Ринит, гаймарит, ларингит, фронтит аурулардың емі және профилактикасы

Аннотация
Нормативтік сілтемелер
Анықтама
Белгілермен қысқыртулар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1 Тыныс ауруларының түрлері мен белгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2 Созылмалы түрде өтетін танау қабынулары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.3 Тыныс ауруларының биологиялық процестері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2 Тыныс алу жүйесінің аурулары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.1 Аурудың пайда болуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.2 Аурудан сақтану және одан арылу шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
3 Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21

Тыныс алу жүйесінің аурулары төлдердің арасында жиі кездеседі жәнеде жұқпалы емес аурулардың ішінде ас қорыту жүйесінің ауруларынан кейінгі екінші орынды алады. Жалпы кәзіргі кездегі жеке шаруашылықтарда барлық аурулардың 20-30%-ті тыныс алу жүйесінін ауруларының үлесіне тиеді.Тыныс алу жуйесімің ауруларын тудыратын көптеген себептерді негізгі екі топқа бөледі:
1.Төлдерді күту мен азыктандыру технологиясының бұзылуларынан организмнің резистентгік қабілетінің төмендеуі.
2.Микроорганизмдердің өсері.
Өкпелердің қызметтерінің жеткілксіздіктері бірінші және екінші сатыларда өткен кезде организмдегі газ алмасуыньщ бұзылғандығы онша сезілмей, кемістікті толтыру (компенсаторлық) механизімінің іске қосылу нетижесінде оттегінің жетіспеушілігі байқалмайды. Ал үшінші сатысында ұлпаларда оттегінің жеткіліксіздігі (гипоксия) пайда болады, ягни қан мен ұлпалардың оттегімен қанығулары төмендейді. Осы құбылыстың белгілері ретінде төлдерде әлсіздік пайда болып, көзге көрінетін кілегей қабықтары көгереді. Бұл жеткіліксіздіктер төлдерді ессіздендіріп (кома) өлім-жітімге ұшыратуы мүмкін.Төлдерде тыныс алу жүйесінің аурулары көбінесе жіті және жітілеу түрлерінде айқын белгілерімен көрініп малдың өлімімен аяқталуы мүмкін.Жалпы тыныс алу жүйесінің аурулары анатомиялық кұрылысы негізінде екі топқа бөлінеді:
1.Тыныс алу жолдарының аурулары (ринит, гайморит,фронтит, ларингит, трахеит);
2.Өкпе мен оның сірілі қабықтарының аурулары (өкпе қабынулары; оның сірі қабығының қабынуы; оған ауаның, сары судың жиналуы және өкпеде ауаның кернеуі).
Кеңірдек- түтік тәрізді мүше, көмекейді өкпе бронхтарымен жалғастырады. Қабырғасы үш қабаттан тұрады. Ортаңғы қабығын негізін тұйықталмаған шеміршек сақиналары түзеді. Кеңірдек жүректің жоғарғы жағында екі негізгі бронхтарға тарайды, бұл жерді кеңірдектің бифуркациясы дейді. Кеңірдек шеміршектері тұйықталмайтын дорсальдік ұштары өзара сақинаша байламдармен және кеңірдек еттерімен байланысады.
Кілегейлі қабығы ішкі жағынан көп қатарлы кірпікшелі эпителий мен астарланған. Кілегейлі қабықта кеңірдек бездері болады. Кеңірдектің мойындықбөлігінде сыртқы қабық- адвентиция (борпылдақ дәнекер ұлпа ), ал көкіректік бөлімінде плевра (сірлі қабық). Күйісті жануарларда және шошқада оң өкпенің алдыңғы бөлігіне қосымша кеңірдектік бронхы ажырайды.
Өкпе. - пішіні кесілген конус тәріздес тыныс алу жүйесінің негізгі мүшесі. Құрылысы жағынан түтікшелі-көпіршікті, қомақты паренхиматозды мүше. Өкпе тыныс алу жолдарынан және газ алмасу бөлімінен тұрады. Тыныс алу жолдарын бронхиальдік тарам деп атайды.
Бөлімаралық сай арқылы өкпе краниальдік және каудальдік бөліктерге бөлінеді. Краниальдік бөлік жылқы мен түйеден басқа жануарларда өз кезегінде екі бөлікке бөлінеді. Сол өкпеде краниальдік , ортаңғы және каудальдік үш бөлік, ал оң өкпеде төртінші қосымша бөлік болады. Негізгі бронхтан бастап, бронхиолаларға дейін тарамдалуын – бронхиальдық тарам деп атайды. Бронхиолалар өкпенің газалмасу бөлімін түзетін өкпе бөлікшелеріне енеді.

1.К.Н. Қожанов «Малдың ішкі жұқпалы емес аурулары» Семей 2005жыл (120)
2.Т.Сайдулдин «Індеттанулық және жануарлардың жұқпалы аурулары» Алматы-2009ж (150)
3.Е.И.Қасымов «Індеттану және инфекциялық аурулар вет.санитария негіздерімен» Алматы-2006ж (355)
4.З.Қ Қожабаев «Мал аурулары» Қайнар баспасы, Алматы-1989ж (210)
5.Ығылманұлы «Малдың жалпы патологиясы»
6.Қибасов Мади «Мал аурулары және оларды емдеу» Қайнар, Алматы 2004ж (166)
7.«Мал дәрігерінің анықтамалығы» Қайнар 1986ж (356)
8. Құрманов «Адамға малдан жұғатын аурулар» Алматы-Қазақстан 1983ж (145)
9.«Паразиталогия және жануарлардың инвазиялық аурулары ветеринариялық санитария негіздерімен» Алматы 2006ж (225)
10. «Жануарлар морфологиясы және латын терминологиясы» Алматы 2005ж.
11. Н. Омарқожаұлы «Мал шаруашылығы» Астана 2007ж ( 146-286)
12. «Ішкі жұқпалы емес аурулар және рентгенология» жинағы Алматы 2007ж (255)
13. «Жануарлардың ішкі жұқпалы емес аурулары» Шымкент 2006ж (220-262)
14.Б.К. Ілиясов «Алғашқы ветеринариялық жәрдем» Алматы 2001жыл (250)
15.Б.К. Ілиясов «Ветеринариялық хирургия». Алматы 2009жыл (230) Қ. Мухаметалин, - «Малдың паразит аурулары», - «Алматы», 2008г.
16. Н.Т.Кадыров, - «Паразитология инвазионные болезни животных», - «Астана», 2009г.
17. Диков Г.И. «Мал гельминтоздарының анықтамалығы», - «Алматы», 2012ж.
18. Смағұлов А.Қ, Сағындықов Қ.А, Төреханов А.Ә. «Ауыл шаруашылық өнімдердің сапасын сараптау және бақылау» , -«Алматы», 2008ж.
19. Сенченко Б.С. «Ветсанэкспертиза сырья животного и растительного происхождения», -«Алматы», 2007г.
20. Кожабеков З. К. Мал аурулары. Алматы. Кайнар, 1989. – 384 б.
21.Котельников Г. А. Гельминтологические исследования животных и окружающей среды. М. Колос, 1984. – 208 с.
22. Орлов И. В. Практикум по ветеринарной паразитологии. М. Издательство
23.Потемкина В. А. Гельминтозы домашних птиц. М. 1960. – 235 с.
24.Старченков С. В. Болезни мелких животных. Санкт-Петербург, 1999. –509 с.
25.Сабаншиев, М.С. Паразитология және жануарлардың инвазиялық аурулары. Алматы,2011.- 480 бе
26. Федоров К. П. и др. Основы общей и прикладной ветеринарной паразитологии. Новосибирск, 2004. – 1044 с.
27. Шевцов А.А. Ветеринарая паразитология. М: Издательство «Колос», 1977. – 463 с.
28. Ысқақов М.М., Ахметжанов О.О., Сабаншиев М.С. Құс паразитоздары – Семей, 2014.-346 бет
29. Ыбраев Б.К., Сүлейменов С.И. Гельминтоздарды балаудың негізгі әдістері. Астана – 2008. 53 б.

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Аннотация
Нормативтік сілтемелер
Анықтама
Белгілермен қысқыртулар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1 Тыныс ауруларының түрлері мен белгілері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .8
1.2 Созылмалы түрде өтетін танау қабынулары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..11
1.3 Тыныс ауруларының биологиялық процестері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 13
2 Тыныс алу жүйесінің аурулары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.1 Аурудың пайда болуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.2 Аурудан сақтану және одан арылу шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
3 Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21

Аннотация

Бұл курстық жұмыс 24 беттен тұрады. Курстық жұмыстың тақырыбы Ренит,гаймарит,ларингит,фронтит аурулардың емі және профилактикасы тыныс ауруларының түрлері мен белгілері,созылмалы түрде өтетін танау қабынулары,танау ауруларының биологиялық процестері, аурудан сақтану және одан арылу шаралары қамтылады.

Анықтама

Ренит - танау кілегей қабықтарының қабынулары.
Гайморит - үстіңгі жақ қуыстарының кілегей қабықтарының қабынуы.
Фронтит - мандай қуысының қабынулары-сирек кездеседі, ал кездескен жағдайда басқа аурулардың зардабынан пайда болады.
Аэроцистит - Жылқыдағы ауалы қапшықтардың катаральды қабынуы.
Ларингит - Көмейдің кілегей қабығының қабынуы.
Трахеит - Кеңірдектің қабынуы көбінесе өздігінен емес, көмейдің не бронхының қабынуларының асқынуынан пайда болады.

Кіріспе

Тыныс алу жүйесінің аурулары төлдердің арасында жиі кездеседі жәнеде жұқпалы емес аурулардың ішінде ас қорыту жүйесінің ауруларынан кейінгі екінші орынды алады. Жалпы кәзіргі кездегі жеке шаруашылықтарда барлық аурулардың 20-30%-ті тыныс алу жүйесінін ауруларының үлесіне тиеді.Тыныс алу жуйесімің ауруларын тудыратын көптеген себептерді негізгі екі топқа бөледі:
1.Төлдерді күту мен азыктандыру технологиясының бұзылуларынан организмнің резистентгік қабілетінің төмендеуі.
2.Микроорганизмдердің өсері.
Өкпелердің қызметтерінің жеткілксіздіктері бірінші және екінші сатыларда өткен кезде организмдегі газ алмасуыньщ бұзылғандығы онша сезілмей, кемістікті толтыру (компенсаторлық) механизімінің іске қосылу нетижесінде оттегінің жетіспеушілігі байқалмайды. Ал үшінші сатысында ұлпаларда оттегінің жеткіліксіздігі (гипоксия) пайда болады, ягни қан мен ұлпалардың оттегімен қанығулары төмендейді. Осы құбылыстың белгілері ретінде төлдерде әлсіздік пайда болып, көзге көрінетін кілегей қабықтары көгереді. Бұл жеткіліксіздіктер төлдерді ессіздендіріп (кома) өлім-жітімге ұшыратуы мүмкін.Төлдерде тыныс алу жүйесінің аурулары көбінесе жіті және жітілеу түрлерінде айқын белгілерімен көрініп малдың өлімімен аяқталуы мүмкін.Жалпы тыныс алу жүйесінің аурулары анатомиялық кұрылысы негізінде екі топқа бөлінеді:
1.Тыныс алу жолдарының аурулары (ринит, гайморит,фронтит, ларингит, трахеит);
2.Өкпе мен оның сірілі қабықтарының аурулары (өкпе қабынулары; оның сірі қабығының қабынуы; оған ауаның, сары судың жиналуы және өкпеде ауаның кернеуі).
Кеңірдек- түтік тәрізді мүше, көмекейді өкпе бронхтарымен жалғастырады. Қабырғасы үш қабаттан тұрады. Ортаңғы қабығын негізін тұйықталмаған шеміршек сақиналары түзеді. Кеңірдек жүректің жоғарғы жағында екі негізгі бронхтарға тарайды, бұл жерді кеңірдектің бифуркациясы дейді. Кеңірдек шеміршектері тұйықталмайтын дорсальдік ұштары өзара сақинаша байламдармен және кеңірдек еттерімен байланысады.
Кілегейлі қабығы ішкі жағынан көп қатарлы кірпікшелі эпителий мен астарланған. Кілегейлі қабықта кеңірдек бездері болады. Кеңірдектің мойындықбөлігінде сыртқы қабық- адвентиция (борпылдақ дәнекер ұлпа ), ал көкіректік бөлімінде плевра (сірлі қабық). Күйісті жануарларда және шошқада оң өкпенің алдыңғы бөлігіне қосымша кеңірдектік бронхы ажырайды.
Өкпе. - пішіні кесілген конус тәріздес тыныс алу жүйесінің негізгі мүшесі. Құрылысы жағынан түтікшелі-көпіршікті, қомақты паренхиматозды мүше. Өкпе тыныс алу жолдарынан және газ алмасу бөлімінен тұрады. Тыныс алу жолдарын бронхиальдік тарам деп атайды.
Бөлімаралық сай арқылы өкпе краниальдік және каудальдік бөліктерге бөлінеді. Краниальдік бөлік жылқы мен түйеден басқа жануарларда өз кезегінде екі бөлікке бөлінеді. Сол өкпеде краниальдік , ортаңғы және каудальдік үш бөлік, ал оң өкпеде төртінші қосымша бөлік болады. Негізгі бронхтан бастап, бронхиолаларға дейін тарамдалуын - бронхиальдық тарам деп атайды. Бронхиолалар өкпенің газалмасу бөлімін түзетін өкпе бөлікшелеріне енеді.
Өкпе бөлікшелері көпіршіктер жүйесі- альвеолярлық тарамдардан түзілген. Өкпе бөлікшесі ішінде альвеолярлық бронхиола 20-30 қысқа альвеолярлық өтістерге, олар өз кезектерінде бірнеше альвеолярлық қапшықтарға бөлінеді. Қапшықтардың қабырғалары ұсақ көпіршіктерден альвеолалардан тұрады.Аталған брохтар мен альвеолярлық тарамдар өкпенің паренхимасын түзеді.
Негізгі бронх құрылысы жағынан кеңірдекке ұқсас болып келеді. Бірақ айырмашылықтары байқалады. Үлкен брохтың кілегейлі қабығында өттік қабат жақсы дамып, шеміршек сақиналар ұқсас шеміршек пластинкаларға айналады. Ортыңғы бронхтардың кілегейлі қабығы қатпарланып тұрады. Кілегейастылық қабатта сөл бөлетін бездерді көруге болады.
Кіші бронхтардың кілегейлі қабығында бездер болмайды. Бірақ еттік қабат жақсы жетілген.
Тыныс алу жүйесінің ауа жолдары және дем алатын бөлімі деп аталатын суретін салып, мыналарды белгілеу керек: 1-ауа жолдары: а-мұрын қуысы, б-көмекей, в- кеңірдек, г- негізгі бронхылар, д- ірі бронхылар, ж-ортаншы бронхылар, з-ұсақ брохылар, е- соңғы (терминальды) бронхиола; 2-дем алатын бөлім: к- альвеолды (дем алатын) бронхиолалар, л-альвеолды өзектер, м- альвеолды қатпар, н- альвеолалар; 3- өкпе ацинусы

Тыныс алу жүйесінің ауруларын дұрыс және дер кезінде анықтап, оларға тиімді ем қолданып, алдын ала сақтандыру шараларын ұйымдастыру үшін тыныс жолдары мен өкпенің атқаратын әр алуан қызметтерінің физиологиялық мәнін анық түсіне білу керек. Тыныс алу ағзалары жүйке жүйесі, қан және лимфа жүйелері арқылы организмдегі барлық жүйелермен өте тығыз байланыста. Сондықтанда тыныс алу жүйесінің аурулары организмнің барлық жүйелерінің қызметінің бұзылуының бірден-бір себепкері болады. Өйткені ол аурулар бірден газ алмасу процесі нашарлатып, төлдерде ентігу процесін тудырады. Өкпенің ауамен қамтамасыз етілуінің бұзылуы тыныс алу жүйесінің жеткіліксіздігінің үш сатысымен анықталады:
1.Ентігу құбылысы төлдер организміне тек қатты күш түскенде ғана білінеді;
2.Ентігу құбылысы төлдер организміне аздап қана физикалық салмақ түскенде-ақ байқалады;
3.Ентігу құбылысы үнемі жәй тұрған төлдерде де, физикалық салмақ түскен төлдерде де үнемі болып тұрады.

Әдебиетке шолу

К.Н. Қожанов [1] пікірлері бойынша өкпе тіндерінде патологиялық өзгерістер туындағанда альвеолла мембранасының құрылысы өзгереді және капиллярлар жарақаттанады. Бұл өзгерістер өкпелердің диффузиялық мүмкіншілігін төмендетеді. Кейде тіпті өкпенің қабынған бөлігі дем алыс актісіне қатыса алмайды. Онымен қатар кіші қан шеңберіндегі қан айналу жағдайының өзгеретінін ескерсек, онда организмде дем алу процесінің жеткіліксіздігінің дамитыны тсінікті болады. Осының барлығы өкпелердің тыныс алуға қатынасатын өмірге қажетті көлемінің азаюына, олардың желдетілуінің нашарлауына және гипоксемия құбылысының дамуына апарып соғады.
Т.Сайдулдин [2] малдардың өкпелерін эксперименталды жолмен қабындырып қан құрамын зерттеген. Барлық жағдайда да артерия қанының оттегімен қанығуы және артерия мен вена қандарындағы көмірқышқыл газының мөлшері күрт төмендеген. Мұндай жағдайда жүрек-өкпе жүйесінің қызметінің жеткіліксіздігінің салдарынан организмде зат алмасу процесі бұзылады да, толық тотығып-тотықсызданып үлгермеген метаболиттер шоғырланып, организмді уландырады. Осындай өзгерістердің болатынын медициналық авторлардың еңбектерінен де табамыз.
Е.И.Қасымов [3] Көптеген зерттеушілердің деректеріне сүйенсек жүрек-қан тамырлары мен қан жүйелерінің ауруларында жүректің өзінің қан айналу процесі бұзылатындықтан жүрек қызметінің жеткіліксіздігін тудыратын көрінеді.
Тыныс жолдары мүшелерінің құрылысын зерттеу, олардың орналасу орнына байланысты құрылыс ерекшеліктерімен танысу. Тыныс алу мүшелері жануарлар организімінде газ алмасу қызметін атқарады. Мұнымен қатар тыныс алу жүйесінде иіс сезу, дыбыс мүшелері де орналасады.
Қызметіне қарай тыныс алу аппараты тыныс жолдары және газ алмасу мүшесі болып екіге бөлінеді. Тыныс жолдарына мұрын, аңқа (жұтқыншақтың ауа жүретін бөлігі), көмекей, кеңірдек, бронхтар жатады. Газ алмасу қызметін өкпе атқарады.
З.Қ Қожабаев [4] Мұрын- тыныс жолдарының басталар алдыңғы бөлімі. Мұрын қуысында ауа жылынады, су буымен дымдалады, құрамындағы шаң тозаңнан тазаланады және иіс сезу мүшесінің қатысуымен ауа құрамындағы заттардың иістері анықталады. Кейбір жануарларда мұрын дыбыс шығаруға да қатысады.
Мұрын ішкі жағынан мұрын пердесі арқылы екі мұрын қуысына бөлінеді. Мұрын қуыстарының кіреберіс тесіктері және жұтқыншаққа шығаберіс тесіктері- хоандар болады.
Ығылманұлы [5] Мұрын қуысы ішкі бетінің тек алдыңғы жағы ғана тері тектес кілегейлі қабықпен қапталған. Бұл аумақ мұрындық кіреберіс деп аталады. Ал мұрын қуысы ішкі бетінің қалған бөлігін өзіндік мұрындық қуыс дейді. Мұрын қуысының әрбір бөлігі бүйір қабырғасындағы дорсальдік және вентральдік мұрындық кеуілжірлермен төрт өтіске бөлінеді. Олар: дорзальдік, ортаңғы және вентральді мұрындық өтістер.
Көмекей- ол тыныс алуға керекті ауаны өткізетін тыныс жолдарына жатады. Бұнымен қатар көмекей азықты жұту кезінде тыныс жолын азық жолынан бөледі. Оның жануарлардағы негізігі қызметтерінің бірі дыбыс шығару болып табылады.
Қибасов Мади [6] Көмекейдің ортаңғы қабығының негізін бір-бірімен қозғалмалы байланысқан 5 шеміршек түзеді, олар сақиналық, қалқанша, жұп ожауша және бөбешектік.
Шеміршектер бір-бірімен буындар арқылы қозғалмалы байланысады. Олар тіластылық сүйектің үлкен мүйіздерімен және бөбешікпен қосымша байламдар арқылы жалғасады.
Әдебиеттердегі деректерге сүйенсек тыныс алу жүйесінің аурулары, оның ішінде өкпелердің аурулары мал организмінде тыныс алу жүйесінің жеткіліксіздігін тудыратын көрінеді.
Құрманов [8] Тыныс алу жүйесінің жеткіліксіздігі дегеніміз - ол сыртқы дем алу аппараттарының қалыпты қызметінің организмді қажетті мөлшерде оттегімен қамтамасыз етіп, ондағы артық шоғырланған көмірқышқыл газын уақытында шығарып үлгермеуі. Мұндай жағдайда сыртқы дем алу жүйесінің қызметінің жеткіліксіздігі тіндердегі дем алу процесінің жеткіліксіздігін де тудырады.
Н. Омарқожаұлы [11] Тыныс алу жүйесінің жеткіліксіздігінің негізгі көрсеткіші өкпелердің желдетілуінің бұзылуы. Осының салдарынан артерия қаны өкпелерде оттегімен толық қанығып үлгермейді. Оның арты артериялық гипоксемияға апарып соғады. Себептері ретінде патологиялық процесте альвеоллалардың қабырғаларының өзгеруі, оттегі мен көмірқышқыл газдарының парциалдық қысымдарының бұзылуы салдарынан олардың диффузиясының дұрыс болмауы, альвеолла мембранасының жағдайларын келтіруге болады.
Қазақстан оқымыстылары И.С.Подлиннов, Ш.Т.Тоқпанов, Г.Х.Габидуллин, В.П.Падерин, Н.А.Уразаев, М.П.Бутовтардың еңбектерінде қозылар мен бұзаулардың бронхопневмония ауыруында тыныс алу жүйесінің қызметінің жеткіліксіздігі дамитыны және оның жүрек-қан тамырлары жүйесінің қызметтерінің жеткіліксіздіктерімен асқынатындығы дәлелденген. Осындай асқынудың негізгі себебін организмде дамитын оттегінің жеткіліксіздігімен түсіндіреді.
Б.К. Ілиясов [14] Жоғарыда келтірілген Қазақстан ғалымдарының деректеріне сүйене отырып біз өз жұмысымызда бронхопневмония ауыруының жіті және жітілеу түрлерімен ауырған 2-6 айлық бұзаулардың организміндегі газ алмасу процесінің кейбір көрсеткіштерінің өзгерістерін анықтадық. Сол өзгерістерді салыстырмалы түрде төменгі кестеде келтіріп отырмыз.
Б.К. Ілиясов [15] Көптеген авторлар дем алу эквивалентін анықтауға, өкпелердің қызметтерінің жеткіліксіздігінің көрсеткіші ретінде, үлкен мағына береді. Біздің зерттеуімізде ол көрсеткіш ауру бұзауларда 38,7 %-ға жоғарылаған. Тәжірибемізде алынған ауру бұзаулардың организміндегі газ алмасу процесінің көрсеткіштері, олардың өзгерістері, Қазақстан ғалымдарының деректерін толықтырады деген ойдамыз. Аталған көрсеткіштердің пайыздық көрсеткіштері әртүрлі болғанымен, өзгеру бағыттары бірдей. Ал пайыздық көрсеткіштердің әртүрлі болуы аурудың патогенезіне тікелей байланысты деген қорытындыға келдік.
Н.Т.Кадыров [16] Ауру бұзаулардың жүрек-қан тамырлары жүйесінің қызметінің жеткіліксіздігін зерттеу үшін Г.Х.Габидуллин мен Н.А.Уразаев (1963) жүрек саздарын жазуды - фонокардиограмманы (ФКГ) ұсынады. Біз өз тәжірибемізде 4-6 айлық 14 бұзаудың фонокардиограммасын жазып талдадық. Нәтижесінде ауру бұзаулардың фонокардиограммасында жүрек циклінің систолалық және диастолалық көрсеткіштерінің қысқарғанын байқадық. Систолалық көрсеткіш жүрек етінің жирылуының компенсаторлық жағдайда күшеюін сипаттаса, диастолалық көрсеткіштің өзгерісі жүрек етінің салыстырмалы түрде дем алу уақытының азайғандығын көрсетеді. Мұндай өзгерістер систолалық көрсеткішті ұлғайтады және тамыр соғысының ырғақтығының бұзылуын тудырады.
Диков Г.И [17] Фонокардиограммадағы осындай өзгерістер жоғарыдағы авторлардың пікірінше организмде аурудың салдарынан дамитын гипоксия мен гиперкапния құбылыстарының салдарынан жүрек етінде дистрофиялық процестің дамуының көрсеткіштері көрінеді. Өкпелердің қызметтерінің жеткіліксіздігінен дамыған организмдегі оттегінің жеткіліксіздігі жүрек қызметінің жеткіліксіздігін тудырады. Міне осылай тыныс алу және жүрек-қан тамырлары жүйелерінің жеткіліксіздіктері пайда болады.

1 Негізгі бөлім
1.1Тыныс ауруларының түрлері мен белгілері

Танау қуысының кілегей қабығының қабынуы (Ренит-rhinitis) Қабыну процесінің сипаттамасы бойынша катаральды, крупозды және фолликулярлы болып бөлінеді.Өтуіне. байланысты - жіті және созылмалы; пайда болуына байланысты - бастапқы және қосалқы түрлерін ажыратады. Бұл аурумен малдардың барлық түрлері ауырады, әсіресе төлдердің арасында жиі кездеседі. Себептері. Танау қабынулары төлдерді күтіп-бағу мен азыктандырудың технологиясын дүрыс сақтамағандықтан болады.
Көбінесе механикалық, физикалық және химиялық қоздырғыштардың әсерінен пайда болады. Олар шаң-тозаң, ыстық-суық, аммиакмен қаныққан ауа, ыстык, ас, химикаттармен өңделген сүрлем, желорай, ылғалдылық және т.б. Танаудың крупозды және фолликулярлы қабынуларында қоздырғыш микроорганизмдер (стрептококктар, стафилококктар, вирустар) мен организмнің сезімталдық қабілетінің күшеюі (аллергия) аса маңызды орын алады. Қабынудың қосалқы түрі індетті, инвазиялык, (кұрт) немесе жұқпалы емес аурулардың асқынуынан пайда болады.
Дамуы. Танаудың кілегей қабықтары ісініп, жалқыаяқа толады да, тыныс жолы арқылы ауаның өтуіне кедергі жасап демалу жеткіліксіздігін тудырады. Қабынудың салдарынан бұзылған зат алмасуынын қалдықтары мен өрбіген микробтардың уыттары қан мен лимфаға сіңіп организмді уландырады, дене қызуы көтеріледі. Уақытында ем қолданбаса қабыну процесі асқынып көршілес ағзаларды да қамтуы мүмкін.Белгілері.Төлдер жабырқанқы, дене қызуы аздап көтерілген. Олар пысқырынып, түшкірінеді, мұрындарын тұрған жердегі заттарға үйкелейді.
Дем алысы пысылдап, кейде ысқырытып шығады. Танауларынан ақпа ағып, кейде тыныс жолдары қатып қалған жалқыаяқтармен бітеліп қалуы да мүмкін. Жалпы кілегей қабықтары қызарып, домбығады. Жеңіл түрі 5-10 күннің ішінде толық жазылып кетеді. Созылмалы түрі ауық-ауық асқынумен, төлдердің арықтап, кілегей қабықтары бозарып жарақаттануымен сипатталады. Крупозды, фолликулярлы түрлерінде төлдер қатты жабырқайды, азыққа тәбеті жоқ, қызуы көтеріңкі болады.
Ентікпе пайда болады, жақ астындағы лимфа бездері ісініп, ауырсынғандық байқалады. Кілегей қабықтарында сұрғылт-сары не қызғылт-сары түсті фибринді заттар шоғырланып, ісіндіреді. Ол заттар сырылған кезде орнында қанталаған жалақ пайда болады. Аурудың бұл түрлері дұрыстап емдегенде 2-3 аптаның ішінде жазылады.Ауру асқынып ұзаққа созылғанда танаудың төңірегіндегі терілер жарақаттанып қабынады (дерматит), лимфа түйіндері қабынады (лимфагаденит), көршілес орналаскдн ағзаларға тарайды (гайморит, ларингит, фарингит жөне т.б.).
Анықтау. Ауру туралы жиналған мәліметтер мен ауруға тән сырт белгілеріне сүйене шырып анықталады. Ауруларды саралағанда кейбір індетті және құрт аурулары танаулардың кілегей кабықтарын зақымдайтынын ескерген жөн[2,6,8].
Танау кілегей қабықтарының қабынулары. Танау қабынулары қабынбаның сипаттарына байланысты кілегей қабына бетінің қабынуына фибриннің кілегей қабына жиналып қабаттануына және бездердің қабынуына өтуіне байланысты-жіті және созылмалы пайда болуына байланысты-басалқы және қосалқы түрлерге бөлінеді.
Бұл аурумен малдың дерлік барлық түрлері ауырады, әсіресе төлдердің арасында жиі кездеседі. Мал көбінесе катаральды қабынумен ауырады: крупозды және фолликулярлы қабынулар сиректеу кездеседі, ал кездескен жағдайларда жылқыларда болады.
Себептері. Танаудың қабынуларына малды күту мен азықтандыру тәртібінің бұзулары, көп жағдайларда, механикалық ыстық суықтың немесе химиялық қоздырғыштардың әсер етулерінен пайда болады. Құрғақ азықтарды жегенде көтерілген шаңмен дем алу, аммиакпен қаныққап ауамен не ыстық бумен дем алу, ыстық асты суытпай жегізу, аммиак ерітіндісімен өңделінген сүрлем шөп қабынулары, күннің ыстық кезінде шаң жолдармен топтап айдағаннан пайда болады.
Танаудың қабынуларына салқын тию де себепкер болуы мүмкін желорай, ылғалдылық т.б. Танаудың крупозды және фолликулярлы түрлерде қабынуларында қоздырғыш микроорганизмдер стрептококктар, стафилококктар, вирустар және организмнің сезімталдық қабілетінің күшеюі аллергия аса маңызды орын алады.
Танау қабынуларын бейімдейтін жағдайлар - азықтың құнарсыздығы, атап айтқанда, рациондағы карогиннің не ретинолдың аздығы, мал қораларының ластануы ауадағы бактериялардың қалыптан тыс көбейіп кетуі.Танаудың қосалқы түрде қабынулары басқа індетті, құрт немесс жұқпалы емес аурулардың асқынуларынан пайда болады. Дамуы Танаудың кілегей қабықтарының қабынулары мұрын жолдарын ісіндіріп, жалқыаяқа толтырады, сөйтіп ауаның өтулеріне кедергі жасайды да дем алу кемістіктерін туғызады.
Қабынудан бұзылған зат алмасуының қалдықтары мен ербіген микробтар уыттары қан мен лимфаға сіңіп организмді уландырады, жалпы жабырқандырып қызуын көтереді. Себептерін жойып ем қолданбаса қабынулар көршілес орналасқан қосалқы қуыстарға, жұтқыншақ пен көмейге ауысып жайылып кетулері мүмкін. Белгілері. Танаудың кілегей қабықтарының беттерінің қабынулары жіті түрде өтсе, малдарда аздаған ғана жабырқаушылықтық белгілері байқалынады, дене қызуы қалыпты шама төңірегінде болып не 0,5-1"С дейін ғана көтеріледі, азыққа дсген зауқы көп өзгермейді не аздап қана төмендейді.
Мал пысқырынады, түшкіреді, кейде мұрындарын аттақырға, қабырғаларға үйкелейді. Дем алысы пысылдайды, кейде ысқырынып шығады, дем алуы мен дем шығару уақыттары ұзарады. Танау кілегей қабықтарын тексергенде алдында ұйымалы сонан-соң ұйымалы -сарысулы ақпа ағып, кейде мұрын жолдары қатып қалған жалқықтар мен бекітіліп қалады да кілегей қабықтары қызарып, домбығып кетеді. Ауыру қолайлы жағдайда өтсе, малдар 5-10 күннің ішінде толық айығып кетеді. Көмейдің кілегей қабығының қабынуы (Laryngitis - ларингит). Көмейдің қабынуы пайда болу себептеріне байланысты өздігінен және қосымша, барысы бойынша жіті және созылмалы, жалқықтың сипаты бойынша катаральды және крупозды фибринді түрлеріне бөлінеді. Катаральды шырышты қабының қабыну малдардың дерлік барлық түрлерінде де кездесе береді, ал крупозды қабыну сирек кездеседі, кездескен жағдайдың өзінде көбінесе жылқылар арасында ғана байқалынады [1,4,13].
Себептері. Өздігінен пайда болатын кемей қабынуы малдарды азықтандыру және күту технологиясының бұзылғандығынан болады. Ауруды тікелей тудыратын ссбептер де біршама бар, олар: суыққа шалдықтыру, көмей кілегей қабықтарына тітіркендіргіштердің әсер етуі-ірі қара малды тастай суық сумен суғару, шошқаларды ыстықтай азықтандыру, көп мезгіл тітіркендіргіш газдармен, шаң-тозаңды ауамен дем алдыру. Малдарды спирт-сыра қайнату мекемелерінің қалдықтарымен азықтандыруға организмді бірте-бірте үйретпей, аяқ асты көшіру жаппай ауруға ұшыратады. Көмей қабынуы малдарға дәрілерді аузы арқылы күштеп бергенде не өңешке зонд енгізгенде де пайда болуы мүмкін.
Крупозды қабыну көмей кілегей қабықтарына күшті тітіркендіргіштердің әсер етуінен аммиак, қышқылдар, сілтілер, ыстық түтін, қызып тұрған малдарға суық ауамен дем алдыру т.б. дамиды.Ауруды тудыруға малдарды бағып-күтуді нәзіктендіру және ретинолдың жеткіліксіздігі бейімдейді.Көмейдің қосымша түрдегі қабынуы басқа аурулардың асқынғандығының белгілері ретінде пайда болады. Крупозды қабынудың дамуына қоздырғыш микроорганизмдер мен дененің түршігушілік күйінің әсері көп. Дамуы қабыну көмейдің кілегей қабықтарын ісіндіріп, қуысына жалықты жинағандықтан оның саңлауы тарылып дем алу процесін қиындатады. Егер ауруды тудырған себептерді жоймаса, не тиісті ем қолданбаса, ауаның жеткіліксіздігінен және қабынба қалдықтарымен дененің улануынан малдар тұншығып өліп қалуы мүмкін[4,3,13].
Белгілері. Көмей катаральды түрде қабынғанда аурудың жалпы күй-жайы көп өзгермейді не аздаған ғана жабығандық байқалады. азыққа деген тәбеті де көп өзгермейді, аздап төмендеуі мүмкін, дене қызуы қалыпты шама деңгейінде болады не аздап қана көтеріледі субфебрильная. Жылқылар мен ірі қаралар мойындарын созып, бастарын еңкейтіңкіреп ұстайды.
Көмей тұсын сипағанда, тез қимыл жасағанда аурудың бастапқы күндері құрғақ жөтел пайда болады, кейінірек ол қақырықты күркіл жөтелге айналады. Крупозды қабынғанда жалпы жабыққандықтың белгілері айқын көрінеді, азыққа тәбеті шаппайды, дене қызуы 1-2° С дейін кетеріледі, дем алысы ауырлап ысқырыньш шығады, көмейді қолмен басқанда қатты ауырсынады, көмейдің тұсы ісініп домбығады, жөтелгенде фибрин талшықты қақырық түседі.
Көмей крупозды түрде қабынғанда антибиотиктер сульфаниламидтер қолданады, сыртқы тұсына озокерит балшық тартады, диаметрия не УЖЖ-ті ультра жоғарғы жиілікт тогымен емдейді. Егер көмей жедел түрде ісініп мал тұншыға бастаса, дереу кеңірдекті тесіп, оған тыныс түтігін трахетубус орнатады.
Жиналған жалқықты тарату үшін жылытқан сұйық азықтармен біріп-қақырық түсіретін дәрілер береді. ас содасын, аммоний хлоридін, терпингидрат, ипекакуана, термопсис т.б. Жылқы мен ірі қараны жылы судың буымен дем алдырған ингаляция жақсы нәтиже береді. Көмейдің тұсын тәулігіне 2-3 рет грелкамен, Соллюкс лампасымен не инфрафружбен жылытады.
Созылмалы түрде өткен қабынбаны асқындыру мақсатымен ірі қара, жылқы және иттердің көмей қуысына 0,2% күмістің нитратты ерітіндісін 5% протаргол ерітіндісін енгізіп, сыртқы тұсын скипидармен сылайды[1,4,13].
Ауруды тудыруға малдарды бағып-күтуді нәзіктендіру және ретинолдың жеткіліксіздігі бейімдейді.

1.2 Созылмалы түрде өтетін танау қабынулары

Созылмалы түрде өтетін танау қабынулары- ұзақ уақытқа созылуымен, ауық-ауық асқынуларымен, ауру мал арықтап, жұмысқа қабілеттілігі төмендеуімен бейнеледі. Танаудың кілегей қабықтары бозарып семеді, жалақтанады, кей жерлері жараланады, тыртықтанады.
Танаулар крупозды және фолликулярлы түрде қабынғанда аурулар қатты жабығады, азыққа тәбеті шаппай, қызуы көтеріледі, әртекті ентікпе пайда болады, жақ астындағы лимфа бездері ісініп ауырсынады, көп жағдайларда танау жолдарының кілегей қабықтарымен бірге танау айналасындағы терілер де зақымданады.
Қабыну крупозды түрде еткенде басқа да тән белгілер білінеді, қан кернеледі, кілегей қабықтарына сүрғылт сары не қызғылт сары түсті фибринді заттар жиналып ісінеді. Жиналған заттар қабаты құрғап, көтеріліп сырылған кезде орнына қанталаған жалақ пайда болады. Жылқылардың танаулары фолликулярлы түрде қабынғанда қанмен қатты кернелген және ісінген кілегей қабықтарында 2-3 күннен кейін 2-3 мм көлемді ашық-қызыл не бозғылт-сары түсті бір-біріне жақын орналасқан көптеген дөңгелек түйіншектер пайда болады. Кейінірек түйіншектер сарғыштанып, бір-бірімен қосылып, тұтасып кетеді.
Тұтасқан қабат сырылып алынғанда кілегей қабықтарының беті жалақтанады.Ауруды тудырған себептері жойып, уақытылы дұрыс ем қолданса, танаулары крупозды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.