Қысқамерзімді алынған ақшалар пассивтік шотында есепке алынады.
Тауардың бухгалтерлік есептегі бағасын таңдауға тауар айналымының түрі көтерме немесе бөлшектік және әр номенклатура бойынша тауардың сандық-сомалық тұрғыдағы есепке алу бойынша анықталалды. Көтерме және бөлшектік саудасында әр тауар бірлігін есепке алуды ұйымдастыру мүмкіндігінде, тауар есебі сатып алу бағасы бойынша жүргізіледі. Тек тауар бөлшектеп сатылғанда және қандай және қанша атаудағы тауарлардың сатылғанын есептеу мүмкіндігінің жоқтығында, тауарды сатылу бағасы бойынша есепке алу қажеттілігі туындайды. Тауарды сатылу бағасы бойынша есепке алу тауардың және сатылған тауар түсімін сақталуын бақылайды. Ал сол кезде сатып алу бағасы бойынша есеп әкімшілік тарапынан толық түсімге ішкі бақылауды күшейтуді және материалдық-жауапты тұлғалардың тарапынан ұрлау және алаяқтықты болдырмауды көздейді.
Бөлшектік саудада тауарды сату кезеңі болып оларды сатып алушыға тапсыру болып саналады. Қолма-қол есеппен сатылған тауарлардың түсімінің мөлшері туралы мәлімет қолма-қол сатылған тауарлар туралы мәлімет беретін құжаттарында қамтылған.
Қолма-қол ақшаға сатылған тауарды ресми құжаттау тәртібі бақылау-кассалық аппаратты қолдану немесе қолданбай ұйымдастырылған сатып алушыдан нақты ақшаны алу тәсіліне байланысты болады. Бақылау-кассалық аппараттарды қолдану аясындағы бірегей саясатты іске асыру мақсатымен Қазақстан Республикасының Өкіметі Халықпен есептесудегі фискалдық есі бар бақылау-кассалық аппаратты қолдану туралы қаулысын қабылдады.
Бөлшектік сауда кәсіпорындарымен алынған нақты ақша қызмет ететін банкілерге тапсырылуы тиіс. Нақты сатылған тауар ақшасы банкке инкассатор арқылы, ілеспелі ведомостьпен тапсырылуы мүмкін, оның бірінші данасы ақшасы бар сөмкеге салынады, екіншісі кәсіпорында қалады. Сонымен қатар, бөлшектік сауда кәсіпорыны нақты ақшаны тікелей банкке нақты ақша төлеу жарнасы бойынша немесе тиісті келісім жасалған жағдайда банктың шотына аудару мақсатымен байланыс бөлімшесіне тапсыру мүмкін.
Одан басқа, сатып алушылардың тауар үшін төлем ақысы банктердің есептесу чектері, карточкалары арқылы жүзеге асырылады. Сатып алушылардан алынған чектер сауда кәсіпорындары банкке тапсырады, олар өз кезегінде, чек сомасын олардың есеп шотына аударады.
Тауарға халықпен есептесудің аса тиімді және ыңғайлы тәсілдерінің бірі - ол пластикалық карталар арқылы іске асырылатын нақсыз төлемдер жүйесін қолдану болып табылады. Бұл тауарға деген төлем ақы формасы бойынша, сатып алушы сауда фирмасымен тауарды пластикалық карта бойынша сатып алуды, алдын-алғы төлемақы ретінде шамалы ақша төлеуді және кезеңмен оны толықтырып отыруды көздейді. Бұл жағдайда бақылау және есепке алу жүйесінің негіздері сатып алушылармен есептесу пунктерінде орналасқан кассалық терминалдар, пластикалық карталарды беру және төлемдер туралы мәліметті өндеудің есепшінің жұмыс орны болып табылады. Сауда фирмасымен сатылатын пластикалық карта, тек сауда фирмасындағы тауарға есептесуде қолданады. Сатып алушыларға осындай формамен есептесуде жарна мөлшеріне байланысты тауар бағасынан жеңілдіктер ұсынылады. Сонымен қатар, есепке алу орталығының мәліметтер базасына сатып алушы туралы толық мәліметтер енгізіледі: жарна сомасы, пластикалық картаны алу мерзімі, әрекет ету мерзімі, жеңілдіктердің мөлшері мен көлемі. Ақша төлеуде кассир кассалық терминалдың санауышына сатып алушының картасын енгізеді, және мұнда сол мезгілде осы картаның аталған фирмаға тиістілігі тексеріледі. Егер тексеру сәтті өтсе, терминалдың экранында түскен ақшалардың қалдықтары туралы мәлімет пайда болады, осыдан кейін кассир клавиатураға сатып алушы таңдап алған тауарлардың құнын теріп шығады. Егер картадағы сома ұсынылған жеңілдіктері есепке алынған тауарға жеткілікті болса, төлем ақы қабылданады, картадағы шот қалдығы жылдам сатып алынған тауар сомасына азайып, сатып алушыға әр тауардың құны, тауардың жеңілдікпен және жеңілдіксіз жалпы сомасы, шоттағы қалдық туралы есепшот беріледі. Пластикалық карталарды қолдану екі тарапқа да тиімді келеді, сатып алушыға да, сауда фирмасына да, яғни сатып алушы тауар бағасынан маңызды жеңілдіктерге ие болып, нақты емес ақшаны аударуға мүмкіндігі болады, ал сауда фирмасы тұрақты сатып алушылардың көбеюі арқасында өзінің тауар айналымын кеңейтеді.
Консигнацияға алынған және консигнацияға берілген тауарларды сатуы.
Дайын өнім мен тауарларды сату жүйесін тездету үшін өндірістік, ауылшаруашылық және сауда кәсіпорындары өздерінің өнімі мен тауарларын консигнацияға жібереді. Консигнация шарттары өнім және тауарды сатуда консигнант және консигнатор арасында заңдылықпен бекітіліп, құрастырылған формасы бойынша консигнация келісімі жасалады.
Консигнация келісімінде тауар бағасы мен олардың жалпы құны, тауарды консигнациялау мерзімі, сатылған консигнациялық тауарларға есептесу мерзімі мен шарттары, тауарды тиеу және қайтару шарттары, тараптардың наразылығы т.б. белгіленеді. Консигнация келісіміне жеткізілген консигнациялық тауарлардың сертификаттауы қосылу қажет, және онда келісілген атау, тауар саны, бағасы және құны көрсетіледі.
Консигнацияға берілетін тауарлар консигнаторға тауарларды жіберу жүк құжаты негізінде беріледі. Егер консигнатор өкілі консигнациялық тауарды консигнант қоймасынан алса, ол сенімхат беру тиіс. Консигнациялық тауарларды тасымалдауда қолданатын көлікке байланысты көліктік құжатпен рәсімделеді: тауар-көлік жүк құжаты, теміржол жүк құжаты, коносамент, әуе жолымен тасымалдаудың жүк құжаты.
Консигнаторда қабылдау сәтінен бастап сатылуға дейінгі консигнациялық негізде сатылуға алынған тауарларды есепке алу, және консигнантқа тауарды толығымен немесе жартылай қайтару 004 Консигнацияға қабылданған тауарлар атты баланспен тысқары шотында іске асырылады. Консигнацияға қабылданған тауарды аналитикалық есепке алу, материалдық-жауапты тұлғалармен, консигнация келісімінде көрсетілген тауар түрлері және бағасы бойынша жүргізіледі.
Консигнатордың консигнацияға қабылдаған тауарды сату есебі.
№№
Шаруашылық операциялардың мазмұны
Құжат
Шоттар корреспонденциясы
Дебет
Кредит
1
2
3
4
5
1
Консигнанттан консигнацияға, келісім бағасы бойынша тауар қабылданды, оның ішіне ҚҚС және консигнант кірісі
Консигнаторға тауар жіберудің жүк құжаты
004
-
2
Кассаға консигнацияға алынған тауардың сатылған ақшасы қабылданды
Кіріс кассалық ордері
а консигнация келісімімен бекітілген мөлшердегі консигнатордың табысы
есептеу
1010
6010
ә Консигнатор табысынан алынатын ҚҚС
Есептеу
1010
3130
б консигнантқа сатылған тауар үшін берешек
есептеу
1010
3390
3
Консигнацияға қабылданып және сатылған тауарлар сомасы баланспен тысқары шотының есебінен шығарылды
Тауар есепшоты, шығыс жүк құжаты
-
004
Тұрғылықты халықтан комиссияға алынған тауарлар есебі.
Комиссияға тауар қабылдау және сауда фирмаларында антиквариат көне құнды заттар заттарын сату Қазақстан Республикасының Өкіметі бекіткен комиссиялық сауда Ережелеріне сәйкес жүргізіледі.
Сауда кәсіпорнының комиссионерлер тауарды комиссияға тапсыратын жеке тұлғамен өзара қатынастары олардың арасында жасалынған комиссия келісімімен анықталады. Жеке алғанда, комиссия келісімімен анықталатындар: комиссияға қабылданған тауардың сатылу бағасы, комиссиялық сыйақы мөлшері, комиссионердің тауарды сақтау шығындарының төлемі, тауарды арзандату шарттары.
Комиссионер тауарды қабылдауда комиссияға қабылданған тауардың тізімін екі данада комиссия келісіміне қосымша ретінде толтырылады. Әр тауарға тауар таңбасы жапсырылып, ал ұсақ қымбат емес заттарға - сату бағасы және комиссия келісімінің нөмері көрсетілген нарықнама жапсырылады.
Комиссияға қабылданған тауарлар екі данада толтырылатын және материалдық-жауапты тұлғаға іске асуға тапсырылатын тізімге қол қойылады. Тауарды сату сатушы толтыратын тауар шотымен рәсімделеді.
Алушы тауарды тек кассаға ақша төлегеннен кейін және кассалық шотты алғаннан кейін жүзеге асырады. Сатылған комиссиялық тауар тізімге жазылады.
Комитентке сатылған тауар ақшасын оны сатқаннан кейін үш күн өткен соң, комиссия келісімін немесе комитент тұлғасын растайтын немесе оны алмастыратын төлқұжат немесе басқа құжатты ұсынғанда ғана беріледі. Бұл жағдайда комитенттен комиссия келісімімен бекітілген комиссиялық сыйақы және жеке тұлғадан алынатын жеке табыс салығы ұсталынады. Ақшаны алу барысында комитент кассирге тізім және келісімді қайтарып, ақшаны алу туралы келісім-шартына екінші данасына және шығыс кассалық ордеріне қол қояды. Келісім, тізім және шығыс кассалық ордер кассалық есеппен бірге бухгалтерияға тапсырылады.
Комиссияға қабылданған тауарларды арзандату тізілімде және комитенттің есепке алу карточкасында бекітіледі. Арзандату комитент есебінен жүргізіледі. Комитентке сатылмаған тауарды қайтаруда, ол комиссионерге тауарды сақтау шығындарын өндіреді.
Комиссияға қабылданған тауарлар 004 Комиссияға қабылданған тауарлар баланстан тысқары шотында есепке алынады. Комиссияға қабылданған тауарлар материалдық-жауапты тұлғамен, жеке әр зат тауар және сатылу бағасы бойынша аналитикалық есепке алынады. Ол үшін бухгалтерияда әр комитентке есеп карточкалары ашылады. Есеп карточкасында, комиссияға қабылданған тауардың қозғалысымен қатар, комитентпен есептесу шаралары есепке алынады. Комиссияға қабылданған және сатылған тауарларға комитентпен есептесуді есепке алу 3390 Басқа қысқамерзімді несиелік борыш есебінде және Комитенттермен есептесуді есепке алу шотында жүргізіледі.
Тауарларды комиссия келісімі бойынша сату есебі.
№№
Шаруашылық операциялардың мазмұны
Құжат
Шоттар корреспонденциясы
Дебет
Кредит
1
Комиссия келісімі бойынша сатуға қабылданған тауар
Комиссия келісімі
004
-
2
Комиссияға қабылданған тауарлардың сатылған ақшасы кассаға қабылданды
Кіріс кассалық ордер
а комиссионер табысы, яғни комиссиялық сыйақы
есептеме
1010
6010
ә комиссиялық сыйақы ҚҚС
есептеме
1010
3130
б комитентке төленетін сома
есептеме
1010
3390
3
Егер жеке тұлғаның рұқсаты патенті болмай, жеке кәсіпкерлікпен айналысса, оның сатылған тауардан алуға тиісті сомасынан табыс салығы ұсталынады
есептеме
3390
3120
4
Комитентке комиссияға қабылданған сатылған тауарлар үшін кассадан берешек төленді
Кіріс кассалық ордер, есеп
3390
1010
5
Тауар шоты, накладной
-
004
Эспорт және импорт операциялар есебі.
Саудалық қатынастар жағдайында сыртқы экономикалық әрекеттер арқылы жасалады. Сыртқы саудада операциялардың төрт түрі жүзеге асырылады:
-Экспорт- шетел сатып алушысына тауар сату және оны оның мемлекетіне жіберу;
- импорт - шетелдік жеткізушілерден тауар сатып алу және оны өз мемлекетіне кіргізу;
- реэкспорт - бұрын импортталған тауарды басқа мемлекеттерге Қазақстан Республикасы арқылы өткізу;
- реимпорт - бұрын мемлекеттен (ҚР) экспортталған тауарды қайта мемлекетке (ҚР) әкелу, экспорттық операциялардың бақылауынан тыс талаптарға сай.
Сыртқыэкономикалық әрекет мемлекеттік және халықаралық реттеу шараларымен- экспорттық-импорттық операцияларын есеп-қисаптық есепке алу ұйымдастыруға қатысты басым заңдар мен заңдылық актілермен жүргізіледі. Сондықтан, мемлекет шекарасына тауарын шығаратын әр кәсіпкер алдында- есеп-қисаптық есепті жоғары деңгейде ұйымдастыру мәселесі туындайды.
Экспорттық-импорттық тауар операцияларын есеп-қисаптық есепке алу есеп-қисаптық есеп мәселелері бойынша қабылданған Қазақстан Республикасының Заңдылық актілерінің негізінде іске асырылады.
Сыртқы сауда мәмілесі тараптардың құқықтары мен міндеттемелерін белгілейтін келісім рәсімделеді.
Экспорт, импорт, реэкспорт және реимпорт тауарларын есебін жүргізу үшін тиісті етіп рәсімделген бастапқы құжаттар қолданады:
ерекшеліктері, сәйкестік сертификаты, және тауар-транспорттық, әуе жолы және теміржол ілеспелі хаттары, коносаменттер ұсынылған жеткізуші фирмаларының акцептіленген шоттары;
тауардың порт станцияға және қоймаға түскенін растайтын қабылдау актілері;
тауардың жетіспеушілігі, артықшылығы, кемшілігін растайтын коммерциялық актілер;
шет еліндегі экспорттық тауардың қозғалысын растайтын шетел экспортерлерінің, консигнаторлардың қабылдау актілері т.б.
Импорт тауарларының сатып алу және экспорт тауарларын сату бойынша шығындарын есепке алу негізі болып келесі құжаттар табылады:
ерекшеліктері, теміржол көшірмелері немесе төлем хаттары, әуе жолының ілеспелі хаттары, коносаменттер ұсынылған транспорттық-экспедиторлық ұйымдарының акцептіленген шоттары;
төлеуге тиісті кедендік жинақтардың және кедендік баждардың сомасы көрсетілетін кедендік декларациялар;
тауарды жолда сақтандыру келісімдері;
басқа ұйымдардың шоттары, атқарылған жұмыс актілері.
СЭҚ жүзеге асыруы алдымен банкте шетелдік валютада шот ашу, кедендік органмен келісім жасап СЭҚ карточкасын ашудан басталады.
Ақша қаражат есебі және есеп айырысуы.
1. Ақшалай қаражаттары, есеп айырысу және несиелік қатынастар есебінің мақсаттары.
2. Банктердегі ұлттық валютадағы корреспонденттік шотының операциялар есебі, шот ашу тәртібі және құжатталу есебі.
3. Ақшасыз есеп айырысу формалары. Ақшалай аударымдар есебі.
4. Банктердегі шетелдік валютадағы корреспонденттік шотының операциялар есебі, бағамдық айырма ұғымы, есебі.
5. Кассадағы ұлттық және шетел валюталарындағы операцияларды құжаттық рәсімдеу есебі .
6. Басқа ұйымдардың бағалы қағаздарына ұйымның қаржылық салымының есебі.
7. Кассадағы ақша қаражат және басқада құндылықтардың түгендеу және оны қорытындылау есебі.
8. Қызметкерлер мен есепайырысуды құжаттық рәсімдеу, жинақтау оны талдау есебі.
9. Басқада дебиторлармен есептесулердің есебі. Басқада кредиторлармен есептесулердің есебі.
10. Банк несиелерінің есебі. Пайыз шығындарының есебі.
1. Ақшалай қаражаттары, есеп айырысу және несиелік қатынастар есебінің мақсаттары.
Ақша қаражат деген - ол кәсіпорын кассасындағы қолма қол, ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты. Ақшалай қаражат қозғалысы - олардың операциялық, инвестициялық және қаржылық ағымдардың қызметтер нәтижесіндегі түсімі мен жұмсалуы.
Операциялық қызмет, ол кәсіпкерлік ұйымның әдеттегі қозғалыстар нәтижесіндегі ақша қаражат қозғалысы (кірістері, шығыстары).
Инвестициялық қызмет - кәсіпкерлік ұйымның ақша баламаларына жатпайтын ұзақ мерзімді активтерді сатып алу,сату, өтенілетін несиелерді беру және алу.
Қаржылық операциялар- кәсіпкерлік ұйымның меншік капиталы мен қарыз қаражаттарының мөлшері мен құрамындағы өзгерістері болып танылады.
Ұлттық валютадағы ақша қаражат есебі № 7 Ақша қаражат қозғалысының есебі ХҚЕС, ал валютамен ақша қаражаты № 21 Валюталық өзгерісінің әсері ХҚЕС стандарттарда қарастырылған. Ақша қаражат қозғалысы туралы есеп беруде тікелей және жанама әдістер қолданылады.
Ақша қаражатының баламалары - ол, қысқа мерзімді, жоғары өтімді салымдар, жылдам арада ақша қаражатына айналуға мүмкіндігі бар, бірақ осының салдарынан құндылығы шамалап өзгерістерге тәуекелденеді (риску), ол- қазыналық вексельдер, коммерциялық құнды қағаздар және депозиттік, жинақ сертификаттар.
Вексель, ол кәсіпкерлік ұйымның кредиторлық берешегін белгілі мерзімге өтеп алалатын бағалы қағаз. Депозиттік сертификаттар-ол, белгілі мерзім өткен сон салымшы өзінің салымдарымен пайыздарын куәләндыратын банктің бағалы қағазы.
Ақшалай қаражаттар ұйымға ең алдымен кредиторлармен (жеткізушілермен мердігерлер, жұмысшылар, мемлекеттік ұйымдар, банктер, заңды және жеке тұлғалар) есеп айырысу қажет. Есеп айырысу, ол алынған қорлар, құндылықтар, көрсетілген қызметтер және басқада міндеттемелер үшін жасалатын төлемдер (кредиторлық берешекті жабу). Мысалы, жеткізушілерден кіріске алынған тауарлар жасалынатын төлемді есеп айырысу дейді, немесе сатыпалушыға босатылған құндылық үшін, көрсетілген қызмет үшін алынатын төлемді есеп айырысу дейді. Есеп айрысу қол ақшасыз банктік шоттар арқылы жасалады, қол ақшамен касса арқылы жасалынады, немесе аккредитивті формалар қолданылу мумкін, ұйымның қызметкері арқылы (аванстық есеп беру) төлем жасалады және айырбас операциялар арқылы да жасалынады.
Есеп айырысу жағдайларда ұйымға өз қаражаты жетпей жатқан кездері де болып жатады, мұндай кездері ұйым банктен несие немесе басқа заңды, жеке тұлғалардан қарыз алуы мүмкін, бұл кезде екі жақ келісім шарт жасап заңдылы құжаттар рәсімдейді, онда қайтару тәртібі мен есептемелері көрсетіледі.
2. Банктердегі ұлттық валютадағы корреспонденттік шотының операциялар есебі, шот ашу тәртібі және құжатталу есебі.
Ұйымдардың шаруашылық қызметтері бойынша заңды және жеке тұлғалармен қарым қатынасқтары ақша қаражатпен есептесуге негізделеді. Көптеген шаруалар банктегі шоттар арқылы жасалады, үйткені ол өте жылдам, тиянақты және қатаң бақылаумен жүргізіледі - бұл түрдің есептесуі қолма қол ақшасыз есептесу деп танылады. Бұл түрдің бірнеше формалары болады: акцепті, аккредитивті, төлем- тапсырмамен, чектермен, вексельді және пошта байланыс аудармалар арқылы. Кәсіпорындар артық ақша қаражаттарын банктік шоттарда сақтауға құқылары бар. Кез келген заңды тұлға кезкелген ІІ деңгейлі банктерден ағымдағы банктік шот ашаалады. Ол үшін кәсіпорын мемлекеттік органдарда , салық оаргандарда тіркелгеннен кейін белгіленген форма боыйнша өтініш беріп аталған құжаттардың көшірмесін дайындап, одан басқа жарғысының көшірмесімен басшының, бас бухгалтердің қолымен кәсіпорын мөрін нотариальды рассталған карточкасын толтырып, бас бухгалтер жұмысқа тағайындалған бұйырығының көшірмелерін және өтініш тапсырады. Кәсіпорын бірнеше банктерден шоттар ашу құқысы бар, бірақ салық органдарға хабарландырылуы тиіс.
Ағымдағы банктік шоттардағы болып жатқан қозғалыстар кәсіпорын басшысының бұйырығымен тиісті құжаттарға сәйкес жасалады. Ағымдағы банктік шоттан қолма-қол ақша чек арқылы алынады, хабарлама арқалы салынады, басқа заңды және жеке тұлғаларға қолма-қол ақшасыз есептесу төлем- тапсырма арқылы аударылады. Егер ұйым өз еркімен берешекті төлемесе кредитор тұлға төлем-талап тапсырма арқылы ақшаны өндіріп ала алады. Төлем талап-тапсырма төлеушінің қызмет көрсететін банкке жөнелтілген есеп айырысу төлеуді міндеттейтін талабы. Төлем талап-құжаты жеткізушінің банкінде реестрмен бірге 4 данада жазылып беріледі. Жеткізушінің банкі барлық деректемелердің толық толтырылғанын тексергеннен кейін, талап құжатты сатып алушының банкіне жолдайды, 2-ші данасы жеткізушіге қайтарылады. Сатып алушының банкі талап тапсырманы алғаннан кейін,оны тіркейді,барлық даналарға алған күнін қойғанна кейін, оларды акцептеу үшін төлеушіге береді.
Ал бюджет мекемелері (салық , кедендік органдар) инкассалық өніммен ала алады.
Чек кітапшаларын банк (өтініш бойынша) өзі береді. Ағымдағы банктік шоттардағы өз шаруашылық қозғалыстарын кәсіпорын банк көшірмесі арқылы бақылап отырады. Банк көшірмесіндегі көзғалыстарды растау үшін банк орғаны тіркелім құжаттарды қоса береді. Кәсіпорын бухгалтері теқсеру барысында қателер кездескен жағдайда жедел 10күн ішінде банкті хабарландыруға тиіс. Бухгалтер банк көшірмесін өңдеу барысында әр соманың түсына шот корреспонденциясын жазады.
Мысалы , банк көшірмеде түскен ақша кредитқа жазылады да, банктік шоттан кеткен ақша дебет жаққа жазылады: кредит жағында сатыпалушымен тапсырысберушілерден 40000тг., кассадан 150000тг. деп көрсетілген, онда бухгалтер : 40000тг. жанына - 1210шотты, ал 150000тг. түсына 1010шоттарды қояды. Ал, егер дебет жағында - жеткізушілерге 450000тг., бюджетке ҚҚС -115000тг., зейнет ақы қорына 110000тг. жазылса, онда бухгалтер - 450000тг. түсына-3310шотты, 115000тг. түсына 3130шотты, 11000тг. түсына -3220шоттарды көрсетеді.
Ағымдағы банктік шоттардағы есебіне бухгалтерлік есеп шоттардың жоспарында 1030 Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты шот қарастырылған, ақша қаражат есебі ХҚЕС № 7 Ақша қаражат есебі сәйкес көзделіп отыр.
Банк көшірмесінен бухгалтерлік жазбалар № 2 Журнал- ордерге түседі 1030 шотың кредит айналымдары, ал дебет айналымдар ведомостке. Бұл шоттар активті шоттар болғандықтан қалдықтарымен кірістері Д-те көрсетіліп, босатуы К-те көрсетіледі.
Ағымдағы банктік шоттың синтетикалық есебі.
Ағымдағы банктік шоттардағы қаражатының есебі бухгалтерлік есеп шоттардың үлгілік жоспарының І бөлімінің 1030 есептеледі. Бұл шот активті, негізгі, ақшалай, сондықтан ағымдағы банктік шоттарға ақша қаражаты кірістелгенде 1031 Ағымдағы банктік шоттардағы теңгемен ақша қаражаты, 1032 Ағымдағы банктік шоттардағы валютамен ақша қаражаты шот Д-леді, ақша банктік шоттан алынғанда 1030 шот К-леді, мысалы сатыпалушылардан төлем-тапсырма бойынша банктік шотқа түсті Д1030 К1210, банктік шоттан чек бойынша ақша босатылды Д 1010 К 1030, банктің банк көшірмесі өңдеуден кейін №2 журнал-ордерге жазылады. Валюталық шоттардың қозғалыстары да тенгелік шоттарына ұқсас, бұл жерде тек бағам айырмашылықтар анықталып отырады.
Операция мазмұны
Шот корреспон- денциясы
Дебет
Кредит
1
Валюталық шотқа шетел сатыпалушылардан ақша келіп түсті
1032
1210
2
Есеп айырысу шотына алуға арналған қысқа мерзімді сыйақылар келіп түсті
1031
1270
3
Есеп айырысу шотына кассадан инкассаторға берілген ақша келіп түсті
1030
1020
4
Ағымдағы банктік шотқа айыппұл келіп түсті
1030
6280
5
Есеп айырысу шотынан ұзақ мерзімді жалдық пайыз төленді
4160
1030
6
Есеп айырысу шотынан қате түскен ақша есептен шығарылды
3390
1030
7
Ағымдағы жал бойынша жалға алынған негізгі құралдарға есеп айырысу шотынан жал төлемдері аударылды
3360
1030
8
КТС бойынша бюджетке берешек аударылды
3110
1030
Ақшасыз есеп айырысу формалары. Ақшалай аударымдар есебі.
Кәсіпкерлік ұйымдар ағымдағы банктік шоттан басқа есептесудің формаларын қолдану құқылы. Қазақстан Республикасының Төлемдер мен ақша аударымдары туралы Заңына сәйкес шыққан ережелермен нұсқаулар, нормативтік құжаттар қолма-қол ақшасыз есеп айырысудың мынадай негізгі формалары ұсынылады: төлем-тапсырма, чек, вексель, төлемдік талап-тапсырма, аккредитив, инкассалық өнім.
Карт-шоттардағы ақша қаражат есебі (Төлем карточкалармен есеп айырысу).
Төлем-карточка пайдаланушыға қажет қолма-қол ақша алуға, валюта ауыстыруға және жылдам арада төлем жасауға. Төлем карточкаға ақша банктік шоттар арқылы аударылады немесе несие аударуға да болады, ол үшін алдын ала шот ашылып сол шотқа несие аударылады. Төлем карточка тек сол банкоматтар арқылы жасалады, қай банкпен келісім шарт жасалып төлем карточка ашылды. Аталған операциялардан басқа сауда ұйлерден сауда жасап төлемдерді карточка арқылы есептесуге мүмкін болады.
Карт-шоттардағы ақша - кредиторлармен дебиторлар арасындағы есеп айырысуды жылдамдатады және қолмақол ақшасыз есеп айырысады. Ол үшін карточка пайдаланушы банкпен келісім - шарт жасасысады. Төлем карточка - кезкелген банк өзінің пайдаланушыларына ақшаны банкоматтар арқылы аударып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Теориялық мағынасы бойынша бухгалтерлік есеп шаруашылық есептің бір түрі, өте күрделі экономикалық ғылым.
Бухгалтерлік есеп - шешім қабылдаушы тұлғалармен (қызметкерлермен) шаруашылық әрекеттерді байланыстырушы буын. Ұйымдағы болып жатқан шаруашылық әрекеттермен шаруашылық операцияларды тіркеп есепке алады. Сондықтан бухгалтерлік есептің мақсаты:
- шаруашылық әрекеттерді қадағалайды;
-қадағалаудың барысында мәліметтерді ақшалай, еңбекті және натуралды өлшегіштермен өлшейді;
- алынған мәліметтерді тіркегіштерге тіркейді;
- барлық әрекеттерді бастапқы құжаттар негізінде шоттар жүйесінде өңдейді;
- пайдаланушыларға басқарушылық шешімдер жасау үшін есептілік жасалып тапсырады. Осыдан, бухгалтерлік есеп бақылаушылық, ақпараттандыру және аналитикалық қызметтерді атқарады.
Кәсіпкерлік ұйымда бухгалтерлік есепті ұйымдастырып жүргізу үшін шаруашылық әрекеттердің формаларымен түрлерін айыра білу қажет.
Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік ұйымдардың түрлері мен формалары
Коммерциялық емес ұйымдар
Коммерциялық ұйымдар
Шаруашылық серіктестігі
( заңды жеке меншік)
Қоғамдық бірлестіктер
Қауымдастықтар формасындағы заңды тұлғалардың бірлестіктері
Қоғамдық қорлар
Тұтыну кооперативттері
Діни бірлестіктер
Қауымдастықтар формасындағы заңды тұлғалардың бірлестіктері
Толық серіктестік
Командиттік серіктестік
Жауапкершілігі шектеулі
серіктестік
Қосымша жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер
Еншілес тәуелді ұйымдар
Акционерлік қоғам (аралас меншік)
Мемлекеттік кәсіпорын
(Мемлекет меншігі)
Шаруашылық жүргізуші құқындағы
Жедел басқару құқындағы (қазынашылық кәсіпорын)
Өндірістік кооператив
шағын бизнес (жеке кәсіпкерлер)
жалпы бірдей белгіленген тәртіп негізінде;
патент негізінде арнаулы салық режимі;
оңайлатылған декларация негізінде салық режимі.
Кәсіпкерлік ұйымда бухгалтерлік есепті жүргізуі заңды және белгілі талаптар бойынша ұйымдастырылады, сондықтан әр бухгалтердің өзіндік арнайы қызметі белгіленеді.
Қаржылық есептілік
(баланс, пайдамен залал туралы есептілік, ақша қаражат қозғалысы туралы, меншікті капиталдың өзгерісі туралы)
Бас кітап
Есептік регистрлар
(журналы- ордерлер, ведомосттер)
Статистикалық есеп
Қаржылық есеп
Салықтық есеп
Құжаттарды өңдеу
(есеп жүйесінде жазбаларды тіркеу)
Басқарушылық
Жинақтамалы құжаттар (есептіліктер, есептемелер)
Бастапқы құжаттар (актілер,шот-фактуралар,накладнойла р ... )
Келісімдер, келісім-шарттар, шарттар және нормативті-құқықтық актілер
Ұйымда бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы 4-деңгейлі нормативті құжаттар негізінде жүзеге асырылады:
бірінші деңгейлі ҚР Заңы № 234-ІІІ 2007жылы 28.02. Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілігі туралы. Бұл құжат бойынша бухгалтерлік есеп - кәсіпкерлік ұйымда болып жатқан құбылыстарға ақпарат жинақтау, тіркеу және оларды қорытындау қызметін атқарады;
екінші деңгейлі құжат - ХҚЕС (41 стандарт 2005-2006ж.) және ҰҚЕС (31.01.2013ж.). Бұл құжат бухгалтерлік ақпаратты ұсынуға (жасауға, тапсыруға), өлшем мен бағалаудың ережелерін, тәртібін анықтайды;
үшінші деңгейлі нормативті құжат ол- ҚР ҚМ-лігінің нормативті актілер, нұсқаулар, Бухгалтерлік есепті жүргізу ережесі 2007ж 22.06 ҚР ҚМ болып танылады.
Бухгалтерлік есепті жүргізу ережесі қарастырады ұйымда бухгалтерлік есепті ұйымдастырып жүргізудегі негізделетін заңды, нормативті құжаттарын, бухгалтерлік есептің негізгі мақсаттарын, қаржылық есепті жасап беруін. Бұл жағдайлардан басқа толық және нақтылы қарастырылған:
Бухгалтерлік есепті ұйымдастыруы;
Шаруашылық операцияларды бастапқы құжаттармен және есептік регистрлармен рәсімдеуі;
Кассада кассалық операциялар есебін жүргізу және ақша қаражатты түгендеу тәртібі туралы;
Ұйымдағы қорлар есебін жүргізу және қорларды түгендеу тәртібі туралы;
Ұйымдағы негізгі құралдар мен МЕА есебін жүргізу және түгендеу тәртібі туралы;
кассалық операциялардың түгендеу нәтижелерін қорытындылау туралы;
төртінші деңгейлі нормативті құжат ұйымның есеп саясаты болып танылады.
Есеп саясат - ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдістері мен тәсілдерінің жиынтығы, нақты негіздермен принциптер, кәсіпорын қаржылық есеп беру барысында қабылдаған ережелер, қағидалар, тәжірибелер және жағдайлар.
Ұйымның есеп саясатын бас бухгалтер құрастырады басшысы бекітеді.
Ұйымның есеп саясаты қамтиді: жалпы бөлімді, ұйымдастыр-техникалық бөлімді, әдістемелік бөлімді және есеп саясаттың орындалуын бақылауды.
Жалпы бөлім ұйымның есеп саясатының құрылуы, заңды құжатрға негізделуі және құрылу барысында қандай ерекшеліктерге негізделгенін қарастырады.
Ұйымдастыру-техникалық бөлім - ұйымның құрылуы, мекен жайі, шаруашылық бағыты, мақсаты, қызметкерлер саны, құрылтайшылар туралы, құжат айналымы т.б. сияқты мәліметтерді қарастырады.
Есеп саясаттың әдістемелік бөлімінде бухгалтерлік есеп шоттардың қолдануы (4-ші санының белгіленуі), құндылықтардың бағалану әдістері, тозу есептеуде қолданатын әдістері, түгендеу жасаудағы комиссия мүшелері, кассадан жауапкершілікке босатылатын қызметкер тізімі, іс сапарға баруда есептелінетін тәулік шығандардың қаражат шектелуі, түгендеу нәтижесінде жетіспеушілікке қолданатын табиғи шығындардың нормалары т.б. сияқты маңызды жағдайлар көрсетіледі.
Есеп саясаттың орындалуына ұйымның басшысы жауапты болып табылады.
Бухгалтерлік баланс, есеп жүйесі.
Ұйымның шаруашылық әрекеттермен басқару үшін ресурстар және оның пайда болуы туралы мәліметтер қажет. Ағымдағы активтермен басқаруы тез арада экономикалық пайданы көздейді, сондықтан неғұрлым олар айналымда болса солғұрылым ұйым үшін тиімді.
Осы әрекеттердің бәрі бухгалтерлік есепке алыным тиісті регистрларға тіркелгеннен кейін қаржылық есепте көрсетіледі. Қаржылық есептің төрт формасының ең бастысы - ол, бухгалтерлік баланс. Бухгалтерлік баланс екі бөлімнен қалыптасқан есептіліктің формасы. Бір бөлімі - актив деп аталады, екінші бөлімі - пассив деп аталады.
Актив жағы екі бөліктен құрылған, онда ұйымның ресурстары көрсетілген (қысқа және ұзақ мерзімді). Ал, пассив жағы үш бөлімнен құрылған, онда міндеттемелер (қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді) және ұйымнын меншікті капиталы.
Сонымен бухгалтерлік баланс - бұл бухгалтерлік есептің бір элементі. Баланс деген сөз теңестіруді білдіреді. Актив болу керек міндеттемелермен меншікті капиталға тең.
Баланстың әр жолы баб болып аталады.
жылдың -----------------
Бухгалтерлік балансы
( 1 Форма)
Ұйым аталуы ---------------------------------- -----
Ұйымның шаруашылық түрі ----------------------------------- -
Ұйымдастыру - құқықтық формасы -----------------------------------
Ұйымның мекен жайы ---------------------------------
Мың теңге
Активтер
Жол коды
Жылдың соңғы қалдығы
Жылдың бастапқы қалдығы
І. Қысқа мерзімді активтер
Ақша қаражаты
010
Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар
011
Қысқа мерзімді дебиторлық берешектер
012
Қорлар
013
Ағымағы салықтық активтер
014
Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер
015
Басқа қысқа мерзімді активтер
016
Барлық қысқа мерзімді активтер
100
ІІ. Ұзақ мерзімді активтер
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар
020
Ұзақ мерзімді дебиторлық берешектер
021
Үлестік қатысу әдіспен есепке алынатын инвестициялар
022
Жылжымайтын мүлікке инвестиция
023
Негізгі құралдар
024
Биологиялық активтер
025
Барлау және бағалау активтер
026
Материалдық емес активтер
027
Кейінге қалдырылған салықтық активтер
028
Басқа ұзақ мерзімді активтер
029
Барлық ұзақ мерзімді активтер
200
Баланс ( 100жол + 200жол)
III. Қысқа мерзімді міндеттемелер
030
Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер
031
Салықтар бойынша міндеттемелер
032
Басқа да міндетті және ерікті төлемдер бойынша міндеттемелер
033
Қысқа мерзімді кредиторлық берешек
ть
034
Қысқа мерзімді бағалау міндеттемелер
035
Басқа қысқа мерзімді міндеттемелер
036
Барлық қысқа мерзімді міндеттемелер
300
IV. Ұзақ мерзімді міндеттемелер
Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер
040
Ұзақ мерзімді кредиторлық берешек
041
Ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелер
042
Кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер
043
Басқа ұзақ мерзімді міндеттемелер
044
Барлық ұзақ мерзімді міндеттемелер
400
V. Капитал
Жарғылық капитал
050
Төленбеген капитал
051
Сатып алынған жеке меншік үлестік аспаптар
052
Эмиссиялық кіріс
053
Резервтер
054
Бөлінбеген табыс (жабылмаған залал)
055
Аздық үлес
056
Барлық капитал
500
Баланс (300жол +400жол+ 500жол)
Ұйым басшысы
Бас бухгалтер
Мөр орны
Шаруашылық операциялардың баланспен байланысы.
Бухгалтерлік баланс белгілі мерзімге ұйымдағы мүліктерімен қаржылық жағдайы туралы ақпаратқа есептілік. Бұл мәліметтер ұйымда болып жатқан шаруашылық қозғалыстарға қарай өзгеріп отырады. Бір бабтарында көрсеткіш көбееді, басқа бабтарында азаяды. Шаруашылық әсерінен осы өзгерістер төрт түрге бөлінеді (типке).
І типте - баланстың актив жағындағы бабтары көбееді де азаяды, бірақ баланс валютасы өзгеріссіз қалады.
ІІ типте - баланстың пасив жағындағы бабтары көбееді де азаяды, бірақ баланс валютасы өзгеріссіз қалады.
ІІІ типте - баланстың актив жағындағы бабы да көбееді, баланстың пасив жағындағы бабы да көбееді, бірақ баланс валютасы өзгеріссіз қалады.
ІV типте - баланстың актив жағындағы бабы да азаяды, баланстың пассив жағындағы бабы да азаяды баланс валютасы өзгеріссіз қалады.
Мүліктер мен олардың көздерінің өзгерісін болдыратын шаруашылық әрекеттер мен оқиғалар шаруашылық операциялар деп аталады.
Шаруашылық операцияларының әсерінен мүлік өзгереді, ал он бухгалтерлік баланста көрсетілетін болғандықтан, оның әсерін баланс та өзгереді.
Мысалы, ай ішінде келесіден шаруашылық операциялары жүзеге асқан.
Жұмысшылардың еңбек ақысын төлеу үшін кассаға е.а. шотынан ақша түсті - 145 000 теңге.
Банк несиесі есебінен мердігерлер шоты төленді - 180 000 теңге.
Алынған материалдар үшін жабдықтаушы шоты төлемге қабылданды - 80 000 теңге.
Кассадан еңбек ақы берілді - 140 000 теңге.
Сөйтіп, шаруашылық операциядардың нәтижесінде баланаста келесіндей өзгерістер болады:
1
А + және А - А = П
Активтің бір бабы көбейеді, ал екіншісі
сол сомаға азаяды. Баланс валютасы өзгермейді.
2.
П+ және П - А = П
Пассивтің 1 бабы кқбейеді де, екіншісі
сол сонаға азаяды. Баланс валютасы
өзгермейді.
3
А +және П +А = П
Бірдей сомаға активтегі де, пассивтегі
де баптар көбейді. Баланс валютасы да
сол сомаға көбейеді.
4
А - және П - А = П
Активтегі және пассивтегі баптар бірдей
сомаға азаяды. Баланс валютасы сол сомаға азаяды.
Кез келген шаруашылық операцияның нәтижесінде баланс Активі мен Пассивінің тепе-теңдігі әрқашан сақталады.
Тапсырма:
Шаруашылық операциялардың типтерін анықтау:
1. Ағымдағы банктік шоттан жеткізушілерге берешек аударылды 154000тг.
2. Кассаға сатыпалушылардан берешек кірістелді 103400тг.
3. Банк несиесі арқылы жеткізушілерге берешек төленді 331000тг.
4. Жеткізушінің шоты қызметкер арқылы төленді 75200тг.
5. Жеткізушіден материалдар қоймаға кірістелді 112300тг.
6. Жұмыскерлерге еңбек ақы кассадан төленді 51600тг.
7. Қызметкердің жауапкершілігіне кассадан босатылды 56400тг.
Ұйым мүліктерімен пайда болу көздері.
Бухгалтерлік есеп пәні - ұйымның шаруашылық операцияларымен процесстері.
Ал, бухгалтерлік есептің объектісі - ұйымның активтері, міндеттемелері, меншікті капиталы, кірістермен шығыстары және пайдасымен залалы.
Бухгалтерлік есептің әдістері мен элементтері - ол, құжаттандыру, шот пен екі жақты жазу, бағалаумен калькуляция, түгендеу, бухгалтерлік баланс пен қаржылық есептілік.
Ұйымдағы әр жасалған шаруашылық операциядан объектілердің өлшемдері, көлемдері өзгерістерге ұшырап отырады. Ұйымның шаруашылық операциларда қолданатын құралдары активтер болып аталады, ал олардың пайда болған көздері міндемелер болады. Шаруашылық әрекетрді жүргізу үшін жұмсалатын қаражат меншікті капитал болады, ал шаруашылық процестерден анықталған қаржылық нәтиже кіріс немесе зиян болуы мүмкін.
Активтер мерзіміне қарай қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді болып бөлінеді, олар ақша қаражаттар (банктегі есеп айырысу шоттағы, ұйым кассасындағы), инвестициялар, қорлар, дебиторлық берешектер ( ұйым қызметкерлерінің, сатыпалушылардың)... .
Пайда болу көздер (пассивтер) мерзіміне қарай қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді болып бөлінеді, жеткізушілерге кредиторлық берешектер, банкке алынған несие үшін, жұмысшыларға еңбекақы ретінде, бюджетке салықтар ретінде... .
Меншікті капитал - жарғылық капитал, эмиссиялық кірістер, бөлінбеген табыс.
Тапсырма: берілген мәліметтерді ұйымның активпен пассивіне бөліп төмендегі кестеге орналастыр:
1 Ағымдағы банктік шоттағы ақша қаражат
331000
2
Негізгі құралдар
1533260
3
Кассадағы ақша қаражат
14000
4
Қызметкердің дебиторлық берешек есебі
3200
5
материалдар
124300
6
Жеткізушілермен мердігерлерге берешек
75360
7
Жарғылық капитал
1873200
8
Жұмысшыларға еңбекақы бойынша берешек
572000
9 Сатыпалушылардың дебиторлық берешегі 514800
актив
Сома, тг
М МК (пассив)
Сома, тг.
Жиыны
Жиыны
Бухгалтерлік есеп шоттар ұғымы, шот жоспар құрылымы
Бухгалтерлік есептің шот жоспары №185 2007ж 23.05 ҚР ҚМ бекітілген.
Бухгалтерлік есептің шот жоспары негізгі және уақытша шоттардан құрылған, олар 8 бөлімнен қалыптасқан:
І бөлім - қысқа мерзімді активтер - негізгі активті ;
ІІ бөлім - ұзақ мерзімді активтер - негізгі активті;
ІІІ бөлім - қысқа мерзімді міндеттемелер - негізгі пассивті;
ІV бөлім - ұзақ мерзімді міндеттемелер- негізгі пассивті;
V бөлім - капитал мен резервтер - негізгі пассивті;
VІ бөлім - кірістер - транзиттік пассивті;
VІІ бөлім - шығыстар - транзиттік активті;
VІІІ бөлім - өндірістің есеп шоттары - транзиттік, калькуляциялық, активті.
Бухгалтерлік есептің шот жоспарының бөлімдері бухгалтерлік есепте пайдалану бағытына қарай активті және пассивті болып бөлінеді.
Шоттардың жоспарындағы бухгалтерлік есептің синтетикалық шоттары өтімділікті азайту ретінде ашылады. Шоттардың жоспарындағы бухгалтерлік есеп шоттарының нөмірлері төрт белгіден тұрады. Нөмірдің бірінші саны - бөлімге тиістілігін, өтімділікті азайту тәртібімен орналасқан, екіншісі - кіші бөлімге тиістілігін, үшіншісі - синтетикалық шоттардың топтарына тиістілігін, төртінші сан синтетикалық шоттардың орналасу өтімділігі тәртібімен ұйым дербес анықтайды.
Бухгалтерлік есептің шот жоспардың негізгі шоттары баланстың бабтарын толық қамтиды.
Әр-бір активке, міндеттемеге немесе капиталға жеке шот ашылады.
Шот дегеніміз екі бөліктен құрылыған кесте - теріс жағы дебет, оң жағы кредит деп аталады. Дебет жығына жиналатын сомалар дебет айналымы, кредит жағына жиналатын сомалар кредит айналымы деп аталады. Активті шоттарда сальдо үнемі дебетте, пассивті шоттарда сальдо кредитте болады. Активті шоттардың көбеюі (+) кіріске алынуы дебетте, азаюы (-) шығысқа шығарылуы кредитте жазылады.
Дактивті шот-да К
Б-қы с.
Д Капитал шот К
Б-қы с.
Д Міндет-р шот К
Б-қы с.
+ Көбеюі
-Азаюы
- Азаюы
+Көбеюі.
-Азаюы
+Көбеюі.
С-ғы с.
С-ғы с.
С-ғы с.
С с-до = Бс + Д а - Ка С с-до = Бс + Ка - Да С с-до = Бс + Ка - Да
Шот корреспонденцияны дұрыс көрсету үшін мына жағдайларға көңіл аударылу керек:
Шаруашылық операцияда қандай шоттар қолданылады (объект).
Шоттардың маңызын анықтап алу керек (актив, міндеттеме, капитал).
Шаруашылық операция әрекетінде қандай өзгерістер анықталды (көбеюі, азаюы).
Шаруашылық операцияның өзгерістерінде қандай шоттар дебеттелді, қандай шоттар кредиттеледі.
Мысалы: Алынған отын үшін жеткізушінің шоты акцептелді 100000тг.
Бұл жерде, екі объект ескеріледі: кірістелген отын 1310шот және жеткізушінің алдында міндеттеме 3310шот.
1310шот - актив шоты, 3310 - міндеттеме (пассивті) шоты.
Кәсіпорын қоймасында актив көбейді, жеткізушінің алдында міндеттеме пайда болады (қаражат бойынша берешек болып табылады).,
Шаруашылық операцияларды бухгалтерлік есеп шоттарда көрсетілуі.
Әр бір шаруашылық операция бухгалтерлік есеп шотта екі жақты жазу әдіспен жазылады, бір сома бір шоттың Д-не екінші шоттың К-не жазылады, сондықтан баланстық теңестру сақталады. Ол үшін шаруашылық операцияның объектісін анықтап алу керек, мысалы жұмысшылардың еңбекақысын төлеу үшін ағымдағы банктік шоттан ұйым кассасына 600000тг.алынды. Бұл жерде объект болып банктік шот және касса болады. Енді ақша қайдан алынды, қайда салынды екенін анықтау керек, ол кассаға алынды, банктік шоттан есептен шығарылды (кетті), сондықтан болады Дт 1010 Кт 1030.
Шаруашылық операцияларды құжаттау
Бухгалтерлік есеппен қаржылық есептілігі туралы Заңға сәйкес бухгалтерлік құжаттау деген қамтиды: бастапқы құжаттауды, бухгалтерлік есептік регистрлердіқаржылық есептілікті және есеп саясатты.Ал барлық бухгалтерлік жазбалар бастапқы құжаттар негізінде.
Бастапқы құжаттар- шаруашылық операциялардың нақты жасалғаны туралы дәлелдейтін факт.
2007ж 21.06 №216 ҚР ҚМ "Бастапқы құжаттардың формаларын бекіту" бұйрығы және Есептік регистрлер бекітілген.
Келісім-шарт
Жеткізушіге сенімхат
накладной
тіркеу
Шот-фактура, басқа тіркелім құжаттар
Бухгалтерлік баланс және қаржылық есеп
Бухгалтерлік есеп регистрларға жазу
Жауапты-тұлғаның есебі
Қоймаға кірістелу
Кіріс
ордер
Бухгалтерияға тапсыру
Кез келген ұйым өз әрекеттерін жүзеге асыру үшін алдымен келісім шарт жасайды, тауар алам деген ұйымға сенімхат (кітапта тіркеледі) береді.
Сенімхат бойынша жеткізушінің қоймасы шығыс накладной жазады, осы құжат негізінде сол ұйымның бухгалтериясы шот-фактура толтырады (кітапқа тіркеледі). Аталған құжаттар рәсімделіп болғаннан кейін жеткізуші сатыпалушыға жүкті жеткізіп береді. Сатыпалушының қоймасына жүк шот-фактура бойынша түгенделіп қарап алынады. Шот-фактура бухгалтерияға (кітапқа) тіркеледі, қоймашы (жауапты тұлға) қабылдап алғанда кіріс ордерін жазады. Есептік кезең соңында әр жауапты тұлға осындай әрекеттері үшін бухгалтерияға материалдық (тауарлық) есебін тапсырады. Берілген сенімхат журналына белгі жазылады - келіп түскен жүкке. Бухгалтер есептерді өңдеп бухгалтерлік есеп регистрларға түсіреді. Осылай әр құжаттың мәліметтері бухгалтерлік баланста көрініс табады.
Саудалық ұйымдарда бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы
Тауар қандай мақсатпен және қанша алынатынына байланысты, тауар айналымы -көтерме; (қойма және транзиттік)
- бөлшектік болуы мүмкін.
Көтерме тауар айналымы дегеніміз- тауарды әрі қарай көп бірліктермен қайта сатуды атайды.
Бөлшектік тауар айналымы - бұл тауарды тікелей тұтынушыларға сатуды айтады, тауарды бөлшектеп немесе бір-біреуден сатады.
Саудадағы есептің негізгі объектісі болып тауар табылады. Тауарлық-материалдық қорларды есепке алу тәртібі ҰҚЕС-та және 2 Қорлар ХҚЕС белгіленген. Осы стандарттарға сәйкес, субъект қорларды кемінде екі шамадан өлшеуге тиіс: өзіндік құн мен аяқтауға және өткізуге жұмсалатын шығындарды шегергендегі сату құны (өткізудің таза құны).
Қорлардың өзіндік құны, ол оларды сатуға тұрған жеріне дейін жеткізу және оларды жеткізу мақсатында жүргізілген сатып алуға, қайта өңдеуге және өзге де шығындарға жұмсалған барлық шығындар жиыны.
Тауарларды (өнімдерді) өткізгеннен түскен түсім тауарайналым болып табылады.
Барлық тауар операцияларын үш түрге бөлуге болады:
1 тауардың түсуі;
2 тауарларды сату;
3 басқа тауарлық операциялар - тауар шығындарын есептен шығару, тауарды сұраныстан артық ұсыну (және бағалау), тауарды пайдалану мерзімінде сатуды үлгермеу, түгендеу қорытындыларын қамту, тауарларды ұйым ішінде алмастыру т.б.
Әр тауар операциясы оны жүзеге асыру барысында тиісті құжатпен рәсімделеді. Құжаттардағы мәліметтердің растығы туралы жауапкершілік осы құжатты құрастырған және қол қойған тұлғаларға жүктеледі.
Сауда кәсіпорындарына тауарлар түрлі жеткізушілерден, олармен жасалынған сату-сатып алу келісім-шарттарына, комиссиялық келісімдеріне, агенттік келісімдер т.б. сәйкестерден түседі.
Жеткізушіден тұтынушыға дейін тауардың қозғалысы тауарлық-ілеспелі құжаттармен рәсімделеді: тауарлық накладнойлар, көліктік жүк құжаттары, шоттар және салық шот-фактуралары.
Тауардың негізгі құжаты болып жүкті жіберуші, яғни жеткізуші толтыратын жүк құжат табылады. Қосымша құн салығының сомасын қамту үшін шот-фактура толтырылады. Ілеспелі құжатқа тауар сапасын растайтын құжатты - сәйкестік сертификаты қоса ұсынылады. Халықтық тұтыну тауарларын сертификаттау Қазақстан Республикасының Стандарттау және сертификаттау туралы Заңына сәйкес асырылады. Сертификаттауға тиіс өнімнің жұмыс, қызметтердің тізілімін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді. Саудада міндетті сертификаттауға тамақтану өнімдері, және адам денесінің қорғалмайтын жерлерімен байланыс жасайтын халықтық тұтыну тауарлары: киім, парфюмерия, косметикалық және жуу құралдары т.б. жатқызылады. Өнімді сертификаттауды құқығы бар органдар жүзеге асырады.
Тауарларды тікелей жеткізушілердің қоймаларынан алу үшін, сауда ұйымы өз өкіліне сенімхаттарды тіркеу кітабіне қолын қойдырып, сенімхат береді. Бухгалтерлік бөлімінде берілген, пайдалынған, және пайдаланылмаған сенімхаттарды қатаң түрде есепке алу жүргізіледі.
Сауда кәсіпорнында тауарларды қабылдау ілеспелі тауар құжаттарының негізінде, тауарларды саны мен сапасын мұқият тексеруден кейін жүзеге асырылады. Егер де тауарды қабылдауда нақты түскен тауарлардың көрсетілген ілеспелі құжаттан саны мен сапасына қатысты келіспеушіліктер болса, толтырылады:
акт, егер келіспеушілік теміржол станциясынан тауар қабылданғанда болғаны анықталса кемежай;
саны мен сапасында анықталған келіспеушілікке жасалатын акті, егер келіспеушілік тауар сауда кәсіпорынан қабылданғанда болғаны анықталса;
Ілеспелі құжатсыз қабылданған тауарлар комиссиямен қабылданып, қабылдау актісімен рәсімделеді. Әкімшіліктің шешімі бойынша бұл тауарларға ақша төленіп, сауда кәсіпорнында қабылданып немесе кейіннен жеткізушіге қайтару мақсатымен жауапты сақтауға тапсырылуы мүмкін.
Тауарлардың көтерме саудасы екі форма арқылы жүзеге асырылады: қоймалық және транзиттік. Қоймалық айналымында тауар сауда фирмасының қоймасы арқылы көптеген бірлікпен өтеді. Транзиттік айналымда тауар өндіруші жеткізуші сауда фирмасының өкімі бойынша тауарды тікелей сатып алушыға тиейді, бірақ тиелген жүктерге есеп делдалдық сауда фирмасы (қоймасы) арқылы жүзеге асырылады.
Тауар
тауар жіберу
құжат рәсімдеу және есеп айырысу
Сатып алушы
Сауда фирмасы (делдал)
Өндірістік кәсіпорын
Ал, транзиттік айналымдағы тауардың қозғалысы мен есептесуі сатып алушыларға қоймадан тиелген құжаттарының негізінде есепке көрсетілетіндер:
біріншіден, сатып алушылардың тиелген тауарларға сату бағалары бойынша берешегі және бюджетке түсетін қосымша құңға салық салу;
екіншіден, сату бағасы бойынша сатылған тауарлардың құнын есептен шығару.
Сатылған тауарларды есептен шығару тәртібі тауарларды сақтауды ұйымдастыру тәсіліне партиялық немесе іріктеме және есепке алу саясатында қабылданған сатылған тауарларды өзіндік құнын анықтау әдісіне байланысты болады.
Бір тауарлар түрлі жеткізушілерден түседі және бір жеткізушіден түрлі бағалармен және түрлі мезгілде. Ал, ұйым өткізуде нарыққа байланысты өткізуге өз бағасын ұсынады.
Тұтынушыларға сатып алу бағасы бойынша жіберілген және қолданатын әдіске сәйкес есептелінген тауардың құны 1330 Тауарлар шоты кредитінде 7010 шотының дебетіне шығарылады.
Тауарды жеткізуге байланысты жасалынған келісімдерге сәйкес, сауда фирмасы тауардың алдын-ала ақшасын алуы мүмкін. Тауарды жеткізуге алынған алдын-ала ақының есебі 3510 Қысқамерзімді алынған ақшалар пассивтік шотында есепке алынады.
Тауардың бухгалтерлік есептегі бағасын таңдауға тауар айналымының түрі көтерме немесе бөлшектік және әр номенклатура бойынша тауардың сандық-сомалық тұрғыдағы есепке алу бойынша анықталалды. Көтерме және бөлшектік саудасында әр тауар бірлігін есепке алуды ұйымдастыру мүмкіндігінде, тауар есебі сатып алу бағасы бойынша жүргізіледі. Тек тауар бөлшектеп сатылғанда және қандай және қанша атаудағы тауарлардың сатылғанын есептеу мүмкіндігінің жоқтығында, тауарды сатылу бағасы бойынша есепке алу қажеттілігі туындайды. Тауарды сатылу бағасы бойынша есепке алу тауардың және сатылған тауар түсімін сақталуын бақылайды. Ал сол кезде сатып алу бағасы бойынша есеп әкімшілік тарапынан толық түсімге ішкі бақылауды күшейтуді және материалдық-жауапты тұлғалардың тарапынан ұрлау және алаяқтықты болдырмауды көздейді.
Бөлшектік саудада тауарды сату кезеңі болып оларды сатып алушыға тапсыру болып саналады. Қолма-қол есеппен сатылған тауарлардың түсімінің мөлшері туралы мәлімет қолма-қол сатылған тауарлар туралы мәлімет беретін құжаттарында қамтылған.
Қолма-қол ақшаға сатылған тауарды ресми құжаттау тәртібі бақылау-кассалық аппаратты қолдану немесе қолданбай ұйымдастырылған сатып алушыдан нақты ақшаны алу тәсіліне байланысты болады. Бақылау-кассалық аппараттарды қолдану аясындағы бірегей саясатты іске асыру мақсатымен Қазақстан Республикасының Өкіметі Халықпен есептесудегі фискалдық есі бар бақылау-кассалық аппаратты қолдану туралы қаулысын қабылдады.
Бөлшектік сауда кәсіпорындарымен алынған нақты ақша қызмет ететін банкілерге тапсырылуы тиіс. Нақты сатылған тауар ақшасы банкке инкассатор арқылы, ілеспелі ведомостьпен тапсырылуы мүмкін, оның бірінші данасы ақшасы бар сөмкеге салынады, екіншісі кәсіпорында қалады. Сонымен қатар, бөлшектік сауда кәсіпорыны нақты ақшаны тікелей банкке нақты ақша төлеу жарнасы бойынша немесе тиісті келісім жасалған жағдайда банктың шотына аудару мақсатымен байланыс бөлімшесіне тапсыру мүмкін.
Одан басқа, сатып алушылардың тауар үшін төлем ақысы банктердің есептесу чектері, карточкалары арқылы жүзеге асырылады. Сатып алушылардан алынған чектер сауда кәсіпорындары банкке тапсырады, олар өз кезегінде, чек сомасын олардың есеп шотына аударады.
Тауарға халықпен есептесудің аса тиімді және ыңғайлы тәсілдерінің бірі - ол пластикалық карталар арқылы іске асырылатын нақсыз төлемдер жүйесін қолдану болып табылады. Бұл тауарға деген төлем ақы формасы бойынша, сатып алушы сауда фирмасымен тауарды пластикалық карта бойынша сатып алуды, алдын-алғы төлемақы ретінде шамалы ақша төлеуді және кезеңмен оны толықтырып отыруды көздейді. Бұл жағдайда бақылау және есепке алу жүйесінің негіздері сатып алушылармен есептесу пунктерінде орналасқан кассалық терминалдар, пластикалық карталарды беру және төлемдер туралы мәліметті өндеудің есепшінің жұмыс орны болып табылады. Сауда фирмасымен сатылатын пластикалық карта, тек сауда фирмасындағы тауарға есептесуде қолданады. Сатып алушыларға осындай формамен есептесуде жарна мөлшеріне байланысты тауар бағасынан жеңілдіктер ұсынылады. Сонымен қатар, есепке алу орталығының мәліметтер базасына сатып алушы туралы толық мәліметтер енгізіледі: жарна сомасы, пластикалық картаны алу мерзімі, әрекет ету мерзімі, жеңілдіктердің мөлшері мен көлемі. Ақша төлеуде кассир кассалық терминалдың санауышына сатып алушының картасын енгізеді, және мұнда сол мезгілде осы картаның аталған фирмаға тиістілігі тексеріледі. Егер тексеру сәтті өтсе, терминалдың экранында түскен ақшалардың қалдықтары туралы мәлімет пайда болады, осыдан кейін кассир клавиатураға сатып алушы таңдап алған тауарлардың құнын теріп шығады. Егер картадағы сома ұсынылған жеңілдіктері есепке алынған тауарға жеткілікті болса, төлем ақы қабылданады, картадағы шот қалдығы жылдам сатып алынған тауар сомасына азайып, сатып алушыға әр тауардың құны, тауардың жеңілдікпен және жеңілдіксіз жалпы сомасы, шоттағы қалдық туралы есепшот беріледі. Пластикалық карталарды қолдану екі тарапқа да тиімді келеді, сатып алушыға да, сауда фирмасына да, яғни сатып алушы тауар бағасынан маңызды жеңілдіктерге ие болып, нақты емес ақшаны аударуға мүмкіндігі болады, ал сауда фирмасы тұрақты сатып алушылардың көбеюі арқасында өзінің тауар айналымын кеңейтеді.
Консигнацияға алынған және консигнацияға берілген тауарларды сатуы.
Дайын өнім мен тауарларды сату жүйесін тездету үшін өндірістік, ауылшаруашылық және сауда кәсіпорындары өздерінің өнімі мен тауарларын консигнацияға жібереді. Консигнация шарттары өнім және тауарды сатуда консигнант және консигнатор арасында заңдылықпен бекітіліп, құрастырылған формасы бойынша консигнация келісімі жасалады.
Консигнация келісімінде тауар бағасы мен олардың жалпы құны, тауарды консигнациялау мерзімі, сатылған консигнациялық тауарларға есептесу мерзімі мен шарттары, тауарды тиеу және қайтару шарттары, тараптардың наразылығы т.б. белгіленеді. Консигнация келісіміне жеткізілген консигнациялық тауарлардың сертификаттауы қосылу қажет, және онда келісілген атау, тауар саны, бағасы және құны көрсетіледі.
Консигнацияға берілетін тауарлар консигнаторға тауарларды жіберу жүк құжаты негізінде беріледі. Егер консигнатор өкілі консигнациялық тауарды консигнант қоймасынан алса, ол сенімхат беру тиіс. Консигнациялық тауарларды тасымалдауда қолданатын көлікке байланысты көліктік құжатпен рәсімделеді: тауар-көлік жүк құжаты, теміржол жүк құжаты, коносамент, әуе жолымен тасымалдаудың жүк құжаты.
Консигнаторда қабылдау сәтінен бастап сатылуға дейінгі консигнациялық негізде сатылуға алынған тауарларды есепке алу, және консигнантқа тауарды толығымен немесе жартылай қайтару 004 Консигнацияға қабылданған тауарлар атты баланспен тысқары шотында іске асырылады. Консигнацияға қабылданған тауарды аналитикалық есепке алу, материалдық-жауапты тұлғалармен, консигнация келісімінде көрсетілген тауар түрлері және бағасы бойынша жүргізіледі.
Консигнатордың консигнацияға қабылдаған тауарды сату есебі.
№№
Шаруашылық операциялардың мазмұны
Құжат
Шоттар корреспонденциясы
Дебет
Кредит
1
2
3
4
5
1
Консигнанттан консигнацияға, келісім бағасы бойынша тауар қабылданды, оның ішіне ҚҚС және консигнант кірісі
Консигнаторға тауар жіберудің жүк құжаты
004
-
2
Кассаға консигнацияға алынған тауардың сатылған ақшасы қабылданды
Кіріс кассалық ордері
а консигнация келісімімен бекітілген мөлшердегі консигнатордың табысы
есептеу
1010
6010
ә Консигнатор табысынан алынатын ҚҚС
Есептеу
1010
3130
б консигнантқа сатылған тауар үшін берешек
есептеу
1010
3390
3
Консигнацияға қабылданып және сатылған тауарлар сомасы баланспен тысқары шотының есебінен шығарылды
Тауар есепшоты, шығыс жүк құжаты
-
004
Тұрғылықты халықтан комиссияға алынған тауарлар есебі.
Комиссияға тауар қабылдау және сауда фирмаларында антиквариат көне құнды заттар заттарын сату Қазақстан Республикасының Өкіметі бекіткен комиссиялық сауда Ережелеріне сәйкес жүргізіледі.
Сауда кәсіпорнының комиссионерлер тауарды комиссияға тапсыратын жеке тұлғамен өзара қатынастары олардың арасында жасалынған комиссия келісімімен анықталады. Жеке алғанда, комиссия келісімімен анықталатындар: комиссияға қабылданған тауардың сатылу бағасы, комиссиялық сыйақы мөлшері, комиссионердің тауарды сақтау шығындарының төлемі, тауарды арзандату шарттары.
Комиссионер тауарды қабылдауда комиссияға қабылданған тауардың тізімін екі данада комиссия келісіміне қосымша ретінде толтырылады. Әр тауарға тауар таңбасы жапсырылып, ал ұсақ қымбат емес заттарға - сату бағасы және комиссия келісімінің нөмері көрсетілген нарықнама жапсырылады.
Комиссияға қабылданған тауарлар екі данада толтырылатын және материалдық-жауапты тұлғаға іске асуға тапсырылатын тізімге қол қойылады. Тауарды сату сатушы толтыратын тауар шотымен рәсімделеді.
Алушы тауарды тек кассаға ақша төлегеннен кейін және кассалық шотты алғаннан кейін жүзеге асырады. Сатылған комиссиялық тауар тізімге жазылады.
Комитентке сатылған тауар ақшасын оны сатқаннан кейін үш күн өткен соң, комиссия келісімін немесе комитент тұлғасын растайтын немесе оны алмастыратын төлқұжат немесе басқа құжатты ұсынғанда ғана беріледі. Бұл жағдайда комитенттен комиссия келісімімен бекітілген комиссиялық сыйақы және жеке тұлғадан алынатын жеке табыс салығы ұсталынады. Ақшаны алу барысында комитент кассирге тізім және келісімді қайтарып, ақшаны алу туралы келісім-шартына екінші данасына және шығыс кассалық ордеріне қол қояды. Келісім, тізім және шығыс кассалық ордер кассалық есеппен бірге бухгалтерияға тапсырылады.
Комиссияға қабылданған тауарларды арзандату тізілімде және комитенттің есепке алу карточкасында бекітіледі. Арзандату комитент есебінен жүргізіледі. Комитентке сатылмаған тауарды қайтаруда, ол комиссионерге тауарды сақтау шығындарын өндіреді.
Комиссияға қабылданған тауарлар 004 Комиссияға қабылданған тауарлар баланстан тысқары шотында есепке алынады. Комиссияға қабылданған тауарлар материалдық-жауапты тұлғамен, жеке әр зат тауар және сатылу бағасы бойынша аналитикалық есепке алынады. Ол үшін бухгалтерияда әр комитентке есеп карточкалары ашылады. Есеп карточкасында, комиссияға қабылданған тауардың қозғалысымен қатар, комитентпен есептесу шаралары есепке алынады. Комиссияға қабылданған және сатылған тауарларға комитентпен есептесуді есепке алу 3390 Басқа қысқамерзімді несиелік борыш есебінде және Комитенттермен есептесуді есепке алу шотында жүргізіледі.
Тауарларды комиссия келісімі бойынша сату есебі.
№№
Шаруашылық операциялардың мазмұны
Құжат
Шоттар корреспонденциясы
Дебет
Кредит
1
Комиссия келісімі бойынша сатуға қабылданған тауар
Комиссия келісімі
004
-
2
Комиссияға қабылданған тауарлардың сатылған ақшасы кассаға қабылданды
Кіріс кассалық ордер
а комиссионер табысы, яғни комиссиялық сыйақы
есептеме
1010
6010
ә комиссиялық сыйақы ҚҚС
есептеме
1010
3130
б комитентке төленетін сома
есептеме
1010
3390
3
Егер жеке тұлғаның рұқсаты патенті болмай, жеке кәсіпкерлікпен айналысса, оның сатылған тауардан алуға тиісті сомасынан табыс салығы ұсталынады
есептеме
3390
3120
4
Комитентке комиссияға қабылданған сатылған тауарлар үшін кассадан берешек төленді
Кіріс кассалық ордер, есеп
3390
1010
5
Тауар шоты, накладной
-
004
Эспорт және импорт операциялар есебі.
Саудалық қатынастар жағдайында сыртқы экономикалық әрекеттер арқылы жасалады. Сыртқы саудада операциялардың төрт түрі жүзеге асырылады:
-Экспорт- шетел сатып алушысына тауар сату және оны оның мемлекетіне жіберу;
- импорт - шетелдік жеткізушілерден тауар сатып алу және оны өз мемлекетіне кіргізу;
- реэкспорт - бұрын импортталған тауарды басқа мемлекеттерге Қазақстан Республикасы арқылы өткізу;
- реимпорт - бұрын мемлекеттен (ҚР) экспортталған тауарды қайта мемлекетке (ҚР) әкелу, экспорттық операциялардың бақылауынан тыс талаптарға сай.
Сыртқыэкономикалық әрекет мемлекеттік және халықаралық реттеу шараларымен- экспорттық-импорттық операцияларын есеп-қисаптық есепке алу ұйымдастыруға қатысты басым заңдар мен заңдылық актілермен жүргізіледі. Сондықтан, мемлекет шекарасына тауарын шығаратын әр кәсіпкер алдында- есеп-қисаптық есепті жоғары деңгейде ұйымдастыру мәселесі туындайды.
Экспорттық-импорттық тауар операцияларын есеп-қисаптық есепке алу есеп-қисаптық есеп мәселелері бойынша қабылданған Қазақстан Республикасының Заңдылық актілерінің негізінде іске асырылады.
Сыртқы сауда мәмілесі тараптардың құқықтары мен міндеттемелерін белгілейтін келісім рәсімделеді.
Экспорт, импорт, реэкспорт және реимпорт тауарларын есебін жүргізу үшін тиісті етіп рәсімделген бастапқы құжаттар қолданады:
ерекшеліктері, сәйкестік сертификаты, және тауар-транспорттық, әуе жолы және теміржол ілеспелі хаттары, коносаменттер ұсынылған жеткізуші фирмаларының акцептіленген шоттары;
тауардың порт станцияға және қоймаға түскенін растайтын қабылдау актілері;
тауардың жетіспеушілігі, артықшылығы, кемшілігін растайтын коммерциялық актілер;
шет еліндегі экспорттық тауардың қозғалысын растайтын шетел экспортерлерінің, консигнаторлардың қабылдау актілері т.б.
Импорт тауарларының сатып алу және экспорт тауарларын сату бойынша шығындарын есепке алу негізі болып келесі құжаттар табылады:
ерекшеліктері, теміржол көшірмелері немесе төлем хаттары, әуе жолының ілеспелі хаттары, коносаменттер ұсынылған транспорттық-экспедиторлық ұйымдарының акцептіленген шоттары;
төлеуге тиісті кедендік жинақтардың және кедендік баждардың сомасы көрсетілетін кедендік декларациялар;
тауарды жолда сақтандыру келісімдері;
басқа ұйымдардың шоттары, атқарылған жұмыс актілері.
СЭҚ жүзеге асыруы алдымен банкте шетелдік валютада шот ашу, кедендік органмен келісім жасап СЭҚ карточкасын ашудан басталады.
Ақша қаражат есебі және есеп айырысуы.
1. Ақшалай қаражаттары, есеп айырысу және несиелік қатынастар есебінің мақсаттары.
2. Банктердегі ұлттық валютадағы корреспонденттік шотының операциялар есебі, шот ашу тәртібі және құжатталу есебі.
3. Ақшасыз есеп айырысу формалары. Ақшалай аударымдар есебі.
4. Банктердегі шетелдік валютадағы корреспонденттік шотының операциялар есебі, бағамдық айырма ұғымы, есебі.
5. Кассадағы ұлттық және шетел валюталарындағы операцияларды құжаттық рәсімдеу есебі .
6. Басқа ұйымдардың бағалы қағаздарына ұйымның қаржылық салымының есебі.
7. Кассадағы ақша қаражат және басқада құндылықтардың түгендеу және оны қорытындылау есебі.
8. Қызметкерлер мен есепайырысуды құжаттық рәсімдеу, жинақтау оны талдау есебі.
9. Басқада дебиторлармен есептесулердің есебі. Басқада кредиторлармен есептесулердің есебі.
10. Банк несиелерінің есебі. Пайыз шығындарының есебі.
1. Ақшалай қаражаттары, есеп айырысу және несиелік қатынастар есебінің мақсаттары.
Ақша қаражат деген - ол кәсіпорын кассасындағы қолма қол, ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты. Ақшалай қаражат қозғалысы - олардың операциялық, инвестициялық және қаржылық ағымдардың қызметтер нәтижесіндегі түсімі мен жұмсалуы.
Операциялық қызмет, ол кәсіпкерлік ұйымның әдеттегі қозғалыстар нәтижесіндегі ақша қаражат қозғалысы (кірістері, шығыстары).
Инвестициялық қызмет - кәсіпкерлік ұйымның ақша баламаларына жатпайтын ұзақ мерзімді активтерді сатып алу,сату, өтенілетін несиелерді беру және алу.
Қаржылық операциялар- кәсіпкерлік ұйымның меншік капиталы мен қарыз қаражаттарының мөлшері мен құрамындағы өзгерістері болып танылады.
Ұлттық валютадағы ақша қаражат есебі № 7 Ақша қаражат қозғалысының есебі ХҚЕС, ал валютамен ақша қаражаты № 21 Валюталық өзгерісінің әсері ХҚЕС стандарттарда қарастырылған. Ақша қаражат қозғалысы туралы есеп беруде тікелей және жанама әдістер қолданылады.
Ақша қаражатының баламалары - ол, қысқа мерзімді, жоғары өтімді салымдар, жылдам арада ақша қаражатына айналуға мүмкіндігі бар, бірақ осының салдарынан құндылығы шамалап өзгерістерге тәуекелденеді (риску), ол- қазыналық вексельдер, коммерциялық құнды қағаздар және депозиттік, жинақ сертификаттар.
Вексель, ол кәсіпкерлік ұйымның кредиторлық берешегін белгілі мерзімге өтеп алалатын бағалы қағаз. Депозиттік сертификаттар-ол, белгілі мерзім өткен сон салымшы өзінің салымдарымен пайыздарын куәләндыратын банктің бағалы қағазы.
Ақшалай қаражаттар ұйымға ең алдымен кредиторлармен (жеткізушілермен мердігерлер, жұмысшылар, мемлекеттік ұйымдар, банктер, заңды және жеке тұлғалар) есеп айырысу қажет. Есеп айырысу, ол алынған қорлар, құндылықтар, көрсетілген қызметтер және басқада міндеттемелер үшін жасалатын төлемдер (кредиторлық берешекті жабу). Мысалы, жеткізушілерден кіріске алынған тауарлар жасалынатын төлемді есеп айырысу дейді, немесе сатыпалушыға босатылған құндылық үшін, көрсетілген қызмет үшін алынатын төлемді есеп айырысу дейді. Есеп айрысу қол ақшасыз банктік шоттар арқылы жасалады, қол ақшамен касса арқылы жасалынады, немесе аккредитивті формалар қолданылу мумкін, ұйымның қызметкері арқылы (аванстық есеп беру) төлем жасалады және айырбас операциялар арқылы да жасалынады.
Есеп айырысу жағдайларда ұйымға өз қаражаты жетпей жатқан кездері де болып жатады, мұндай кездері ұйым банктен несие немесе басқа заңды, жеке тұлғалардан қарыз алуы мүмкін, бұл кезде екі жақ келісім шарт жасап заңдылы құжаттар рәсімдейді, онда қайтару тәртібі мен есептемелері көрсетіледі.
2. Банктердегі ұлттық валютадағы корреспонденттік шотының операциялар есебі, шот ашу тәртібі және құжатталу есебі.
Ұйымдардың шаруашылық қызметтері бойынша заңды және жеке тұлғалармен қарым қатынасқтары ақша қаражатпен есептесуге негізделеді. Көптеген шаруалар банктегі шоттар арқылы жасалады, үйткені ол өте жылдам, тиянақты және қатаң бақылаумен жүргізіледі - бұл түрдің есептесуі қолма қол ақшасыз есептесу деп танылады. Бұл түрдің бірнеше формалары болады: акцепті, аккредитивті, төлем- тапсырмамен, чектермен, вексельді және пошта байланыс аудармалар арқылы. Кәсіпорындар артық ақша қаражаттарын банктік шоттарда сақтауға құқылары бар. Кез келген заңды тұлға кезкелген ІІ деңгейлі банктерден ағымдағы банктік шот ашаалады. Ол үшін кәсіпорын мемлекеттік органдарда , салық оаргандарда тіркелгеннен кейін белгіленген форма боыйнша өтініш беріп аталған құжаттардың көшірмесін дайындап, одан басқа жарғысының көшірмесімен басшының, бас бухгалтердің қолымен кәсіпорын мөрін нотариальды рассталған карточкасын толтырып, бас бухгалтер жұмысқа тағайындалған бұйырығының көшірмелерін және өтініш тапсырады. Кәсіпорын бірнеше банктерден шоттар ашу құқысы бар, бірақ салық органдарға хабарландырылуы тиіс.
Ағымдағы банктік шоттардағы болып жатқан қозғалыстар кәсіпорын басшысының бұйырығымен тиісті құжаттарға сәйкес жасалады. Ағымдағы банктік шоттан қолма-қол ақша чек арқылы алынады, хабарлама арқалы салынады, басқа заңды және жеке тұлғаларға қолма-қол ақшасыз есептесу төлем- тапсырма арқылы аударылады. Егер ұйым өз еркімен берешекті төлемесе кредитор тұлға төлем-талап тапсырма арқылы ақшаны өндіріп ала алады. Төлем талап-тапсырма төлеушінің қызмет көрсететін банкке жөнелтілген есеп айырысу төлеуді міндеттейтін талабы. Төлем талап-құжаты жеткізушінің банкінде реестрмен бірге 4 данада жазылып беріледі. Жеткізушінің банкі барлық деректемелердің толық толтырылғанын тексергеннен кейін, талап құжатты сатып алушының банкіне жолдайды, 2-ші данасы жеткізушіге қайтарылады. Сатып алушының банкі талап тапсырманы алғаннан кейін,оны тіркейді,барлық даналарға алған күнін қойғанна кейін, оларды акцептеу үшін төлеушіге береді.
Ал бюджет мекемелері (салық , кедендік органдар) инкассалық өніммен ала алады.
Чек кітапшаларын банк (өтініш бойынша) өзі береді. Ағымдағы банктік шоттардағы өз шаруашылық қозғалыстарын кәсіпорын банк көшірмесі арқылы бақылап отырады. Банк көшірмесіндегі көзғалыстарды растау үшін банк орғаны тіркелім құжаттарды қоса береді. Кәсіпорын бухгалтері теқсеру барысында қателер кездескен жағдайда жедел 10күн ішінде банкті хабарландыруға тиіс. Бухгалтер банк көшірмесін өңдеу барысында әр соманың түсына шот корреспонденциясын жазады.
Мысалы , банк көшірмеде түскен ақша кредитқа жазылады да, банктік шоттан кеткен ақша дебет жаққа жазылады: кредит жағында сатыпалушымен тапсырысберушілерден 40000тг., кассадан 150000тг. деп көрсетілген, онда бухгалтер : 40000тг. жанына - 1210шотты, ал 150000тг. түсына 1010шоттарды қояды. Ал, егер дебет жағында - жеткізушілерге 450000тг., бюджетке ҚҚС -115000тг., зейнет ақы қорына 110000тг. жазылса, онда бухгалтер - 450000тг. түсына-3310шотты, 115000тг. түсына 3130шотты, 11000тг. түсына -3220шоттарды көрсетеді.
Ағымдағы банктік шоттардағы есебіне бухгалтерлік есеп шоттардың жоспарында 1030 Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты шот қарастырылған, ақша қаражат есебі ХҚЕС № 7 Ақша қаражат есебі сәйкес көзделіп отыр.
Банк көшірмесінен бухгалтерлік жазбалар № 2 Журнал- ордерге түседі 1030 шотың кредит айналымдары, ал дебет айналымдар ведомостке. Бұл шоттар активті шоттар болғандықтан қалдықтарымен кірістері Д-те көрсетіліп, босатуы К-те көрсетіледі.
Ағымдағы банктік шоттың синтетикалық есебі.
Ағымдағы банктік шоттардағы қаражатының есебі бухгалтерлік есеп шоттардың үлгілік жоспарының І бөлімінің 1030 есептеледі. Бұл шот активті, негізгі, ақшалай, сондықтан ағымдағы банктік шоттарға ақша қаражаты кірістелгенде 1031 Ағымдағы банктік шоттардағы теңгемен ақша қаражаты, 1032 Ағымдағы банктік шоттардағы валютамен ақша қаражаты шот Д-леді, ақша банктік шоттан алынғанда 1030 шот К-леді, мысалы сатыпалушылардан төлем-тапсырма бойынша банктік шотқа түсті Д1030 К1210, банктік шоттан чек бойынша ақша босатылды Д 1010 К 1030, банктің банк көшірмесі өңдеуден кейін №2 журнал-ордерге жазылады. Валюталық шоттардың қозғалыстары да тенгелік шоттарына ұқсас, бұл жерде тек бағам айырмашылықтар анықталып отырады.
Операция мазмұны
Шот корреспон- денциясы
Дебет
Кредит
1
Валюталық шотқа шетел сатыпалушылардан ақша келіп түсті
1032
1210
2
Есеп айырысу шотына алуға арналған қысқа мерзімді сыйақылар келіп түсті
1031
1270
3
Есеп айырысу шотына кассадан инкассаторға берілген ақша келіп түсті
1030
1020
4
Ағымдағы банктік шотқа айыппұл келіп түсті
1030
6280
5
Есеп айырысу шотынан ұзақ мерзімді жалдық пайыз төленді
4160
1030
6
Есеп айырысу шотынан қате түскен ақша есептен шығарылды
3390
1030
7
Ағымдағы жал бойынша жалға алынған негізгі құралдарға есеп айырысу шотынан жал төлемдері аударылды
3360
1030
8
КТС бойынша бюджетке берешек аударылды
3110
1030
Ақшасыз есеп айырысу формалары. Ақшалай аударымдар есебі.
Кәсіпкерлік ұйымдар ағымдағы банктік шоттан басқа есептесудің формаларын қолдану құқылы. Қазақстан Республикасының Төлемдер мен ақша аударымдары туралы Заңына сәйкес шыққан ережелермен нұсқаулар, нормативтік құжаттар қолма-қол ақшасыз есеп айырысудың мынадай негізгі формалары ұсынылады: төлем-тапсырма, чек, вексель, төлемдік талап-тапсырма, аккредитив, инкассалық өнім.
Карт-шоттардағы ақша қаражат есебі (Төлем карточкалармен есеп айырысу).
Төлем-карточка пайдаланушыға қажет қолма-қол ақша алуға, валюта ауыстыруға және жылдам арада төлем жасауға. Төлем карточкаға ақша банктік шоттар арқылы аударылады немесе несие аударуға да болады, ол үшін алдын ала шот ашылып сол шотқа несие аударылады. Төлем карточка тек сол банкоматтар арқылы жасалады, қай банкпен келісім шарт жасалып төлем карточка ашылды. Аталған операциялардан басқа сауда ұйлерден сауда жасап төлемдерді карточка арқылы есептесуге мүмкін болады.
Карт-шоттардағы ақша - кредиторлармен дебиторлар арасындағы есеп айырысуды жылдамдатады және қолмақол ақшасыз есеп айырысады. Ол үшін карточка пайдаланушы банкпен келісім - шарт жасасысады. Төлем карточка - кезкелген банк өзінің пайдаланушыларына ақшаны банкоматтар арқылы аударып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz