Оқу–тәрбие үдерісіндегі қарым–қатынастың өзекті мәселелері

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

: І

КІРІСПЕ: ОҚУ-ТӘРБИЕ ҮДЕРІСІНДЕГІ ҚАРЫМ - ҚАТЫНАСТЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ

: 1. 1

КІРІСПЕ: Қарым-қатынас әлеуметтік-психологиялық құбылыс ретінде

: 1. 2

КІРІСПЕ: Педагогикалық қарым-қатынастың психологиялық ерекшеліктері

: 1. 3

КІРІСПЕ: Оқушылардың қарым-қатынас мәдениетін қалыптастырудың оқу-тәрбие үдерісіндегі маңыздылығы

КІРІСПЕ:

: ІІ

КІРІСПЕ: ОҚУШЫЛРАДЫҢ ОҚУ-ТӘРБИЕ ҮДЕРІСІНДЕГІ ҚАРЫМ - ҚАТЫНАС ҚАБІЛЕТІН ЗЕРТТЕУ ТӘЖІРИБЕСІ

: 2. 1

КІРІСПЕ: Қарым-қатынасты зерттеудің психологиялық әдістемелерін талдау

: 2. 2

КІРІСПЕ: Оқу-тәрбие үдерісіндегі оқушылардың қарым-қатынас қабілетін психодиагностикалау нәтижелері

: 2. 3

КІРІСПЕ: Оқушылардың қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру жолдары

КІРІСПЕ:

КІРІСПЕ: ҚОРЫТЫНДЫ

КІРІСПЕ: ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

КІРІСПЕ

Зерттеу өзектілігі. Заман талабына сай білікті және білімді ұстаз алдына егеменді еліміздің болашағы - жас ұрпақты оқыту, тәрбиелеу және толыққанды тұлға ретінде қалыптастыру міндеті тапсырылған. Ол Елбасының Қазақстан халқына арнаған жолдауында айтылғандай: «Ғасырдағы экономикалық және әлеуметтік ұмтылыстағы негізгі ерекше күш - адамдар, олардың ерік-жігері, табандылығы, білімі» [1] . Олай болса, алға қойған мақсаттарды орындау үшін еліміздегі креативті, ақылды, ойлы, дарынды жастарымызды шығармашылық потенциалын жан-жақты өсіру қажеттілігі туындайды. Өз ісіне берілген, жаңалықты жатсынбай қабылдайтын, қарым қатынас мәдениеті қалыптасқан, шәкіртінің бойына білім нұрын құятын жаңа тұрпатты педагог дайындау бүгінгі күннің негізгі өзекті мәселелерінің бірі Ұстаздың қызметі тек баланы оқытып қана қоймай, оның күнделікті іс-әрекетінде көп еңбекті қажет ететін үйлесімді қарым-қатынас тәжірибесі болып табылады. Олай болса бүгінгі таңда өсіп келе жатқан жастарға әлемдік деңгейге сәйкес білім мен тәрбие беру, оның рухани байлығы мен рухани мәдениеттілігін, креативті ойлауын, шығармашылық белсенділігін, танымдық белсенділігін, іскерлігін, толеранттылығын, сонымен қатар кәсіби біліктілігін арттыру өркениетті қоғамның міндеті болып табылады.

Қарым-қатынас - бұл әлеуметтік-психологиялық құбылыс, ол адам өміріндегі көптеген рухани және материалдық құндылықтарды қамти отырып, оның өміріндегі ең жоғары рухани адамгершілік қажеттіліктердің бірі. Дегенмен, бір қарағанда қарым-қатынас ұғымы баршаға танымал және қандай да мағыналы қиындықтармен байланысты емес көрінеді. «Қарым-қатынас» сөзімен біз кәсіби, жеке, танымдық шығармашылық және тағы басқа жалпы қызығушылықтардың төңірегінде пайда бoлған қарапайым түсініктерді, яғни адамдардың бір-бірімен байланысын және қатынастарын; таныс немесе бейтаныс адамдармен кездесулерін; жеке қатынастарын түсіндіруге тырысамыз. Адам қoғамда, өзін қoршаған адамдар тoбында өмір сүреді және дамиды, oның талаптарына сай өз пікірі мен мінез-құлқын өзгертеді, тoптың өзге қатынасушыларымен бірлескен іс-әрекет ықпалымен түрлі сезімдерді бастан кешеді. Алайда мұның барлығы өзге адамдармен ақпарат және тoлғаныс алмасудан ғана бoлады, oларды жақсы тани oтырып, біздің әрқайсысымыз қалай да бoлса қатынасқа түсеміз.

Қазіргі таңда психoлoгия ғылымында кеңес психoлoгтарының еңбектерінен жoғары тұлғаның дамуы мен қалыптасуы туралы Л. С. Выгoтский, Л. И. Бoжoвич, В. В. Давыдoв, А. Н. Леoнтьев, С. Л. Рубинштейн, ал қарым-қатынас, кoммуникативті құзыреттілік мәселесі туралы зерттеулер Б. Г. Ананьев, Г. М. Андреева, А. Б. Дoбрoвич, А. А. Бoдалев, А. А. Леoнтьев, М. И. Лисина, Б. Ф. Лoмoв, В. А. Кан-Калик, Е. O. Смирнoва т. б. еңбектерінде кәсіби әлеуметтік әрекеттену фактoры қарастырылған.

Қарым-қатынас, тoп және ұжымның үйлесімді қатынасы туралы қазақстандық психoлoг ғалымдардың Қ. Б. Жарықбаев, С. М. Жақыпoв, Ә. Ж. Алдамұратoв, М. М. Мұқанoв, С. Қ. Бердібаева, Х. Т. Шерьязданoва, Л. К. Көмекбаева, Н. Қ. Тoқсанбаева, М. Қ. Бапаева, С. А. Елеусізoва және т. б. еңбектері кез келген зерттеу жұмысының теoриялық мазмұнын ашады және тәжірибелік зерттеу жұмыстарын жүргізуге ықпал етеді.

Мұғалім шәкірттерді ұйымдастыра oтырып, oқу-тәрбие үдерісінде әр уақытта да oлармен өзара қарым-қатынаста бoлады. Міне, бұл педагoгикалық қарым - қатынасты ұйымдастырудағы негізгі психoлогиялық - педагoгикалық талаптар, мұны әрбір мұғалім білуге тиісті. Бұл жаттап алу ған емес, іштей сезініп oрындайтын іс - әрекеттер.

Ұлы oтандық жазушы, әдебиетші Мұхтар Әуезoвтың ел бoлам десең, бесігіңді түзеу керек деген аталы сөзі бар. Сoл елдігімізді бекемдеп, көк туымызды тoлық желбіретуші, Елбасының алға қoйған мақсатын жалғастырушы келер ұрпақ екені мәлім. Жас ұрпақты жан-жақты дамыған тұлға етіп қалыптастыру әрине ең бірінші өзінің ұясынан басталады.

Oқу әрекетінде oқушының білім мен қатар қарым-қатынас мәдениетін меңгеруі оның жаңа материалды тoлық ұғынуына, жеке қасиеттерінің дамуына, oқу барысында жетістікке жетуіне әсер етеді де, қоғамдық ортаға дұрыс бейімделуі мен әлеуметтенуіне ықпалы туралы жалпы сұрақтарын қоюды және шешуді талап етеді. Ол ең алдымен оқушылардың тұлғалық дамуында қарым қатынас ерекшеліктерін қандай деңгейде меңгеруімен сипатталады. Сондықтан зерттеу жұмысымыздың тақырыбын « Оқу-тәрбие үдерісінде оқушылардың қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру» деп алдық.

Зерттеу мақсаты - тұлғаның дамуындағы қарым-қатынас ерекшеліктерін теориялық негізде талдап, оқу-тәрбие үдерісінде оқушылардың қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру жолдарын тәжірибе арқылы зерттеу.

Зерттеу нысаны - оқу-тәрбие үдерісінде оқушылардың қарым-қатынас ерекшеліктері.

Зерттеу пәні - оқушылардың қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру процесі.

Зерттеу болжамы : егер оқу-тәрбие үдерісінде қарым-қатынас жүйелі бағытта жолға қойылып, ұжымның психологиялық ахуалы қақтығыссыз жағдайда ұйымдастырылса, онда оқушылардың қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыруда мазмұнды нәтижеге қол жеткізуге болады.

Зерттеу міндеттері -

оқу-тәрбие үдерісінде оқушылардың қарым-қатынас мәселесіне теориялық сипаттама жасау;

- психологиялық мәселе ретінде оқушылардың қарым-қатынас туралы білімін зерттеу.

оқушылар ұжымының әлеуметтік-психологиялық қарым-қатынасын эксперимент арқылы анықтау мен олардың қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру жолдарын ұсыну.

Зерттеу әдістері : әдебиеттерге теориялық талдау әдісі, бақылау әдісі, әңгіме әдісі, психодиагностикалық зерттеу, психокоррекциялық жаттығулар.

Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негіздері : Психологиядағы қарым-қатынас мәселесі туралы Н. Н. Обозов, П. Ф. Ломов, М. М. Рубинштейн, В. Н. Носуленко, М. И. Лисина зерттеулері, қазақ ғалымдары С. М. Жақыпов, Қ. Жарықбаев, С. Бердібаева, Н. Тоқсанбаева және т. б. ғылыми зерттеу еңбектеріне сүйене отырып, теориялық талдау жасап және эксперименттік жұмыстарды жүргізуге негіз болды.

Зерттеудің теориялық мәнділігі : педагогикалық қарым-қатынас мәселесіне жан-жақты теориялық талдау жасалынып, оның психологиялық ерекшеліктері көрсетілді. Бұл мәліметтер оқушының тұлға ретінде қалыптасуы жайлы ақпаратты қамтиды және қарым-қатынас мәселесі туралы мағлұматты меңгеру негізінде психологиялық білімді жетілдіруге мүмкіндік береді.

Зерттеудің тәжірибелік маңыздылығы : зерттеу нәтижелері оқушылар ұжымының үйлесімді қарым-қатынасын жетілдіруге үлес қосады, олардың қарым-қатынас мәселесін терең түсініп, маңыздылығын ұғынып, оның техникалры мен ережелерін меңгеруге көмектесуге мүмкіндік туғызады.

Зерттеу базасы: Тараз қ. №45 гимназиясы.

Зерттеу жұмысының құрылымы кіріспе, екі тарау, қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімі, қосымшалардан тұрады.

Зерттеу кезеңдері :

Зерттеудің бірінші кезеңінде мәселенің зерттеу заты мен нысаны анықталынып, болжам жасалды, мақсаты, міндеттері, зерттеу әдістері құрастырылды. Сонымен қатар жұмыстың мазмұны мен негізгі бағыттары анықталынды. Әдебиеттер жинақталынды.

Зерттеудің екінші кезеңінде оқушылардың қарым-қатынасының даму деңгейі анықталынып, түзету - дамыту жұмыстары ұйымдастырылды.

Зерттеудің үшінші кезеңінде зерттеу жұмысымызға теориялық және тәжірибелік тұрғыда жалпылама қорытынды берілді және ұсыныстар енгізілді.

ОҚУ-ТӘРБИЕ ҮДЕРІСІНДЕГІҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ

ОҚУ-ТӘРБИЕ ҮДЕРІСІНДЕГІҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ:

1. 1 Қарым-қатынас әлеуметтік-психологиялық құбылыс ретінде

Кәсіби шеберлікке қол жеткізу үйлесімді қарым-қатынассыз болуы мүмкін емес. Ал қарым-қатынас сол кәсіби іс-әрекетті ұйымдастыру жүйесі болып табылады. Сондықтан қарым-қатынас ерекшеліктерін меңгеру кез келген еңбек саласында жас маманның кәсіби әрекетінде тиімді нәтиже береді. Осы орайда ұсынылып отырған зерттеу жұмысы қазіргі таңда құнды еңбектердің бірі ретінде психология саласы бойынша ана тіліміздегі зерттеулердің қатарын толықтырады

Қазақстандық психология ғылымында адамдардың бірлeскeн іс-әрeкeтіндeгі өзара әрeкeт пeн қарым-қатынастағы мағына, мотив жәнe мақсатқұрылым мeханизмдeрін зeрттeудe С. М. Жақыповтың тұжырымдамасы өтe маңызды [2] . Оның пікірінше, бірлескен танымдық іс-әрекет қарым-қатынасқа қатысушы субьектілердің өзара диалогты қатынасынан дамиды.

Қарым-қатынас дамуының дұрыс жүруі қарым-қатынастың әрбір формасының тиісті жас ерекшелігінде ретті де толыққанды жүзеге асуымен анықталады. Қарым-қатынас дамуының басты формасы қандай да бір байланыстың басымдығымен емес, ситуацияға және әріптеске байланысты түрлі мазмұндағы қарым-қатынасқа түсу мүмкіндігі мен қабілетінің болуымен анықталады. Ол - (кең мағынада) адамдар арасындағы бірлескен іс-әрекеттің кез - келген формасы. Сондықтан коммуникация қарым-қатынастың бір түрі ретінде қарастырылады. Коммуникация - бұл қарым-қатынас бойынша серіктестер арасындағы өзара ақпарат алмасу процесі. Ол білімді, идеяны, пікірді, сезімді беруден және қабылдаудан тұрады. Коммуникацияның әмбебап құралы - сөз, оның көмегімен ақпарат беріліп қана қоймай, сонымен қатар бірлескен іс-әрекетке қатысушылардың бір-біріне әсер етуі де жүзеге асады [3] .

Қарым-қатынас - әлеуметтік құбылыс және осы байланыста ол әлеуметтенудің бір бастауы және механизмі ретінде қаралуы мүмкін [4, 10 б. ] . Әлеуметтік психологияда өзара әрекет - бұл қарым-қатынастың үш координатының бірі. Басқа координаттары: коммуникация, индивид немесе топ арасында ақпарат алмасу және тұлғааралық қабылдау, түсіну жай ғана қарапайым қолма-қол субъектінің таным акті емес, кең көлемді өзара түсінісудің негізі ретінде адамдардың бірін-бірі қабылдауы. Өзара әрекет - бірлескен іс-әрекетті ұйымдастырудың белгілі формасы. Өзара бірлескен әрекеттің тиімді болуы субъектілердің бірін-бірі дұрыс қабылдай білулеріне тікелей байланысты. Тұлғааралық қатынастар, негізінен, тұлғаға қатысты психологиялық мәселелер, қызығушылықтар және қажеттілік айналасына шоғырланған.

Адамдардың бірін-бірі тануы - күрделі, де көп сатылы. Ол сезінуден басталып, ойлаудан аяқталып, соңында сезімдік және қисынды бейнелеудің барлық деңгейлерінен өтеді. Қарым-қатынас мәселесінің концептуалды негіздері туралы кеңес ғалымдары Л. С. Выготский, С. Л. Рубинштейн, А. Н. Леонтьев және т. б қарым-қатынасты адамның психикалық дамуының, әлеуметтенуі және , тұлға қалыптасуының маңызды шарты ретінде қарастырды [5], [6], [7] .

Қарым-қатынас - іс-әрекетпен орындалатын әлеуметтік жағдайлар мен өлшемдерге сәйкес, ойлар, білімдер мен қағидалар беру және саналы түсінуге негізделген адамдардың бір-бірімен тікелей өзара қатынас жасау процесі [8] . Сондықтан қандай болмасын іс-әрекеттің түрінен тыс қарым-қатынас болуы мүмкін емес және қарым-қатынастың әмбебап түрлері де кездеседі. Олар: адамның өмірлік тәжірибелеріне тиімді түрде жылы шырайлылық, әдептілік, өнегелілік, ашықтық, кез келген даму деңгейі үшін, бірлескен іс-әрекет үшін психологиялық маңызды болып табылады.

Қарым-қатынас мәселесіне мәдени-тарихи психологияның негізін салушы Л. С. Выготский баға жетпес үлес қосты. Қарым-қатынастың тұлға санасына қайта жасалу механизмдерін түсіну Л. С. Выготскийдің ойлау мен сөйлеу мәселесін зерттеу барысында ашылады [5] .

Қарым қатынас:

1) бірігіп әрекет ету қажеттілігінен туындайтын, құрамына ақпарат алмасу, өзара әрекеттесудің біртұтас стратегиясын жасау, өзге адамды қабылдау және түсінетін, адамдар арасындағы байланыстың орнауы мен дамуының күрделі, көп мақсатты процесі;

2) субъектілердің белгілілік құралдармен жүзеге асырылатын, бірігіп әрекет ету қажеттілігінен туындаған және серіктесінің жай-күйін, мінез-құлқы мен тұлғалық-маңыздылық құрылымын едәуір өзгертуге бағытталған өзара әрекеттесуі [9] .

Қарым-қатынас - басқа біреудің жан дүниесіне, «мен» ұғымына ену. Бұл оңай емес, өйткені өзіне ұқсамайтын басқаның жан дүниесіне ену үшін психологиялық дайындық қажет. Сондықтан қарым-қатынасты ұйымдастыруда субъектінің психологиялық жағдайын ескеру өте маңызды болып табылады. Өйткені субъектілердің кез келген қарым-қатынасы психологиялық кеңістікте өзгеріс туғызады. Кез келген ересек адам баламен қарым-қатынаста оның психологиялық ерекшелігін ескеріп, оған уақыт беруі керек. Қарым-қатынас көлденең жазықтықта (мұғалім мен оқушы бірдей) және тік жазықтықта (мұғалім оқушыдан биік) болады. Көлденең қарым-қатынас жемісті, ал тік қарым-қатынас үнемі оқушыны қарама-қарсылыққа итермелейді. Көлденең қарым-қатынасқа жету үшін, біріншіден, оқушыны ойша қатар қою, екіншіден, оқушыға жоғарыдан төмен қарамауға дағдылану қажет. Біріншіні іске асыру - жеңіл, ал екіншісі - ыңғайсыз, өйткені мұғалімдер оқушыларды бақылау үшін орындарынан тұрып қарым-қатынас жасайды. Бірақ ересектер көлденең қарым-қатынастың аса қажет екенін іштей сезеді, олар баламен еңкейіп сөйлеседі, олармен қатарласып отырады, алдына отырғызады.

Қарым-қатынас немесе коммуникация деп аталатын процесс - аса кең және сиымды түсінік. Бұл саналы және саналанбаған вербалды байланыс, ақпарат алу мен беру, оның өзі барлық жерде және үнемі байқалып отырылады. Қарым-қатынас сан алуан сипатта: оның көтеген формалары, түрлері бар. Педагогикалық қарым-қатынас адамдар қарым-қатынасының жекеше түрі, отбасылық қарым-қатынас, іскерлік қарым-қатынас және т. б. Психология ғылымындағы негізгі ұғымдардың бірі-қарым-қатынас мәселесі. С. Елеусізованың пікірінше, қарым-қатынас өте маңызды, әрі күрделі де ұзақ мерзімді қажет ететін көкейкесті мәселелержің бірі. Қарым-қатынассыз жеке адамды түсіну, оның адами қасиеттерін, дамып жетілуін талдау мүмкін емес. Сондықтан тұлғаның дамуында қарым-қатынастың орны ерекше [10] .

Қарым-қатынас іс-әрекеттік келісі тұрғысынан бұл - бірлескен іс-әрекетке деген қажеттіліктен туындайтын және ақпарат алмасуды, өзара әрекеттің, басқа адамды қабылдау мен түсінудің ортақ стратегиясын өндіруді қамтитын, адамдар арасында байланыс орнату мен дамытудың күрделі, көп жақты процесі. Соңғы жылдарда адамның жан дүниесімен сырласып, оның психологиясын зерттеуде психологтар мен социолог мамандар, ұстаздар мен басқару қызметіндегі жетекшілерге жете зер салып көңіл аударып отырған маңызды мәселенің бірі адамдар арасындағы қарым-қатынас жасап, олардың өзара тілдесе білулерінің құпия сыры және оның кілті неде? Деген мәселенің шешімін табу қазіргі өмір талабы [11] .

Қазіргі еліміздің өркениетті нарыққа бет алған кезеңіндегі туындағын экономикалық, әлеуметтік қиындықтар тұлғаның адамгершілік қадір-қасиетінің төмендеуіне, салаутты өмір сүру ережелерінің бұзылуына өз әсерін тигізуде. Мұндай жағдайда тұлғаның қалыпты өмірін қамтамасыз етуге ықпал жасайтын қарым-қатынас. Жеке тұлға алдымен белгілі қоғам мүшесі және ол қандай болмасын бір іспен айналысатын, тәжірибесі, білімі мен дағдысы, икемі, мінезі, қабілеті қалыптасып үлгерген өзінің іс-әрекетін қадағалай алатын кісі. Әрбір адам өзіндік тәрбие, өзіндік бағалау, өзіндік түсіну арқылы өзін - өзі танып, басқа адамдармен қарым-қатынасқа түседі. Өмір адамның сыртқы дүниесін танып біліп қоймай, сондай - ақ индивидуалды ерекшеліктерін таныту үшін басқа адамдармен қарым-қатынасқа түседі.

Қарым-қатынас мәселесін жалпы психологиялық зерттеуде индивидуалды ерекшеліктердің қарым-қатынасқа ықпалын қарастыруға мүмкіндік туады. Сондықтан Б. Ф. Ломовтың «Психологиядағы қарым-қатынас мәселесі» еңбегінде қарым-қатынастың әдіснамалық, теориялық, экспериментальды және қолданбалы аспектілерін арнайы кешенді қарастыруға бағытталған ең алғашқы ұжымдық еңбек болды [12] .

Б. Ф. Ломов негізгі теориялық позиция тұрғысынан қарым-қатынасты күрделі, көпөлшемді және көп деңгейлі процесс деп қарастырып, адам тұлғасы мен психикалық процесстерін оқып-тануға адекватты мүмкіндік. Психикалық процесске қатысты мәселелерді адамдардың қарым-қатынасы және біріккен әрекет жағдайында оны «субьект-субьект» қатынасында қарастырды.

Оқулықтың бірінші бөлімінде «қарым-қатынас жағдайында психикалық процесс қызметі» адамдардың өзара әрекетте психикалық процесстің динамикалық ерекшеліктері қарастырылған. Н. Н. Обозов еңбегінде топтық және индивидуалды эксперименттерде психикалық процесстерді салыстырмалы алынған мәліметтерді жүйелеу көрсетілген. Зерттеу нәтижелері, адамдардың өзара байланысы мен индивидуалды әрекеті, жұмыста басқа адамдардың қатысуы, ықпалы және өзара ықпалы, бірлескен жұмыста түрлі деңгейде талдауға мүмкіндік береді [13] .

Топтық және индивидуалды эксперименттерден алынған субьективті психофизикалық шкалаларға салыстырмалы талдау В. Н. Носуленконың зерттеулерінде берілген. Индивидуалды бағалау белгі шкаласына қарағанда қарым-қатынас жағдайындағы шкалада едәуір айырмашылықтар алынды. Сенсорлық тапсырмада біріккен іс-әрекет және қарым-қатынас сандық және сапалық жоғары нәтиже беруі серіктестердің индививдуалды мінездерінің сәйкестігіне де байланысты [14] .

В. А. Кольцов мектеп оқушыларында түсінік қалыптасуына қарым-қатынас ықпалын зерттеу нәтижелеріне арналады. Оның пайымдауынша күшті, орта және әлсіз оқушыларға қарым-қатынас түрлі деңгейде ықпал етеді. Орталау оқушыларға жоғары қатынаста болса, күшті деңгейге қарым-қатынас жіне біріккен іс-әрекет нәтижесінде көтеріледі.

Я. Л. Коломинский қарым-қатынас индививдуалды ерекшеліктерге байланысты ықпал етеді. Мұнда жаңа түсініктерге дайындығы, тапсырмаға қатынасы және интеллектуалды белсенділік деңгейіне де байланысты [15] .

Я. А. Пономаревтің тапсырманы жеке және бірлесіп шешуде шығармашылықты қажет ететін зерттеуге бағытталған. Оның эксперименттік зерттеулері қарым-қатынас ойлау тапсырмаларын шешуге ықпалы едәуір жоғары екеніне қорытынды жасады.

Қарым-қатынас психологиясы жөніндегі атақты маман В. А. Кан-Калик қарым-қатынастың 6 моделін көрсетеді [16] .

біріккен әрекет негізіндегі қатынас;
достық негіздегі қатынас;
диалогтық қатынас;
қорқыныш қатынас;
дистанция қатынас;
ойын қатынас;

Қарым-қатынастың вербалды және вербалды емес құралдары туралы Б. Ф. Ломов зерттеулерінде қарастырылған. «Ойлауға арналған тапсырмаларды бірлесіп шешу процессіндегі диалог» атты Г. М. Кучинскийдің мақаласы бірлескен ойлау әрекетінде диалогты зертееуге арналған. Автор талдау жүргізу арқылы психология, философия және лингвистикадағы қалыптасқан ұсынымдарды қолданады. Ойлау мұнда әрекет пен қарым-қатынастың ерекше синтезі сөз арқылы орындалатындығын негіздеген.

Қарым-қатынастың мотивтері сол адамның және онымен байланысқа түсіп жатқан өзге адамның қатынас қажеттілігін тудырған қасиеттері негізінде заттануы тиіс деген тұжырымды М. И. Лисина өз зерттеулерінде көрсеткен [17] . Ол қасиеттерді мынадай үш топқа жіктеуге болады:

Біріншіден, ересек дерек көзі мен баланы жаңа әсерлерге бөлеуші ретінде танылатын танымдық;

Екіншіден, өзара практикалық байланыста ересек адам әріптес, көмекші және дұрыс әрекеттердің үлгісі ретінде танылатын іскерлік;

Үшіншіден, ересек адам ерекше тұлға, қоғам мүшесі, қоғамның белгілі бір өкілі ретінде қарым-қатынасқа тұлға ретінде түседі.

Адамның сыртқы дүниемен қарым-қатынас жасау процесінде қажеттілік туындап отырады. Адамға алдына мақсат қойып, оны шешуге ұмтылдыратын оның қажеттіліктері. Жеке адам қарым-қатынас процесінде ұқсау, мысал, өнеге алу, үйрену, еліктеу арқылы қоғамдық және жеке сананы, эмоцияны, сезімді, мінез құлық нормаларын көрсетудің формаларын меңгереді. Тұлғаның жас ерекшелігіне және дамуына байланысты әр бала қарым-қатынастағы қажеттілікпен анықталады, негізінен үлкендермен қарым-қатынас жасау арқылы қанағаттандырылады. Қарым-қатынастың әлеуметтік нормалары мәселесіне М. И. Бобнева теориялық талдау жасап, жеке тұлға аспектілеріне ерекше мән берген және қарым-қатынастың ерекше арнайы түрлерін тұжырымдады.

Теориялық талдау нәтижелері, Н. Қ. Тоқсанбаеваның пікірінше, қарым-қатынас процесіне субъектінің әлем туралы бейнесінің дифференциациялану деңгейінің ықпалына қатысты кейбір ортақ тұжырымдар жасауға мүмкіндік береді:

- Субъектілердің когнитивті ұйымдастырылуына индивидуалды ерешеліктерді қарым-қатынас процесінің детерминантының бірі ретінде қарастыру;

- Когнитивті құрылымдар дифференциациясы деңгейіндегі жекелік ерекшеліктер қарым-қатынаста түсіну процесінде бейнеленеді;

- Жоғары деңгейдегі дифференциация салдары болып табылатын иілгіш когнитивті құрылымдар есебінен қарым-қатынастағы субъектілердің психологиялық дифференциациясы жоғары өнімділікті қамтамасыз етеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.