«Дарвинизм»
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім
I Биологияны оқыту қызығушылығы.
1.1 Биологияны оқыту әдісі туралы түсінік ... ... 7
1.2 Биологияны оқыту әдісіне қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Биологияны оқыту әдістерін топтастыру .. 9
ІI Биологияны оқытуды ұйымдастырудың формалары
2.1 Биологияны оқыту жұмысын ұйымдастырудың формалары туралы түсінік ... ... ... ... 14
2.2 Биология.сабағындағы оқушылардың жұмыс істеу формалары ... ... 15
2.3 Биология сабағына қойылатын талаптар ... ... 16
2.4 Биология сабағының типтері,түрлері және құрылымы ... ... ... ... ... ... 20
2.5 Биологияны оқытуды ұйымдастырудың әртүрлі формалары ... ... ... . 24
2.6 Мұғалімнің сабаққа әзірленуі, оны жоспарлауы ... ... ... ... ... ... ... ... .. 26
Қорытынды ... ... ... ... ...28
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... 30
Негізгі бөлім
I Биологияны оқыту қызығушылығы.
1.1 Биологияны оқыту әдісі туралы түсінік ... ... 7
1.2 Биологияны оқыту әдісіне қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Биологияны оқыту әдістерін топтастыру .. 9
ІI Биологияны оқытуды ұйымдастырудың формалары
2.1 Биологияны оқыту жұмысын ұйымдастырудың формалары туралы түсінік ... ... ... ... 14
2.2 Биология.сабағындағы оқушылардың жұмыс істеу формалары ... ... 15
2.3 Биология сабағына қойылатын талаптар ... ... 16
2.4 Биология сабағының типтері,түрлері және құрылымы ... ... ... ... ... ... 20
2.5 Биологияны оқытуды ұйымдастырудың әртүрлі формалары ... ... ... . 24
2.6 Мұғалімнің сабаққа әзірленуі, оны жоспарлауы ... ... ... ... ... ... ... ... .. 26
Қорытынды ... ... ... ... ...28
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... 30
Қазақстан Республикасының дүниежүзілік білім кеңістігіне енуі, қоғам дамуындағы жаңа бағыттар мен нарықтық қарым-қатынастар еліміздің болашағы, бүгінгі мектеп оқушыларын оқытуға жаңаша міндеттер қойып отыр.Мұның өзі әр мұғалімнен оқу процесін,ондағы мұғалім мен шәкірттің рөлін қайта қарауды, бұрыннан қалыптасқан әдістер мен технологияларды жаңа өмір талабына сай өзгертілген түрлерімен ұтымды ұштастыруды қажет етеді.
Қазіргі кездегі білім берудегі негізгі мақсат-жан-жақты білімді,өмір сүруге бейім, іскер, өзіндік ой-талғамы бар , адамгершілігі жоғары, қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру. Оқушылардың білім сапасын көтеру мақсатында әрбір сабақта қолданылатын оқытудың жаңа формалары мен технологиялары оқушылардың пәнге қызығушылығын, ізденімпаздығын байқау, қабілеттерін жетілдіруге, білім сапасыр көтеруге мүмкіндік береді. Жаңа технологияларды оқытудағы негізгі мақсат-баланың ашылмаған қабілетін ашу, дамыта оқыту белсенділігін арттыру., іздендіру, қосымша пәнге деген қызығушылығын арттыру.Оқушылардың танымдық қызығушылығын арттыруда , биология оқыту процесінде пайдаланатын әдістердің бірі- қосымша материалдарды жүйелі түрде пайдаланып отыру. Өз тәжірибемізде биология пәніне қызығатын оқушылардың сабақта түсірдіріліп, оқулықта жазылған деректерге қанағаттарбай, қосымша әдебиеттер мен көпшілікке арналған әр ғылым саласындағы қосымша әдебиеттерден оқығандарын түйіндеп, анық-қанығын біліп отыруды қажетсінетіндіктерін байқап келеміз.
Қазіргі кездегі білім берудегі негізгі мақсат-жан-жақты білімді,өмір сүруге бейім, іскер, өзіндік ой-талғамы бар , адамгершілігі жоғары, қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру. Оқушылардың білім сапасын көтеру мақсатында әрбір сабақта қолданылатын оқытудың жаңа формалары мен технологиялары оқушылардың пәнге қызығушылығын, ізденімпаздығын байқау, қабілеттерін жетілдіруге, білім сапасыр көтеруге мүмкіндік береді. Жаңа технологияларды оқытудағы негізгі мақсат-баланың ашылмаған қабілетін ашу, дамыта оқыту белсенділігін арттыру., іздендіру, қосымша пәнге деген қызығушылығын арттыру.Оқушылардың танымдық қызығушылығын арттыруда , биология оқыту процесінде пайдаланатын әдістердің бірі- қосымша материалдарды жүйелі түрде пайдаланып отыру. Өз тәжірибемізде биология пәніне қызығатын оқушылардың сабақта түсірдіріліп, оқулықта жазылған деректерге қанағаттарбай, қосымша әдебиеттер мен көпшілікке арналған әр ғылым саласындағы қосымша әдебиеттерден оқығандарын түйіндеп, анық-қанығын біліп отыруды қажетсінетіндіктерін байқап келеміз.
1 Зейнуллина Р.Таным процесі . «Биология және сауаттылық негізі»№4.
2004ж-62-64б.
2 Әлиева Б.Оқыту стратегиялары. «Биология және сауаттылық негізі»№3.
2006ж-39-42б.
3 Қоянбаев Ж.Б.,Қоянбаев Р.М .Педагогика.Астана, 1998ж-57-58б.
4 Сағындықұлы Е.Педагогика (Дәрістер курсы) Алматы,1999ж-25-26б.
5 Қоянбаев Ж.Б.,Қоянбаев Р.М .Педагогика.Алматы, 2000ж-114-116 б
6 Әбдіғалиев Қ.Осы заманғы педагогикалық технология. «Қазақстан мектебі»№2.2001ж-27-28б.
7 Мамырова К.,Нұрсейітова.,Кембабаева Ж.Оқытудың жаңа технологиялары. «Қазақстан мектебі»№2.2001ж-27-28б.
8 Пазылова Г.Қашықтан оқыту. «Қазақстан мектебі»№10.2001ж-21-22б.
9 Исабаева Д.Қашықтан оқытуды ұйымдастыру. «Қазақстан мектебі» №3.2006ж-29б.
10 Құнантаева К.,Икрамова А.Модульдік оқыту белсенділікке жетелейді.
«Қазақстан мектебі»№4.2006ж-20-21б.
11 Олжабаев К.Модульдік жүйе. «Биология және сауаттылық негізі»№6.2005ж-26б.
12 Тұяқов Е.Модульдік технологиямен.«Биология және сауаттылық негізі»№2.
2006ж-40-41б.
13 Тоқбергенова У.Бағдарлы оқыту басымдылығы. «Қазақстан мектебі» №7.
2005ж-14-15б.
14 Ахметова Г.Бағдарлы оқыту. «Қазақстан мектебі» №2.2005ж-38-40б.
15 Бұзаубақова К.Ділгірлікпен оқыту үрдісі. «Қазақстан мектебі» №3.2005ж-28-30б.
16 Әбеубекова Б.Ділгірлікпен оқыту. «Қазақстан мектебі» №5.2005ж-18-19б.
17 Таубаева Ш.Т.,Барсай Б.Т.Оқытудың жаңа технологиялары. «Бастауыш мектеп» №4.1999ж-10 б.
18 Кобдикова Ж.У.Оқытудың жаңа технологиясы мен оқушылардың даму мониторингі.
«Бастауыш мектеп» №3.2000ж-16-17б.
19 Қоянбаев Ж.Б.,Қоянбаев Р.М .Педагогика.Алматы 2000ж-120-121б.
20 Баймұханова Р.білім бақылауда тесттерді пайдалану.«Қазақстан мектебі»
№7.2005ж-40-41б.
2004ж-62-64б.
2 Әлиева Б.Оқыту стратегиялары. «Биология және сауаттылық негізі»№3.
2006ж-39-42б.
3 Қоянбаев Ж.Б.,Қоянбаев Р.М .Педагогика.Астана, 1998ж-57-58б.
4 Сағындықұлы Е.Педагогика (Дәрістер курсы) Алматы,1999ж-25-26б.
5 Қоянбаев Ж.Б.,Қоянбаев Р.М .Педагогика.Алматы, 2000ж-114-116 б
6 Әбдіғалиев Қ.Осы заманғы педагогикалық технология. «Қазақстан мектебі»№2.2001ж-27-28б.
7 Мамырова К.,Нұрсейітова.,Кембабаева Ж.Оқытудың жаңа технологиялары. «Қазақстан мектебі»№2.2001ж-27-28б.
8 Пазылова Г.Қашықтан оқыту. «Қазақстан мектебі»№10.2001ж-21-22б.
9 Исабаева Д.Қашықтан оқытуды ұйымдастыру. «Қазақстан мектебі» №3.2006ж-29б.
10 Құнантаева К.,Икрамова А.Модульдік оқыту белсенділікке жетелейді.
«Қазақстан мектебі»№4.2006ж-20-21б.
11 Олжабаев К.Модульдік жүйе. «Биология және сауаттылық негізі»№6.2005ж-26б.
12 Тұяқов Е.Модульдік технологиямен.«Биология және сауаттылық негізі»№2.
2006ж-40-41б.
13 Тоқбергенова У.Бағдарлы оқыту басымдылығы. «Қазақстан мектебі» №7.
2005ж-14-15б.
14 Ахметова Г.Бағдарлы оқыту. «Қазақстан мектебі» №2.2005ж-38-40б.
15 Бұзаубақова К.Ділгірлікпен оқыту үрдісі. «Қазақстан мектебі» №3.2005ж-28-30б.
16 Әбеубекова Б.Ділгірлікпен оқыту. «Қазақстан мектебі» №5.2005ж-18-19б.
17 Таубаева Ш.Т.,Барсай Б.Т.Оқытудың жаңа технологиялары. «Бастауыш мектеп» №4.1999ж-10 б.
18 Кобдикова Ж.У.Оқытудың жаңа технологиясы мен оқушылардың даму мониторингі.
«Бастауыш мектеп» №3.2000ж-16-17б.
19 Қоянбаев Ж.Б.,Қоянбаев Р.М .Педагогика.Алматы 2000ж-120-121б.
20 Баймұханова Р.білім бақылауда тесттерді пайдалану.«Қазақстан мектебі»
№7.2005ж-40-41б.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім
I Биологияны оқыту қызығушылығы.
1.1 Биологияны оқыту әдісі туралы түсінік
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Биологияны оқыту әдісіне қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Биологияны оқыту әдістерін топтастыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
ІI Биологияны оқытуды ұйымдастырудың формалары
2.1 Биологияны оқыту жұмысын ұйымдастырудың формалары туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 14
2.2 Биология.сабағындағы оқушылардың жұмыс істеу формалары ... ... 15
2.3 Биология сабағына қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.4 Биология сабағының типтері,түрлері және құрылымы ... ... ... ... ... ...
20
2.5 Биологияны оқытуды ұйымдастырудың әртүрлі формалары ... ... ... . 24
2.6 Мұғалімнің сабаққа әзірленуі, оны
жоспарлауы ... ... ... ... ... ... . ... ... . 26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...28
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
Кіріспе
Қазақстан Республикасының дүниежүзілік білім кеңістігіне енуі, қоғам
дамуындағы жаңа бағыттар мен нарықтық қарым-қатынастар еліміздің болашағы,
бүгінгі мектеп оқушыларын оқытуға жаңаша міндеттер қойып отыр.Мұның өзі әр
мұғалімнен оқу процесін,ондағы мұғалім мен шәкірттің рөлін қайта қарауды,
бұрыннан қалыптасқан әдістер мен технологияларды жаңа өмір талабына сай
өзгертілген түрлерімен ұтымды ұштастыруды қажет етеді.
Қазіргі кездегі білім берудегі негізгі мақсат-жан-жақты білімді,өмір
сүруге бейім, іскер, өзіндік ой-талғамы бар , адамгершілігі жоғары,
қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру. Оқушылардың білім сапасын көтеру
мақсатында әрбір сабақта қолданылатын оқытудың жаңа формалары мен
технологиялары оқушылардың пәнге қызығушылығын, ізденімпаздығын байқау,
қабілеттерін жетілдіруге, білім сапасыр көтеруге мүмкіндік береді. Жаңа
технологияларды оқытудағы негізгі мақсат-баланың ашылмаған қабілетін ашу,
дамыта оқыту белсенділігін арттыру., іздендіру, қосымша пәнге деген
қызығушылығын арттыру.Оқушылардың танымдық қызығушылығын арттыруда ,
биология оқыту процесінде пайдаланатын әдістердің бірі- қосымша
материалдарды жүйелі түрде пайдаланып отыру. Өз тәжірибемізде биология
пәніне қызығатын оқушылардың сабақта түсірдіріліп, оқулықта жазылған
деректерге қанағаттарбай, қосымша әдебиеттер мен көпшілікке арналған әр
ғылым саласындағы қосымша әдебиеттерден оқығандарын түйіндеп, анық-қанығын
біліп отыруды қажетсінетіндіктерін байқап келеміз. Осы распа?, Неге?
деген сұрақтарды жиі қойып, табиғаттың сан қилы құпия сырларын, өсімдіктер
мен жануарлар тіршілігіндегі небір жаратылыстың қыр-сырын білуге ұмтылып,
отыратындықтарын күнделікті күнделікті сабақтарда кездестірудеміз.Көп
жағдайда тосыннан қойған сұрақтарға бірден жауап қайтару ұстазға да оңай
соқпайды. Қызықты қосымша материалдарды оқушыларға көбірек игертіп, олардың
табиғатты егжей-тегжейлі түсінуіәне мүмкіндік жасау-әр мұғалімнің міндетті
борышы. Оқушылардың пәнге қызығуын қалыптастыру мен дамыту үшін мынадай
талаптар қажет етіледі.
1.Оқушылардың бұрыннан қалыптасқан білімдеріне қозғау салып, ғылыми
көпшілік -әдебиеттерден оқу материалына байланысты жаңалықтарды пайдалану.
2.Оқу фильмдерін көрсету.
3.Табиғатқа, музейге, зоопарк, жас натуралистер станцасы,тб
танымжорықтар,топсеруен жасау.
4.Оқушыларды үйірме жұмыстарына тарту.
Оқушылардың білімге құштарлығын дамытып, оны толық игеруін қамтамасыз ету
әр пән мұғалімінің көп ізденуін, еңбектенуін талап етеді. Сабақтың қызықты
өтуі мұғалімнің біліміне тікелей байланысты. Оқушылардың танымдық
құштарлығын арттыруды оқытатын материалдарды оңайлату деп түсінуге болады.
Сабақ, материалдың негізгі
білім нәрін қамти отырып, оқушылардың ойлау қабілетін, логикалық қорытынды
шығару қабілетін дамытатын негізде ұйымдастырылса, әсерлі
болады.Н.Д.Левитов адам тіекелей де, жанама да қатысы жоқ нәрсеге ешқашан
да қызыға алмайдыдеген екен.Сондықтан қызықты материалдарды сабаққа
пайдаланғанда олардың оқу мақсатына, оқушылардың жас ерекшелігіне,білім
дәрежесіне, нені қызықтайтынына сай болуына ерекше назар аудару
керек.Орынсыз пайдаланылған және шектен тыс көп алынған материалдар
оқушыларды жалықтырып, олардың қызығу қабілетін төмендетеді. Танымдық
сұрақтар, қызықты әңгімелер оқушыларды пәнге қызықтыра түседі.
Оқушылардың сабақта алған білімін жетілдіруде, ұлттық мұралық
өнерімізді насихаттауда, табиғатты терең танып білуде қосымша білім беруде,
өздігінен іздену негізінде өткізілетін кештердің , ертеңгіліктердің алатын
орны ерекше.[1]
Негізгі бөлім
I Биологияны оқыту қызығушылығы.
Бүгінгі таңда білім беру әлеуметтік құрылымның маңызды элементтерінің
біріне айналуда. Дүние жүзінде білім алуға деген азаматтардың құлшынысы
артып , адамның болашағы оның алған білімінің сапасына, көлеміне , ойлау
деңгейіне байланысты болуда.
Осы тұрғыда бүгінгі күні жаңа технологияның тиімді әдіс-тәсілдерін ,
жас ұрпақтың бойына сіңіре отырып, қоршаған ортаны қорғау, экологиялық
тәрбие беру ұстаздардың басты міндеті болып отыр. Ол үшін әрбір ұстаз үнемі
шеберлігін арттырып отырмаса. Бала білімінің де даму деңгейі
төмендейді.Осының бәрі бір күннің іс-әрекеті емес, оған уақыт керек.
Ұстаздық ету уақыт ұту емес, өзінің бақытын аялау, өзінің уақытын аямау
деп,Ж.Ж.руссо бекер айтпаған.
Қазақстан республикасының Білім туралы Заңында оқыту формасын,
әдістерін,технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидасы бекітілген, бұл
білім мекемелерінің мұғалімдерінің өзіне оңтайлы нұсқаны қолдануға ,
педагогикалық процестерді кез келген үлгімен , тіпті авторлық үлгімен
қарауға мүміндік береді.
Жалпы білім беретін мектептегі биология пәнінің негізі бастауыш
білім беру стандартындағы дүниетану пәні негізінде құрылады. Бұл пән
бойынша оқушыларға еліміздің табиғаты, табиғи байлығы, экономикасы, ғылымы
мен мәдениеті, этика, эстетика, адам-адам, адам-қоғам, адам-табиғат
арасындағы қарым-қатынас түрлері жайында ғылыми сарамандық ұғымдар
беріледі. Пәнді оқып үйрену барысында оқушылар дүниенің үш құрамдас
бөлігі:адам, қоғам, табиғат саласынан білім алады. Биология пәнінің бастама
негіздері қаланып, соның ішінде, қоршаған дүние заттары, құбылыстары,
табиғат, экология туралы ғылыми түсінік қалыптасады. Биология-бұл
орта буында алғаш қосылатын пән.Сондықтан оқушы орта буында өсімдік
құрылысы, өсімдік жайындағы білім берудің алғашқы баспалдағымен танысады.
Осы пәнді оқытуда жаңа технолнгиялардың тиімді әдісін жетілдіру барысында
есте сақтауға негізделген ақыл ойын дамытатын оқуға көшу, мұғалім мен
оқушының субъектіге түсіп ынтымақтастықта болуын қажет етеді.Ынтымақтастық
идеяларында тұжырымдамада қаралған азаматтандыру мәселесі еркін білім
беруде оқушының және тұлғалық күйінің дамуына шығармашылық деңгейінің
өсуіне көмектесетін жоба қажет болады.Осы тұрғыда сын тұрғысынан оулауды
дамыту жобасы оқушылардың тұлғасын дамытуға зор үлес қосады.Сын тұрғысынан
ойлау жобасы арқылы стратегияларды пайдаланып оқушының ізденушілік,
зерттеушілік әрекетін ұйымдастыруға жол ашылады. Оқушы жүрегіне жол тауып
оның білімге құштарлығын арттырып, өзін-өзі тәрбиелеуін ғылыми деңгейде
ұйымдастыру үшін, әр оқушының дара ерекшеліктерін ескеріп, білім алуға
деген қабілетін зерттей отырып, тұлғаның негізінің ашылуына жол ашатын-
ұстаз.
Ұстаз өзінің құзырлығының деңгейін бағытты жетілдіріп, ой, іс
бірлігін қатар дамытуы қажет.Бұл жердегі басты тұлға-оқушы, ал мұғалім-
жетелеуші, бағыттаушы болып табылады. Осы әрекетте ынтымақтастық болмайынша
оқытудың нәтижесі болмайды.
Биология пәнін оқушыға меңгерту үшін стандарттық бағдарламаны
игеруде оқушыны қалыптастырып, оны қызықтыру үшін сабақ берудің оңай
жолдарын, тәсілін табу мұғалімнің шеберлігіне байланысты.бұл пәннің мақсаты
оқушылардың қызығуын арттырып қоршаған ортаны қорғауға экологиялық
сауаттылығын дамыту кезінде ішкі сезімін оятып, өзін танып біліп,кез келген
әреектке жауапкершілікпен,шығармашылықпен қарау деңгейіне жеткізу. Оқу мен
жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау жобасымен танысып, оның стратегияларын
ұстаз тәжірибелерінен қолдануға болады.
Жаңа тақырыпты түсінікті баяндау және ойын элементтерін пайдалану
сабақтың мазмұнын аша түсіп, оқушылардың тиянақты да терең білім алуына
мүмкіндік береді.
Ең маңыздысы сын тұрғысынан ойлау бағдарламасы оқушылардың жеке тұлға
болып қалыптасуына жол ашатын жоба.Жаңа технологияларды күнделікті сабақ
процесінде пайдалану үшін әр мұғалім өзінің алдында отырған оқушылардың жас
ерекшеліктерін ескере отырып,педагогтік мақсат-мүддесіне байланысты,өзінің
шеберлігіне байланысты таңдап алуға болады.Жаңа технологияларды жүзеге
асыруда мұғалім белсенділігі, шығармашылық ізденісі,өз мамандығына деген
сүйіспеншілігі,алдындағы шәкірттерін бағалауы ерекше орын алады.[2]
1.1 Оқыту әдісі туралы түсінік
Биологияны оқыту әдісі - дидактиканың ең басты құрамды бөлігінің бірі.
Оқыту әдістері, білім берудің мазмұны сияқты оқытудың жалпы мақсаттары және
міндеттерінен анықталады. Оқыту процесінің нәтижелі және сапалы болуы оқыту
әдістерін тиімді шығармашылықпен жүзеге асыруына байланысты. Бүгінгі күн
қиындығы оқыту әдістері туралы жаңаша ойлауымызды қажет етеді.
Оқу материалын оқушылардың санасына қалай жеткізу керек? Балалар
білімдерді, іскерліктер мен дағдыларды игере алуы үшін олардың белсенді
танымдық қызметін қалай ояту керек? Окушылардың оқуға деген оңды қатынасын
тудырып, олардың білімдерін сенімге айналдыру үшін қалай оқыту керек?
Ынталы балаларды да, ынтасы жоқтарды да түгелдей қалай оқыту керек? Бұл
мәселелерді мүғалім сабаққа даярланғанда күн сайын шешуіне тура келеді.
Бұлардың бәрі де, қалай болған күнде оқытудың табысты әдістерін іздестіруге
байланысты болады.
Оқыту әдістері деп нені түсіну қабылданған?
Биологияны оқыту әдістері - оқыту міндеттерін шешуге бағытталған мұғалім
мен оқушылардың бірлескен қызмет тәсілдері.
Оқушыларды танымдық қызмет тәсілдермен қаруландыру — оқу әдісінің
дамытушылық функциясын арттырудың аса маңызды тенденциясы.
Ынтымақтастық, ұжымдық толғану жағдайларын жасау, өзара көмек
қатынастары, міндетті өздігінше шешу жауапкершілігі, осы бағытта оқытуды
одан әрі жетілдіру әдістері іздестірілуде.
Оқыту әдісі -оқыту процесі сияқты екі жақты процесс дегеніміз -мұғалім
баяндайды, әңгімелейді, түсіндіреді, сондай-ақ заттарды,көрнекі
құралдармен техникалық құралдарды көрсетеді, ал окушылар тындайды,
қызығады, қабылдайды, бақылайды, ойланады т.б. таным әрекеттерін жасайды.
Мұғалім оқыту әдісі арқылы оқушыларға білім беруде өзінің іс-әрекетін
балалардың таным әрекетіне басшылық етумен байланыстырады. Сонымен, оқыту
әдісі-оқушыларға білім беру және оларды дамыту мақсатында мұғалім мен
оқушылардың жасайтын қызметі мен қарым-қатынасының тәсіл-амалдары. Сабақта
берілетін оқу материалын оқушыларға жеткізу ушін әртүрлі оқыту әдістерін
қолдануға болады. Тіпті, бір мазмұндағы оқу материалын түрлі әдістері
арқылы оқушьшарға ұғындыруға болады. Оқыту әдістерін дұрыс таңдап алып
қолдану белгілі шарттарға байланысты болады.
Олар:оқытудың мақсат-міндетері, пән және берілетін білім мазмұнының
ерекшеліктері,сондай-ақ балалардың жас және дара психологиялық
ерекшеліктері.
Биологияны оқыту әдістерінің тиімділігі мұғалімнің іс-тәжірбиесінің
шығармашылық сипатына, оның шеберлігіне тікелей байланысты болатынын білу
керек. Биологияны оқыту әдістері әр түрлі тәсілдерден құралады. Тәсілдер
деп белгілі іс әрекеттің жеке амалдарын айтамыз. Мысалы, оқулықпен немесе
кітаппен жұмыс істеу әдісінде мынадай тәсілдер қолданады : мақсат қою,
сұрақтарды анықтап беру, мәтінге жоспар құру, оның негізгі мазмұнын айтып
беру, өздігінен іштей оқып, сұрақтарға ауызша немесе жазбаша жауап беру
т.б.
1.2 Биологияны оқыту әдістеріне қойылатын талаптар
Бірінші талап - әдістер қазіргі мектептегі өқытудың негізгі міндеттерін
шешуге бағытталуы тиісті. Білімнің жаңа мазмұнын оқушыларға ұғындыруда
оқыту әдістерінің атқаратын рөлі ерекше.
Екінші талап: әдістер оқытудың тәрбиелік ықпалын арттыруға көмектеседі.
Балалардың жалпы дамуына, ақыл-ой қабілеттерін және дүниетанымның
қалыптасуына оқыту әдістерінің жасайтын ықпалы зор.
Үшінші талап: мұғалім оқыту әдістері арқылы оқушыларды ғылым әдістерінің
элементерімен таныстыруға міндетті.
Төртінші талап: оқыту әдістері оқушылардың өздігінен жұмыс істеу және
дербес білім алу дағдыларын қалыптастыруға бағытталуы тиіс.
Бесінші талап: мұғалімнің әдістерді қолдануды шеберлігіне озат
педагогтардың, жаңашыл мұғалімдердің іс-тәжербиесінен үйреніп отыруы
пайдалы.
1.3 Биологияны оқыту әдістерін топтастыру
Биологияны оқыту әдістерінің тиімділігі арттыру сабакқтарда үнемі
біркелкі әдістерді қолдану емес. Әр түрлі, бірнеше әдістерді
ұштастырып қолдана білуге байланысты. Бір әдіс қандай жақсы болса да, ол
оқыту процесінің барлық міндеттері мен құрылымның бөліктерін қамтамасыз ете
алмайды. Қазіргі дидактикада оқыту әдістерін топтастырудың қалыптасқан
біріңғай жүйесі жоқ. Бұл мәселе туралы әр түрлі көзқарастар бар. Биологияны
оқьпу әдістерін топтастырудың түрлі жолдары бар екенін білу керек. Білім
алудың көзіне қарай, биологияны оқытудың мақсаттарына қарай, сондай-ақ
оқушылардың таным белсенділігінің деңгейіне қарай т.б. белгілерге қарай
әдістерді бірнеше топқа бөлуге болады. Ең көп тарған топтастыру —ол оқыту
әдістерін білім алудың көзіне қарай яғни, сөз заттар мен көрнекі бейнелер
практикалық әрекет үш топқа бөлу : сөздік, көрнекілік пен практикалық
әдістер.
Сөздік әдістерге жататындар: мұғалімнің ауызша баяндауы, әңгіме,
түсіндіру,оқулықпен және кітаппен жұмыс істеу әдістері.
Көрнекілік әдістері - бақылау, көрнекі құралдарды көрсету,
кинофильмдер.
Практикалық әдістер:лабораториялық, практикалық жұмыстар,
дидактикалық және ұлттық ойындар.
Биологиядан оқушылардың таным белсенділігінің деңгейіне қарай оқыту
әдістері репродуктивтік, яғни түсіндірме, айтып беру, сипаттау т.б.
проблемалық баяндау, эвристикалық әңгіме, зерттеу әдістері болып бөлінеді.
Оқытудың мақсаттарына қарай әдістерді жаңа білім беру, қайталау, біліктер
мен дағдыларды қалыптастыру, білімді тексеру мен бағалау әдістері деп
бөлуге болады.
Сөздік әдістер
Мектептегі ең кең тараған оқыту әдісі, ол - мұғалімнің ауызша баяндауы.
Бұл әдіс процесінде жетекші роль атқарады: биология пәндін оқытуда және
сабақтың түрлі кезеңдерінде, әсіресе, жаңа материалды түсіндіруде кеңінен
орын алды. "Сөз, — дейді В.А. Сухомлинский, -ең маңызды педагогикалық
құрал, оны еш нәрсемен ауыстыра алмайсың. Бұл әдісті қолданғанда мұғалім
оқушыларға білім берумен қатар олардың таным белсенділігін артыруға (зейін,
қабылдау, ойлау т.б. процестерін) байланысты әрекет жасайды. Мұғалім өзінің
баяндауын басқа әдістердің тәсілдерімен ұштастырады (бақылау, әңгіме,
жазбаша және графикалық жұмыстардың тәсілдері).
Мұғалім өзінің сөзін көрнекі бейнелермен байланыстырады: түрлі көрнекі
және техникалық құралдарды көрсету арқылы, сондай-ақ көркем сөзді пайдалану
арқылы. Мұғалімнің ауызша баяндауы сұрақтарды анық және түсінікті етіп
қоюды, проблемалы сұрақтарды, проблемалы ситуация тудыратындай етіп қоюды,
баяндайтын материалдардың ең маңызды жерлерін айырып беруді, хабарлаудың
жүйелі және дәлелді болуын керек
етеді.
Мұғалімнің сөзі әсерлі, тартымды, сенімді, сондай-ақ дауыс ырғағы мен
мимикасы мөнерлі және бай болғаны қажет. "Мұғалім балалармен жұмыс істеуде:
егер олар бір нәрсені түсінбесе, онда мұғалім шәкірттерді кінәламай, оларға
дұрыс түсіндіре алмағаны үшін өзін-өзі кінәлауы керек. Мұғалім балалармен
сәйлескенде ашуланбай, күйгелектенбей, сабырлылыкден сөйлеп, шұбалаңқы
сөздермен керексіз терминдерді қолданбастан әрбір затты ықыласпен,
қарапайым тілмен түсіндіру керек"-деген Ы.Алтынсарин.[3]
Әңгіме әдісі
Бұл әдіс-бастауыш сынынтарда кең қолданатын әдістің бірі. Әңгіме әдісі
биологияны оқытудың түрлі міндеттерін орындауға бағытталады: өткен
материалды жаңамен байланыстыру, жаңа білімді хабарлау, өткенді қайталау,
оны тексеру және бағалау үшін қолданады. Осыған орай әңгіменің бірнеше
түрін айыруға болады. Мысалы, эвристикалық әңгіме барысында жаңа материалды
түсіндіру үшін мұғалім өзінің сұрақтары арқылы оқушылардың өздерін
қортындылар мен тұжырымдар жасауға үйретеді.
Пәннің ерекшеліктеріне қарай әңгіме сипаты өзгереді. Ең көп тарағаны:
баяндау-әңгіме түрлі приборлардың және аппараттардың құрылысы.
Мұғалім әңгімесінің сөзсіз шарты оның эмоциялылығы мен бейнелілігі болып
табылады. Бейнелі сөйлеу құралдарын, көркем әдебиетті, түрлі көрнекі
құралдарын кеңінен пайдалану. Табиғаттың түрлі құбылыстары жайында,
адамдар, олардың мінез-құлықтары тіршілік туралы оқушыларда толық та көп
ұғым қалыптастыру.
Әңгіменің эмоциялылығы оқушыларға мұғалімнің баяндалып отырған
материалға қандай қатысы бар екеніне көмектеседі және бұларға үлкен
тәрбиелік ықпал жасайды.
Осыған байланысты А.В.Луначарскийдің сөздерін еске сала кеткен орынды:
"Тебіренбей, жан-жүйеге тимей, тіпті жәй үгіттеуге де болмайды... оның
үстіне мұнсыз тәрбиелеуге де болмайды сондыктан да оқушылар материалының
эмоциялық екпін, эмоциялар арқылы оқушылардың санасында түрлі өзгерістерін
тудырып, қандай да босын сыртқы ықпалдың қабылдау процесінің кез келгеніне
тәрбиелік сипат беруге болады".
Мұғалім әңгімесінің күші терең идеялық сенімділігінде.
Баяндалатын мәселеге мұғалімнің эмоциялық қарым-қатынасы, оның
сенімділігі оқушылар сенімінің қалыптасуына үлкен ықпал етеді.
Әңгіме кезінде мұғалімнің оқушылардың назарын шоғырландырып және ұстап
отыруының да маңызы бұдан кем емес.
Бастауыш мектеп үшін әңгіменің біршама ұзақ еместігі яғни, 15-20
минуттан аспауы-, оның логикалық бөлімдерге мүшеленуі, тілінің айқьндылығы,
бейнелілігі, эмоциялылығы аса маңызды, көрнекі құралдарды кеңінен пайдалану
тән.
Түсіндіру әдісі
Пән мұғалімі түсіндіруінде әрқашанда көп пайымдаулар, ақыл-ой
қортындылары, дәлелдеулер болады. Түсіндіру әдісінің неғұрлым маңызды
түрлері оқушылардың алдына жаңа мәселені айқын, ашық етіп қою болып
табылады және материалды дәйекті етіп айтып беруі керек. Сондай-ақ,
түсіндірудің табысты болуы көбіне мұғалімнің нақтылы деректерді қаншама
сәтті қолдана, оқушыларды тарта білгендігіне байланысты. Биологияны
түсіндіру әрқашан да балаларға сұрақтар қоюды көздейді және оларды
түсіндірудің барысын қадағалауға, өзінің ой-пікірін, шешімін айтуға,
қортынды жасауға көндіреді.
Түсінік соңында биология пәнінің мұғалім қорытындылардың, ережелердің
дәл тұжырымын береді. Түсінік пайдаланылған сабақтың міндеті—материалды
игеру, сапасын тексеру, балалар келтірген фактілер мен мысалдарды талдау
болып табылады.
Әңгімелесу әдісі
Әңгімелескен кезде мұғалім оқушыларда бар білім мен практика негізінде
сұрақтарды пайдалана отырып, оқушыларды жаңа білімдерді түсініп, игеруге
жетелейді. Әңгімелесу барысында оқушылардың өзіндік пікір айтып, пайымдауы
үшін кең өріс ашылады.
Әңгімелесу мұғалімге оқушының тек даярлық сапасы мен оқу материалын
меңгеру тереңдігін анықтап қана қоймай, әр окушының қабілетін зерттеуге
көмектеседі.
Әңгімелесуді мұғалім өткен материалды жаңамен байланыстыру, жаңа
білімдерді хабарлау, сондай-ақ, оларды пысықтау, тексеру үшін пайдаланады.
Оқу материалының мазмұнына байланысты биология сабақтарында
әңгімелесудің сан алуан түрлерін қолдануға болады.
Эвристикалық әңгімелесу кеңінен таралған "Эврико" грек сөзі - казақша
табамын немесе ашамын деген мағынаны береді. Эвристикалық әңгімелесу
барысында мұғалім шебер қойылған сұрақтар арқылы бар білімнің, бақылаудын,
өмірлік тәжірибенің негізінде оқушыларды тұжырымдауға көндіреді. Оқушылар
жаңа білімдерді өздері ашқандай болады. Мүндай жұмыс оларға үлкен
қанағаттану әкеліп, танымдық белсенділігін көтермелейді.
Биологияны оқу процесінде туындайтын әңгімелесудің де маңызы бұдан кем
емес. Мұның барысында мұғалімнің сұрақтарымен бағытталған оқушылар бұрын
алған білімдерін қалпына келтіреді. Әңгімелеудің бұл түрі пысықтау-қорыту
сабақтарында кеңінен пайдаланылады. Туындайтын әңгімелесу эвристикалық
әңгімелесумен жиі ұштастырылады.
Жаңа білімдерді хабарлау үшін хабарлаушыға әңгімелесу әдісін пайдалануға
болады. Бұл да мұғалімнің сұрақтары, оқушылардың жауаптары түрінде
қойылады, оның табысты болуының сөзсіз шарты бастапқы және тірек бола
алатын минимум болса да білімнің болуы.
Кітаппен жұмыс
Биологияны оқу жұмысында қолданылатын құралдардың бірі -оқулықтар. Олар
білімді терең игеру үшін пайдаланылады. Оқулықтардың көмегімен оқушылар
сабақта немесе үйде түрлі тапсырмаларды орындайды, алған білімдерін
толықтырады.
Ғылым мен техниканың соңғы жетістіктері бірнеше жыл бұрын шыкқан
оқулықтарда болмайды. Сондықтан да, оқушылар мұғалімнің көрсетуімен
білімдерін толықтыру үшін жаңа ғылыми мәліметтерді басқа баспа құралдарынан
іздестіруі қажет.
Мұғалім сабақ үстінде оқулықпен, кітаппен жұмыс істеудің негізгі
тәсілдерін үйретуге тиісті. Ең алдымен, оқушыларды дауыстап оқуға, одан
кейін тез, іштей оқуға оқығанды өз сөзімен айтып беруге дағдыландыру қажет.
Мәтінмен жұмыс істегенде — оның ең негізгі мазмұнын айтуға, бөліктерге
бөліп жоспар, қортынды мен тұжырымдар жасауға үйрету керек. Егер оқушы
осындай тәсілді қолдана білмесе, онда ол оқығандарын тек жаттап алуға
дағдыланады.
Лекция әдісі
Басқа әдістерге қарағанда лекцияның көлемі, күрделілігі, логикалық
құрылысы жағынан өзгешелігі бар. Сондықтан лекцияны бастар алдында
окушыларға нақты сұрақтардан тұратын оның жоспары ұсынылады. Лекция
сұрақтар бойынша логикалық бірізділікпен баяндалады. әрбір сұрақтан
қорытынды жасалады. Лекцияда кейбір тым құнды ғылыми әдебиеттерде осы
уақытқа дейін жарияланбаған мәселелер баяндалады. Сонымен бірге, талас
пікірлер және жалған теориялар жөнінде нанымды түсініктер беріледі.
Оқушылар баяндалған материалдан мазмұнды, маңызды дәлелдемені, нақты
мысалдарды, ғылыми анықтамаларды жазып алады.
Лекция сабақтың 25-30 минут уақытын алады, қалған уақытта оқушылар
тақырыпқа сәйкес мүғалімнің көмегімен өз бетінше түрлі жаттығу жұмыстарын
орындайды. Ең соңында мұғалім сабақты қорытындылайды.
Көрнекілік әдістері
Бұл әдістердің ішінде ең басты роль атқаратыны -бақылау әдісі. Бақылау
әдісі барлық пәндерді оқытуда кеңінен қолданылады. Бақылау әдісі сабақта
нақты заттар мен көрнекі техникалық құралдарын демонстрациялау (көрсету)
кезінде, сондай-ақ, экскурсия, лабораториялық жұмыстарда ерекше орын
алады.Биологиядан оқушыларды бақылау мұғалімнің басшылығымен сабақ үстінде
және сабақтан тыс уақытта мұғалімнің тапсырмасына байланысты немесе
оқушылардың өздерінің қалауы бойынша іске асырылады. Дұрыс бақылау әдісі
оқушылардың байқағыштық, логикалық ойлау қабілеттерін дамытады.
Бақылау әдісін қолданудың тиімділігі мынадай тәсілдерді қолдана білуге
байланысты: байқаудың мақсатын анықтау, қабылдайтын нәрселердің мөлшерін
белгілеу, салыстыру арқылы олардың көптеген белгілерінің ішінен ең негізгі,
бастыларын ажырату, содан кейін оларды топтастырып қортындылар мен
тұжырымдар жасау.
Демонстрация әдісі - тәжірибиелерді, приборларды, препараттарды, табиғи
обьектілерді, кинофильмдерді т.б. көрсетуге байланысты. Мысалы, биология
сабақгарында кинофильмдерді пайдалану үшін оны алдын ала қарап, қандай
мәселелерді фрагменттерге бөліп, оқушыларға түсіндіруді анықтау қажет?
Сабақ соңында фильм бойынша қорытынды әңгіме жасалады.
Демонстрация биология сабақтарында түрлі приборларды, табиғи объектілерді
деменострациялау үшін қолданылады.
Иллюстрация әдісінің көмегімен оқушыларға иллюстративті құралдарды яғни,
плакаттар, карталар, суреттер, портреттер көрсетуге болады.
Практикалық әдістер
Лабораториялық жұмыстар микроскоп, өлшеу аспаптары приборлар,
техникалық құралдар т.б арнайы жабыдықталған кабинетте мүғалімнің
басшьлығымен жүреді, табиғи құбылыстарды, заттарды биология пәндерінен
білімді терең игеру үшін жүргізіледі.
Лабораториялық сабақтарда мынадай тәсілдер ескеріледі:
Тақырыпты және сабақтың міндетін анықтау.
Сабақтың өткізу төртібін түсіндіру.
Сабақтың нәтижесін қорытындылау.
Сабақтың нөтижесін талдау.
Графикалық жұмыстармен бейнелеу өнері, сабақтарында танысады.
Бастауыш сыныптарда сурет салу.
2.V-VIII және жоғарғы сыныптарда тақырыптық, хронологиялық кестелер,
графиктер жасайды.
3.Оқушылар сабақта пайдалану үшін тірек-сызбалар,кестелер жасайды.
Биология пәнінен графикалық жұмыстар оқушыларды шыдамдылыққа,
дәлдікке, материлды графика арқылы бейнелеуге үйретеді. Олардың
шығармашьшық қиялын, ойлау қабілетін дамытады.
Оқу әдістерін классификациялаудың басқа тәсілдері бар.
И.АДанилов пен Б.П. Есипов классификация жасағанда оқыту процесінде
дидактикалық міндеттерді негізге алды. Ол міндеттер жаңа білімді меңгеру,
іскерлікті, дағдыны қалыптастыру, білімді қолдану, білімді бекіту,
шығармашылық іс-әрекеттерін дамыту, т.б.
М.Н.Скаткин, И.Я.Лернер классификациясында
ерекшеліктер бар. И.Я.Лернер мүғалім сабақ үстінде оқушыларға көп
түсіндіреді, яғни, көрсетілген іс-әрекетінің тәсілдерін есепке түсіруді
талап етеді, ал жаңа мәселені шешу процесінде білімді шығармашылықпен
пайдалануға аз көңіл бөледі. Осы ерекшеліктерді ескеріп, М.И.Скаткин мен
И.Я.Лернер оқытудың мынадай әдістерін ұсынады:
. Түсіндірме-иллюстративті әдіс..
Репродуктивті әдіс.
Проблемалы баяндау әдісі.
Ішінара іздену немесе эвристикалык, әдіс.
Зерттеу әдісі.
Оқыту әдістерін оқушылардың ойлау әрекетінің, қызметінің
тәсілдері бойынша топтастыру
1. Түсіндірме-иллюстративті әдіс-мұғалімнің ауыз екі сөздері
информациялық - рецептивті әдіс деп те атайды. Ол мұғалім мен оқушының іс-
әрекетін бейнелейді (әңгіме,дәріс, түсіндіру, оқулық, қосымша әдебиеттер),
тәжірибелік жұмыстардың көмегімен білім беру.
2.Репродуктивті әдіс- еске түсіру, іс-әрекеттің тәсілін қайталау.
3.Мәселені баяндау әдісі- тақырып бойынша мұғалім оқушыларға
проблемалық сұрақ қояды, мәселені өзі шешеді. Шешудің ғылыми жолын
көрсетеді.
4.Ішінара іздену немесе эвристикалық әңгіме өдісі.Оқушыларға биология
пәнендерінен тапсырманы бірте-бірте өз бетімен шешуге үйрету үшін
зерттеудің жеке этапын орындауға үйрету қажет. Бұлар: ұсынылған мазмұнға
сұрақтар қойып, оқушыларды мәселелерді көруге үйретеді. Оқушылардың өз
бетінше тапқан дәлелін құрастыруды талап етеді, көрсетіліп отырған фактіден
қорытынды шығарады; болжау айту; оны тексерудің жоспарын құрастыру, т.б.
мұғалім ізденудің жеке кезеңдерін орындау үшін оқушыларды ұйымдастыруда.
Мұны іздеу әдісі дейді. Әдіскерлер оны эвристикалық әдістер деп атайды.
Зерттеу әдісі – биологияны оқыту барысында жалпы мәселелерді шешу,
оқушылардың іздеу, шығармашылық іс-әрекетін ұйымдастыру. Мұғалім оқушыға
теориялық және тәжірибиелік тапсырма береді. Кезеңдерді : бақылау,
фактілерді жинау және оларды талдау, жазып жинақтау, т.б. зерттеу үшін әр
түрлі тапсырма береді.Мұндай тапсырмалар оқушылардың қажетті шығармашылық
іс-әрекетін қалыптастырады.
Зерттеу жұмыстарының басқа түрлері де бар:
а) экскурсия және фактілерді жинау;
б)рефераттар, баяндамалар әзірлеу;
в)қосымша әдебиеттерді зерттеу.
Зертеу әдісінде күнделікті баспасөз материалдарды, көрнекі құралдар,
тәжербиелік —графикалық жұмыстар, натуралды әдебиеттер олардың шын немесе
символдық бейнелері қолданылады.
Ю.Бабанский жоғарыда аты аталған және басқалардың классификациясына
сүйене отырып, оқыту әдісін үш топқа бөледі:
1.Оку танымдык іс-әрекетін ұйымдастыру және іске асыру әдістері:
сөздік әдістері (әңгіме, әңгімелесу, дәріс). Көрнекілік әдістері
(иллюстрация, демонстрация, оқу теледидары),
тәжрибиелік(жазба,лабораториялық,та псырма,тәжірбие және бақылау, индуктивті
және дедуктивті әдістер, репродуктивті, проблемалы- іздеу әдістері, өз
бетінше жұмыс істеу әдістері.
Оқу танымдык, іс-әрекеттің ынталандыру әдістері:Биологиядан оқушылардың
танымдық ықыласын қалыптастыру әдістері, оқуға жауапкершілігін күшейту
(мадақтау, ұялту)
2.Оқу танымдық іс-әрекеттің тиімділігін бақылау және өзін-өзі бақылау
әдістері:биологияны ауызша, жазбаша бақылау әдістері.
Классификацияда мына мәселелерді де ескеруге тура келеді:
а) биологияны оқыту әдісі процесінде дидактикалық
мәселелерді шешуін;
ә) мұғалім мен оқушылардың байланыс іс-әрекеті таным қабілетін дамытудың
негізгі құралы болу керек;
б) оқыту процесін тиімді ұйымдастыру.[4]
II Биологияны оқытуды ұйымдастырудың формалары
2. 1 Биологияны оқыту жүмысын ұйымдастыру формалары туралы үғым.
Биологияны оқытуды ұйымдастырудың формасы дегеніміз - мұғалім мен
оқушылардың оқу әрекетіне қолайлы жағдай жасау үшін арнайы ұйымдастырылған
белгілі тәртіппен өтілетін жұмыс.
Биологияны оқытуды ұйымдастыру формалары - белгілі бір тәртіп пен режим
негізінде жүзеге асырылатын оқыту процесін ұйымдастыру тәсілі.
Мектептердің даму тарихында биологияны оқытуды ұйымдастырудың әр түрлі
формалары пайдаланылады.Биологияны оқытуды тиімді ұйымдастыру мәселелерімен
педагогиканын дидактика деп аталатын арнаулы саласы шұғылданады. Дидактика
-бұл білім мен оқытудың теориясын жасап шығаратын педагогика саласы.
Дидактиканың негізгі проблемалары оқыту процесінің заңдылығын ашу, білімнің
мазмұнын анықтау, оқытудың барынша тиімді әдістерімен ұйымдастыру түрлерін
жасап шығару болып табылады.
Оқытудың білім алудың қалған барлық басқа түрлерінен және өздігінше
білім алудаң мынадай айырмашылығы бар: ол белгілі бір жүйеде және
жоспар бойынша, мұғалімнің басшылығымен өтіп жатқан бағдарлы мақсатқа
бағытталған процесс болып табылады. Биология пәнін оқыған кезде оқушылар
білімнің кейбір жиынтығын меңгереді және сол саламен байланысты белгілі
іскерлік пен дағдыға ие болады. Іскерлік дегенді іс жүзіндегі қимыл, шәкірт
алған білімнің негізінде жүзеге асыра алатын және жаңа білім алуға алдағы
уақытта ықпал жасай алатын әрекет деп түсінеміз. Білімнің, іскерліктің,
дағдының өзара салмағы әр түрлі оқу пәндерінде бірдей емес. Оқыту процесі
әрқашан да мұғалімнің басшылығымен өтеді.
Оқушылар санына байланысты оқытуды ұйымдастру
формасы:
Көпішілік Топтық Жеке-дара
Пәндік олимпиада Сабақ , Үй жұмысы,қосымша
Оқу конференциясы саяхат,экскурсия,зержұмыс,консуль тация,
Өндірістік тханалық сұхбаттасу,сынақ,
тәжірибе(практика) жұмыс,факультатив, емтихан
практикум
Сын көзімен қарамаушылықгың нәтижесінде биологияны оқытудың әр түрлі
формалары шетел педагогикасынан ауысып, мектептерде қолданылуы, біріншіден,
мұғалім ролінің төмендеуіне, екіншіден, оқушылардың ғылым негіздерінен
терең білім алуына зиянды әсер етті. Шетел мектептерінен ауысып келген
биологияны оқытуды ұйымдастырудың көптеген формалары қатты сынға алынды.
1930 жылдан бастап мектептерде биологияны оқытуды ұйымдастырудың негізгі
формасы сабақ болды.
Биологияны оқытудың сыныптық-сабақтық жүйесі - оқушылар сыныпқа
топтастырыла отырылып, оқытудың негізгі формасы болып табылатын оқу
процесін ұйымдастырудың түрі.
Сабақ - шығармашылық акт. Ол мұғалімнен де, оқушыдан да дене, ақыл-ой,
сезімдік күш-жігер жұмсауды талап етеді.
Биологияны оқытудың мақсаты мен мазмұнының тәсілі мен әдісінің күрделі
әрекеттестігінен көрінетін, жеке адамның, мұғалімнің шеберлігі байқалатын,
окушының жеке және жас
ерекшелігі, оқытудың мақсаты мен міндеті, тәрбиелеу мен дамыту жүзеге
асырылатын оқу-тәрбие процесінің логикалық жағьнан аяқталған тұтас
әлеуметі.
Биологияны ұйымдастыру формасының ұжымдық және жеке-дара оқытудың түрліше
үйлесуімен, оқушылардың сабақ оқуда дербестігінің түрлі дәрежеде болуымен,
мүғалім тарапынан берілетін оқуды олардың түрліше тәсілдермен басшылыққа
алуы арқылы сипатталады.
2.2 Биология сабағындағы оқушылардың жұмыс істеу формалары
Биологияны оқытуды сабақта ұйымдастырудың әр түрлі формаларына ұжымдық,
топтық, жұп және дербес формалары жатады.
Барлық мұғалімдердің барынша күшті, қабілетті барлығын жұмысқа тарта және
қызықтыра білетін педагогикалық құрал — балалар ұжымы. Ол балаларды
зорламайды, мәжбүр етпейді, оларды атап айтқанда, оқу іс-әрекетіне
қатыстырады. Сондықтан, сабак мұғалім мен балалардың ұжымдық еңбегі.
Оқытудың ұжымдық мәні әрбір баланы оқытады, тәрбиелейді. Ал әрбір
бала мұғалімнің тікелей басшылығымен оқу-тәрбие ісіне белсене қатысады.
Әрбір бала сабақта кезек бойынша әр баламен жұмыс істей отырып, кейде
үйретулі, кейде үйренуші болып барлық балаларды, ал олар әрбір баланы
оқытады және тәрбиелейді.Биологияны оқудың ұжымдық формасы динамикалық
немесе ауыспалы жұп түрінде өтеді. Бұл жерде оқушылар бір-
бірімен әншейін жұптасып қана қоймайды, әрбір бала кезек бойынша әр
баламен кезектесіп жұмыс істейді. Демек, барлығы жұптасып жұмыс істейді,
бірақ жұптардың құрамы үнемі өзгеріп отырады.
Биологияны оқытуды ұйымдастырудың топтық формасы сабақта қолданылып,
бірнеше топқа бөлінеді. Әрбір топта 4-5 оқушы болады. Оқушылар белгілі оқу
тапсырмаларын орындайды. Мысалы, а) талдауды және материалды салыстыруды
қажет ететін тапсырмалар; ә) жаттығуларды қажет ететін тапсырмалар; б)
теориялық материал негізінде есептер шығару.
Барлық тапсырмалардың сұрақтарына барынша жауап үшін оқушылардың бірлесіп
жұмыс істеуі қажет. Осыдан кейін әрбір оқушы топтық тапсырманың бөлігін өз
бетімен орындайды. Әрбір топтың жұмыс қорытындысы ұжымдық түрде
талқыланады. Жұмыстың нәтижесін жолдастарының ұсынысы бойынша бір оқушы
баяндайды. Мұғалім жеке жетістіктерді бағалайды және топтың әрбір мүшесінің
бағасын жинақтайды.
Биология сабақтарында жұмыстың мұндай формасы оқушылардың өзара
әрекеттесу тәсілдеріне себепші болады. Мысалы, олар топтық айтыс,
ынтымақтастық, өзара жәрдем, өзара түсінісу, оқушылардың тұйық
мінезділігін, тұйық оңашалануын, бөлектенуін болдырмау.
Биологияны оқытуды ұйымдастырудың дербес формасы бойынша әрбір оқушы
тапсырма алады, оны өз бетімен орындайды. Тапсырманың түрлері оқу-тәрбие
учаскесінде жеке оқу тапсырмаларын орындау, үйірмелер сабақтарында дербес
жұмыстарды, саяхат, жеке тапсырмаларды, үйге берген оқу тапсырмаларын
орындау, т.б.
Жоғары сыныпта әрбір оқушыға дербес оқып зерттеуге тапсырмалар беруге
болады. Бұл өз бетімен іздену жұмысының өте болымды формасы. Әрбір оқушы
тақырып бойынша әдебиеттерді, материалдарды, құралдарды пайдаланып,
тапсырманы жоспарға сәйкес орындайды. Олардың негізінде оқушы семинарларда
сөйлеп, өзінің пікірін айтады.
Оқушылардың өз бетімен орындайтын дербес жұмысы білімді терең және берік
игеруге ғана мүмкіндік туғызбайды, ол жеке адамның құнды қасиеттерін - өзін-
өзі билеушілікті, ұйымдасқан түрде ұйымшылдықты, өзінің түпкі ойына жету
мақсаттылығын қалыптастырады..
Сонымен, оқыту формаларын таңдап алу, біріншіден, оқу-тәрбие жұмысының
міндеттеріне, екіншіден, оқу материалының көлемі мен күрделілігіне,
үшіншіден, ұжымдағы оқушылардың оқу мүмкіншілігіне байланысты.
Оқыту процесіндегі ең басты тұлға — бала. Егер мұғалім
әрбір балаға сабақта дербес назар аударып, дер кезінде
көмектессе, зер салса, онда әрбір оқушы өзін мұғаліммен
теңмін деп сезінеді, оның адамгершілік көмегін шын
ниетпен қабьлдайды. Осындай ынтымақтастық педагогикасы
жағдайында барлық балалар жұмыс істей білуді, ойлауды үйренеді.
2.3 Биология сабағына қойылатын талаптар
Сабақ - оқытуды ұйымдастырудың негізгі формасы. Ал оқушылардың алатын
негізгі білімдерінің сапасы оқыту дәрежесіне тәуелді. Әрбір сабақ - оқу
процесіндегі шешуші буын, сондықтан ол — оқытуды жетілдіру, қажетті
технологиялық түрлендірулер мен мақсатты нөтижеге жетуді ойластыратын
орталық. Сонымен бірге, жоғары шеберлікті үнемі қажет ететін, дамудың
керектігін талап ететін, даму үстіндегі сапалы оқуды іздестіретін процесс.
Биология сабатарының негізі — оның заңдылықгары. Бүгіннен ертең жақсы
оқытуымыз керек, бұл аксиома, сондықтан бірінші кезекте ұстаз білімін жан-
жақты жетілдіріп отыру - басты шарт. Келесі аса басты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім
I Биологияны оқыту қызығушылығы.
1.1 Биологияны оқыту әдісі туралы түсінік
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Биологияны оқыту әдісіне қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Биологияны оқыту әдістерін топтастыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
ІI Биологияны оқытуды ұйымдастырудың формалары
2.1 Биологияны оқыту жұмысын ұйымдастырудың формалары туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 14
2.2 Биология.сабағындағы оқушылардың жұмыс істеу формалары ... ... 15
2.3 Биология сабағына қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.4 Биология сабағының типтері,түрлері және құрылымы ... ... ... ... ... ...
20
2.5 Биологияны оқытуды ұйымдастырудың әртүрлі формалары ... ... ... . 24
2.6 Мұғалімнің сабаққа әзірленуі, оны
жоспарлауы ... ... ... ... ... ... . ... ... . 26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...28
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
Кіріспе
Қазақстан Республикасының дүниежүзілік білім кеңістігіне енуі, қоғам
дамуындағы жаңа бағыттар мен нарықтық қарым-қатынастар еліміздің болашағы,
бүгінгі мектеп оқушыларын оқытуға жаңаша міндеттер қойып отыр.Мұның өзі әр
мұғалімнен оқу процесін,ондағы мұғалім мен шәкірттің рөлін қайта қарауды,
бұрыннан қалыптасқан әдістер мен технологияларды жаңа өмір талабына сай
өзгертілген түрлерімен ұтымды ұштастыруды қажет етеді.
Қазіргі кездегі білім берудегі негізгі мақсат-жан-жақты білімді,өмір
сүруге бейім, іскер, өзіндік ой-талғамы бар , адамгершілігі жоғары,
қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру. Оқушылардың білім сапасын көтеру
мақсатында әрбір сабақта қолданылатын оқытудың жаңа формалары мен
технологиялары оқушылардың пәнге қызығушылығын, ізденімпаздығын байқау,
қабілеттерін жетілдіруге, білім сапасыр көтеруге мүмкіндік береді. Жаңа
технологияларды оқытудағы негізгі мақсат-баланың ашылмаған қабілетін ашу,
дамыта оқыту белсенділігін арттыру., іздендіру, қосымша пәнге деген
қызығушылығын арттыру.Оқушылардың танымдық қызығушылығын арттыруда ,
биология оқыту процесінде пайдаланатын әдістердің бірі- қосымша
материалдарды жүйелі түрде пайдаланып отыру. Өз тәжірибемізде биология
пәніне қызығатын оқушылардың сабақта түсірдіріліп, оқулықта жазылған
деректерге қанағаттарбай, қосымша әдебиеттер мен көпшілікке арналған әр
ғылым саласындағы қосымша әдебиеттерден оқығандарын түйіндеп, анық-қанығын
біліп отыруды қажетсінетіндіктерін байқап келеміз. Осы распа?, Неге?
деген сұрақтарды жиі қойып, табиғаттың сан қилы құпия сырларын, өсімдіктер
мен жануарлар тіршілігіндегі небір жаратылыстың қыр-сырын білуге ұмтылып,
отыратындықтарын күнделікті күнделікті сабақтарда кездестірудеміз.Көп
жағдайда тосыннан қойған сұрақтарға бірден жауап қайтару ұстазға да оңай
соқпайды. Қызықты қосымша материалдарды оқушыларға көбірек игертіп, олардың
табиғатты егжей-тегжейлі түсінуіәне мүмкіндік жасау-әр мұғалімнің міндетті
борышы. Оқушылардың пәнге қызығуын қалыптастыру мен дамыту үшін мынадай
талаптар қажет етіледі.
1.Оқушылардың бұрыннан қалыптасқан білімдеріне қозғау салып, ғылыми
көпшілік -әдебиеттерден оқу материалына байланысты жаңалықтарды пайдалану.
2.Оқу фильмдерін көрсету.
3.Табиғатқа, музейге, зоопарк, жас натуралистер станцасы,тб
танымжорықтар,топсеруен жасау.
4.Оқушыларды үйірме жұмыстарына тарту.
Оқушылардың білімге құштарлығын дамытып, оны толық игеруін қамтамасыз ету
әр пән мұғалімінің көп ізденуін, еңбектенуін талап етеді. Сабақтың қызықты
өтуі мұғалімнің біліміне тікелей байланысты. Оқушылардың танымдық
құштарлығын арттыруды оқытатын материалдарды оңайлату деп түсінуге болады.
Сабақ, материалдың негізгі
білім нәрін қамти отырып, оқушылардың ойлау қабілетін, логикалық қорытынды
шығару қабілетін дамытатын негізде ұйымдастырылса, әсерлі
болады.Н.Д.Левитов адам тіекелей де, жанама да қатысы жоқ нәрсеге ешқашан
да қызыға алмайдыдеген екен.Сондықтан қызықты материалдарды сабаққа
пайдаланғанда олардың оқу мақсатына, оқушылардың жас ерекшелігіне,білім
дәрежесіне, нені қызықтайтынына сай болуына ерекше назар аудару
керек.Орынсыз пайдаланылған және шектен тыс көп алынған материалдар
оқушыларды жалықтырып, олардың қызығу қабілетін төмендетеді. Танымдық
сұрақтар, қызықты әңгімелер оқушыларды пәнге қызықтыра түседі.
Оқушылардың сабақта алған білімін жетілдіруде, ұлттық мұралық
өнерімізді насихаттауда, табиғатты терең танып білуде қосымша білім беруде,
өздігінен іздену негізінде өткізілетін кештердің , ертеңгіліктердің алатын
орны ерекше.[1]
Негізгі бөлім
I Биологияны оқыту қызығушылығы.
Бүгінгі таңда білім беру әлеуметтік құрылымның маңызды элементтерінің
біріне айналуда. Дүние жүзінде білім алуға деген азаматтардың құлшынысы
артып , адамның болашағы оның алған білімінің сапасына, көлеміне , ойлау
деңгейіне байланысты болуда.
Осы тұрғыда бүгінгі күні жаңа технологияның тиімді әдіс-тәсілдерін ,
жас ұрпақтың бойына сіңіре отырып, қоршаған ортаны қорғау, экологиялық
тәрбие беру ұстаздардың басты міндеті болып отыр. Ол үшін әрбір ұстаз үнемі
шеберлігін арттырып отырмаса. Бала білімінің де даму деңгейі
төмендейді.Осының бәрі бір күннің іс-әрекеті емес, оған уақыт керек.
Ұстаздық ету уақыт ұту емес, өзінің бақытын аялау, өзінің уақытын аямау
деп,Ж.Ж.руссо бекер айтпаған.
Қазақстан республикасының Білім туралы Заңында оқыту формасын,
әдістерін,технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидасы бекітілген, бұл
білім мекемелерінің мұғалімдерінің өзіне оңтайлы нұсқаны қолдануға ,
педагогикалық процестерді кез келген үлгімен , тіпті авторлық үлгімен
қарауға мүміндік береді.
Жалпы білім беретін мектептегі биология пәнінің негізі бастауыш
білім беру стандартындағы дүниетану пәні негізінде құрылады. Бұл пән
бойынша оқушыларға еліміздің табиғаты, табиғи байлығы, экономикасы, ғылымы
мен мәдениеті, этика, эстетика, адам-адам, адам-қоғам, адам-табиғат
арасындағы қарым-қатынас түрлері жайында ғылыми сарамандық ұғымдар
беріледі. Пәнді оқып үйрену барысында оқушылар дүниенің үш құрамдас
бөлігі:адам, қоғам, табиғат саласынан білім алады. Биология пәнінің бастама
негіздері қаланып, соның ішінде, қоршаған дүние заттары, құбылыстары,
табиғат, экология туралы ғылыми түсінік қалыптасады. Биология-бұл
орта буында алғаш қосылатын пән.Сондықтан оқушы орта буында өсімдік
құрылысы, өсімдік жайындағы білім берудің алғашқы баспалдағымен танысады.
Осы пәнді оқытуда жаңа технолнгиялардың тиімді әдісін жетілдіру барысында
есте сақтауға негізделген ақыл ойын дамытатын оқуға көшу, мұғалім мен
оқушының субъектіге түсіп ынтымақтастықта болуын қажет етеді.Ынтымақтастық
идеяларында тұжырымдамада қаралған азаматтандыру мәселесі еркін білім
беруде оқушының және тұлғалық күйінің дамуына шығармашылық деңгейінің
өсуіне көмектесетін жоба қажет болады.Осы тұрғыда сын тұрғысынан оулауды
дамыту жобасы оқушылардың тұлғасын дамытуға зор үлес қосады.Сын тұрғысынан
ойлау жобасы арқылы стратегияларды пайдаланып оқушының ізденушілік,
зерттеушілік әрекетін ұйымдастыруға жол ашылады. Оқушы жүрегіне жол тауып
оның білімге құштарлығын арттырып, өзін-өзі тәрбиелеуін ғылыми деңгейде
ұйымдастыру үшін, әр оқушының дара ерекшеліктерін ескеріп, білім алуға
деген қабілетін зерттей отырып, тұлғаның негізінің ашылуына жол ашатын-
ұстаз.
Ұстаз өзінің құзырлығының деңгейін бағытты жетілдіріп, ой, іс
бірлігін қатар дамытуы қажет.Бұл жердегі басты тұлға-оқушы, ал мұғалім-
жетелеуші, бағыттаушы болып табылады. Осы әрекетте ынтымақтастық болмайынша
оқытудың нәтижесі болмайды.
Биология пәнін оқушыға меңгерту үшін стандарттық бағдарламаны
игеруде оқушыны қалыптастырып, оны қызықтыру үшін сабақ берудің оңай
жолдарын, тәсілін табу мұғалімнің шеберлігіне байланысты.бұл пәннің мақсаты
оқушылардың қызығуын арттырып қоршаған ортаны қорғауға экологиялық
сауаттылығын дамыту кезінде ішкі сезімін оятып, өзін танып біліп,кез келген
әреектке жауапкершілікпен,шығармашылықпен қарау деңгейіне жеткізу. Оқу мен
жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау жобасымен танысып, оның стратегияларын
ұстаз тәжірибелерінен қолдануға болады.
Жаңа тақырыпты түсінікті баяндау және ойын элементтерін пайдалану
сабақтың мазмұнын аша түсіп, оқушылардың тиянақты да терең білім алуына
мүмкіндік береді.
Ең маңыздысы сын тұрғысынан ойлау бағдарламасы оқушылардың жеке тұлға
болып қалыптасуына жол ашатын жоба.Жаңа технологияларды күнделікті сабақ
процесінде пайдалану үшін әр мұғалім өзінің алдында отырған оқушылардың жас
ерекшеліктерін ескере отырып,педагогтік мақсат-мүддесіне байланысты,өзінің
шеберлігіне байланысты таңдап алуға болады.Жаңа технологияларды жүзеге
асыруда мұғалім белсенділігі, шығармашылық ізденісі,өз мамандығына деген
сүйіспеншілігі,алдындағы шәкірттерін бағалауы ерекше орын алады.[2]
1.1 Оқыту әдісі туралы түсінік
Биологияны оқыту әдісі - дидактиканың ең басты құрамды бөлігінің бірі.
Оқыту әдістері, білім берудің мазмұны сияқты оқытудың жалпы мақсаттары және
міндеттерінен анықталады. Оқыту процесінің нәтижелі және сапалы болуы оқыту
әдістерін тиімді шығармашылықпен жүзеге асыруына байланысты. Бүгінгі күн
қиындығы оқыту әдістері туралы жаңаша ойлауымызды қажет етеді.
Оқу материалын оқушылардың санасына қалай жеткізу керек? Балалар
білімдерді, іскерліктер мен дағдыларды игере алуы үшін олардың белсенді
танымдық қызметін қалай ояту керек? Окушылардың оқуға деген оңды қатынасын
тудырып, олардың білімдерін сенімге айналдыру үшін қалай оқыту керек?
Ынталы балаларды да, ынтасы жоқтарды да түгелдей қалай оқыту керек? Бұл
мәселелерді мүғалім сабаққа даярланғанда күн сайын шешуіне тура келеді.
Бұлардың бәрі де, қалай болған күнде оқытудың табысты әдістерін іздестіруге
байланысты болады.
Оқыту әдістері деп нені түсіну қабылданған?
Биологияны оқыту әдістері - оқыту міндеттерін шешуге бағытталған мұғалім
мен оқушылардың бірлескен қызмет тәсілдері.
Оқушыларды танымдық қызмет тәсілдермен қаруландыру — оқу әдісінің
дамытушылық функциясын арттырудың аса маңызды тенденциясы.
Ынтымақтастық, ұжымдық толғану жағдайларын жасау, өзара көмек
қатынастары, міндетті өздігінше шешу жауапкершілігі, осы бағытта оқытуды
одан әрі жетілдіру әдістері іздестірілуде.
Оқыту әдісі -оқыту процесі сияқты екі жақты процесс дегеніміз -мұғалім
баяндайды, әңгімелейді, түсіндіреді, сондай-ақ заттарды,көрнекі
құралдармен техникалық құралдарды көрсетеді, ал окушылар тындайды,
қызығады, қабылдайды, бақылайды, ойланады т.б. таным әрекеттерін жасайды.
Мұғалім оқыту әдісі арқылы оқушыларға білім беруде өзінің іс-әрекетін
балалардың таным әрекетіне басшылық етумен байланыстырады. Сонымен, оқыту
әдісі-оқушыларға білім беру және оларды дамыту мақсатында мұғалім мен
оқушылардың жасайтын қызметі мен қарым-қатынасының тәсіл-амалдары. Сабақта
берілетін оқу материалын оқушыларға жеткізу ушін әртүрлі оқыту әдістерін
қолдануға болады. Тіпті, бір мазмұндағы оқу материалын түрлі әдістері
арқылы оқушьшарға ұғындыруға болады. Оқыту әдістерін дұрыс таңдап алып
қолдану белгілі шарттарға байланысты болады.
Олар:оқытудың мақсат-міндетері, пән және берілетін білім мазмұнының
ерекшеліктері,сондай-ақ балалардың жас және дара психологиялық
ерекшеліктері.
Биологияны оқыту әдістерінің тиімділігі мұғалімнің іс-тәжірбиесінің
шығармашылық сипатына, оның шеберлігіне тікелей байланысты болатынын білу
керек. Биологияны оқыту әдістері әр түрлі тәсілдерден құралады. Тәсілдер
деп белгілі іс әрекеттің жеке амалдарын айтамыз. Мысалы, оқулықпен немесе
кітаппен жұмыс істеу әдісінде мынадай тәсілдер қолданады : мақсат қою,
сұрақтарды анықтап беру, мәтінге жоспар құру, оның негізгі мазмұнын айтып
беру, өздігінен іштей оқып, сұрақтарға ауызша немесе жазбаша жауап беру
т.б.
1.2 Биологияны оқыту әдістеріне қойылатын талаптар
Бірінші талап - әдістер қазіргі мектептегі өқытудың негізгі міндеттерін
шешуге бағытталуы тиісті. Білімнің жаңа мазмұнын оқушыларға ұғындыруда
оқыту әдістерінің атқаратын рөлі ерекше.
Екінші талап: әдістер оқытудың тәрбиелік ықпалын арттыруға көмектеседі.
Балалардың жалпы дамуына, ақыл-ой қабілеттерін және дүниетанымның
қалыптасуына оқыту әдістерінің жасайтын ықпалы зор.
Үшінші талап: мұғалім оқыту әдістері арқылы оқушыларды ғылым әдістерінің
элементерімен таныстыруға міндетті.
Төртінші талап: оқыту әдістері оқушылардың өздігінен жұмыс істеу және
дербес білім алу дағдыларын қалыптастыруға бағытталуы тиіс.
Бесінші талап: мұғалімнің әдістерді қолдануды шеберлігіне озат
педагогтардың, жаңашыл мұғалімдердің іс-тәжербиесінен үйреніп отыруы
пайдалы.
1.3 Биологияны оқыту әдістерін топтастыру
Биологияны оқыту әдістерінің тиімділігі арттыру сабакқтарда үнемі
біркелкі әдістерді қолдану емес. Әр түрлі, бірнеше әдістерді
ұштастырып қолдана білуге байланысты. Бір әдіс қандай жақсы болса да, ол
оқыту процесінің барлық міндеттері мен құрылымның бөліктерін қамтамасыз ете
алмайды. Қазіргі дидактикада оқыту әдістерін топтастырудың қалыптасқан
біріңғай жүйесі жоқ. Бұл мәселе туралы әр түрлі көзқарастар бар. Биологияны
оқьпу әдістерін топтастырудың түрлі жолдары бар екенін білу керек. Білім
алудың көзіне қарай, биологияны оқытудың мақсаттарына қарай, сондай-ақ
оқушылардың таным белсенділігінің деңгейіне қарай т.б. белгілерге қарай
әдістерді бірнеше топқа бөлуге болады. Ең көп тарған топтастыру —ол оқыту
әдістерін білім алудың көзіне қарай яғни, сөз заттар мен көрнекі бейнелер
практикалық әрекет үш топқа бөлу : сөздік, көрнекілік пен практикалық
әдістер.
Сөздік әдістерге жататындар: мұғалімнің ауызша баяндауы, әңгіме,
түсіндіру,оқулықпен және кітаппен жұмыс істеу әдістері.
Көрнекілік әдістері - бақылау, көрнекі құралдарды көрсету,
кинофильмдер.
Практикалық әдістер:лабораториялық, практикалық жұмыстар,
дидактикалық және ұлттық ойындар.
Биологиядан оқушылардың таным белсенділігінің деңгейіне қарай оқыту
әдістері репродуктивтік, яғни түсіндірме, айтып беру, сипаттау т.б.
проблемалық баяндау, эвристикалық әңгіме, зерттеу әдістері болып бөлінеді.
Оқытудың мақсаттарына қарай әдістерді жаңа білім беру, қайталау, біліктер
мен дағдыларды қалыптастыру, білімді тексеру мен бағалау әдістері деп
бөлуге болады.
Сөздік әдістер
Мектептегі ең кең тараған оқыту әдісі, ол - мұғалімнің ауызша баяндауы.
Бұл әдіс процесінде жетекші роль атқарады: биология пәндін оқытуда және
сабақтың түрлі кезеңдерінде, әсіресе, жаңа материалды түсіндіруде кеңінен
орын алды. "Сөз, — дейді В.А. Сухомлинский, -ең маңызды педагогикалық
құрал, оны еш нәрсемен ауыстыра алмайсың. Бұл әдісті қолданғанда мұғалім
оқушыларға білім берумен қатар олардың таным белсенділігін артыруға (зейін,
қабылдау, ойлау т.б. процестерін) байланысты әрекет жасайды. Мұғалім өзінің
баяндауын басқа әдістердің тәсілдерімен ұштастырады (бақылау, әңгіме,
жазбаша және графикалық жұмыстардың тәсілдері).
Мұғалім өзінің сөзін көрнекі бейнелермен байланыстырады: түрлі көрнекі
және техникалық құралдарды көрсету арқылы, сондай-ақ көркем сөзді пайдалану
арқылы. Мұғалімнің ауызша баяндауы сұрақтарды анық және түсінікті етіп
қоюды, проблемалы сұрақтарды, проблемалы ситуация тудыратындай етіп қоюды,
баяндайтын материалдардың ең маңызды жерлерін айырып беруді, хабарлаудың
жүйелі және дәлелді болуын керек
етеді.
Мұғалімнің сөзі әсерлі, тартымды, сенімді, сондай-ақ дауыс ырғағы мен
мимикасы мөнерлі және бай болғаны қажет. "Мұғалім балалармен жұмыс істеуде:
егер олар бір нәрсені түсінбесе, онда мұғалім шәкірттерді кінәламай, оларға
дұрыс түсіндіре алмағаны үшін өзін-өзі кінәлауы керек. Мұғалім балалармен
сәйлескенде ашуланбай, күйгелектенбей, сабырлылыкден сөйлеп, шұбалаңқы
сөздермен керексіз терминдерді қолданбастан әрбір затты ықыласпен,
қарапайым тілмен түсіндіру керек"-деген Ы.Алтынсарин.[3]
Әңгіме әдісі
Бұл әдіс-бастауыш сынынтарда кең қолданатын әдістің бірі. Әңгіме әдісі
биологияны оқытудың түрлі міндеттерін орындауға бағытталады: өткен
материалды жаңамен байланыстыру, жаңа білімді хабарлау, өткенді қайталау,
оны тексеру және бағалау үшін қолданады. Осыған орай әңгіменің бірнеше
түрін айыруға болады. Мысалы, эвристикалық әңгіме барысында жаңа материалды
түсіндіру үшін мұғалім өзінің сұрақтары арқылы оқушылардың өздерін
қортындылар мен тұжырымдар жасауға үйретеді.
Пәннің ерекшеліктеріне қарай әңгіме сипаты өзгереді. Ең көп тарағаны:
баяндау-әңгіме түрлі приборлардың және аппараттардың құрылысы.
Мұғалім әңгімесінің сөзсіз шарты оның эмоциялылығы мен бейнелілігі болып
табылады. Бейнелі сөйлеу құралдарын, көркем әдебиетті, түрлі көрнекі
құралдарын кеңінен пайдалану. Табиғаттың түрлі құбылыстары жайында,
адамдар, олардың мінез-құлықтары тіршілік туралы оқушыларда толық та көп
ұғым қалыптастыру.
Әңгіменің эмоциялылығы оқушыларға мұғалімнің баяндалып отырған
материалға қандай қатысы бар екеніне көмектеседі және бұларға үлкен
тәрбиелік ықпал жасайды.
Осыған байланысты А.В.Луначарскийдің сөздерін еске сала кеткен орынды:
"Тебіренбей, жан-жүйеге тимей, тіпті жәй үгіттеуге де болмайды... оның
үстіне мұнсыз тәрбиелеуге де болмайды сондыктан да оқушылар материалының
эмоциялық екпін, эмоциялар арқылы оқушылардың санасында түрлі өзгерістерін
тудырып, қандай да босын сыртқы ықпалдың қабылдау процесінің кез келгеніне
тәрбиелік сипат беруге болады".
Мұғалім әңгімесінің күші терең идеялық сенімділігінде.
Баяндалатын мәселеге мұғалімнің эмоциялық қарым-қатынасы, оның
сенімділігі оқушылар сенімінің қалыптасуына үлкен ықпал етеді.
Әңгіме кезінде мұғалімнің оқушылардың назарын шоғырландырып және ұстап
отыруының да маңызы бұдан кем емес.
Бастауыш мектеп үшін әңгіменің біршама ұзақ еместігі яғни, 15-20
минуттан аспауы-, оның логикалық бөлімдерге мүшеленуі, тілінің айқьндылығы,
бейнелілігі, эмоциялылығы аса маңызды, көрнекі құралдарды кеңінен пайдалану
тән.
Түсіндіру әдісі
Пән мұғалімі түсіндіруінде әрқашанда көп пайымдаулар, ақыл-ой
қортындылары, дәлелдеулер болады. Түсіндіру әдісінің неғұрлым маңызды
түрлері оқушылардың алдына жаңа мәселені айқын, ашық етіп қою болып
табылады және материалды дәйекті етіп айтып беруі керек. Сондай-ақ,
түсіндірудің табысты болуы көбіне мұғалімнің нақтылы деректерді қаншама
сәтті қолдана, оқушыларды тарта білгендігіне байланысты. Биологияны
түсіндіру әрқашан да балаларға сұрақтар қоюды көздейді және оларды
түсіндірудің барысын қадағалауға, өзінің ой-пікірін, шешімін айтуға,
қортынды жасауға көндіреді.
Түсінік соңында биология пәнінің мұғалім қорытындылардың, ережелердің
дәл тұжырымын береді. Түсінік пайдаланылған сабақтың міндеті—материалды
игеру, сапасын тексеру, балалар келтірген фактілер мен мысалдарды талдау
болып табылады.
Әңгімелесу әдісі
Әңгімелескен кезде мұғалім оқушыларда бар білім мен практика негізінде
сұрақтарды пайдалана отырып, оқушыларды жаңа білімдерді түсініп, игеруге
жетелейді. Әңгімелесу барысында оқушылардың өзіндік пікір айтып, пайымдауы
үшін кең өріс ашылады.
Әңгімелесу мұғалімге оқушының тек даярлық сапасы мен оқу материалын
меңгеру тереңдігін анықтап қана қоймай, әр окушының қабілетін зерттеуге
көмектеседі.
Әңгімелесуді мұғалім өткен материалды жаңамен байланыстыру, жаңа
білімдерді хабарлау, сондай-ақ, оларды пысықтау, тексеру үшін пайдаланады.
Оқу материалының мазмұнына байланысты биология сабақтарында
әңгімелесудің сан алуан түрлерін қолдануға болады.
Эвристикалық әңгімелесу кеңінен таралған "Эврико" грек сөзі - казақша
табамын немесе ашамын деген мағынаны береді. Эвристикалық әңгімелесу
барысында мұғалім шебер қойылған сұрақтар арқылы бар білімнің, бақылаудын,
өмірлік тәжірибенің негізінде оқушыларды тұжырымдауға көндіреді. Оқушылар
жаңа білімдерді өздері ашқандай болады. Мүндай жұмыс оларға үлкен
қанағаттану әкеліп, танымдық белсенділігін көтермелейді.
Биологияны оқу процесінде туындайтын әңгімелесудің де маңызы бұдан кем
емес. Мұның барысында мұғалімнің сұрақтарымен бағытталған оқушылар бұрын
алған білімдерін қалпына келтіреді. Әңгімелеудің бұл түрі пысықтау-қорыту
сабақтарында кеңінен пайдаланылады. Туындайтын әңгімелесу эвристикалық
әңгімелесумен жиі ұштастырылады.
Жаңа білімдерді хабарлау үшін хабарлаушыға әңгімелесу әдісін пайдалануға
болады. Бұл да мұғалімнің сұрақтары, оқушылардың жауаптары түрінде
қойылады, оның табысты болуының сөзсіз шарты бастапқы және тірек бола
алатын минимум болса да білімнің болуы.
Кітаппен жұмыс
Биологияны оқу жұмысында қолданылатын құралдардың бірі -оқулықтар. Олар
білімді терең игеру үшін пайдаланылады. Оқулықтардың көмегімен оқушылар
сабақта немесе үйде түрлі тапсырмаларды орындайды, алған білімдерін
толықтырады.
Ғылым мен техниканың соңғы жетістіктері бірнеше жыл бұрын шыкқан
оқулықтарда болмайды. Сондықтан да, оқушылар мұғалімнің көрсетуімен
білімдерін толықтыру үшін жаңа ғылыми мәліметтерді басқа баспа құралдарынан
іздестіруі қажет.
Мұғалім сабақ үстінде оқулықпен, кітаппен жұмыс істеудің негізгі
тәсілдерін үйретуге тиісті. Ең алдымен, оқушыларды дауыстап оқуға, одан
кейін тез, іштей оқуға оқығанды өз сөзімен айтып беруге дағдыландыру қажет.
Мәтінмен жұмыс істегенде — оның ең негізгі мазмұнын айтуға, бөліктерге
бөліп жоспар, қортынды мен тұжырымдар жасауға үйрету керек. Егер оқушы
осындай тәсілді қолдана білмесе, онда ол оқығандарын тек жаттап алуға
дағдыланады.
Лекция әдісі
Басқа әдістерге қарағанда лекцияның көлемі, күрделілігі, логикалық
құрылысы жағынан өзгешелігі бар. Сондықтан лекцияны бастар алдында
окушыларға нақты сұрақтардан тұратын оның жоспары ұсынылады. Лекция
сұрақтар бойынша логикалық бірізділікпен баяндалады. әрбір сұрақтан
қорытынды жасалады. Лекцияда кейбір тым құнды ғылыми әдебиеттерде осы
уақытқа дейін жарияланбаған мәселелер баяндалады. Сонымен бірге, талас
пікірлер және жалған теориялар жөнінде нанымды түсініктер беріледі.
Оқушылар баяндалған материалдан мазмұнды, маңызды дәлелдемені, нақты
мысалдарды, ғылыми анықтамаларды жазып алады.
Лекция сабақтың 25-30 минут уақытын алады, қалған уақытта оқушылар
тақырыпқа сәйкес мүғалімнің көмегімен өз бетінше түрлі жаттығу жұмыстарын
орындайды. Ең соңында мұғалім сабақты қорытындылайды.
Көрнекілік әдістері
Бұл әдістердің ішінде ең басты роль атқаратыны -бақылау әдісі. Бақылау
әдісі барлық пәндерді оқытуда кеңінен қолданылады. Бақылау әдісі сабақта
нақты заттар мен көрнекі техникалық құралдарын демонстрациялау (көрсету)
кезінде, сондай-ақ, экскурсия, лабораториялық жұмыстарда ерекше орын
алады.Биологиядан оқушыларды бақылау мұғалімнің басшылығымен сабақ үстінде
және сабақтан тыс уақытта мұғалімнің тапсырмасына байланысты немесе
оқушылардың өздерінің қалауы бойынша іске асырылады. Дұрыс бақылау әдісі
оқушылардың байқағыштық, логикалық ойлау қабілеттерін дамытады.
Бақылау әдісін қолданудың тиімділігі мынадай тәсілдерді қолдана білуге
байланысты: байқаудың мақсатын анықтау, қабылдайтын нәрселердің мөлшерін
белгілеу, салыстыру арқылы олардың көптеген белгілерінің ішінен ең негізгі,
бастыларын ажырату, содан кейін оларды топтастырып қортындылар мен
тұжырымдар жасау.
Демонстрация әдісі - тәжірибиелерді, приборларды, препараттарды, табиғи
обьектілерді, кинофильмдерді т.б. көрсетуге байланысты. Мысалы, биология
сабақгарында кинофильмдерді пайдалану үшін оны алдын ала қарап, қандай
мәселелерді фрагменттерге бөліп, оқушыларға түсіндіруді анықтау қажет?
Сабақ соңында фильм бойынша қорытынды әңгіме жасалады.
Демонстрация биология сабақтарында түрлі приборларды, табиғи объектілерді
деменострациялау үшін қолданылады.
Иллюстрация әдісінің көмегімен оқушыларға иллюстративті құралдарды яғни,
плакаттар, карталар, суреттер, портреттер көрсетуге болады.
Практикалық әдістер
Лабораториялық жұмыстар микроскоп, өлшеу аспаптары приборлар,
техникалық құралдар т.б арнайы жабыдықталған кабинетте мүғалімнің
басшьлығымен жүреді, табиғи құбылыстарды, заттарды биология пәндерінен
білімді терең игеру үшін жүргізіледі.
Лабораториялық сабақтарда мынадай тәсілдер ескеріледі:
Тақырыпты және сабақтың міндетін анықтау.
Сабақтың өткізу төртібін түсіндіру.
Сабақтың нәтижесін қорытындылау.
Сабақтың нөтижесін талдау.
Графикалық жұмыстармен бейнелеу өнері, сабақтарында танысады.
Бастауыш сыныптарда сурет салу.
2.V-VIII және жоғарғы сыныптарда тақырыптық, хронологиялық кестелер,
графиктер жасайды.
3.Оқушылар сабақта пайдалану үшін тірек-сызбалар,кестелер жасайды.
Биология пәнінен графикалық жұмыстар оқушыларды шыдамдылыққа,
дәлдікке, материлды графика арқылы бейнелеуге үйретеді. Олардың
шығармашьшық қиялын, ойлау қабілетін дамытады.
Оқу әдістерін классификациялаудың басқа тәсілдері бар.
И.АДанилов пен Б.П. Есипов классификация жасағанда оқыту процесінде
дидактикалық міндеттерді негізге алды. Ол міндеттер жаңа білімді меңгеру,
іскерлікті, дағдыны қалыптастыру, білімді қолдану, білімді бекіту,
шығармашылық іс-әрекеттерін дамыту, т.б.
М.Н.Скаткин, И.Я.Лернер классификациясында
ерекшеліктер бар. И.Я.Лернер мүғалім сабақ үстінде оқушыларға көп
түсіндіреді, яғни, көрсетілген іс-әрекетінің тәсілдерін есепке түсіруді
талап етеді, ал жаңа мәселені шешу процесінде білімді шығармашылықпен
пайдалануға аз көңіл бөледі. Осы ерекшеліктерді ескеріп, М.И.Скаткин мен
И.Я.Лернер оқытудың мынадай әдістерін ұсынады:
. Түсіндірме-иллюстративті әдіс..
Репродуктивті әдіс.
Проблемалы баяндау әдісі.
Ішінара іздену немесе эвристикалык, әдіс.
Зерттеу әдісі.
Оқыту әдістерін оқушылардың ойлау әрекетінің, қызметінің
тәсілдері бойынша топтастыру
1. Түсіндірме-иллюстративті әдіс-мұғалімнің ауыз екі сөздері
информациялық - рецептивті әдіс деп те атайды. Ол мұғалім мен оқушының іс-
әрекетін бейнелейді (әңгіме,дәріс, түсіндіру, оқулық, қосымша әдебиеттер),
тәжірибелік жұмыстардың көмегімен білім беру.
2.Репродуктивті әдіс- еске түсіру, іс-әрекеттің тәсілін қайталау.
3.Мәселені баяндау әдісі- тақырып бойынша мұғалім оқушыларға
проблемалық сұрақ қояды, мәселені өзі шешеді. Шешудің ғылыми жолын
көрсетеді.
4.Ішінара іздену немесе эвристикалық әңгіме өдісі.Оқушыларға биология
пәнендерінен тапсырманы бірте-бірте өз бетімен шешуге үйрету үшін
зерттеудің жеке этапын орындауға үйрету қажет. Бұлар: ұсынылған мазмұнға
сұрақтар қойып, оқушыларды мәселелерді көруге үйретеді. Оқушылардың өз
бетінше тапқан дәлелін құрастыруды талап етеді, көрсетіліп отырған фактіден
қорытынды шығарады; болжау айту; оны тексерудің жоспарын құрастыру, т.б.
мұғалім ізденудің жеке кезеңдерін орындау үшін оқушыларды ұйымдастыруда.
Мұны іздеу әдісі дейді. Әдіскерлер оны эвристикалық әдістер деп атайды.
Зерттеу әдісі – биологияны оқыту барысында жалпы мәселелерді шешу,
оқушылардың іздеу, шығармашылық іс-әрекетін ұйымдастыру. Мұғалім оқушыға
теориялық және тәжірибиелік тапсырма береді. Кезеңдерді : бақылау,
фактілерді жинау және оларды талдау, жазып жинақтау, т.б. зерттеу үшін әр
түрлі тапсырма береді.Мұндай тапсырмалар оқушылардың қажетті шығармашылық
іс-әрекетін қалыптастырады.
Зерттеу жұмыстарының басқа түрлері де бар:
а) экскурсия және фактілерді жинау;
б)рефераттар, баяндамалар әзірлеу;
в)қосымша әдебиеттерді зерттеу.
Зертеу әдісінде күнделікті баспасөз материалдарды, көрнекі құралдар,
тәжербиелік —графикалық жұмыстар, натуралды әдебиеттер олардың шын немесе
символдық бейнелері қолданылады.
Ю.Бабанский жоғарыда аты аталған және басқалардың классификациясына
сүйене отырып, оқыту әдісін үш топқа бөледі:
1.Оку танымдык іс-әрекетін ұйымдастыру және іске асыру әдістері:
сөздік әдістері (әңгіме, әңгімелесу, дәріс). Көрнекілік әдістері
(иллюстрация, демонстрация, оқу теледидары),
тәжрибиелік(жазба,лабораториялық,та псырма,тәжірбие және бақылау, индуктивті
және дедуктивті әдістер, репродуктивті, проблемалы- іздеу әдістері, өз
бетінше жұмыс істеу әдістері.
Оқу танымдык, іс-әрекеттің ынталандыру әдістері:Биологиядан оқушылардың
танымдық ықыласын қалыптастыру әдістері, оқуға жауапкершілігін күшейту
(мадақтау, ұялту)
2.Оқу танымдық іс-әрекеттің тиімділігін бақылау және өзін-өзі бақылау
әдістері:биологияны ауызша, жазбаша бақылау әдістері.
Классификацияда мына мәселелерді де ескеруге тура келеді:
а) биологияны оқыту әдісі процесінде дидактикалық
мәселелерді шешуін;
ә) мұғалім мен оқушылардың байланыс іс-әрекеті таным қабілетін дамытудың
негізгі құралы болу керек;
б) оқыту процесін тиімді ұйымдастыру.[4]
II Биологияны оқытуды ұйымдастырудың формалары
2. 1 Биологияны оқыту жүмысын ұйымдастыру формалары туралы үғым.
Биологияны оқытуды ұйымдастырудың формасы дегеніміз - мұғалім мен
оқушылардың оқу әрекетіне қолайлы жағдай жасау үшін арнайы ұйымдастырылған
белгілі тәртіппен өтілетін жұмыс.
Биологияны оқытуды ұйымдастыру формалары - белгілі бір тәртіп пен режим
негізінде жүзеге асырылатын оқыту процесін ұйымдастыру тәсілі.
Мектептердің даму тарихында биологияны оқытуды ұйымдастырудың әр түрлі
формалары пайдаланылады.Биологияны оқытуды тиімді ұйымдастыру мәселелерімен
педагогиканын дидактика деп аталатын арнаулы саласы шұғылданады. Дидактика
-бұл білім мен оқытудың теориясын жасап шығаратын педагогика саласы.
Дидактиканың негізгі проблемалары оқыту процесінің заңдылығын ашу, білімнің
мазмұнын анықтау, оқытудың барынша тиімді әдістерімен ұйымдастыру түрлерін
жасап шығару болып табылады.
Оқытудың білім алудың қалған барлық басқа түрлерінен және өздігінше
білім алудаң мынадай айырмашылығы бар: ол белгілі бір жүйеде және
жоспар бойынша, мұғалімнің басшылығымен өтіп жатқан бағдарлы мақсатқа
бағытталған процесс болып табылады. Биология пәнін оқыған кезде оқушылар
білімнің кейбір жиынтығын меңгереді және сол саламен байланысты белгілі
іскерлік пен дағдыға ие болады. Іскерлік дегенді іс жүзіндегі қимыл, шәкірт
алған білімнің негізінде жүзеге асыра алатын және жаңа білім алуға алдағы
уақытта ықпал жасай алатын әрекет деп түсінеміз. Білімнің, іскерліктің,
дағдының өзара салмағы әр түрлі оқу пәндерінде бірдей емес. Оқыту процесі
әрқашан да мұғалімнің басшылығымен өтеді.
Оқушылар санына байланысты оқытуды ұйымдастру
формасы:
Көпішілік Топтық Жеке-дара
Пәндік олимпиада Сабақ , Үй жұмысы,қосымша
Оқу конференциясы саяхат,экскурсия,зержұмыс,консуль тация,
Өндірістік тханалық сұхбаттасу,сынақ,
тәжірибе(практика) жұмыс,факультатив, емтихан
практикум
Сын көзімен қарамаушылықгың нәтижесінде биологияны оқытудың әр түрлі
формалары шетел педагогикасынан ауысып, мектептерде қолданылуы, біріншіден,
мұғалім ролінің төмендеуіне, екіншіден, оқушылардың ғылым негіздерінен
терең білім алуына зиянды әсер етті. Шетел мектептерінен ауысып келген
биологияны оқытуды ұйымдастырудың көптеген формалары қатты сынға алынды.
1930 жылдан бастап мектептерде биологияны оқытуды ұйымдастырудың негізгі
формасы сабақ болды.
Биологияны оқытудың сыныптық-сабақтық жүйесі - оқушылар сыныпқа
топтастырыла отырылып, оқытудың негізгі формасы болып табылатын оқу
процесін ұйымдастырудың түрі.
Сабақ - шығармашылық акт. Ол мұғалімнен де, оқушыдан да дене, ақыл-ой,
сезімдік күш-жігер жұмсауды талап етеді.
Биологияны оқытудың мақсаты мен мазмұнының тәсілі мен әдісінің күрделі
әрекеттестігінен көрінетін, жеке адамның, мұғалімнің шеберлігі байқалатын,
окушының жеке және жас
ерекшелігі, оқытудың мақсаты мен міндеті, тәрбиелеу мен дамыту жүзеге
асырылатын оқу-тәрбие процесінің логикалық жағьнан аяқталған тұтас
әлеуметі.
Биологияны ұйымдастыру формасының ұжымдық және жеке-дара оқытудың түрліше
үйлесуімен, оқушылардың сабақ оқуда дербестігінің түрлі дәрежеде болуымен,
мүғалім тарапынан берілетін оқуды олардың түрліше тәсілдермен басшылыққа
алуы арқылы сипатталады.
2.2 Биология сабағындағы оқушылардың жұмыс істеу формалары
Биологияны оқытуды сабақта ұйымдастырудың әр түрлі формаларына ұжымдық,
топтық, жұп және дербес формалары жатады.
Барлық мұғалімдердің барынша күшті, қабілетті барлығын жұмысқа тарта және
қызықтыра білетін педагогикалық құрал — балалар ұжымы. Ол балаларды
зорламайды, мәжбүр етпейді, оларды атап айтқанда, оқу іс-әрекетіне
қатыстырады. Сондықтан, сабак мұғалім мен балалардың ұжымдық еңбегі.
Оқытудың ұжымдық мәні әрбір баланы оқытады, тәрбиелейді. Ал әрбір
бала мұғалімнің тікелей басшылығымен оқу-тәрбие ісіне белсене қатысады.
Әрбір бала сабақта кезек бойынша әр баламен жұмыс істей отырып, кейде
үйретулі, кейде үйренуші болып барлық балаларды, ал олар әрбір баланы
оқытады және тәрбиелейді.Биологияны оқудың ұжымдық формасы динамикалық
немесе ауыспалы жұп түрінде өтеді. Бұл жерде оқушылар бір-
бірімен әншейін жұптасып қана қоймайды, әрбір бала кезек бойынша әр
баламен кезектесіп жұмыс істейді. Демек, барлығы жұптасып жұмыс істейді,
бірақ жұптардың құрамы үнемі өзгеріп отырады.
Биологияны оқытуды ұйымдастырудың топтық формасы сабақта қолданылып,
бірнеше топқа бөлінеді. Әрбір топта 4-5 оқушы болады. Оқушылар белгілі оқу
тапсырмаларын орындайды. Мысалы, а) талдауды және материалды салыстыруды
қажет ететін тапсырмалар; ә) жаттығуларды қажет ететін тапсырмалар; б)
теориялық материал негізінде есептер шығару.
Барлық тапсырмалардың сұрақтарына барынша жауап үшін оқушылардың бірлесіп
жұмыс істеуі қажет. Осыдан кейін әрбір оқушы топтық тапсырманың бөлігін өз
бетімен орындайды. Әрбір топтың жұмыс қорытындысы ұжымдық түрде
талқыланады. Жұмыстың нәтижесін жолдастарының ұсынысы бойынша бір оқушы
баяндайды. Мұғалім жеке жетістіктерді бағалайды және топтың әрбір мүшесінің
бағасын жинақтайды.
Биология сабақтарында жұмыстың мұндай формасы оқушылардың өзара
әрекеттесу тәсілдеріне себепші болады. Мысалы, олар топтық айтыс,
ынтымақтастық, өзара жәрдем, өзара түсінісу, оқушылардың тұйық
мінезділігін, тұйық оңашалануын, бөлектенуін болдырмау.
Биологияны оқытуды ұйымдастырудың дербес формасы бойынша әрбір оқушы
тапсырма алады, оны өз бетімен орындайды. Тапсырманың түрлері оқу-тәрбие
учаскесінде жеке оқу тапсырмаларын орындау, үйірмелер сабақтарында дербес
жұмыстарды, саяхат, жеке тапсырмаларды, үйге берген оқу тапсырмаларын
орындау, т.б.
Жоғары сыныпта әрбір оқушыға дербес оқып зерттеуге тапсырмалар беруге
болады. Бұл өз бетімен іздену жұмысының өте болымды формасы. Әрбір оқушы
тақырып бойынша әдебиеттерді, материалдарды, құралдарды пайдаланып,
тапсырманы жоспарға сәйкес орындайды. Олардың негізінде оқушы семинарларда
сөйлеп, өзінің пікірін айтады.
Оқушылардың өз бетімен орындайтын дербес жұмысы білімді терең және берік
игеруге ғана мүмкіндік туғызбайды, ол жеке адамның құнды қасиеттерін - өзін-
өзі билеушілікті, ұйымдасқан түрде ұйымшылдықты, өзінің түпкі ойына жету
мақсаттылығын қалыптастырады..
Сонымен, оқыту формаларын таңдап алу, біріншіден, оқу-тәрбие жұмысының
міндеттеріне, екіншіден, оқу материалының көлемі мен күрделілігіне,
үшіншіден, ұжымдағы оқушылардың оқу мүмкіншілігіне байланысты.
Оқыту процесіндегі ең басты тұлға — бала. Егер мұғалім
әрбір балаға сабақта дербес назар аударып, дер кезінде
көмектессе, зер салса, онда әрбір оқушы өзін мұғаліммен
теңмін деп сезінеді, оның адамгершілік көмегін шын
ниетпен қабьлдайды. Осындай ынтымақтастық педагогикасы
жағдайында барлық балалар жұмыс істей білуді, ойлауды үйренеді.
2.3 Биология сабағына қойылатын талаптар
Сабақ - оқытуды ұйымдастырудың негізгі формасы. Ал оқушылардың алатын
негізгі білімдерінің сапасы оқыту дәрежесіне тәуелді. Әрбір сабақ - оқу
процесіндегі шешуші буын, сондықтан ол — оқытуды жетілдіру, қажетті
технологиялық түрлендірулер мен мақсатты нөтижеге жетуді ойластыратын
орталық. Сонымен бірге, жоғары шеберлікті үнемі қажет ететін, дамудың
керектігін талап ететін, даму үстіндегі сапалы оқуды іздестіретін процесс.
Биология сабатарының негізі — оның заңдылықгары. Бүгіннен ертең жақсы
оқытуымыз керек, бұл аксиома, сондықтан бірінші кезекте ұстаз білімін жан-
жақты жетілдіріп отыру - басты шарт. Келесі аса басты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz