Мүлікті тегін пайдалануды сипаттау, саралай зерттеу
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ...3
I. Меншік құқығының сипаттамасы және түсінігі.
1.1Меншік құқығының анықтамасы мен мазмұны...5
II. Мүлікті тегін пайдаланудың сипаттамасы.
2.1Мүлүкті тегін пайдаланудың түсінігі ... ... ... .10 2.2 Мүлүкті шаттынын ұғымы және мазмұны ... ... ...11
2.3 Несие шартының элементері ... ... ... ... ... ... ...14
2.4 Несие шарты бойынша жауакершілік ... ... ... .15
2.5 Несие шартының күші ... ... ... ... ... 16
Қорытынды ... ... ... ... ... ...18
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ..20
I. Меншік құқығының сипаттамасы және түсінігі.
1.1Меншік құқығының анықтамасы мен мазмұны...5
II. Мүлікті тегін пайдаланудың сипаттамасы.
2.1Мүлүкті тегін пайдаланудың түсінігі ... ... ... .10 2.2 Мүлүкті шаттынын ұғымы және мазмұны ... ... ...11
2.3 Несие шартының элементері ... ... ... ... ... ... ...14
2.4 Несие шарты бойынша жауакершілік ... ... ... .15
2.5 Несие шартының күші ... ... ... ... ... 16
Қорытынды ... ... ... ... ... ...18
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ..20
Мүлікті тегің пайдалану шарты алдында қарастырылып өткен негізгі шарттармен қатар Рим құқығына да (commodatum) ретінде белгілі болған. Осы орайда бұл шарттың заем, сыйға тарту сияқты бірқатар қазіргі заманғы шарттарға қарағанда еш өзгеріске түспегенін атап өту қажет. Менім ойымызша, бұл коммертциялық құқықтың қарқынды керсінше олардың тарылуы үшін барлық себептер пайда болған сияқты (бұл сырттай көрініс).
Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 2005 жылы Қазақстандықтарға арнаған Жолдауында ғылымды одан әрі дамытуға ерекше мән берді.
Жалпы ғылымы жоқ ел тұл, ғылымы дамымаған елдің болашағы күмәнді, қазір қарап отырсақ, жер жаһандағы ізгі жетістіктердің барлығы дерлік ғылымның адамзатқа тартқан сыйы, тартуы іспеттес. Тәуелсіздік туын желбіреткен жылдардан бері Қазақстан ғылымы да дамып, әлемге әйгілі бола бастады, кез-келген ғылым саласында ілгері дамушылық көрінісі айқын.
Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкес біздің мемлекетіміз демоқратиялық, құқықтық, әлеуметтік, зайырлы мемлекет болып табылады. Еліміздің өркендеуіне, мемлекетіміздің нығаюына құқық нормаларын, құқық саласы ғылымын жетілдірудің маңызы ерекше. Құқық нормалары барлық қоғамдык катынастардың реггеуші тетігі, кез-келген қоғамдық қатынастар жалпыға бірдей, әділде заң нормалары арқылы жүзеге асырылуы қажет.
Заң талаптарын, құқық нормаларын құрметтеу және оны бұлжытпай жүзеге асыру әрбір азаматтың қасиетті борышы.
Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 2005 жылы Қазақстандықтарға арнаған Жолдауында ғылымды одан әрі дамытуға ерекше мән берді.
Жалпы ғылымы жоқ ел тұл, ғылымы дамымаған елдің болашағы күмәнді, қазір қарап отырсақ, жер жаһандағы ізгі жетістіктердің барлығы дерлік ғылымның адамзатқа тартқан сыйы, тартуы іспеттес. Тәуелсіздік туын желбіреткен жылдардан бері Қазақстан ғылымы да дамып, әлемге әйгілі бола бастады, кез-келген ғылым саласында ілгері дамушылық көрінісі айқын.
Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкес біздің мемлекетіміз демоқратиялық, құқықтық, әлеуметтік, зайырлы мемлекет болып табылады. Еліміздің өркендеуіне, мемлекетіміздің нығаюына құқық нормаларын, құқық саласы ғылымын жетілдірудің маңызы ерекше. Құқық нормалары барлық қоғамдык катынастардың реггеуші тетігі, кез-келген қоғамдық қатынастар жалпыға бірдей, әділде заң нормалары арқылы жүзеге асырылуы қажет.
Заң талаптарын, құқық нормаларын құрметтеу және оны бұлжытпай жүзеге асыру әрбір азаматтың қасиетті борышы.
1. Гражданское право. Часть II /Под рет. А. П. Сергеева, Ю. К. Толстого. – М.: Порспект, 1997. – с. 293
2. Гражданский кодекс Республика Казахстан (Особенная часть). Комментарий. Отв. Ред. М. К.Сулейменов, Ю. Г. Басин. – А.: Жеті – Жарғы, 2000. –С. 206.
3. Вещные права в Республике Казахстан / Отв. Ред. Член – корреспондет Академии наук Р к, доктор юридических наук М. К. Сулейменов. – А.: жеті жарғы, 1999. – С. 35-36.
2. Гражданский кодекс Республика Казахстан (Особенная часть). Комментарий. Отв. Ред. М. К.Сулейменов, Ю. Г. Басин. – А.: Жеті – Жарғы, 2000. –С. 206.
3. Вещные права в Республике Казахстан / Отв. Ред. Член – корреспондет Академии наук Р к, доктор юридических наук М. К. Сулейменов. – А.: жеті жарғы, 1999. – С. 35-36.
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I. Меншік құқығының сипаттамасы және түсінігі.
1.1Меншік құқығының анықтамасы мен
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
II. Мүлікті тегін пайдаланудың сипаттамасы.
2.1Мүлүкті тегін пайдаланудың
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2.2 Мүлүкті шаттынын ұғымы және
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.3 Несие шартының
элементері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 14
2.4 Несие шарты бойынша
жауакершілік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.5 Несие шартының
күші ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 16
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .20
Кіріспе
Қазақстан Республикасының конституциясы бойынша Қазақстан Республикасында
мемлекеттік меншікпен жеке меншік танылады және бірдей қорғалады.
Тақырыптың өзектілігі. Мүлік міндет жүктейді, оны пайдалану сонымен қатар
қоғам игілігіне де қызмет етуге тиіс. Мүлік тегін пайдалануға өзіне тиісті
барлық керек-жарақтармен және құжаттармен берілуге тиіс. Оларға мүліктің
жиынтықтылығын, қауіпсіздігін,сапасын пайдалану тәртібін және т.б.
куәландыратын құжаттар жатады. (Азаматтық кодекстің 606-бабының 2-
тармағы.). Сонымен қатар , сауда шартының тегін сипаттына сүйене отырып
тараптар құжаттар мен (несие ) керек-жарақтардың меншік иесінде (басқа
несие берушіде ) қалатындығы туралы ескертуі иесінде (басқа несие берушіде
) қалатындығы туралы ескертуі мүмкін. Алайда тараптардың бұл шешімі несие
алушының мүлікті пайдаланумен байланысты құқықтарын шектемеуге тиіс.
Курсттық жұмыстың мақсаттары мен міндеттері. Осы курсттық жұмысымды
орындаудан бұрын алдыма мынандай мақсат қойдымы:
Мүлікті тегін пайдалануды сипаттау, саралай зерттеу, сонымен қатар
міндеттерін жүзеге асыруын қадағалап қарау, болып келеді.
Бұл мақсатқа жету үшін мынандай міндеттер анықтадым:
1. Мүлікті тегін пайдалану сипаттамасына талдау жасау;
2. Мүлікті тегін пайдалану кейбір жекелеген түрлері бойынша
зерттеп, саралап анығын ашыу болып келеді.
Мүлікті тегің пайдалану шарты алдында қарастырылып өткен негізгі
шарттармен қатар Рим құқығына да (commodatum) ретінде белгілі болған. Осы
орайда бұл шарттың заем, сыйға тарту сияқты бірқатар қазіргі заманғы
шарттарға қарағанда еш өзгеріске түспегенін атап өту қажет. Менім
ойымызша, бұл коммертциялық құқықтың қарқынды керсінше олардың тарылуы үшін
барлық себептер пайда болған сияқты (бұл сырттай көрініс).
Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 2005 жылы
Қазақстандықтарға арнаған Жолдауында ғылымды одан әрі дамытуға ерекше мән
берді.
Жалпы ғылымы жоқ ел тұл, ғылымы дамымаған елдің болашағы күмәнді, қазір
қарап отырсақ, жер жаһандағы ізгі жетістіктердің барлығы дерлік ғылымның
адамзатқа тартқан сыйы, тартуы іспеттес. Тәуелсіздік туын желбіреткен
жылдардан бері Қазақстан ғылымы да дамып, әлемге әйгілі бола бастады, кез-
келген ғылым саласында ілгері дамушылық көрінісі айқын.
Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкес біздің мемлекетіміз
демоқратиялық, құқықтық, әлеуметтік, зайырлы мемлекет болып табылады.
Еліміздің өркендеуіне, мемлекетіміздің нығаюына құқық нормаларын, құқық
саласы ғылымын жетілдірудің маңызы ерекше. Құқық нормалары барлық қоғамдык
катынастардың реггеуші тетігі, кез-келген қоғамдық қатынастар жалпыға
бірдей, әділде заң нормалары арқылы жүзеге асырылуы қажет.
Заң талаптарын, құқық нормаларын құрметтеу және оны бұлжытпай жүзеге
асыру әрбір азаматтың қасиетті борышы.
I. Меншік құқығының сипаттамасы және түсінігі.
1.1Меншік құқығының анықтамасы мен мазмұны
Меншік қай қоғамның да сан қырлы өзекті мәселесі болып келеді. Сондықтан
да меншік құқығын құқық институты ретінде қараға кезде оны меншіктен
шығатын экономикалық категория деп түсіну керек.
Меншік дегеніміздің өзі матералдық игіліктерді – табиғаттың өнімдері мен
еңбекті – меншіктену әрі иеленуді білдіреді. ОЛ тарихиқоғамның ішкі
айқындауы арқылы пайда болады.
Сонымен, меншік затты иелену, меншіктену екен, оның өзі заттың пайдалы
қасиеттеріне орай жүзеге асады, демек, оны меншіктенген соң өндіріс
барысында пайдаланып, оған билік етіледі. Меншіктің эканомикалық қатынасы
құқық нормаларымен реттеліп, меншік құқығына айналады.
Әлемдік құқықтану доктирнасы мен отандық заң ғылымы меншік құқығын
объективті жағдайдағы меншік құқығы және субъективті жағдайдағы меншік
құқығы деп бөледі.
Материалдық игіліктерді иелену, пайдалану және билік етуге байланысты
қоғамдық қатынастарды реттейтін азаматтық құқық нормалары жөнінде (кодекс,
заңдар мен басқа да заңдық, нормативтік құжаттар) әңгіме болғанда – шын
мәнінде объекттивтік мағынадағы меншік құқығы, яғни меншіктің құқық
институтын құрайтын нормалардың жиынтығы екенін көреміз (мысалы, азаматтық
кодекстің 188 – 276 – баптары.). Меншік құқығының объективті нормалары,
негізінде нақтылы меншік иесі өз қалауы бойынша өзіне тиесілі мүлікті
пайдалануына және оған билік етуге құқылы екендігін, яғни сату – сатып алу,
жалға беру және тағы басқа белгілі заңдық фактілерді жүзеге асыра
алатындығын әңгіме еткеімізде меншік құығының субъективті жағынатап доламыз
(азаматтық кодекстің 188 - бабы).
Азаматтық кодекстің 188 – бабында меншік құқығына мынадай анықтама
берілген: Меншік құқығы дегеніміз – суъбективтінің заң құжаттары арқылы
танылатын жіне қорғалатын өзіне тиесілі мүлікті өз қалауынша иелену,
пайдалану жіне оған билік ету құқығы. Бұл анықтама мейлінше дәл әрі ғылыми
жағынан толық берілген. Өйткені, субъектіге тиесілі деген сөзбен шектеліп
қалай, мүліктеріне өз қалауынша иелену, пайдалану және билік ету құқығын
береді. Меншік құқығына анықтаманы субъектінің мүлікке заңға сәйкес билік
етуі, оны өзінің қалауынша пайдалану деп түсіну керек. Яғин субъективтінің
затқа үстемдік етуі заңдастырылған және оған толық құқылы. оОсындай
үстемдікке қол жеткізу арқылы меншік иесі заттың табиғат берген
қасиеттерінің бәрін пайдаланып, оны өзгертуге, өңдеуге, билік етуге, тіпті
бөтен біреуге беруге, жойып жеберуіне толық құқы бар. Затқа заң арқылы
үстемдікті тану заң құжаттарында шектеу меншік иесінің еркіндігіне белгілі
бір дәрежеде ықпалын тигізеді, демек, затқа меншік иесінің билігі шексіз
болуы мүмкін емес. Сондықтан да Азаматтық кодекстің 188 – бабындағыменшік
құқығын шектеу мұндай құқықтың шексіз еместігін, сол себепті де тұлғаның
өз иелігіндегі затты иелену, пайдалану және билік ету құқығы заң арқылы
айқындалады. Меншік иесінің еркіндігін шектеу меншік иесінің өз өкілеттігін
жүзеге асыру басқа тұлалар мен мемлекеттің құқықтарын және заңмен
қорғалатын мүдделерін бұзуға тиіс міндет туындайды. Мұндай құқықты немесе
занды мүддені бұзу басқа түрлерде де кездесуі мүмкін, айталық, меншік иесі
өзінің монополиялық немесе басым жағдайларын пайдаланып, нарықта көрер
көзге қиянатқа жол беруі мүмкін (азаматтық кодекстің 11 – бабының 3 -
тармағы). Міне, осындай теріс пиғылды әрекеттерге жол бермеу үшін де
осындай талап заңға енгізілді. Меншік иесі өз құқықтарын жүзеге асырған
кезде азаматтардың денсаулығы мен айналадағы оқтаға келтірілуі мүмкін
зардаптарға жол бермеу шаралаын қолдану міндетті (Азаматтық кодекстің 188 –
бабының 4 - тармағы).
Азаматтық кодекстің 188 – бабында қаралған меншік құқығының иелену,
пайдалану және билік ету тәрізді құрамдас бөліктеріненбасқа оны заңмен
қорғау да ескерілген. Мұндай құқық өзгенің құқығының тәуклді емес, меншік
иесі өзінің мүлікін сақтауға, қорғауға, өзге адамдардың сырттан әрекет
етпеуіне тыйым салуна хақысы бар. Егер осындай құқықтары бұзылып жатса,
онда ол затты қайтарып алуға, қалыпына келтіруге, келген заладың орнын
толтыруға құқылы .
Азаматтық кодекстің 188–бабы 5–тармағына сәйкес меншік құқығының мерзімі
шексіз болды. Мүлікке меншік құқығы Азаматтық кодексте көзделген негіздер
бойынша ғана ықтиярсыз тоқтатылуы мүмкін.
Меншік құқығының мазмұнын меншік иесіне тиесілі иелену, пайдалану және
билік ету тәрізді өкілеттіктер құрайды.
Бұл өкілеттіктердің әрқайсысы меншік құқығының қажетті элементтері болып
табылады. Меншік иесі аталғандардың қай-қайсысын да үшінші бір тұлғаға бере
алады, тіпті үш береді, Мысалы, ол заттарын теміржол, әуежай және қонақ
үйдің зат сақтайтын жеріне тапсырып, өз қарауындағы затты күзетшінің
игілігіне береді.
Кейде заң талаптарына сәйкес меншік иесінен несие берушінің талабын
қанағаттандыру үшін мүлкі ықтиярсыз алынуы мүмкін, онда меншік иесі әсгі үш
өкіоеттіктен де айрылады. Бірақ ол мұндай жағдайда меншік иесі болып қала
береді. Қарызын өтегеннен кейін кері қайтарғаннан соң оның пайдалану жіне
билік ету өкілетттігі қалына келтіріледі.
Иелену құқығы мүлікті нақты иелену мүмкіндігін заң жағынан толықтай
қамтамасыз етуді жүзеге асыруды. Ол меншік иесіне затқа іс жүзінде үстемдік
етуді мүмкіндік беріп, затты пайдалану үшін маңызды алғышарт жасайды.
Заң иеленуді заңды, заңсыз, адал ниетті және арам ниетті деп бөледі. Егер
мүлікті иелену заңды негізде жасалса, онда ол заңды иелену болып табылады.
Яғни құқық негізінде меншік құқығы жүзегіасырылуы тиіс. Затты (мүлікті)
заңсыз иелену, егер оны зорлықпен немесе заңнан жасырын жасалса, немесе
заңсыз иеленуші затты кездейсоқ иеленген затының заңсыз екендігін білсе,
білуге тиісті болса, онда ол арма ниетті иеленуші делінген. Қарсы жақ
өзінің талабын дәлелдемемейінше, зат иеленуші адал алушы қатарына жатады
(азаматтық кодекстің 261 – бабы.). Ал, керісінше, егер де мүлік оны
иеліктен айыруға құқығы болмаған адамнан тегін алынып, алушы мұны білмесе
және білуге тиіс болмаса (адал алушы), мүліктіменшік иесі немесе меншік
иесі мүлікті иеленуге берген адам жоғалтқан не мұның екеуінен де ұрланған,
не олардың иеленуінен бұрын бұлардың еркінен де ұрланған, не олардың
иеленуінен бұрын бұлардын еркінен тыс өзге жолмен шығып қалған ретте ғана
меншік иесі бұл мүлікті алушыдан талап етіп алдыруға құқылы.
Азаматтық кодекстің 188 – бабында иеленудің әр түрлі туралы айтылмаған,
тек аталған баптың 3 – тармағында ғана бөтеннәң затына құқық ретінде
иеленудің жасалу жолы мен тәуелділігі көрсетіледі. Сонымен бірге заңда
ерекше негіз бар Иелену мерзіміне жол береді (Азаматтық кодекстің 20 -
бабы). Иеленудің мұндай құқығы меншік құқығынан тұлғаның затты өз билігінде
нақты түрде ұстауымен ерекшеленеді. Бұл иеленудің заңдық салдары болады,
яғни иеленуші мүлікке меншік құқығын алғанға дейін оны басқалардан қорғауға
құқлы (азаматтық кодекстің 240 – бабы, 2- тармағы), ал екінші жағынан , осы
баптың нормалары негізде өзінің иелігіндегі затты меншіктенуге құқық алады.
Сонымен, иеленудің мерзіміне мынадай белгілер тән: а) ол иелік ететін
мүлікке нақты үстемдік етеді; ә) осы тұлғаның затқа адал, ашық және
үздіксіз түрде нақты үстемдік етуі. Демек, иеленудің мерзімі иелену
құқығынан да ерекшеленеді, сонымен бір мезгілде затты иелену құқығын өзге
беренімен, меншік иесі болып қала береді (мысалы, кепілдік шарты бойынша).
Пайдаланудың өкілеттік құқығы дегеніміз – мүліктең оның пайдалы табиғи
қасиеттерін алудың, сондай-ақ онда пайда табудың заң жүзінде қамасыз
етілуі. Пайда кіріс, өзсім, жеміс, төл алу және өзғе нысандарында болуы
мүмкін (Азматтық кодекстің 188 – бабы 2 - тармағы).
Пайдаланудың өкілеттік құқығы – затты пайдалануға құқықты қамтамасыз
ететін меншік құқығы субъектісінің өкілеттілігң.Пайдалану – осы құқықты
жүзеге асыру болып табылады, яғни затты нақты пайдаланып немесе оны қашан
кіріс алғанша тұтыну.
Меншік иесі өзінің пайдаланудың өкілеттік құқығын қалай жүзеге асыруды
өзі шешуі. Бірақ та, Конститутцияның 6 – бабын бұрмаламауы тиіс, яғни
меншікті пайдалану қоғамдық игілікке қарсы келмеуі керек. Демек, қоғамдық
маңызы бар объектіні пайдалнғанда, меншік иесі тек өзінің ғана емес,
қоғамдық маңызы бар объектіні пайдаланғанда, меншік иесі тек өзінің ғана
емес, қоғамның да мүддесін ойлауына тура келеді. Мысалы, қазақ өнерінің
көрнекті шығармаларын, айталық мұрагер меншік иесі ретінде бүлдірмеуге
міндетті. Меншік иесі басқа тұлғаға өзінің пайдалану құқығын беруіне хақылы
(мысаоы, жалға, арендаға беру т.б.). Пайдалануға өкілеттік алған тұлға оны
өзі үшін пайдалана бастайды (мысалы, затты пайдалану, өнім алу). Мұндай
жағдайда меншік иесі өзінің өкілеттігіне сәйкес табысты жанама жолмен
түсіреді, айталық, затты пайдаланудан түскен кірісті иеленеді, немесе
белгілі бір пайызды еншілейді.
Заң негізінде немесе басқа да құқылық құжаттарға орай меншік иесі
өкілеттігінен айырлуы не құқығы шектелуі мүмкін. Мәселен, тұрғын үйді не
оның бір бөлігін тұрғын жай мақсатынан тыс пайдалану жағдайы заң арқылы
жүзеге асады (Тұрғын үй қатынастары туралы Заңның 4 - бабы).
Билік ету құқығы дегеніміз – мүліктің заң жүзіндегі тағдырын белгілеудің
заңмен қамтамасыз етілуі (Азаматтық кодекстің 188 – бабы 2 - тармағы).
Билік етудің өкілеттігі меншік құқығының объектілерне қатысты мәмілелер
жасауға өкілетті. Мысалы, меншік иесі өзініңм меншік құқыңын өзгеге беріп,
кепілдік құқық жасап, жалға беруді жүзеге асырыса, онда ол билік құқығын
жүзеге асырғаны болып табылады. Билік ету құқығы арқылы мәмілелер жасалған
кезде меншік иесінің құқығы өзгеге толықтай не жекеленген түрде өтеді
(мысалы, арендаторға иелік ету және пайдалану құқықтары беріледі). Билік
етудің өкілеттігін жүзеге асырудың маңызды түрі меншік иесінің мүлікті өз
иелгігінен шығарып, басқа адамдарға беруі болып табылады.
Нарықта өз орнын табу үшін меншік иесіне билік ету қажет. Әдетте тауарлар
ауыстыру үшін өндіріледі. Аыстыру кез3нде меншік иесінің құқығы сатушыдан
сатып алушыға ауысады. Сондықтан да сатушы тауардың меншік құқығын
өзгертуге мүмкіндік алуы тиіс. Билік ету құқығын жүзеге асыру мақсаты
меншіктің әр түрлеріне сәйкес келеді.
Әдетте меншік иесі өзінің билік өкінің өкілеттігін қалай да жүзеге
асыруға міндетті деген ереже жоқ.Шешімді қалай қабылдайды, қалай билік
етеді – оны бір өзі шешеді . Дей тұрғанмен, ол бұл арада заңды бұрмалауға
жол беруге тиіс емес. Әрине, кейбір жағдайда меншік иесі өзінің билік ету
құқығын қоғам мүдделі болғанда жүзеге асыруға міндетті. Заң мен басқа да
құқықтық негіздерге орай меншік иесінің билік ету құқығы алынуы не
тоқтатылуы мүмікін.Белгілі бір жағдайларда билік ету құқығы тек мемлекеттің
кеісімімен жүзеге асады. Мысалы, әрекет ету қабілеті шектеулі адамдармен
билік ету құқығы асыру үшін елісім жасаған кезде заңды өкілінің рұқсаты
талап еліеді.
Билік ету құқығ затқа меншік иесі болып табылмайтын тұлға арқылы да
жүзеге асады. Бұл заңның арнайы нұсқауымен болды, немесе меншік иесімен
жасалған келісім – шарт негізінде (мысалы,теміржол жүкті иесінеберуге
мүмкіндік болмаған жағдайда басқа тұлғаға тапсырады) болады.
Меншік иесі өз меншігінің игілігін көріп қомай (мүлкін пайдаланудан пайда
тауып, тұтыну қажеттілігін қанағаттандыру), меншігіндегі мүлікті күтіп
ұстау аыртпалығы да жүктеледі. Айталық, күрдалі жөндеу жүргізіп, сақтаудын
шаралары жүзеге асады және т.б. Егер заіда қаралмаған болса, өзіне түсетін
ауытпалықшылықты үшінші біреуге жүктеуіне болмайды. Егер мүлік заңды түрде
үшінші жақтарда болса, олардың өзгенің мүлікін күтіп ұстауға жұмасалған
шығындарын,егер шартта өзгеше көзделмесе, меншік иесіне өтуге тиіс. Мысалы,
оған қараусыз кеткен малды ұстап, баққанға кеткен шығынды айтуға болады.
Шартпен басқа да мәелерқаралуы мүмкін.Мүлікті басқа біреуге уақытша
пайдалануға берген кезде оны күтіп – сақтау пайдаланушыға жүктеледі.
Күтімсіз және заңсыз ұстаған адамға мүлікті күтіп ұстауға жұмсалған
шығындары өтелмейді (азаматтық кодекстің 189 - бабы).
Ауырталық жағдайы деп заттардың кездейсоқ жойылу немесе кездейсоқ бүліну
қаупі, егер заң құжаттарында немесе шартта ол өзгеше белгіленбесе, сатып
алушыда меншік құқығы пайда болуымен бір мезгілде соған көшеді. Мүліктің
бүлінуі не жойылуына байланысты қауіп басқа мезгілде заң немесе шарт
негізінде сол мүлікті алушының мойнына жүктеледі. Мысалы, шарт жасаушылар
ондай қауіпті шарт жасау кезінде алдын – ала ескереді (сатып алу – сату),
яғни зат берілмей тұрып, сатып алушыға менші құқығы ауыспай тұрғанда
мәселенің басы ашылуы тиіс.
Екінші бір жағдай мерзімнің өтіпкетуіне байлаысты. Мәселен, ергер
иеліктен айырушы адам заттарды беру мерзімінің өткізіліп жіберілуіне кінәлі
болса немесе сатып алушыоларды қабылдау мерімінің өткізіліп жіберілуіне
кінәлі болса, кездейсоқ жойылу немесе кездейсоқ бүліну қаупін мерзін
өткізіп жеберген тарап көредеі. (азаматтық кодекстің 190 – бабы 2 -
тармағы).
II. Мүлікті тегін пайдаланудың сипаттамасы.
2.1 Мүлүкті тегін пайдаланудың түсінігі
Мулікті тегің пайдалану шарты алдында қарастырылып өткен негізгі
шарттармен қатар Рим құқығына да (commodatum) ретінде белгілі болған. Осы
орайда бұл шарттың заем, сыйға тарту сияқты бір қатар қазіргі заманғы
шарттарға қарағанда еш өзгеріске түспегенін атап өту қажет. Меннің
ойымызша, бұл коммертциялық құқықтың қарқынды керсінше олардың тарылуы үшін
барлық себептер пайда болған сияқты (бұл сырттай көрініс).
Сонымен қатар, ол азаматтардың кәсіпкерлік айналымнан шығарылған
мүліктің өзара қарым - қатынастарының аясында қызмет көрсету үшін дәстүрлі
түрде беймделеді. Несие шартының қалыптасқан қолданысы да бар. Әдетте
шарттық тараптары оны бекіткенге дейін ерекше жеке аралық қатынастарды
орнатады осы қатынастардыа дамыту үшін мүлікті тегеін пайдалануға беру
жүзеге асырады немесе несие гуманистарлық ағартушылық немесе қайырлымдылық
сияқты әлеуметтік маңызы бар мақсаттарды көздейді.
Сондай - ақ мүлікті тегін пайдалану шарттарын жаңартылған арналуы да
байқалады. Риспубликада жүиеге асып жатқан макро-экономикалық
процестердіңодан арғы динамикасы кооперацияның жаңартылған түсінігін
қалыптастыруға алып келетіні сөзсіз және ол нәтижесінде әдеттегі қабылдауға
қарағанда, не ғұрлым сапалы жоғары деңгейде қалыптасады. Осы бағытта
белгілі бір шынайы процестер жүзеге асып жатыр.тиісті заң шығарушылық
реакциялар да көрініс береді.
Нарық субъектілері арасында көлденең байланыстарды дамыту мен
нығайту, салалық мүдделр мен белглі бір нарықтық конгломерттарды
қалыптастыру кезінде уақытша барлы- матреалдыдық құндылықтарды бір
шаруашылық субъектіле[i]рден басқаларына көшіру қажеттілігі де пайда болды.
Сол себепті тегін пайдалану шарты еш қиындықсыз кәсіпкерлік қызметті реттеу
аясында да көрініс тауып нарықтың азаматтық- құқықтық құралдарының
арсеналыда лайықты орынға ие болды.
Бұл шартты бегітудің заңды ниеттерінің аса адалдығын ерекше атап
өткіміз келеді. Мүлікті тегін пайдалану шартында меншік иесі
құқықтарының мазмұны, экономикалық және құқықтық түсінігіндегі меншік
динамикасы толық ашылады. Бұл шартың, мұқият қарастырған кезде, құқықтық
нысанға енгізілген шаруашылық іскерліктін мүмкіндіктерін де суреттейді.
Мұндай түсініктеме бұл шарттың заңдық құрылымы, сырт көзге қарағанда
өте қарапайым және қазіргі нарықта жеткілікті экономикалық негіздерге ие
емес болып көргеннен кеиін беріліп отыр (біз бұл туралы сыйға тарту
туралы шартқа да қатысты айтқанбыз, сондағы ерекшелік сыйға Тарту шарты
нарықтық қатынастарға бейімделмеген). Әрине, ол соңғы экономикалық
процестерден көрініс беретін сияқты заң шығарушымен қайта шығарылған
шарттар ортасында ұтылып қалады. Дегенмен, мүлікті тегін пайдалану
шарты нарық субьектілерінің экономикалық ынтымақтастығының ең күрделі
және алдыңғы қатерлі нысандарының техникалық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I. Меншік құқығының сипаттамасы және түсінігі.
1.1Меншік құқығының анықтамасы мен
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
II. Мүлікті тегін пайдаланудың сипаттамасы.
2.1Мүлүкті тегін пайдаланудың
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2.2 Мүлүкті шаттынын ұғымы және
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.3 Несие шартының
элементері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 14
2.4 Несие шарты бойынша
жауакершілік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.5 Несие шартының
күші ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 16
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .20
Кіріспе
Қазақстан Республикасының конституциясы бойынша Қазақстан Республикасында
мемлекеттік меншікпен жеке меншік танылады және бірдей қорғалады.
Тақырыптың өзектілігі. Мүлік міндет жүктейді, оны пайдалану сонымен қатар
қоғам игілігіне де қызмет етуге тиіс. Мүлік тегін пайдалануға өзіне тиісті
барлық керек-жарақтармен және құжаттармен берілуге тиіс. Оларға мүліктің
жиынтықтылығын, қауіпсіздігін,сапасын пайдалану тәртібін және т.б.
куәландыратын құжаттар жатады. (Азаматтық кодекстің 606-бабының 2-
тармағы.). Сонымен қатар , сауда шартының тегін сипаттына сүйене отырып
тараптар құжаттар мен (несие ) керек-жарақтардың меншік иесінде (басқа
несие берушіде ) қалатындығы туралы ескертуі иесінде (басқа несие берушіде
) қалатындығы туралы ескертуі мүмкін. Алайда тараптардың бұл шешімі несие
алушының мүлікті пайдаланумен байланысты құқықтарын шектемеуге тиіс.
Курсттық жұмыстың мақсаттары мен міндеттері. Осы курсттық жұмысымды
орындаудан бұрын алдыма мынандай мақсат қойдымы:
Мүлікті тегін пайдалануды сипаттау, саралай зерттеу, сонымен қатар
міндеттерін жүзеге асыруын қадағалап қарау, болып келеді.
Бұл мақсатқа жету үшін мынандай міндеттер анықтадым:
1. Мүлікті тегін пайдалану сипаттамасына талдау жасау;
2. Мүлікті тегін пайдалану кейбір жекелеген түрлері бойынша
зерттеп, саралап анығын ашыу болып келеді.
Мүлікті тегің пайдалану шарты алдында қарастырылып өткен негізгі
шарттармен қатар Рим құқығына да (commodatum) ретінде белгілі болған. Осы
орайда бұл шарттың заем, сыйға тарту сияқты бірқатар қазіргі заманғы
шарттарға қарағанда еш өзгеріске түспегенін атап өту қажет. Менім
ойымызша, бұл коммертциялық құқықтың қарқынды керсінше олардың тарылуы үшін
барлық себептер пайда болған сияқты (бұл сырттай көрініс).
Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 2005 жылы
Қазақстандықтарға арнаған Жолдауында ғылымды одан әрі дамытуға ерекше мән
берді.
Жалпы ғылымы жоқ ел тұл, ғылымы дамымаған елдің болашағы күмәнді, қазір
қарап отырсақ, жер жаһандағы ізгі жетістіктердің барлығы дерлік ғылымның
адамзатқа тартқан сыйы, тартуы іспеттес. Тәуелсіздік туын желбіреткен
жылдардан бері Қазақстан ғылымы да дамып, әлемге әйгілі бола бастады, кез-
келген ғылым саласында ілгері дамушылық көрінісі айқын.
Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкес біздің мемлекетіміз
демоқратиялық, құқықтық, әлеуметтік, зайырлы мемлекет болып табылады.
Еліміздің өркендеуіне, мемлекетіміздің нығаюына құқық нормаларын, құқық
саласы ғылымын жетілдірудің маңызы ерекше. Құқық нормалары барлық қоғамдык
катынастардың реггеуші тетігі, кез-келген қоғамдық қатынастар жалпыға
бірдей, әділде заң нормалары арқылы жүзеге асырылуы қажет.
Заң талаптарын, құқық нормаларын құрметтеу және оны бұлжытпай жүзеге
асыру әрбір азаматтың қасиетті борышы.
I. Меншік құқығының сипаттамасы және түсінігі.
1.1Меншік құқығының анықтамасы мен мазмұны
Меншік қай қоғамның да сан қырлы өзекті мәселесі болып келеді. Сондықтан
да меншік құқығын құқық институты ретінде қараға кезде оны меншіктен
шығатын экономикалық категория деп түсіну керек.
Меншік дегеніміздің өзі матералдық игіліктерді – табиғаттың өнімдері мен
еңбекті – меншіктену әрі иеленуді білдіреді. ОЛ тарихиқоғамның ішкі
айқындауы арқылы пайда болады.
Сонымен, меншік затты иелену, меншіктену екен, оның өзі заттың пайдалы
қасиеттеріне орай жүзеге асады, демек, оны меншіктенген соң өндіріс
барысында пайдаланып, оған билік етіледі. Меншіктің эканомикалық қатынасы
құқық нормаларымен реттеліп, меншік құқығына айналады.
Әлемдік құқықтану доктирнасы мен отандық заң ғылымы меншік құқығын
объективті жағдайдағы меншік құқығы және субъективті жағдайдағы меншік
құқығы деп бөледі.
Материалдық игіліктерді иелену, пайдалану және билік етуге байланысты
қоғамдық қатынастарды реттейтін азаматтық құқық нормалары жөнінде (кодекс,
заңдар мен басқа да заңдық, нормативтік құжаттар) әңгіме болғанда – шын
мәнінде объекттивтік мағынадағы меншік құқығы, яғни меншіктің құқық
институтын құрайтын нормалардың жиынтығы екенін көреміз (мысалы, азаматтық
кодекстің 188 – 276 – баптары.). Меншік құқығының объективті нормалары,
негізінде нақтылы меншік иесі өз қалауы бойынша өзіне тиесілі мүлікті
пайдалануына және оған билік етуге құқылы екендігін, яғни сату – сатып алу,
жалға беру және тағы басқа белгілі заңдық фактілерді жүзеге асыра
алатындығын әңгіме еткеімізде меншік құығының субъективті жағынатап доламыз
(азаматтық кодекстің 188 - бабы).
Азаматтық кодекстің 188 – бабында меншік құқығына мынадай анықтама
берілген: Меншік құқығы дегеніміз – суъбективтінің заң құжаттары арқылы
танылатын жіне қорғалатын өзіне тиесілі мүлікті өз қалауынша иелену,
пайдалану жіне оған билік ету құқығы. Бұл анықтама мейлінше дәл әрі ғылыми
жағынан толық берілген. Өйткені, субъектіге тиесілі деген сөзбен шектеліп
қалай, мүліктеріне өз қалауынша иелену, пайдалану және билік ету құқығын
береді. Меншік құқығына анықтаманы субъектінің мүлікке заңға сәйкес билік
етуі, оны өзінің қалауынша пайдалану деп түсіну керек. Яғин субъективтінің
затқа үстемдік етуі заңдастырылған және оған толық құқылы. оОсындай
үстемдікке қол жеткізу арқылы меншік иесі заттың табиғат берген
қасиеттерінің бәрін пайдаланып, оны өзгертуге, өңдеуге, билік етуге, тіпті
бөтен біреуге беруге, жойып жеберуіне толық құқы бар. Затқа заң арқылы
үстемдікті тану заң құжаттарында шектеу меншік иесінің еркіндігіне белгілі
бір дәрежеде ықпалын тигізеді, демек, затқа меншік иесінің билігі шексіз
болуы мүмкін емес. Сондықтан да Азаматтық кодекстің 188 – бабындағыменшік
құқығын шектеу мұндай құқықтың шексіз еместігін, сол себепті де тұлғаның
өз иелігіндегі затты иелену, пайдалану және билік ету құқығы заң арқылы
айқындалады. Меншік иесінің еркіндігін шектеу меншік иесінің өз өкілеттігін
жүзеге асыру басқа тұлалар мен мемлекеттің құқықтарын және заңмен
қорғалатын мүдделерін бұзуға тиіс міндет туындайды. Мұндай құқықты немесе
занды мүддені бұзу басқа түрлерде де кездесуі мүмкін, айталық, меншік иесі
өзінің монополиялық немесе басым жағдайларын пайдаланып, нарықта көрер
көзге қиянатқа жол беруі мүмкін (азаматтық кодекстің 11 – бабының 3 -
тармағы). Міне, осындай теріс пиғылды әрекеттерге жол бермеу үшін де
осындай талап заңға енгізілді. Меншік иесі өз құқықтарын жүзеге асырған
кезде азаматтардың денсаулығы мен айналадағы оқтаға келтірілуі мүмкін
зардаптарға жол бермеу шаралаын қолдану міндетті (Азаматтық кодекстің 188 –
бабының 4 - тармағы).
Азаматтық кодекстің 188 – бабында қаралған меншік құқығының иелену,
пайдалану және билік ету тәрізді құрамдас бөліктеріненбасқа оны заңмен
қорғау да ескерілген. Мұндай құқық өзгенің құқығының тәуклді емес, меншік
иесі өзінің мүлікін сақтауға, қорғауға, өзге адамдардың сырттан әрекет
етпеуіне тыйым салуна хақысы бар. Егер осындай құқықтары бұзылып жатса,
онда ол затты қайтарып алуға, қалыпына келтіруге, келген заладың орнын
толтыруға құқылы .
Азаматтық кодекстің 188–бабы 5–тармағына сәйкес меншік құқығының мерзімі
шексіз болды. Мүлікке меншік құқығы Азаматтық кодексте көзделген негіздер
бойынша ғана ықтиярсыз тоқтатылуы мүмкін.
Меншік құқығының мазмұнын меншік иесіне тиесілі иелену, пайдалану және
билік ету тәрізді өкілеттіктер құрайды.
Бұл өкілеттіктердің әрқайсысы меншік құқығының қажетті элементтері болып
табылады. Меншік иесі аталғандардың қай-қайсысын да үшінші бір тұлғаға бере
алады, тіпті үш береді, Мысалы, ол заттарын теміржол, әуежай және қонақ
үйдің зат сақтайтын жеріне тапсырып, өз қарауындағы затты күзетшінің
игілігіне береді.
Кейде заң талаптарына сәйкес меншік иесінен несие берушінің талабын
қанағаттандыру үшін мүлкі ықтиярсыз алынуы мүмкін, онда меншік иесі әсгі үш
өкіоеттіктен де айрылады. Бірақ ол мұндай жағдайда меншік иесі болып қала
береді. Қарызын өтегеннен кейін кері қайтарғаннан соң оның пайдалану жіне
билік ету өкілетттігі қалына келтіріледі.
Иелену құқығы мүлікті нақты иелену мүмкіндігін заң жағынан толықтай
қамтамасыз етуді жүзеге асыруды. Ол меншік иесіне затқа іс жүзінде үстемдік
етуді мүмкіндік беріп, затты пайдалану үшін маңызды алғышарт жасайды.
Заң иеленуді заңды, заңсыз, адал ниетті және арам ниетті деп бөледі. Егер
мүлікті иелену заңды негізде жасалса, онда ол заңды иелену болып табылады.
Яғни құқық негізінде меншік құқығы жүзегіасырылуы тиіс. Затты (мүлікті)
заңсыз иелену, егер оны зорлықпен немесе заңнан жасырын жасалса, немесе
заңсыз иеленуші затты кездейсоқ иеленген затының заңсыз екендігін білсе,
білуге тиісті болса, онда ол арма ниетті иеленуші делінген. Қарсы жақ
өзінің талабын дәлелдемемейінше, зат иеленуші адал алушы қатарына жатады
(азаматтық кодекстің 261 – бабы.). Ал, керісінше, егер де мүлік оны
иеліктен айыруға құқығы болмаған адамнан тегін алынып, алушы мұны білмесе
және білуге тиіс болмаса (адал алушы), мүліктіменшік иесі немесе меншік
иесі мүлікті иеленуге берген адам жоғалтқан не мұның екеуінен де ұрланған,
не олардың иеленуінен бұрын бұлардың еркінен де ұрланған, не олардың
иеленуінен бұрын бұлардын еркінен тыс өзге жолмен шығып қалған ретте ғана
меншік иесі бұл мүлікті алушыдан талап етіп алдыруға құқылы.
Азаматтық кодекстің 188 – бабында иеленудің әр түрлі туралы айтылмаған,
тек аталған баптың 3 – тармағында ғана бөтеннәң затына құқық ретінде
иеленудің жасалу жолы мен тәуелділігі көрсетіледі. Сонымен бірге заңда
ерекше негіз бар Иелену мерзіміне жол береді (Азаматтық кодекстің 20 -
бабы). Иеленудің мұндай құқығы меншік құқығынан тұлғаның затты өз билігінде
нақты түрде ұстауымен ерекшеленеді. Бұл иеленудің заңдық салдары болады,
яғни иеленуші мүлікке меншік құқығын алғанға дейін оны басқалардан қорғауға
құқлы (азаматтық кодекстің 240 – бабы, 2- тармағы), ал екінші жағынан , осы
баптың нормалары негізде өзінің иелігіндегі затты меншіктенуге құқық алады.
Сонымен, иеленудің мерзіміне мынадай белгілер тән: а) ол иелік ететін
мүлікке нақты үстемдік етеді; ә) осы тұлғаның затқа адал, ашық және
үздіксіз түрде нақты үстемдік етуі. Демек, иеленудің мерзімі иелену
құқығынан да ерекшеленеді, сонымен бір мезгілде затты иелену құқығын өзге
беренімен, меншік иесі болып қала береді (мысалы, кепілдік шарты бойынша).
Пайдаланудың өкілеттік құқығы дегеніміз – мүліктең оның пайдалы табиғи
қасиеттерін алудың, сондай-ақ онда пайда табудың заң жүзінде қамасыз
етілуі. Пайда кіріс, өзсім, жеміс, төл алу және өзғе нысандарында болуы
мүмкін (Азматтық кодекстің 188 – бабы 2 - тармағы).
Пайдаланудың өкілеттік құқығы – затты пайдалануға құқықты қамтамасыз
ететін меншік құқығы субъектісінің өкілеттілігң.Пайдалану – осы құқықты
жүзеге асыру болып табылады, яғни затты нақты пайдаланып немесе оны қашан
кіріс алғанша тұтыну.
Меншік иесі өзінің пайдаланудың өкілеттік құқығын қалай жүзеге асыруды
өзі шешуі. Бірақ та, Конститутцияның 6 – бабын бұрмаламауы тиіс, яғни
меншікті пайдалану қоғамдық игілікке қарсы келмеуі керек. Демек, қоғамдық
маңызы бар объектіні пайдалнғанда, меншік иесі тек өзінің ғана емес,
қоғамдық маңызы бар объектіні пайдаланғанда, меншік иесі тек өзінің ғана
емес, қоғамның да мүддесін ойлауына тура келеді. Мысалы, қазақ өнерінің
көрнекті шығармаларын, айталық мұрагер меншік иесі ретінде бүлдірмеуге
міндетті. Меншік иесі басқа тұлғаға өзінің пайдалану құқығын беруіне хақылы
(мысаоы, жалға, арендаға беру т.б.). Пайдалануға өкілеттік алған тұлға оны
өзі үшін пайдалана бастайды (мысалы, затты пайдалану, өнім алу). Мұндай
жағдайда меншік иесі өзінің өкілеттігіне сәйкес табысты жанама жолмен
түсіреді, айталық, затты пайдаланудан түскен кірісті иеленеді, немесе
белгілі бір пайызды еншілейді.
Заң негізінде немесе басқа да құқылық құжаттарға орай меншік иесі
өкілеттігінен айырлуы не құқығы шектелуі мүмкін. Мәселен, тұрғын үйді не
оның бір бөлігін тұрғын жай мақсатынан тыс пайдалану жағдайы заң арқылы
жүзеге асады (Тұрғын үй қатынастары туралы Заңның 4 - бабы).
Билік ету құқығы дегеніміз – мүліктің заң жүзіндегі тағдырын белгілеудің
заңмен қамтамасыз етілуі (Азаматтық кодекстің 188 – бабы 2 - тармағы).
Билік етудің өкілеттігі меншік құқығының объектілерне қатысты мәмілелер
жасауға өкілетті. Мысалы, меншік иесі өзініңм меншік құқыңын өзгеге беріп,
кепілдік құқық жасап, жалға беруді жүзеге асырыса, онда ол билік құқығын
жүзеге асырғаны болып табылады. Билік ету құқығы арқылы мәмілелер жасалған
кезде меншік иесінің құқығы өзгеге толықтай не жекеленген түрде өтеді
(мысалы, арендаторға иелік ету және пайдалану құқықтары беріледі). Билік
етудің өкілеттігін жүзеге асырудың маңызды түрі меншік иесінің мүлікті өз
иелгігінен шығарып, басқа адамдарға беруі болып табылады.
Нарықта өз орнын табу үшін меншік иесіне билік ету қажет. Әдетте тауарлар
ауыстыру үшін өндіріледі. Аыстыру кез3нде меншік иесінің құқығы сатушыдан
сатып алушыға ауысады. Сондықтан да сатушы тауардың меншік құқығын
өзгертуге мүмкіндік алуы тиіс. Билік ету құқығын жүзеге асыру мақсаты
меншіктің әр түрлеріне сәйкес келеді.
Әдетте меншік иесі өзінің билік өкінің өкілеттігін қалай да жүзеге
асыруға міндетті деген ереже жоқ.Шешімді қалай қабылдайды, қалай билік
етеді – оны бір өзі шешеді . Дей тұрғанмен, ол бұл арада заңды бұрмалауға
жол беруге тиіс емес. Әрине, кейбір жағдайда меншік иесі өзінің билік ету
құқығын қоғам мүдделі болғанда жүзеге асыруға міндетті. Заң мен басқа да
құқықтық негіздерге орай меншік иесінің билік ету құқығы алынуы не
тоқтатылуы мүмікін.Белгілі бір жағдайларда билік ету құқығы тек мемлекеттің
кеісімімен жүзеге асады. Мысалы, әрекет ету қабілеті шектеулі адамдармен
билік ету құқығы асыру үшін елісім жасаған кезде заңды өкілінің рұқсаты
талап еліеді.
Билік ету құқығ затқа меншік иесі болып табылмайтын тұлға арқылы да
жүзеге асады. Бұл заңның арнайы нұсқауымен болды, немесе меншік иесімен
жасалған келісім – шарт негізінде (мысалы,теміржол жүкті иесінеберуге
мүмкіндік болмаған жағдайда басқа тұлғаға тапсырады) болады.
Меншік иесі өз меншігінің игілігін көріп қомай (мүлкін пайдаланудан пайда
тауып, тұтыну қажеттілігін қанағаттандыру), меншігіндегі мүлікті күтіп
ұстау аыртпалығы да жүктеледі. Айталық, күрдалі жөндеу жүргізіп, сақтаудын
шаралары жүзеге асады және т.б. Егер заіда қаралмаған болса, өзіне түсетін
ауытпалықшылықты үшінші біреуге жүктеуіне болмайды. Егер мүлік заңды түрде
үшінші жақтарда болса, олардың өзгенің мүлікін күтіп ұстауға жұмасалған
шығындарын,егер шартта өзгеше көзделмесе, меншік иесіне өтуге тиіс. Мысалы,
оған қараусыз кеткен малды ұстап, баққанға кеткен шығынды айтуға болады.
Шартпен басқа да мәелерқаралуы мүмкін.Мүлікті басқа біреуге уақытша
пайдалануға берген кезде оны күтіп – сақтау пайдаланушыға жүктеледі.
Күтімсіз және заңсыз ұстаған адамға мүлікті күтіп ұстауға жұмсалған
шығындары өтелмейді (азаматтық кодекстің 189 - бабы).
Ауырталық жағдайы деп заттардың кездейсоқ жойылу немесе кездейсоқ бүліну
қаупі, егер заң құжаттарында немесе шартта ол өзгеше белгіленбесе, сатып
алушыда меншік құқығы пайда болуымен бір мезгілде соған көшеді. Мүліктің
бүлінуі не жойылуына байланысты қауіп басқа мезгілде заң немесе шарт
негізінде сол мүлікті алушының мойнына жүктеледі. Мысалы, шарт жасаушылар
ондай қауіпті шарт жасау кезінде алдын – ала ескереді (сатып алу – сату),
яғни зат берілмей тұрып, сатып алушыға менші құқығы ауыспай тұрғанда
мәселенің басы ашылуы тиіс.
Екінші бір жағдай мерзімнің өтіпкетуіне байлаысты. Мәселен, ергер
иеліктен айырушы адам заттарды беру мерзімінің өткізіліп жіберілуіне кінәлі
болса немесе сатып алушыоларды қабылдау мерімінің өткізіліп жіберілуіне
кінәлі болса, кездейсоқ жойылу немесе кездейсоқ бүліну қаупін мерзін
өткізіп жеберген тарап көредеі. (азаматтық кодекстің 190 – бабы 2 -
тармағы).
II. Мүлікті тегін пайдаланудың сипаттамасы.
2.1 Мүлүкті тегін пайдаланудың түсінігі
Мулікті тегің пайдалану шарты алдында қарастырылып өткен негізгі
шарттармен қатар Рим құқығына да (commodatum) ретінде белгілі болған. Осы
орайда бұл шарттың заем, сыйға тарту сияқты бір қатар қазіргі заманғы
шарттарға қарағанда еш өзгеріске түспегенін атап өту қажет. Меннің
ойымызша, бұл коммертциялық құқықтың қарқынды керсінше олардың тарылуы үшін
барлық себептер пайда болған сияқты (бұл сырттай көрініс).
Сонымен қатар, ол азаматтардың кәсіпкерлік айналымнан шығарылған
мүліктің өзара қарым - қатынастарының аясында қызмет көрсету үшін дәстүрлі
түрде беймделеді. Несие шартының қалыптасқан қолданысы да бар. Әдетте
шарттық тараптары оны бекіткенге дейін ерекше жеке аралық қатынастарды
орнатады осы қатынастардыа дамыту үшін мүлікті тегеін пайдалануға беру
жүзеге асырады немесе несие гуманистарлық ағартушылық немесе қайырлымдылық
сияқты әлеуметтік маңызы бар мақсаттарды көздейді.
Сондай - ақ мүлікті тегін пайдалану шарттарын жаңартылған арналуы да
байқалады. Риспубликада жүиеге асып жатқан макро-экономикалық
процестердіңодан арғы динамикасы кооперацияның жаңартылған түсінігін
қалыптастыруға алып келетіні сөзсіз және ол нәтижесінде әдеттегі қабылдауға
қарағанда, не ғұрлым сапалы жоғары деңгейде қалыптасады. Осы бағытта
белгілі бір шынайы процестер жүзеге асып жатыр.тиісті заң шығарушылық
реакциялар да көрініс береді.
Нарық субъектілері арасында көлденең байланыстарды дамыту мен
нығайту, салалық мүдделр мен белглі бір нарықтық конгломерттарды
қалыптастыру кезінде уақытша барлы- матреалдыдық құндылықтарды бір
шаруашылық субъектіле[i]рден басқаларына көшіру қажеттілігі де пайда болды.
Сол себепті тегін пайдалану шарты еш қиындықсыз кәсіпкерлік қызметті реттеу
аясында да көрініс тауып нарықтың азаматтық- құқықтық құралдарының
арсеналыда лайықты орынға ие болды.
Бұл шартты бегітудің заңды ниеттерінің аса адалдығын ерекше атап
өткіміз келеді. Мүлікті тегін пайдалану шартында меншік иесі
құқықтарының мазмұны, экономикалық және құқықтық түсінігіндегі меншік
динамикасы толық ашылады. Бұл шартың, мұқият қарастырған кезде, құқықтық
нысанға енгізілген шаруашылық іскерліктін мүмкіндіктерін де суреттейді.
Мұндай түсініктеме бұл шарттың заңдық құрылымы, сырт көзге қарағанда
өте қарапайым және қазіргі нарықта жеткілікті экономикалық негіздерге ие
емес болып көргеннен кеиін беріліп отыр (біз бұл туралы сыйға тарту
туралы шартқа да қатысты айтқанбыз, сондағы ерекшелік сыйға Тарту шарты
нарықтық қатынастарға бейімделмеген). Әрине, ол соңғы экономикалық
процестерден көрініс беретін сияқты заң шығарушымен қайта шығарылған
шарттар ортасында ұтылып қалады. Дегенмен, мүлікті тегін пайдалану
шарты нарық субьектілерінің экономикалық ынтымақтастығының ең күрделі
және алдыңғы қатерлі нысандарының техникалық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz