Ақша қаражаттарының түрлері
Мазмұны
1.1.Ақша қаражаттарының мәні және олардың эквиваленті.
1.2.Ақша қаражаттарының түрлері
2.Ақша қаражатын есепке алуды жүзеге асыру
2.1. Ақша қаражатын есепке алуды ұйымдастыру .
2.2 Ақша қаражаттарының түрлеріне байланысты есепке алу.
3.1 Ақша қаражатының заңды түрде бекітілуі немесе легализациялау.
1.1.Ақша қаражаттарының мәні және олардың эквиваленті.
1.2.Ақша қаражаттарының түрлері
2.Ақша қаражатын есепке алуды жүзеге асыру
2.1. Ақша қаражатын есепке алуды ұйымдастыру .
2.2 Ақша қаражаттарының түрлеріне байланысты есепке алу.
3.1 Ақша қаражатының заңды түрде бекітілуі немесе легализациялау.
Кіріспе
Қай саладағы кәсіпорындар мен ұйымдар болмасын өз қызметі барысында басқа заңды және жеке тұлғалармен қарым қатынас жасайтындығы белгілі.Сол уақыттардағы операциялардың барлығы дерлік ақшамен есеп айырысу арқылы жүргізіледі десек қателеспейміз.
Ал ақша арқылы есеп айырысу белгілі бір заңға сәйкес жүргізілуді қажет етеді Біздің елімізде қызмет ететін кәсіпорындар мен ұйымдар ақшалармен есеп айырысу операцияларын Қазақстан Республикасының Ұлттық банк мекемесі белгіленген ережелер мен тәртіпке сәйкес жүргізіліп отырады. Кәсіпорындар мен ұйымдар ақшалар арқылы есеп айырысу операцияларын бухалтерлік есебін жүргізгенде мыналарды басшылыққа алу керек :
Ақшалар арқылы есеп айырысу операцияларын толық және уақтылы дер кезінде есептеу;
Кәсіпорындармен ұйымдардардағы ақшалардың түгелділігін және олардың тиімді бақылау;
Есеп айырысу, төлеу тәртібін бақылау; кәсіпорын ақшаларының кіріске алынуы мен шығыс етілуін дұрыс есептеу;
Қазіргі таңда ақшалар қозғалысын басқару қаржы нарығының күрделілігіне байланысты маңызды мәселе болып саналып отыр. Бәсеке қабілеттілігі бар кәсіпорындар мен ұйымдардың бүгінгі күннің талабына сай , алдағы уақыттарда дамуына қажетті құрал – жабдықтармен қамтамасыз етілуін талап етеді. Ақшалар мен оның баламаларын дұрыс ашып көрсету және жіктеу кәсіпорының қызметінің нәтижесін дұрыс бағалау үшін қажет.
Менің курстық жұмысымның мақсаты – кассадағы ақша қаражаттарының, ағымдық жылдағы ақша қаражаттардың мәніне толықтай сипаттама беріп оны талдау . Кез-келген шаруашылық субъектілер ақша қаражатты есебін жүргізу ол есептік саясаттың негізгі баптардың бірі болып табылады. Сондықтан берілген тақырып бухалтерлік есептің көкей кесті проблемаларының бірі болып табылады. Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп айырысу үшін Қазақстан республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын ашады. Банк шоттары –бұл банк пен клиенттер арасындағы келісім шарттың қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары теңгемен де , шетелдік валютамен де жүргізіледі және ол ағымдық жинақтық және коореспонденттік болып бөлінеді.
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу үшін субъектіге арнап ағымдағы шоттар ашылуы мүмкін. Ол экономикалық қызметін жүзеге асыратын және өнімін валютаға сататын субъект үшін ашылады. Аккредивтер, чек кітапшаларының шоттарын және басқаларын субъектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сақтау үшін, және тиісті операцияларын жүргізу үшін ашады.
Субъект шоттарындағы қаражат оладың иелерінің әмірі бойынша есептен шығарылады.Субъектінің рұқсатынсыз шоттағы қаражатты есептен шығаруға мемлекеттік салық қызметінің рұқсатымен және қолданылып жүрген заңдарда көзделген басқа жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін. Субъектілердің шоттарындағы қаражат олардың иелерінің әмірі бойынша есептен шығарылады. Субъектінің рұқсатынсыз шоттағы қаражатты есептен шығаруға мемлекеттік салық қызметінің рұқсатымен және қолданылып жүрген зандарда көзделген басқа жағдайларда ғана берілуі мүмкін. Субъектілердің щоттарынан төлем жасау, егер заңдарда өзгеше өзгертілмесе, субъектінің басшысы белгіленген кезектілікпен жүзеге асады
Қай саладағы кәсіпорындар мен ұйымдар болмасын өз қызметі барысында басқа заңды және жеке тұлғалармен қарым қатынас жасайтындығы белгілі.Сол уақыттардағы операциялардың барлығы дерлік ақшамен есеп айырысу арқылы жүргізіледі десек қателеспейміз.
Ал ақша арқылы есеп айырысу белгілі бір заңға сәйкес жүргізілуді қажет етеді Біздің елімізде қызмет ететін кәсіпорындар мен ұйымдар ақшалармен есеп айырысу операцияларын Қазақстан Республикасының Ұлттық банк мекемесі белгіленген ережелер мен тәртіпке сәйкес жүргізіліп отырады. Кәсіпорындар мен ұйымдар ақшалар арқылы есеп айырысу операцияларын бухалтерлік есебін жүргізгенде мыналарды басшылыққа алу керек :
Ақшалар арқылы есеп айырысу операцияларын толық және уақтылы дер кезінде есептеу;
Кәсіпорындармен ұйымдардардағы ақшалардың түгелділігін және олардың тиімді бақылау;
Есеп айырысу, төлеу тәртібін бақылау; кәсіпорын ақшаларының кіріске алынуы мен шығыс етілуін дұрыс есептеу;
Қазіргі таңда ақшалар қозғалысын басқару қаржы нарығының күрделілігіне байланысты маңызды мәселе болып саналып отыр. Бәсеке қабілеттілігі бар кәсіпорындар мен ұйымдардың бүгінгі күннің талабына сай , алдағы уақыттарда дамуына қажетті құрал – жабдықтармен қамтамасыз етілуін талап етеді. Ақшалар мен оның баламаларын дұрыс ашып көрсету және жіктеу кәсіпорының қызметінің нәтижесін дұрыс бағалау үшін қажет.
Менің курстық жұмысымның мақсаты – кассадағы ақша қаражаттарының, ағымдық жылдағы ақша қаражаттардың мәніне толықтай сипаттама беріп оны талдау . Кез-келген шаруашылық субъектілер ақша қаражатты есебін жүргізу ол есептік саясаттың негізгі баптардың бірі болып табылады. Сондықтан берілген тақырып бухалтерлік есептің көкей кесті проблемаларының бірі болып табылады. Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп айырысу үшін Қазақстан республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын ашады. Банк шоттары –бұл банк пен клиенттер арасындағы келісім шарттың қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары теңгемен де , шетелдік валютамен де жүргізіледі және ол ағымдық жинақтық және коореспонденттік болып бөлінеді.
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу үшін субъектіге арнап ағымдағы шоттар ашылуы мүмкін. Ол экономикалық қызметін жүзеге асыратын және өнімін валютаға сататын субъект үшін ашылады. Аккредивтер, чек кітапшаларының шоттарын және басқаларын субъектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сақтау үшін, және тиісті операцияларын жүргізу үшін ашады.
Субъект шоттарындағы қаражат оладың иелерінің әмірі бойынша есептен шығарылады.Субъектінің рұқсатынсыз шоттағы қаражатты есептен шығаруға мемлекеттік салық қызметінің рұқсатымен және қолданылып жүрген заңдарда көзделген басқа жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін. Субъектілердің шоттарындағы қаражат олардың иелерінің әмірі бойынша есептен шығарылады. Субъектінің рұқсатынсыз шоттағы қаражатты есептен шығаруға мемлекеттік салық қызметінің рұқсатымен және қолданылып жүрген зандарда көзделген басқа жағдайларда ғана берілуі мүмкін. Субъектілердің щоттарынан төлем жасау, егер заңдарда өзгеше өзгертілмесе, субъектінің басшысы белгіленген кезектілікпен жүзеге асады
Пайданылған әдебиеттер тізімі:
1. «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» 2002 жылғы 24 маусымдағы ҚР № 309-ІІ заңы.
2. ҚР Президентінің «ҚР-ғы аудиторлық қызмет туралы» 1998 жылғы 20 қарашадағы №20заң күші бар Жарлығы.
3. Бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары. ҚР Қаржы министрлігінің 2002 жылғы 18 қыркүйектегі №438 бұйрығымен бекітілген.
4. Әбдікерімова Г.И. Кәсіпорын экономикасы .-Алматы, 2008.
5. Әбдіманапов Ә.Ә. Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері-Алматы, 2001.
6. Баймұханова С.Б. Қаржылық есеп.-Алматы, 2007.
7. Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп.-Алматы, 2005.
8. Радостовец В. К. Т.б. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп.-Алматы,2002.
9. Кеулімжаев Қ.К., Төлегенов Э. Т. т.б. Субъектінің қаржы-шаруашылық қызметі бухгалтерлік есепшоттарының корреспонденциясы.-Алматы, 1998.
10. Кеулімжаев Қ. К. Т.б. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері.-Алматы, 2006.
11. Кондраков М. П. Бухгалтерский учет, анализ, хозяйственной деятельности и аудит. М., 1994.
12. Қабылова Н. Қ. Т.б. Бухгалтер.-Астана, 2007.
13. Қаржылық есептемеліктің халықаралық стандарттары.-Алматы,2005.
14. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ә. Қаржылық есеп., 2001
Параметр страниц
Вер-1,9
Левый 2,7
Нижне 2
Прав 1,5
1. «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» 2002 жылғы 24 маусымдағы ҚР № 309-ІІ заңы.
2. ҚР Президентінің «ҚР-ғы аудиторлық қызмет туралы» 1998 жылғы 20 қарашадағы №20заң күші бар Жарлығы.
3. Бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары. ҚР Қаржы министрлігінің 2002 жылғы 18 қыркүйектегі №438 бұйрығымен бекітілген.
4. Әбдікерімова Г.И. Кәсіпорын экономикасы .-Алматы, 2008.
5. Әбдіманапов Ә.Ә. Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері-Алматы, 2001.
6. Баймұханова С.Б. Қаржылық есеп.-Алматы, 2007.
7. Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп.-Алматы, 2005.
8. Радостовец В. К. Т.б. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп.-Алматы,2002.
9. Кеулімжаев Қ.К., Төлегенов Э. Т. т.б. Субъектінің қаржы-шаруашылық қызметі бухгалтерлік есепшоттарының корреспонденциясы.-Алматы, 1998.
10. Кеулімжаев Қ. К. Т.б. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері.-Алматы, 2006.
11. Кондраков М. П. Бухгалтерский учет, анализ, хозяйственной деятельности и аудит. М., 1994.
12. Қабылова Н. Қ. Т.б. Бухгалтер.-Астана, 2007.
13. Қаржылық есептемеліктің халықаралық стандарттары.-Алматы,2005.
14. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ә. Қаржылық есеп., 2001
Параметр страниц
Вер-1,9
Левый 2,7
Нижне 2
Прав 1,5
Мазмұны
1.1.Ақша қаражаттарының мәні және олардың эквиваленті.
1.2.Ақша қаражаттарының түрлері
2.Ақша қаражатын есепке алуды жүзеге асыру
2.1. Ақша қаражатын есепке алуды ұйымдастыру .
2.2 Ақша қаражаттарының түрлеріне байланысты есепке алу.
3.1 Ақша қаражатының заңды түрде бекітілуі немесе легализациялау.
Кіріспе
Қай саладағы кәсіпорындар мен ұйымдар болмасын өз қызметі барысында
басқа заңды және жеке тұлғалармен қарым қатынас жасайтындығы белгілі.Сол
уақыттардағы операциялардың барлығы дерлік ақшамен есеп айырысу арқылы
жүргізіледі десек қателеспейміз.
Ал ақша арқылы есеп айырысу белгілі бір заңға сәйкес жүргізілуді
қажет етеді Біздің елімізде қызмет ететін кәсіпорындар мен ұйымдар
ақшалармен есеп айырысу операцияларын Қазақстан Республикасының Ұлттық банк
мекемесі белгіленген ережелер мен тәртіпке сәйкес жүргізіліп отырады.
Кәсіпорындар мен ұйымдар ақшалар арқылы есеп айырысу операцияларын
бухалтерлік есебін жүргізгенде мыналарды басшылыққа алу керек :
Ақшалар арқылы есеп айырысу операцияларын толық және уақтылы дер
кезінде есептеу;
Кәсіпорындармен ұйымдардардағы ақшалардың түгелділігін және олардың
тиімді бақылау;
Есеп айырысу, төлеу тәртібін бақылау; кәсіпорын ақшаларының кіріске
алынуы мен шығыс етілуін дұрыс есептеу;
Қазіргі таңда ақшалар қозғалысын басқару қаржы нарығының
күрделілігіне байланысты маңызды мәселе болып саналып отыр. Бәсеке
қабілеттілігі бар кәсіпорындар мен ұйымдардың бүгінгі күннің талабына сай ,
алдағы уақыттарда дамуына қажетті құрал – жабдықтармен қамтамасыз етілуін
талап етеді. Ақшалар мен оның баламаларын дұрыс ашып көрсету және жіктеу
кәсіпорының қызметінің нәтижесін дұрыс бағалау үшін қажет.
Менің курстық жұмысымның мақсаты – кассадағы ақша қаражаттарының,
ағымдық жылдағы ақша қаражаттардың мәніне толықтай сипаттама беріп оны
талдау . Кез-келген шаруашылық субъектілер ақша қаражатты есебін жүргізу ол
есептік саясаттың негізгі баптардың бірі болып табылады. Сондықтан берілген
тақырып бухалтерлік есептің көкей кесті проблемаларының бірі болып
табылады. Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп
айырысу үшін Қазақстан республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын
ашады. Банк шоттары –бұл банк пен клиенттер арасындағы келісім шарттың
қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары теңгемен де , шетелдік валютамен
де жүргізіледі және ол ағымдық жинақтық және коореспонденттік болып
бөлінеді.
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу
үшін субъектіге арнап ағымдағы шоттар ашылуы мүмкін. Ол экономикалық
қызметін жүзеге асыратын және өнімін валютаға сататын субъект үшін ашылады.
Аккредивтер, чек кітапшаларының шоттарын және басқаларын субъектілер ақша
қаражаттарын оқшаулап сақтау үшін, және тиісті операцияларын жүргізу үшін
ашады.
Субъект шоттарындағы қаражат оладың иелерінің әмірі бойынша есептен
шығарылады.Субъектінің рұқсатынсыз шоттағы қаражатты есептен шығаруға
мемлекеттік салық қызметінің рұқсатымен және қолданылып жүрген заңдарда
көзделген басқа жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін. Субъектілердің
шоттарындағы қаражат олардың иелерінің әмірі бойынша есептен шығарылады.
Субъектінің рұқсатынсыз шоттағы қаражатты есептен шығаруға мемлекеттік
салық қызметінің рұқсатымен және қолданылып жүрген зандарда көзделген
басқа жағдайларда ғана берілуі мүмкін. Субъектілердің щоттарынан төлем
жасау, егер заңдарда өзгеше өзгертілмесе, субъектінің басшысы белгіленген
кезектілікпен жүзеге асады.
1.1.Ақша қаражаттарының мәні және олардың эквиваленті.
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз ақша қаражаттарын банкі
мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап міндеттемелері бойынша төлемдерін,
әдетте, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкісінің нормативтік құжаттарымен белгіленген
шегінде нақты ақшамен есептеуді жүзеге асырады. Егер де заңды тұлғалардың
арасындағы төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК) асып түссе,
онда олар тек ақшасыз тәртіпке айрысуларды жүзеге асырады. Бұл мәлімет
заңды тұлғалардың арасындағы әрбір мәміле (контракт, келісімшарт) бойынша
шартты түрде пайдаланылады.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп
айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын
ашады.Банк шоттары - бұл банк пен клиент арасындағы келісім шарттың
қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары тенгемен де, шетелдік валютамен
де жүргізіледі және ол ағымдық, жиынтық және корреспонденттік болып
бөлінеді.
Короспонденттік шоттар – банк шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір
операция түрлерін жүзеге асырады.
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттар – бұл да банктік шоттар,
бірақ олар жеке және заңды тұлғалар үшін, сондай-ақ заңды тұлғаның
оқшаланған бөлімшелері үшін де ашылады.
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу
үшін субъектіге арнап ағымдағы (есеп айырысу) шоттар ашылуы мүмкін. Ол
сыртқы экономикалық қызметін жүзеге асыратын және өнімнін валютаға сататын
субъект үшін ашылады. Автокредитивтер, чек (аванс) кітапшаларының шоттарын
және басқаларын субъектілер ақша қаражаттарын сақтау үшін және тиісті
операцияларын жүргізу үшін ашылады.
Субъект шоттарындағы ақша қаражатттары олардың иелерінің әмірі
бойынша есептен шығарылады. Субъектінің рұқсатынсыз шоттағы ақша қаражатты
есептен шығаруға тек қана соттың, мемлекеттік салық қызметінің рұқсатымен
және қолданылып жүрген заңдарда көзделген басқа жағдайларда ғана жол
берілуі мүмкін.
Субъектінің шоттарынан төлем жасау, егер заңдарда өзгеше көзделмесе,
субъектінің басшысы белгіленген кезектілікпен жүзеге асады.
Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды жүзеге
асуда келесі әдістер пайдалынылады:
1.қолма-қол ақшаны аударуды;
2.төлем тапсыпмасын ұсыну;
3.вексель немесе олардың индосаменттері арқылы беруді;
4.тапсырма –талап төлемдерін ұсынуды;
5.инкассалық жарлығын ұсыну;
Кәсіпорындар мен ұйымдар ақшалар арқылы есеп айырысу операцияларының
бухалтерлік есебін жүргізгенде мыналарды басшылыққа алу керек;
-ақшалар арқылы есеп айырысу операцияларын толық және уақтылы дер кезінде
есептеу;
-кәсіпорындар мен ұйымдардағы ақшалардың түгелділігін және оладың тиімді
пайдалануын бақылау;
-есеп айырысу, төлеу тәртібін бақылау , кәсіпорын ақшаларының кіріске
алынуы мен шығындалуын дұрыс есептеу;
Қазіргі таңда ақшалар қозғалысын басқару қаржы күрделігіне байланысты
маңызды мәселе болып саналады. Бәсеке қабілеттілігі – кәсіпорындар мен
ұйымдардың дамуына қажетті құрал жабдықтармен қамтамасыз етілуін талап
етеді. Ақшалар менолардың баламаларын (эквивалентін) дұрыс ашып көрсету
және жіктеу кәсіпорын қызметінің нәтижесін нақты бағалау қажет.
Ақша баламалары (Эквиваленті)- бұлақшаларға ұқсас, бірақ басқаша
жіктелетін активтер болып табылады. Олардың түрлері төмендегідей:
1.қазыналық вексельдер;
2.комерциялық (саудалық) қағаздар;
3.Депозиттік сертификаттар;
4.Ақшалай құнды қағаздар
5.Корпаративтік құнды қағаздар.
Түрлі ұсталымдар мен айып пұлдар ұйымның ақшалары қатарына
жатқызылмайды.
Сондықтан да ақша эквивалентін кассадағы ақшалар шотына есептемейді.
Ақша эквивалентін кәсіпорынның есеп айырысу құралдары ретінде
қарастырудың қажеттілігі жоқ. Көп жағдайларда оларды қысқа мерзімді
инвестициялар шотында есептейді.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың меншіктігіне пошта маркалары, алынға
вексельдер жұмысшылар мен қызметкерлерге іс сапар шығындары үшін аванс
ретінде берілген сомалары, жұмысшылар мен қызметкерлерден басқада
дебиторлық қарыздары ақшалар қатарына жатқызылмайды оларды бухалтерлік
есепте дебиторлық борыштар бөлімінде есептейді.
Овердрафт-дегеніміз кәсіпорынның иелігіндегі, яғни активті шоттың
қалдығындағы сомадан артық сомада төлем төлеу нәтижесінде пайда болған
кредиттік қалдық. Бұл сома қысқа мерзімді міндеттеме болып табылады және
кредитторлық борыш ретінде есептеледі. Овердрафт кәсіпорындармен ұйымдардың
банк мекемесі арқылы басқаларға төленген қаржысы есеп айырысу шотындағы
қалдық сомадан артық болған уақытта ғана пайда болады. Егер овердрафт үлкен
көлемде болатын болса, онда бұл сома кәсіпорынның балансында немесе өз
алдында жасалған түсіндірмелі құжатында бөлек көрсетілуі тиіс.
Ақшалай құнды қағаздар –ақшаны қарызға алғандығын білдіреді. Құнды
қағаздардың бұл түріне вексльдерді, депозиттік және жинақ сертификаттарын
жатқызуға болады. Жалпы ақшалай құнды қағаздардан табыс бір рет қана
алынады. Іс жүзінде ақшалай құнды қағаздар қысқа мерзімді болып келеді,
яғни бір жылға дейінгі уақыт аралығында қолданылады
Саудалық құнды қағаздар – құнды қағаздардың бұл түрі белгілі бір
комерциялық бағытпен сауда операциялары кезінде есеп айырысуға арналған.
Депозиттік сертификаттар дегеніміз – ірі атаулы құнға ие болатын
мерзімдік сертификаттар. Депозиттік сертификаттар құнды қағаздар
болғанымен оларды бір адамнан екінші адамға беруге болады. Депозиттік
сертификаттар клиентке банк мекемесінің берген борыштық сенімхаттың рөлін
атқарады. Бұл сертификатта банкке белгілі бір мерзімге салынған
салымдарының түрі көрсетіледі. Сертификаттардың өзі атаулы және сұмбалы
болып екі түрге бөлінеді.
Сонымен депозиттік сертификаттар дегеніміз- салымшының немесе оның
мұрагерінің белгіленген мерзімнің сонында депозит сомасы бойынша пайыз
түрінде табыс алу құқығын куәландыратын ақшалай салым туралы эминтент
банкінің берген жазбаша куәлігі болып табылады.
Корпаративтік құнды қағаздар - кәсіпорындар мен ұйымдардың заң
күшіне сүйене отырып өзінің жарғылық капиталын қалыптастыруға немесе
шаруашылық қызметін жүзеге асыру үшін шығаратын құнды қағаздарды айтады.
Құнды қағаздардың бұл түрі көп жағдайларда акционерлік қоғамда шығарып
және олар эминитет ретінде, келеді.
Капиталды құнды қағаздар- кәсіпорындар мен ұымдардың қорын құрауға
немесе оның ұлғайтуға байланысты шығарылады.
Муниципалдық құнды қағаздар - бұл ақша қаражатының баламаларының бір
түрі. Жергілікті бюджетпен эммисияланатын жергілікті атқарушы органдар
шешімімен шығарылады. Ақша қаражаттарының болмаларының бұл түрін шығарудағы
мақсаты-құрлыс, яғни ауруханалар салу үшін, бала бақша мен мектептер,
тұрғын үйлер, жолдардың жағдайын жақсарту және тағы да басқандай аймақтық
әлеуметтік мәселелерді шешу болып табылады.
1.2. Ақша қаражаттарының түрлері
Қазақстан Республикасының аумағындағы ақшаны төлеу мен аударуды
жүзеге асыруда келесі әдістерді: төлем тапсырманы ұсынуды; чектерді беруді;
вексельдерді немесе олардың индоссатенттері арқылы беруді төлем карточкасын
пайдалануды; тікелей дебеттік банкі шоттарына аударады тапсырма-талап
төлемдерін ұсынуды; кассалық жарлығын ұсынуды; республиканың заң
актілерімен белгіленген басқада әдістерін пайдаланылады.
Ақшасыз есеп айрысудың негізгі нысандары төлем тапсырма; чек;
вексель; тапсырма-талап төлемдері; кеден мен салық қызметінің органдарының
инкассалық жарлықтары болып табылады.
Төлеушімен алушылар өз ара есеп айрысу нысандарын келісім шарт
негізінде анықтайды, сондай-ақ олардың арасында болатын талаптары мен
міндеттемелерді есепке жатқыза алады. Ақшасыз есеп айырысу кәсіпорынның
банк мекемесіне беретін тапсырмасы негізінде келесідей құжат бойынша жүзеге
асады:
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу. Төлем тапсырмаларымен онда
көрсетілген соманы бенифициярлардың пайдасына ақшаны жіберушіке қызмет
көрсететін банк алушының ақшаны аударғаны туралы тапсырмасы болып табылады.
Қызметпен жұмысты және тауарлы-материялдық құндылықтарды өтеу үшін есеп
айырысу кезінде, сондай-ақ қызметпен тауарға алдын-ала төлем жасаған кезде,
аванстық төлемдер жасаған кезде төлем тапсырмаларын пайдаланылады.
Төлем жасаушы банке белгіленген нысанадағы банкілердегі төлем
тапсырманы ұсынады. Тапсырмаларға қоса төлем жасаушы банктің талап етуі
бойынша салынатын салықтың – шот фактуралары және төлемдердің мақсатын
растайтын басқа да құжаттары бірге тапсырылады. Төлем тапсырмалары жазылып
берілген қүнінен бастап 10 құн бойы күшінде болады. Төлем тапсырмалары
төлем жасаушының шотында қаражат болғанда ғана орындауға қабылданады. Төлем
құжаттардың электрондық түрде де, қағаз түрінде де ұсынылуы мүмкін.
Төлем тапсырмасын толықтыру кезінде келесі реквизиттерін
(көрсеткіштері) көрсетіледі:
- Төлем тапсырмасының номері;
- Төлем тапсырмасының жазылған күні;
- Жеке тенестірілген немесе тендестірілген (индефикацияланған) коды
(ЖТК немесе ИТК);
- Жіберушімен бенифицияр банкі шоттарындағы номері
- Бенификациялардың коды (БК немесе Кбе) және жіберушілердің коды (ЖК
немесе КОД)-бұл кодтар екі символдан (белгіден) тұрады: біріншісі
резиденттік белгісін, ал екіншісі- экономиканың секторын көрсетеді;
- Бенифициар-аудару жасалған кезде ақша қаражаттын алушы ;
- Банк алушы - банк атауы, аударылған ақшада, оның мекен – жайы
көрсетіледі;
- Бенифициар банкісі – бенифициардың пайдасына келіп түскен ақша
қаражатын қабылдайтын банкі жіберушімен жасалған келісім шарттың
негізінде;
- Жіберушілердің теңестірілген немесе тендестірілген банк коды;
- Төлем арналымының коды – ҚР ҰБ нормативтік құқықтық актісімен
белгіленген және соның негізінде төлемдерді жүзеге асыратын кодттық
белгілер, ал ол үш символдан (белгілерден) тұрады;
- Бюджеттік класификациясының коды салықтарды кері қайтаруды
қолданылатын коды;
- Валюттельген күні-ақша қаражатын бейнефициялардың банктік шотына
ақша қаражаттарын аударған күні төлем жасаушының ынтасымен
анықталады.
- Төлем құжатына кез-келген жөндеудің түрі жасауға рұқсат етілмейді.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің арасыдағы жасалған келісімдер
бойынша төлем тапсырмаларын: жедел мерзімде, мерзімінен бұрын және
мерзімінен кейінгі қалдырылған болып бөлінуі мүмкін.
Жедел мерзімді төлем мынадай нұсқалар бойынша жүзеге асырылады:
аванстық төлем яғни тауар тиелгенге дейін; тауар тиелгеннен кейін, яғни
тауар үшін шоттары есептеу үшін шоттарды тікелей акцептеу жолымен; ірі
мәмілелер кезіндегі ішінара төлемдері.
Мерзімнен бұрын немесе мерзімі кейінге қалдырылған төлемдер шарттық
қатынастар аясында тараптардық қаржылық жағдайына зиян келтірілмейтіндей
естіп жасалуы керек.
Субъектілер; жеке өздеріне тиесілі қаражатты (зейнетақы, алимент,
жалақы, іс-сапар шығыстары, авторлық қалам ақы) жекелеген азаматтардың
атына; жалақы төлеуге арналған, банк мекемелерінде аударым алушының атын,
оның нөмерін, сондай-ақ қаражат шотқа аударылуға тиіс болса , онда ол
орналасқан банктің аты мен номерінің көрсетеді. Тапсырмаға қаражат
алушылардың тізбесі қоса беріледі, онда кім, қандай мақсаттарға ақша
алатыны көрсетіледі. Байланыс кәсіпорындарға жолданған әрбір аударым алушы
бойынша барлық аударымның жалпы сомасы төрт дана етіп жазылатын төлем
құжаттары келіп түскенен кейін төлейді.
Чектермен есеп айырысу- Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір тәсілі
болып табылады, онда төлем чек беруші аттас құжатын ұстаушыға беру жолымен
жасайды.Чек беру өз мәні бойынша чекті ұстаушының ақшалай міндеттемесі
орындау болып табылмайды, бірақ ол соны орындау үшін жазылған болса да.
Аталған міндеттемені орындау тек чек бойынша ақшаны алу кезде ғана болады.
Чектер жабылатын және жабылмайтын болып бөлінеді. Бұл кезде чектердің
төленетіндігі жөнінде банктердің кепілдік беруі мүмкін, оның ішінде
жабылмайтын чектер бойынша да . Чекті қолданумен байланысты банк пен чек
берушінің міндетімен құқығы чекті қолдану туралы жасалған келісім шарттың
негізінен шығады, яғни бұл келісім –шартта, банк өз клиенттерінеи чек
берушіге (заңды және жеке тұлға) чегін төлеуді, яғни чек берушінің
міндетін өзіне алады, ал клиенттер өз кезегінде банкі белгіленген
ережелерін сақтауға міндетті. Чек ұстаушылардың құқығы чек берушіден чекті
алған кезінен бастап пайда болды. Чектерге есеп айырысу шотының төлем
құжаттарына қол қою құқықығына ие тұлғалалар қолдарын қояды және
қолдарында кітапша иесінің мөрінің таңбасы болуы керек. Чектер жарамсыз
болып қалатындықтан чекте жазылғандарды түзету және өшіруге болмайды. Егер
чекті толтыру кезінде қателер жіберілсе, онда чекте және чектің
түбіршегінде қиғашынан бүлінген деп жазу жазылады, мерзімі қойылады және
кітапша иесінің қолы қойылады.
Чекті чек ұстаушы төлеуге чек жазылған күні қабылдайды және төлеуге
қабылданған қүннің ертеңіне чек ұстаушы арқылы қызмет көрсететін банкке
ұсынылуы тиіс. Чек кітапшасынан алынған чектің күшінде болу мерзімді,
жазылған қүнін есептемегенде, әдетте, 10 күннен аспайды.
Банк чек берушімен чекті қабылдамауына болады, егер де мынадай
жағдайлары анықталса:
- жазумен жазылған сомасы цифрмен көрсетілмеген болса;
- чектің мерзімі өтіп кетсе;
- төлем құжатында жасанды жазулардың белгілері (немесе түзеулер бар
болса);
- чек әртүрлі қолмен және әр түрлі сиямен жазылған болса;
- чектің қорғалу деңгейі оның талабына сай келмесе (қорғалу денгейі
бестен кем болмауы керек);
- чекте көрсетілген реквизиттер қате болса ;
- чектегі қойылған қолда үлгі ретінде қабылданған құжаттардағы қолмен
сәйкес келмесе;
- чектің жабу сомаллары жергілікті болмаса; чектің басқа дефектілері
бар болса;
Дефектісі бар чектер чек ұстаушыларға қолхат жазылып қайтарылады.
Чектің дефектілері табылса, банктің бас бухалтері ол туралы клиригнтік
палатаға хабарлайды, ал олар ондай чектердің өнделуін тез арада
тоқтатады. Бұндай дефектісі бар чектерге акт жасалады, ол төрт данада
болады:
Біріншісі – банкте қалса;
Екіншісі – көшірмесімен бірге ішкі істер органдарына беріледі;
Үшіншісі-Клиригтік палатаға беріледі
Төртіншісі – чекті беруші банке беріледі.
Мерзімі өтіп кеткен чек кітапшалары пайдаланбауына байланысты
чекті беруші банкке қайтарылады
Вексельдер арқылы есеп айырысу. Вексель — біржақты сөзсіз орындалатын
ақша міндеттемесін қамтитын қатаң нысанда белгіленген төлем құжаты. Ол жай
және аударма болып келеді.
Жай вексель (соло-вексель) — талап етуі бойынша немесе белгіленген
мерзімде келешекте вексельде көрсетілген ақша сомасын вексель ұстаушыға
төлейтіні туралы вексель ешқандай талқылауға жатпайтын міндеттемесінен
тұрады.
Аударма вексель (тратта) - вексель берушінің (трассатка) үшінші
тұлғаға (трассатка) бірінші вексель ұстаушыға (ремитентке) немесе оның
бұйрығы бойынша келешекте белгілі бір уақытта, не ұсынған кезде, вексельде
керсетілген ақшаны төлейтіні туралы басқаша ешбір шарт қойылмайтындығы
туралы міндеттемесі Аударма вексель өз табиғаты бойынша "бұйрыққа" ұқсас
болып келеді.
Вексель: құжат мәтініне (текстіне) енгізілген, құжат қай тілде
толтырылса, онда сол тілде "вексель" деп жазылған атауды, белгілі бір ақша
сомасын төлеуге еш нәрсемен негізделмеген бұйрықты; төлеуге тиісті тұлғаның
атауы - тек аударма вексельде, төлеу мерзімін, төлем жасалатын орнын
көрсетеді; кімге немесе кімнің бұйрығы бойынша төлем жасалатындығын, сол
тұлғаның атауын, вексель жасалған күн мен орнын көрсетеді және онда
вексельді берген тұлғаның қолы қойылады.
Жоғарыда көрсетілген талаптар құжатта тұтастай сақталмаса, тек
төмендегі белгіленген жағдайларды қоспағанда, вексельдің күші болмайды.
Төлем мерзімі көрсетілмеген вексель ұсынғанда талап етуі бойынша төленетін
вексель ретінде қарастырылады.
Ерекше нұсқауы болмаған кезде төлем жасаушымен қатар белгіленген орны,
төлем жасау орны және сонымен бірге төлем жасаушының тұратын орны болып
есептелінеді. Вексельдің жасалған орны көрсетілмеген жағдайда вексель
берушінің атымен катар белгіленген орында қол койылған болып танылады.
Аударма вексель вексель берушінің бұйрығы бойынша ақы төлеуге жататын
вексель ретінде берілуі мүмкін. Ол вексель берушінің өзіне немесе үшінші
тұлғаның есебінен берілуі мүмкін. Аударма вексель үшінші тұлға тұрған
жерде немесе төлем жасаушының тұратын жерінде немесе қандай да бір басқа
орында төленуі мүмкін.
Вексельде пайыздық мөлшерлеме (проценттік ставкасы) көрсетілуі тиіс,
мұндай нұскау болмаған жағдайда шартқа қол қойылмаған (жазылмаған) деп
саналады. Пайыздың есептелген кұні көрсетілмесе, аударма вексель жасалған
қүннен бастап есептелінеді.
Кез келген аударма вексельдің бұйрығы көрсетілмей берілсе де, ол
өзінің индоссаменті арқылы берілуі мүмкін.
Егер вексель беруші аударма вексельде "Бұйрыққа емес"' немесе осыған
ұқсас мағынанда сөз жазылса және ол құжат нысанын сақтаса, онда ол
қарапайым цессиямен берілуі мүмкін. Индоссамент вексель берушінің
пайдасына, не вексель бойынша міндетті басқа кез келген адамның пайдасына
вексельді акцептегеніне, не акцептемегеніне қарамастан төлем жасаушының
пайдасына, жасалуы мүмкін. Бұл тұлғалар, өз кезегінде, вексельді табыстай
алуына болады.
Индоссамент қарапайым, алдын ала ешбір келісім-шарт койылмаған болып
келеді. Оның шартты жағдайларының бірі шектелетін болса, онда оған қол
қойылмаған, яғни жазылмаған болып есептелінеді.
Индоссамент ұсынушыға бланктік күші бар индоссамент болып табылады.
Индоссамент аударма вексельде немесе оған қосылған параққа қол қойылуы
тиіс. Индоссамент аударма вексельде қаралған барлық құқықтарды иелік етеді.
Егер индоссамент бланктік болса, онда вексель ұстаушы бланкті өз атына
немесе басқа бір адамның атына толтыра алады; өз кезегінде вексельді банк
арқылы немесе басқа бір адамның атына табыстай алады; бланк толтырмай және
индоссамент жасамай-ақ вексельді үшінші адамға бере алады.
Егер басқаша кері шарт болмаса, индоссант акцепт пен төлемге жауап
береді. Ол кейінгі индоссаментке тыйым сала алады; бұл жағдайда вексель
кейінгі табысталған адамдардың пайдасына шешілсе де, ол олардың алдында
жауап бермейді.
Қолында аударма векселі бар тұлғаның құқығы үздіксіз бірқатар
индоссамент жасау арқылы негізделсе де, соңғы нндоссамент бланктік
болғанымен, заңды аударма вексель ұстаушы тұлға ретінде қарастырылады.
Бұл ретте сызылып тасталған индоссаменттер жазылмаған деп
есептелінеді. Бланктік индоссаменттен кейін басқа индоссамент жасалса,
соңғысына қол қойған тұлға бланктік вексельді сатып алған индоссамент болып
есептелінеді.
Аударма вексельді төлем мерзімі басталғанға дейін вексель ұстаушы
немесе қолында вексель тұрған қарапайым тұлға да төлем жасаушыға акцептеу
үшін тұрған жерінде ұсына алады.
Егер де төлем жасаушы өзінің келісімі туралы вексель ұстаушыға немесе
қол қойған адамдардың біріне хабарласа, онда ол олардың алдында өз
келісімінің шарттарына сәйкес өз міндеттерін орындаған болып саналады.
Аударма вексель бойынша төлем толықтай немесе вексель сомасының бір бөлігін
аваль арқылы қамтамасыз етуіне болады. Мұндай қамтамасыз етуді үшінші адам
немесе типті вексельге қол қойған адамдардың бірі бере алады.
Аволь аударма вексельде немесе қосымша парақта беріледі. Аваль
берілген орын көрсетілсе, онда ол жеке актімен де берілуі мүмкін. Ол "аваль
деп есептелсін" деген сөздермен немесе осындай мағанасы бар белгілі
мәтіндегі формуласымен білдірсе, онда оған аваль берген адам қол қояды.
Аваль үшін төлем жасаушы немесе вексель беруші қолын қоймаған болса,
аударма вексельдің бет жағына авальшының қойған қолы жеткілікті. Авальда ол
кімнің есебінен берілгені көрсетіледі. Ол көрсетілмеген жағдайда аваль
вексель беруші үшін берілген деп есептелінеді.
Авальшы ол үшін аваль берген адаммен бірдей жауап береді. Аударма
вексельге ақы төлей отырып, авальшы кепілдік берген адамға қарсы және
аударма вексельге байланысты осы соңғы тұлғаның алдында міндетті адамдарға
карсы вексельден туындайтын құқықтарды иеленеді.
Төлем карточкаларының есебі. Инкассациялау шығындарын қысқарту;
бухалтерияның жұмысын женілдету. Қазақстан әлемінің кез-келген нүктесінен
тез автоматталған ақша аударымын жасау мақсатында төлем карточкаларын
пайдалынылады.
Төлем карточкалары – ақша қаражаттарына электрондық терминал немесе
басқа ДЖА қондырғылары арқылы қол жеткізу, ондағы ақпараттар валютаны
айырбастауға, қолма қол ақшаны жасауға мүмкінді береді.
Төлем карточкалары: дебеттік, кредиттік және корпаративтік болып
бөлінеді.
Дебеттік карточкалар – қаржы шотындағы ақша сомасының шегінде оның
ұстаушысына төлем жасауына мүмкіндік береді және оны ұстаушылар, өздерінің
қарызын банк берген қаржы көлемінде төлей алады.
Кредиттік карточкалар бойынша банк берген қарыз сомасының шегінде оның
ұстаушылары төлем жасай алады.
Одан басқа кәсіпорын іс-сапарының шығыстарын төлеуге, офистік, үстеме
шығыстары үшін корпаративтік карточкаларын ашуына болады.
Корпаративтік карточкалар – бұл да төлем карточкалары, ол оны
ұстаушыға банкпен заңды тұлғалардың арасында жасалған келісім шарттың
негізінде беріледі.
Бүгінде әлемнің көптеген елдерінде ол қазірі шақтың қаржылық тетігі
(инструменті) ретінде 2 млрд. Карточкалар қолданыста жүр 30 жылдан астам
VISA және MASTER CARD халықаралық карточка жүйесі үлкен жетістіктерге
жетті. Сондықтан оны 14 млн.кәсіпорын төлем карточкалары ретінде өздерінің
қүнделікті өмірінде пайдалынылады. Олардың қатарына супермаркеттер, авио
компаниялар, ресторандар, түнгі клубтар, аяқкиім сататын дүкендер ж.т.б.
жатады.
Ай соңында барлық карточка ұстаушылары бойынша банк төлемдерінің
көшірмесі беріледі.
Төлем талап тапсырмалары арқылы есеп айырысу. Төлем талап тапсырмасы
тауарладырды алғанда, жұмысты орындағанда, қызмет көрсеткенде
бенифициарлардың ақшаны төлеушіге жіберген талабы болып табылады.
Бейнифициар төлем талап тапсырманы банкке ұсынады және төлем талап
тапсырмалары бөлінгеннен банктердің нысанында тиісті реестрлеріне
тіркеледі.
Төлем талап тапсырмасы реестрмен бірге бенифицар банкісіне ұсынылады,
ал бейнифицар барлық реквизиттердің толық толтырылғанын тексеріп, төлем
талап тапсырманы ақша жіберуші банке бағыттайды. Негізінен алғанда, олар
екі данада толтырылады, біріншісі банкте қалдырылады да, оның электрондық
көшірмесі бенифицарға жіберіледі, ал екіншісі иесіне, яғни ақшаны
жіберушіге қол қойылып, штамп басылып қайтарылады.
Егер де бенифицарға қызмет көрсететін де, ақшаны жіберуші де бір банк
болса, бенифицар банкісін жанай өтіп, төлем талап тапсырмасы реестрсіз
бірден жіберушінің банкісіне ұсынылады.
Егер де төлем талап тапсырманы орындау үшін қажеттті ақша қаражаты
болмаса, онда төлем талап тапсырманы сақтау мерзімі және реестірінің
мерзімі бөлініп төленуі мүмкін. Сондықтан алушы банк тек акцептелген немесе
акцепті етпейтін бөлігін ғана сақтауы мүмкін.
Осы туралы төлем талап тапсырманың бет жағынан белгі соғады.
Төлем талап тапсырмаларына толық немесе ішінар ақы төлеуден бас тарту
кезде ол туралы оған қызмет көрсететін банкке 3 қүннің ішінде хабарлайды.
Талап тапсырма құжаттарымен қоса оған берілген тиеу құжаттарын және
төленбейтін бөлігі туралы хабарламасымен бірге тікелей жабдықтаушыға
қайтарылады.
Төлеушілердің келісімісіз олардың шоттарынан қаражаттарды аудару
немесе есептен шығару төлеушілердің келісімін олардың шоттарынан
қаражатты аудару немесе есептен шығару тек соттың шешімімен, банктің
өкімімен, не мына төмендегі орындау құжаттары негізінде қолданылып жүрген
заңдарда көзделген жағдайларда жүргізіледі; банкті өндіріп алу жөніндегі
өкімі; несиені пайдаланғаны үшін еспетелген пайыздары және есепке қате
алынған сомалары; кепілші шотының қарыз берешегінің өтелмеген сомалары;
соттар берген орындау қағаздары; соттың шаруашылық істері жөніндегі
алқаларының бұйрықтары; нотариус жүргізген орындау жазбалары; салық
органдарының салықтар және басқа да міндетті төлемдер бойынша қосымша
салықтары; сондай-ақ заңда көзделген айып пұлдары; өсімдері және өзгеде
өндіріп алынатын санкциялары туралы өкімдері; қолданылып жүрген заңдарға
сәйкес жұмыс берушілерден өндіріліп алынатын айыппұлдардың және өзгеде
санкциялардың сомасы; кәсіпорынның кінәсін жұмыспен байланысты және субъект
әкімшілігінің кінәсін жарақаттануы немесе денсаулығының өзгеде зақымдалуы
салдарынан жұмысшы немесе қызметші қайтыс болған жағдайда шеккен залалда
өтеу соммасын өндіруге берілген сот шешімі; сақтандыру компаниясының
сақтандыру куәлігі , ҚР Кедендік органдарының өкімі.
Салық төлеушілердің берген төлем кепілхаттары мен салық органдарының
инкассалық өкімдері негізінде бюджетке төленетін төлемдерді төлем
кепілхаттарының берген қүнінен бастап банктер кезек күттірмей-ақ жүзеге
асырады. Банктің аталған кепілхаттардың орындалуын кідіртуге құқығы жоқ.
2.Ақша қаражатын есепке алуды жүзеге асыру
2.1. Ақша қаражатын есепке алуды ұйымдастыру .
Ақша қаражатын есепке алу төртінші және тоғызыншы бухгалтерлік
стандарттар бойынша есептеледі. Бұл стандарттар келесідей бөлімдерден
тұрады:
1.Мақсаты және жұмыс істеу аумағы.
2.Анықтамасы
3.Ақша қаражатының қозғалыс есебін ашу.
4.Шетел операция ларын жасалған валюталық есеп.
Бұл стандарттың мақсаты ақша қаражаттының қозғалысының есебінің ретін
анықтау. Оларға келесілер кіреді:
Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп – заңды тұлғалардың қаржылық
есебіндегі өзгерістерді оны пайдаланушылар бағалау үшін ақша қаражатының
келіп түсуі мен шығындалуын есепті кезеңде операциялық, инвестициялық және
қаржылық қызметке байланысты ақпаратпен қамтамасыз етіледі. Заңды тұлғалар
ақша қаражатының қозғалысы туралы есебі берілген стандарт бойынша
құрастырылады және есепті кезеңдегі қаржылық есеп бергенде жасалады.
Ақша қаражаты – ол банк счетындағы және кассадағы қолма-қол ақша
болып табылады. Ақша қаражатының қозғалысы –ақша қаражатының келіп тусуі
мен шығындалуы. Жедел қызмет заңды тұлғалардың табыс табу мақсатындағы
қызмет, инвестициялық және қаржылық қызметке жатпайтын қызмет.
Инвестициялық қызмет – ұзақ мерзімді активтердің сатып алынуы және
сатылуы.
Қаржылық қызмет нәтижесі – меншікті және қарыз капиталының өзгерісі
болып табылатын заңды тұлғаның қызметі.
Қаржылы бойынша есепті – есепті кезеңнің операциялық, инвестициялық
және қаржылық қызметінің деректерінен тұрады. Заңды тұлғаның қызметінің
жіктелуі, пайдаланушыларды ақпаратпен қамтамасыз етеді және заңды тұлғаның
қаржылық жағдайына аталған қызмет түрлері қалай әсер ететінін көрсетеді.
Ақша қаражатының есебі заңды тұлғалардың операциялық қызметінде
келесі әдісті қолданып ашады:
1.Тура әдіс - ол бойынша ақша түсімдері мен төлемдердің негізгі түрлері
көрсетіледі.
2.Жанама әдіс –ол ағымдық активтермен міндеттемелердің күмәнді операциялық
инвестициялық және қаржылық қызметінің нәтижесі болып табылатын табыспен
шығындардың өзгеруіне байланысты түзетілетін таза табыс немесе шығын.
Заңды тұлғалардың ақша қаражаттарының келіп тусуі мен төленуі жалпы
жиынтық түрлерімен инвестициялық және қаржылық қызметке, мүмкін болған ақша
қаражатының қозғалысы нетто негізінде ашылады. Ақшаның келіп тусуі мен
төленуі клиенттер арқылы негізінде ашылады және ақша қаражатының қозғалысы
заңды тұлғаның қызметін емес клиенттінің қызметінде көрсетіледі. Ақшаның
тез айналатын түсімдері және баптары бойынша төлемдер тез арада өтелуі
тиіс.
Нетто негізінде келесілер ашылуы мүмкін:
1.Инвестициялық қордың сатып алынуы және сатылуы;
2.Төлем мерзімі үш айдан аспайтын басқа да мерзімді заемдар.
Еншілес басқа да заңды тұлғалардың сатудан және сатып алудан болатын
ақша қаражатының қозғалысы бөлек ашылады және инвестициялық қызмет ретінде
жіктеліп келесідей ашылады:
1.сатып алу немесе сатудың жалпы құны;
2.сатып алу немесе сатудың жалпы құнының ақша қаражатымен төленген бөлігі;
3.берілген заңды тұлғаға тиесілі алу немесе сатудың ақша қаражаты сомасы;
4.әрбір негізгі категория бойынша ақша қаражатынан бөлек сатып алынған
және сатылған активтермен міндеттелердің сомасы.
Шетел валютасындағы жасалған опреациялардың ақша
қаражатының қозғалысы операция жасалған күнгі Қазақтан Республикасының
Ұлттық Банкмен белгіленген айырма Бағамын қолдану арқылы Қазақстан
Республикасының валютасымен көрсетіледі. Төтенше жағдайдың сипатына
байланысты операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметтен болған ақша
қаражатының қозғалысын төтенше жағдайда бөлек ашылады.
Девиденттерден пайыз алу және төлеу негізіндегі ақша
қаражатының қозғалысын бөлек ашу керек және оларды бір есепті кезеңнің
келісіміне операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметінің ақша
қаражатының қозғалысы ретінде жіктеледі.
Табыс салығын төлегенде болатын ақша қаражатының қозғалысы
бөлек ашылады және инвестициялық және қаржылық қызметінің нәтижесі ретінде
анықталады, операциялық қызметтен болатын ақша қаражатының қозғалысы болып
жіктеледі. Ақша қаражатын қолданғанда талап етпейтін инвестициялық және
қаржылық операциялар түсіндірмелік парақта бөлек ашылып ақша қаражатының
қозғалысы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1.1.Ақша қаражаттарының мәні және олардың эквиваленті.
1.2.Ақша қаражаттарының түрлері
2.Ақша қаражатын есепке алуды жүзеге асыру
2.1. Ақша қаражатын есепке алуды ұйымдастыру .
2.2 Ақша қаражаттарының түрлеріне байланысты есепке алу.
3.1 Ақша қаражатының заңды түрде бекітілуі немесе легализациялау.
Кіріспе
Қай саладағы кәсіпорындар мен ұйымдар болмасын өз қызметі барысында
басқа заңды және жеке тұлғалармен қарым қатынас жасайтындығы белгілі.Сол
уақыттардағы операциялардың барлығы дерлік ақшамен есеп айырысу арқылы
жүргізіледі десек қателеспейміз.
Ал ақша арқылы есеп айырысу белгілі бір заңға сәйкес жүргізілуді
қажет етеді Біздің елімізде қызмет ететін кәсіпорындар мен ұйымдар
ақшалармен есеп айырысу операцияларын Қазақстан Республикасының Ұлттық банк
мекемесі белгіленген ережелер мен тәртіпке сәйкес жүргізіліп отырады.
Кәсіпорындар мен ұйымдар ақшалар арқылы есеп айырысу операцияларын
бухалтерлік есебін жүргізгенде мыналарды басшылыққа алу керек :
Ақшалар арқылы есеп айырысу операцияларын толық және уақтылы дер
кезінде есептеу;
Кәсіпорындармен ұйымдардардағы ақшалардың түгелділігін және олардың
тиімді бақылау;
Есеп айырысу, төлеу тәртібін бақылау; кәсіпорын ақшаларының кіріске
алынуы мен шығыс етілуін дұрыс есептеу;
Қазіргі таңда ақшалар қозғалысын басқару қаржы нарығының
күрделілігіне байланысты маңызды мәселе болып саналып отыр. Бәсеке
қабілеттілігі бар кәсіпорындар мен ұйымдардың бүгінгі күннің талабына сай ,
алдағы уақыттарда дамуына қажетті құрал – жабдықтармен қамтамасыз етілуін
талап етеді. Ақшалар мен оның баламаларын дұрыс ашып көрсету және жіктеу
кәсіпорының қызметінің нәтижесін дұрыс бағалау үшін қажет.
Менің курстық жұмысымның мақсаты – кассадағы ақша қаражаттарының,
ағымдық жылдағы ақша қаражаттардың мәніне толықтай сипаттама беріп оны
талдау . Кез-келген шаруашылық субъектілер ақша қаражатты есебін жүргізу ол
есептік саясаттың негізгі баптардың бірі болып табылады. Сондықтан берілген
тақырып бухалтерлік есептің көкей кесті проблемаларының бірі болып
табылады. Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп
айырысу үшін Қазақстан республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын
ашады. Банк шоттары –бұл банк пен клиенттер арасындағы келісім шарттың
қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары теңгемен де , шетелдік валютамен
де жүргізіледі және ол ағымдық жинақтық және коореспонденттік болып
бөлінеді.
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу
үшін субъектіге арнап ағымдағы шоттар ашылуы мүмкін. Ол экономикалық
қызметін жүзеге асыратын және өнімін валютаға сататын субъект үшін ашылады.
Аккредивтер, чек кітапшаларының шоттарын және басқаларын субъектілер ақша
қаражаттарын оқшаулап сақтау үшін, және тиісті операцияларын жүргізу үшін
ашады.
Субъект шоттарындағы қаражат оладың иелерінің әмірі бойынша есептен
шығарылады.Субъектінің рұқсатынсыз шоттағы қаражатты есептен шығаруға
мемлекеттік салық қызметінің рұқсатымен және қолданылып жүрген заңдарда
көзделген басқа жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін. Субъектілердің
шоттарындағы қаражат олардың иелерінің әмірі бойынша есептен шығарылады.
Субъектінің рұқсатынсыз шоттағы қаражатты есептен шығаруға мемлекеттік
салық қызметінің рұқсатымен және қолданылып жүрген зандарда көзделген
басқа жағдайларда ғана берілуі мүмкін. Субъектілердің щоттарынан төлем
жасау, егер заңдарда өзгеше өзгертілмесе, субъектінің басшысы белгіленген
кезектілікпен жүзеге асады.
1.1.Ақша қаражаттарының мәні және олардың эквиваленті.
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз ақша қаражаттарын банкі
мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап міндеттемелері бойынша төлемдерін,
әдетте, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкісінің нормативтік құжаттарымен белгіленген
шегінде нақты ақшамен есептеуді жүзеге асырады. Егер де заңды тұлғалардың
арасындағы төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК) асып түссе,
онда олар тек ақшасыз тәртіпке айрысуларды жүзеге асырады. Бұл мәлімет
заңды тұлғалардың арасындағы әрбір мәміле (контракт, келісімшарт) бойынша
шартты түрде пайдаланылады.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп
айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын
ашады.Банк шоттары - бұл банк пен клиент арасындағы келісім шарттың
қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары тенгемен де, шетелдік валютамен
де жүргізіледі және ол ағымдық, жиынтық және корреспонденттік болып
бөлінеді.
Короспонденттік шоттар – банк шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір
операция түрлерін жүзеге асырады.
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттар – бұл да банктік шоттар,
бірақ олар жеке және заңды тұлғалар үшін, сондай-ақ заңды тұлғаның
оқшаланған бөлімшелері үшін де ашылады.
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу
үшін субъектіге арнап ағымдағы (есеп айырысу) шоттар ашылуы мүмкін. Ол
сыртқы экономикалық қызметін жүзеге асыратын және өнімнін валютаға сататын
субъект үшін ашылады. Автокредитивтер, чек (аванс) кітапшаларының шоттарын
және басқаларын субъектілер ақша қаражаттарын сақтау үшін және тиісті
операцияларын жүргізу үшін ашылады.
Субъект шоттарындағы ақша қаражатттары олардың иелерінің әмірі
бойынша есептен шығарылады. Субъектінің рұқсатынсыз шоттағы ақша қаражатты
есептен шығаруға тек қана соттың, мемлекеттік салық қызметінің рұқсатымен
және қолданылып жүрген заңдарда көзделген басқа жағдайларда ғана жол
берілуі мүмкін.
Субъектінің шоттарынан төлем жасау, егер заңдарда өзгеше көзделмесе,
субъектінің басшысы белгіленген кезектілікпен жүзеге асады.
Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды жүзеге
асуда келесі әдістер пайдалынылады:
1.қолма-қол ақшаны аударуды;
2.төлем тапсыпмасын ұсыну;
3.вексель немесе олардың индосаменттері арқылы беруді;
4.тапсырма –талап төлемдерін ұсынуды;
5.инкассалық жарлығын ұсыну;
Кәсіпорындар мен ұйымдар ақшалар арқылы есеп айырысу операцияларының
бухалтерлік есебін жүргізгенде мыналарды басшылыққа алу керек;
-ақшалар арқылы есеп айырысу операцияларын толық және уақтылы дер кезінде
есептеу;
-кәсіпорындар мен ұйымдардағы ақшалардың түгелділігін және оладың тиімді
пайдалануын бақылау;
-есеп айырысу, төлеу тәртібін бақылау , кәсіпорын ақшаларының кіріске
алынуы мен шығындалуын дұрыс есептеу;
Қазіргі таңда ақшалар қозғалысын басқару қаржы күрделігіне байланысты
маңызды мәселе болып саналады. Бәсеке қабілеттілігі – кәсіпорындар мен
ұйымдардың дамуына қажетті құрал жабдықтармен қамтамасыз етілуін талап
етеді. Ақшалар менолардың баламаларын (эквивалентін) дұрыс ашып көрсету
және жіктеу кәсіпорын қызметінің нәтижесін нақты бағалау қажет.
Ақша баламалары (Эквиваленті)- бұлақшаларға ұқсас, бірақ басқаша
жіктелетін активтер болып табылады. Олардың түрлері төмендегідей:
1.қазыналық вексельдер;
2.комерциялық (саудалық) қағаздар;
3.Депозиттік сертификаттар;
4.Ақшалай құнды қағаздар
5.Корпаративтік құнды қағаздар.
Түрлі ұсталымдар мен айып пұлдар ұйымның ақшалары қатарына
жатқызылмайды.
Сондықтан да ақша эквивалентін кассадағы ақшалар шотына есептемейді.
Ақша эквивалентін кәсіпорынның есеп айырысу құралдары ретінде
қарастырудың қажеттілігі жоқ. Көп жағдайларда оларды қысқа мерзімді
инвестициялар шотында есептейді.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың меншіктігіне пошта маркалары, алынға
вексельдер жұмысшылар мен қызметкерлерге іс сапар шығындары үшін аванс
ретінде берілген сомалары, жұмысшылар мен қызметкерлерден басқада
дебиторлық қарыздары ақшалар қатарына жатқызылмайды оларды бухалтерлік
есепте дебиторлық борыштар бөлімінде есептейді.
Овердрафт-дегеніміз кәсіпорынның иелігіндегі, яғни активті шоттың
қалдығындағы сомадан артық сомада төлем төлеу нәтижесінде пайда болған
кредиттік қалдық. Бұл сома қысқа мерзімді міндеттеме болып табылады және
кредитторлық борыш ретінде есептеледі. Овердрафт кәсіпорындармен ұйымдардың
банк мекемесі арқылы басқаларға төленген қаржысы есеп айырысу шотындағы
қалдық сомадан артық болған уақытта ғана пайда болады. Егер овердрафт үлкен
көлемде болатын болса, онда бұл сома кәсіпорынның балансында немесе өз
алдында жасалған түсіндірмелі құжатында бөлек көрсетілуі тиіс.
Ақшалай құнды қағаздар –ақшаны қарызға алғандығын білдіреді. Құнды
қағаздардың бұл түріне вексльдерді, депозиттік және жинақ сертификаттарын
жатқызуға болады. Жалпы ақшалай құнды қағаздардан табыс бір рет қана
алынады. Іс жүзінде ақшалай құнды қағаздар қысқа мерзімді болып келеді,
яғни бір жылға дейінгі уақыт аралығында қолданылады
Саудалық құнды қағаздар – құнды қағаздардың бұл түрі белгілі бір
комерциялық бағытпен сауда операциялары кезінде есеп айырысуға арналған.
Депозиттік сертификаттар дегеніміз – ірі атаулы құнға ие болатын
мерзімдік сертификаттар. Депозиттік сертификаттар құнды қағаздар
болғанымен оларды бір адамнан екінші адамға беруге болады. Депозиттік
сертификаттар клиентке банк мекемесінің берген борыштық сенімхаттың рөлін
атқарады. Бұл сертификатта банкке белгілі бір мерзімге салынған
салымдарының түрі көрсетіледі. Сертификаттардың өзі атаулы және сұмбалы
болып екі түрге бөлінеді.
Сонымен депозиттік сертификаттар дегеніміз- салымшының немесе оның
мұрагерінің белгіленген мерзімнің сонында депозит сомасы бойынша пайыз
түрінде табыс алу құқығын куәландыратын ақшалай салым туралы эминтент
банкінің берген жазбаша куәлігі болып табылады.
Корпаративтік құнды қағаздар - кәсіпорындар мен ұйымдардың заң
күшіне сүйене отырып өзінің жарғылық капиталын қалыптастыруға немесе
шаруашылық қызметін жүзеге асыру үшін шығаратын құнды қағаздарды айтады.
Құнды қағаздардың бұл түрі көп жағдайларда акционерлік қоғамда шығарып
және олар эминитет ретінде, келеді.
Капиталды құнды қағаздар- кәсіпорындар мен ұымдардың қорын құрауға
немесе оның ұлғайтуға байланысты шығарылады.
Муниципалдық құнды қағаздар - бұл ақша қаражатының баламаларының бір
түрі. Жергілікті бюджетпен эммисияланатын жергілікті атқарушы органдар
шешімімен шығарылады. Ақша қаражаттарының болмаларының бұл түрін шығарудағы
мақсаты-құрлыс, яғни ауруханалар салу үшін, бала бақша мен мектептер,
тұрғын үйлер, жолдардың жағдайын жақсарту және тағы да басқандай аймақтық
әлеуметтік мәселелерді шешу болып табылады.
1.2. Ақша қаражаттарының түрлері
Қазақстан Республикасының аумағындағы ақшаны төлеу мен аударуды
жүзеге асыруда келесі әдістерді: төлем тапсырманы ұсынуды; чектерді беруді;
вексельдерді немесе олардың индоссатенттері арқылы беруді төлем карточкасын
пайдалануды; тікелей дебеттік банкі шоттарына аударады тапсырма-талап
төлемдерін ұсынуды; кассалық жарлығын ұсынуды; республиканың заң
актілерімен белгіленген басқада әдістерін пайдаланылады.
Ақшасыз есеп айрысудың негізгі нысандары төлем тапсырма; чек;
вексель; тапсырма-талап төлемдері; кеден мен салық қызметінің органдарының
инкассалық жарлықтары болып табылады.
Төлеушімен алушылар өз ара есеп айрысу нысандарын келісім шарт
негізінде анықтайды, сондай-ақ олардың арасында болатын талаптары мен
міндеттемелерді есепке жатқыза алады. Ақшасыз есеп айырысу кәсіпорынның
банк мекемесіне беретін тапсырмасы негізінде келесідей құжат бойынша жүзеге
асады:
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу. Төлем тапсырмаларымен онда
көрсетілген соманы бенифициярлардың пайдасына ақшаны жіберушіке қызмет
көрсететін банк алушының ақшаны аударғаны туралы тапсырмасы болып табылады.
Қызметпен жұмысты және тауарлы-материялдық құндылықтарды өтеу үшін есеп
айырысу кезінде, сондай-ақ қызметпен тауарға алдын-ала төлем жасаған кезде,
аванстық төлемдер жасаған кезде төлем тапсырмаларын пайдаланылады.
Төлем жасаушы банке белгіленген нысанадағы банкілердегі төлем
тапсырманы ұсынады. Тапсырмаларға қоса төлем жасаушы банктің талап етуі
бойынша салынатын салықтың – шот фактуралары және төлемдердің мақсатын
растайтын басқа да құжаттары бірге тапсырылады. Төлем тапсырмалары жазылып
берілген қүнінен бастап 10 құн бойы күшінде болады. Төлем тапсырмалары
төлем жасаушының шотында қаражат болғанда ғана орындауға қабылданады. Төлем
құжаттардың электрондық түрде де, қағаз түрінде де ұсынылуы мүмкін.
Төлем тапсырмасын толықтыру кезінде келесі реквизиттерін
(көрсеткіштері) көрсетіледі:
- Төлем тапсырмасының номері;
- Төлем тапсырмасының жазылған күні;
- Жеке тенестірілген немесе тендестірілген (индефикацияланған) коды
(ЖТК немесе ИТК);
- Жіберушімен бенифицияр банкі шоттарындағы номері
- Бенификациялардың коды (БК немесе Кбе) және жіберушілердің коды (ЖК
немесе КОД)-бұл кодтар екі символдан (белгіден) тұрады: біріншісі
резиденттік белгісін, ал екіншісі- экономиканың секторын көрсетеді;
- Бенифициар-аудару жасалған кезде ақша қаражаттын алушы ;
- Банк алушы - банк атауы, аударылған ақшада, оның мекен – жайы
көрсетіледі;
- Бенифициар банкісі – бенифициардың пайдасына келіп түскен ақша
қаражатын қабылдайтын банкі жіберушімен жасалған келісім шарттың
негізінде;
- Жіберушілердің теңестірілген немесе тендестірілген банк коды;
- Төлем арналымының коды – ҚР ҰБ нормативтік құқықтық актісімен
белгіленген және соның негізінде төлемдерді жүзеге асыратын кодттық
белгілер, ал ол үш символдан (белгілерден) тұрады;
- Бюджеттік класификациясының коды салықтарды кері қайтаруды
қолданылатын коды;
- Валюттельген күні-ақша қаражатын бейнефициялардың банктік шотына
ақша қаражаттарын аударған күні төлем жасаушының ынтасымен
анықталады.
- Төлем құжатына кез-келген жөндеудің түрі жасауға рұқсат етілмейді.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің арасыдағы жасалған келісімдер
бойынша төлем тапсырмаларын: жедел мерзімде, мерзімінен бұрын және
мерзімінен кейінгі қалдырылған болып бөлінуі мүмкін.
Жедел мерзімді төлем мынадай нұсқалар бойынша жүзеге асырылады:
аванстық төлем яғни тауар тиелгенге дейін; тауар тиелгеннен кейін, яғни
тауар үшін шоттары есептеу үшін шоттарды тікелей акцептеу жолымен; ірі
мәмілелер кезіндегі ішінара төлемдері.
Мерзімнен бұрын немесе мерзімі кейінге қалдырылған төлемдер шарттық
қатынастар аясында тараптардық қаржылық жағдайына зиян келтірілмейтіндей
естіп жасалуы керек.
Субъектілер; жеке өздеріне тиесілі қаражатты (зейнетақы, алимент,
жалақы, іс-сапар шығыстары, авторлық қалам ақы) жекелеген азаматтардың
атына; жалақы төлеуге арналған, банк мекемелерінде аударым алушының атын,
оның нөмерін, сондай-ақ қаражат шотқа аударылуға тиіс болса , онда ол
орналасқан банктің аты мен номерінің көрсетеді. Тапсырмаға қаражат
алушылардың тізбесі қоса беріледі, онда кім, қандай мақсаттарға ақша
алатыны көрсетіледі. Байланыс кәсіпорындарға жолданған әрбір аударым алушы
бойынша барлық аударымның жалпы сомасы төрт дана етіп жазылатын төлем
құжаттары келіп түскенен кейін төлейді.
Чектермен есеп айырысу- Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір тәсілі
болып табылады, онда төлем чек беруші аттас құжатын ұстаушыға беру жолымен
жасайды.Чек беру өз мәні бойынша чекті ұстаушының ақшалай міндеттемесі
орындау болып табылмайды, бірақ ол соны орындау үшін жазылған болса да.
Аталған міндеттемені орындау тек чек бойынша ақшаны алу кезде ғана болады.
Чектер жабылатын және жабылмайтын болып бөлінеді. Бұл кезде чектердің
төленетіндігі жөнінде банктердің кепілдік беруі мүмкін, оның ішінде
жабылмайтын чектер бойынша да . Чекті қолданумен байланысты банк пен чек
берушінің міндетімен құқығы чекті қолдану туралы жасалған келісім шарттың
негізінен шығады, яғни бұл келісім –шартта, банк өз клиенттерінеи чек
берушіге (заңды және жеке тұлға) чегін төлеуді, яғни чек берушінің
міндетін өзіне алады, ал клиенттер өз кезегінде банкі белгіленген
ережелерін сақтауға міндетті. Чек ұстаушылардың құқығы чек берушіден чекті
алған кезінен бастап пайда болды. Чектерге есеп айырысу шотының төлем
құжаттарына қол қою құқықығына ие тұлғалалар қолдарын қояды және
қолдарында кітапша иесінің мөрінің таңбасы болуы керек. Чектер жарамсыз
болып қалатындықтан чекте жазылғандарды түзету және өшіруге болмайды. Егер
чекті толтыру кезінде қателер жіберілсе, онда чекте және чектің
түбіршегінде қиғашынан бүлінген деп жазу жазылады, мерзімі қойылады және
кітапша иесінің қолы қойылады.
Чекті чек ұстаушы төлеуге чек жазылған күні қабылдайды және төлеуге
қабылданған қүннің ертеңіне чек ұстаушы арқылы қызмет көрсететін банкке
ұсынылуы тиіс. Чек кітапшасынан алынған чектің күшінде болу мерзімді,
жазылған қүнін есептемегенде, әдетте, 10 күннен аспайды.
Банк чек берушімен чекті қабылдамауына болады, егер де мынадай
жағдайлары анықталса:
- жазумен жазылған сомасы цифрмен көрсетілмеген болса;
- чектің мерзімі өтіп кетсе;
- төлем құжатында жасанды жазулардың белгілері (немесе түзеулер бар
болса);
- чек әртүрлі қолмен және әр түрлі сиямен жазылған болса;
- чектің қорғалу деңгейі оның талабына сай келмесе (қорғалу денгейі
бестен кем болмауы керек);
- чекте көрсетілген реквизиттер қате болса ;
- чектегі қойылған қолда үлгі ретінде қабылданған құжаттардағы қолмен
сәйкес келмесе;
- чектің жабу сомаллары жергілікті болмаса; чектің басқа дефектілері
бар болса;
Дефектісі бар чектер чек ұстаушыларға қолхат жазылып қайтарылады.
Чектің дефектілері табылса, банктің бас бухалтері ол туралы клиригнтік
палатаға хабарлайды, ал олар ондай чектердің өнделуін тез арада
тоқтатады. Бұндай дефектісі бар чектерге акт жасалады, ол төрт данада
болады:
Біріншісі – банкте қалса;
Екіншісі – көшірмесімен бірге ішкі істер органдарына беріледі;
Үшіншісі-Клиригтік палатаға беріледі
Төртіншісі – чекті беруші банке беріледі.
Мерзімі өтіп кеткен чек кітапшалары пайдаланбауына байланысты
чекті беруші банкке қайтарылады
Вексельдер арқылы есеп айырысу. Вексель — біржақты сөзсіз орындалатын
ақша міндеттемесін қамтитын қатаң нысанда белгіленген төлем құжаты. Ол жай
және аударма болып келеді.
Жай вексель (соло-вексель) — талап етуі бойынша немесе белгіленген
мерзімде келешекте вексельде көрсетілген ақша сомасын вексель ұстаушыға
төлейтіні туралы вексель ешқандай талқылауға жатпайтын міндеттемесінен
тұрады.
Аударма вексель (тратта) - вексель берушінің (трассатка) үшінші
тұлғаға (трассатка) бірінші вексель ұстаушыға (ремитентке) немесе оның
бұйрығы бойынша келешекте белгілі бір уақытта, не ұсынған кезде, вексельде
керсетілген ақшаны төлейтіні туралы басқаша ешбір шарт қойылмайтындығы
туралы міндеттемесі Аударма вексель өз табиғаты бойынша "бұйрыққа" ұқсас
болып келеді.
Вексель: құжат мәтініне (текстіне) енгізілген, құжат қай тілде
толтырылса, онда сол тілде "вексель" деп жазылған атауды, белгілі бір ақша
сомасын төлеуге еш нәрсемен негізделмеген бұйрықты; төлеуге тиісті тұлғаның
атауы - тек аударма вексельде, төлеу мерзімін, төлем жасалатын орнын
көрсетеді; кімге немесе кімнің бұйрығы бойынша төлем жасалатындығын, сол
тұлғаның атауын, вексель жасалған күн мен орнын көрсетеді және онда
вексельді берген тұлғаның қолы қойылады.
Жоғарыда көрсетілген талаптар құжатта тұтастай сақталмаса, тек
төмендегі белгіленген жағдайларды қоспағанда, вексельдің күші болмайды.
Төлем мерзімі көрсетілмеген вексель ұсынғанда талап етуі бойынша төленетін
вексель ретінде қарастырылады.
Ерекше нұсқауы болмаған кезде төлем жасаушымен қатар белгіленген орны,
төлем жасау орны және сонымен бірге төлем жасаушының тұратын орны болып
есептелінеді. Вексельдің жасалған орны көрсетілмеген жағдайда вексель
берушінің атымен катар белгіленген орында қол койылған болып танылады.
Аударма вексель вексель берушінің бұйрығы бойынша ақы төлеуге жататын
вексель ретінде берілуі мүмкін. Ол вексель берушінің өзіне немесе үшінші
тұлғаның есебінен берілуі мүмкін. Аударма вексель үшінші тұлға тұрған
жерде немесе төлем жасаушының тұратын жерінде немесе қандай да бір басқа
орында төленуі мүмкін.
Вексельде пайыздық мөлшерлеме (проценттік ставкасы) көрсетілуі тиіс,
мұндай нұскау болмаған жағдайда шартқа қол қойылмаған (жазылмаған) деп
саналады. Пайыздың есептелген кұні көрсетілмесе, аударма вексель жасалған
қүннен бастап есептелінеді.
Кез келген аударма вексельдің бұйрығы көрсетілмей берілсе де, ол
өзінің индоссаменті арқылы берілуі мүмкін.
Егер вексель беруші аударма вексельде "Бұйрыққа емес"' немесе осыған
ұқсас мағынанда сөз жазылса және ол құжат нысанын сақтаса, онда ол
қарапайым цессиямен берілуі мүмкін. Индоссамент вексель берушінің
пайдасына, не вексель бойынша міндетті басқа кез келген адамның пайдасына
вексельді акцептегеніне, не акцептемегеніне қарамастан төлем жасаушының
пайдасына, жасалуы мүмкін. Бұл тұлғалар, өз кезегінде, вексельді табыстай
алуына болады.
Индоссамент қарапайым, алдын ала ешбір келісім-шарт койылмаған болып
келеді. Оның шартты жағдайларының бірі шектелетін болса, онда оған қол
қойылмаған, яғни жазылмаған болып есептелінеді.
Индоссамент ұсынушыға бланктік күші бар индоссамент болып табылады.
Индоссамент аударма вексельде немесе оған қосылған параққа қол қойылуы
тиіс. Индоссамент аударма вексельде қаралған барлық құқықтарды иелік етеді.
Егер индоссамент бланктік болса, онда вексель ұстаушы бланкті өз атына
немесе басқа бір адамның атына толтыра алады; өз кезегінде вексельді банк
арқылы немесе басқа бір адамның атына табыстай алады; бланк толтырмай және
индоссамент жасамай-ақ вексельді үшінші адамға бере алады.
Егер басқаша кері шарт болмаса, индоссант акцепт пен төлемге жауап
береді. Ол кейінгі индоссаментке тыйым сала алады; бұл жағдайда вексель
кейінгі табысталған адамдардың пайдасына шешілсе де, ол олардың алдында
жауап бермейді.
Қолында аударма векселі бар тұлғаның құқығы үздіксіз бірқатар
индоссамент жасау арқылы негізделсе де, соңғы нндоссамент бланктік
болғанымен, заңды аударма вексель ұстаушы тұлға ретінде қарастырылады.
Бұл ретте сызылып тасталған индоссаменттер жазылмаған деп
есептелінеді. Бланктік индоссаменттен кейін басқа индоссамент жасалса,
соңғысына қол қойған тұлға бланктік вексельді сатып алған индоссамент болып
есептелінеді.
Аударма вексельді төлем мерзімі басталғанға дейін вексель ұстаушы
немесе қолында вексель тұрған қарапайым тұлға да төлем жасаушыға акцептеу
үшін тұрған жерінде ұсына алады.
Егер де төлем жасаушы өзінің келісімі туралы вексель ұстаушыға немесе
қол қойған адамдардың біріне хабарласа, онда ол олардың алдында өз
келісімінің шарттарына сәйкес өз міндеттерін орындаған болып саналады.
Аударма вексель бойынша төлем толықтай немесе вексель сомасының бір бөлігін
аваль арқылы қамтамасыз етуіне болады. Мұндай қамтамасыз етуді үшінші адам
немесе типті вексельге қол қойған адамдардың бірі бере алады.
Аволь аударма вексельде немесе қосымша парақта беріледі. Аваль
берілген орын көрсетілсе, онда ол жеке актімен де берілуі мүмкін. Ол "аваль
деп есептелсін" деген сөздермен немесе осындай мағанасы бар белгілі
мәтіндегі формуласымен білдірсе, онда оған аваль берген адам қол қояды.
Аваль үшін төлем жасаушы немесе вексель беруші қолын қоймаған болса,
аударма вексельдің бет жағына авальшының қойған қолы жеткілікті. Авальда ол
кімнің есебінен берілгені көрсетіледі. Ол көрсетілмеген жағдайда аваль
вексель беруші үшін берілген деп есептелінеді.
Авальшы ол үшін аваль берген адаммен бірдей жауап береді. Аударма
вексельге ақы төлей отырып, авальшы кепілдік берген адамға қарсы және
аударма вексельге байланысты осы соңғы тұлғаның алдында міндетті адамдарға
карсы вексельден туындайтын құқықтарды иеленеді.
Төлем карточкаларының есебі. Инкассациялау шығындарын қысқарту;
бухалтерияның жұмысын женілдету. Қазақстан әлемінің кез-келген нүктесінен
тез автоматталған ақша аударымын жасау мақсатында төлем карточкаларын
пайдалынылады.
Төлем карточкалары – ақша қаражаттарына электрондық терминал немесе
басқа ДЖА қондырғылары арқылы қол жеткізу, ондағы ақпараттар валютаны
айырбастауға, қолма қол ақшаны жасауға мүмкінді береді.
Төлем карточкалары: дебеттік, кредиттік және корпаративтік болып
бөлінеді.
Дебеттік карточкалар – қаржы шотындағы ақша сомасының шегінде оның
ұстаушысына төлем жасауына мүмкіндік береді және оны ұстаушылар, өздерінің
қарызын банк берген қаржы көлемінде төлей алады.
Кредиттік карточкалар бойынша банк берген қарыз сомасының шегінде оның
ұстаушылары төлем жасай алады.
Одан басқа кәсіпорын іс-сапарының шығыстарын төлеуге, офистік, үстеме
шығыстары үшін корпаративтік карточкаларын ашуына болады.
Корпаративтік карточкалар – бұл да төлем карточкалары, ол оны
ұстаушыға банкпен заңды тұлғалардың арасында жасалған келісім шарттың
негізінде беріледі.
Бүгінде әлемнің көптеген елдерінде ол қазірі шақтың қаржылық тетігі
(инструменті) ретінде 2 млрд. Карточкалар қолданыста жүр 30 жылдан астам
VISA және MASTER CARD халықаралық карточка жүйесі үлкен жетістіктерге
жетті. Сондықтан оны 14 млн.кәсіпорын төлем карточкалары ретінде өздерінің
қүнделікті өмірінде пайдалынылады. Олардың қатарына супермаркеттер, авио
компаниялар, ресторандар, түнгі клубтар, аяқкиім сататын дүкендер ж.т.б.
жатады.
Ай соңында барлық карточка ұстаушылары бойынша банк төлемдерінің
көшірмесі беріледі.
Төлем талап тапсырмалары арқылы есеп айырысу. Төлем талап тапсырмасы
тауарладырды алғанда, жұмысты орындағанда, қызмет көрсеткенде
бенифициарлардың ақшаны төлеушіге жіберген талабы болып табылады.
Бейнифициар төлем талап тапсырманы банкке ұсынады және төлем талап
тапсырмалары бөлінгеннен банктердің нысанында тиісті реестрлеріне
тіркеледі.
Төлем талап тапсырмасы реестрмен бірге бенифицар банкісіне ұсынылады,
ал бейнифицар барлық реквизиттердің толық толтырылғанын тексеріп, төлем
талап тапсырманы ақша жіберуші банке бағыттайды. Негізінен алғанда, олар
екі данада толтырылады, біріншісі банкте қалдырылады да, оның электрондық
көшірмесі бенифицарға жіберіледі, ал екіншісі иесіне, яғни ақшаны
жіберушіге қол қойылып, штамп басылып қайтарылады.
Егер де бенифицарға қызмет көрсететін де, ақшаны жіберуші де бір банк
болса, бенифицар банкісін жанай өтіп, төлем талап тапсырмасы реестрсіз
бірден жіберушінің банкісіне ұсынылады.
Егер де төлем талап тапсырманы орындау үшін қажеттті ақша қаражаты
болмаса, онда төлем талап тапсырманы сақтау мерзімі және реестірінің
мерзімі бөлініп төленуі мүмкін. Сондықтан алушы банк тек акцептелген немесе
акцепті етпейтін бөлігін ғана сақтауы мүмкін.
Осы туралы төлем талап тапсырманың бет жағынан белгі соғады.
Төлем талап тапсырмаларына толық немесе ішінар ақы төлеуден бас тарту
кезде ол туралы оған қызмет көрсететін банкке 3 қүннің ішінде хабарлайды.
Талап тапсырма құжаттарымен қоса оған берілген тиеу құжаттарын және
төленбейтін бөлігі туралы хабарламасымен бірге тікелей жабдықтаушыға
қайтарылады.
Төлеушілердің келісімісіз олардың шоттарынан қаражаттарды аудару
немесе есептен шығару төлеушілердің келісімін олардың шоттарынан
қаражатты аудару немесе есептен шығару тек соттың шешімімен, банктің
өкімімен, не мына төмендегі орындау құжаттары негізінде қолданылып жүрген
заңдарда көзделген жағдайларда жүргізіледі; банкті өндіріп алу жөніндегі
өкімі; несиені пайдаланғаны үшін еспетелген пайыздары және есепке қате
алынған сомалары; кепілші шотының қарыз берешегінің өтелмеген сомалары;
соттар берген орындау қағаздары; соттың шаруашылық істері жөніндегі
алқаларының бұйрықтары; нотариус жүргізген орындау жазбалары; салық
органдарының салықтар және басқа да міндетті төлемдер бойынша қосымша
салықтары; сондай-ақ заңда көзделген айып пұлдары; өсімдері және өзгеде
өндіріп алынатын санкциялары туралы өкімдері; қолданылып жүрген заңдарға
сәйкес жұмыс берушілерден өндіріліп алынатын айыппұлдардың және өзгеде
санкциялардың сомасы; кәсіпорынның кінәсін жұмыспен байланысты және субъект
әкімшілігінің кінәсін жарақаттануы немесе денсаулығының өзгеде зақымдалуы
салдарынан жұмысшы немесе қызметші қайтыс болған жағдайда шеккен залалда
өтеу соммасын өндіруге берілген сот шешімі; сақтандыру компаниясының
сақтандыру куәлігі , ҚР Кедендік органдарының өкімі.
Салық төлеушілердің берген төлем кепілхаттары мен салық органдарының
инкассалық өкімдері негізінде бюджетке төленетін төлемдерді төлем
кепілхаттарының берген қүнінен бастап банктер кезек күттірмей-ақ жүзеге
асырады. Банктің аталған кепілхаттардың орындалуын кідіртуге құқығы жоқ.
2.Ақша қаражатын есепке алуды жүзеге асыру
2.1. Ақша қаражатын есепке алуды ұйымдастыру .
Ақша қаражатын есепке алу төртінші және тоғызыншы бухгалтерлік
стандарттар бойынша есептеледі. Бұл стандарттар келесідей бөлімдерден
тұрады:
1.Мақсаты және жұмыс істеу аумағы.
2.Анықтамасы
3.Ақша қаражатының қозғалыс есебін ашу.
4.Шетел операция ларын жасалған валюталық есеп.
Бұл стандарттың мақсаты ақша қаражаттының қозғалысының есебінің ретін
анықтау. Оларға келесілер кіреді:
Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп – заңды тұлғалардың қаржылық
есебіндегі өзгерістерді оны пайдаланушылар бағалау үшін ақша қаражатының
келіп түсуі мен шығындалуын есепті кезеңде операциялық, инвестициялық және
қаржылық қызметке байланысты ақпаратпен қамтамасыз етіледі. Заңды тұлғалар
ақша қаражатының қозғалысы туралы есебі берілген стандарт бойынша
құрастырылады және есепті кезеңдегі қаржылық есеп бергенде жасалады.
Ақша қаражаты – ол банк счетындағы және кассадағы қолма-қол ақша
болып табылады. Ақша қаражатының қозғалысы –ақша қаражатының келіп тусуі
мен шығындалуы. Жедел қызмет заңды тұлғалардың табыс табу мақсатындағы
қызмет, инвестициялық және қаржылық қызметке жатпайтын қызмет.
Инвестициялық қызмет – ұзақ мерзімді активтердің сатып алынуы және
сатылуы.
Қаржылық қызмет нәтижесі – меншікті және қарыз капиталының өзгерісі
болып табылатын заңды тұлғаның қызметі.
Қаржылы бойынша есепті – есепті кезеңнің операциялық, инвестициялық
және қаржылық қызметінің деректерінен тұрады. Заңды тұлғаның қызметінің
жіктелуі, пайдаланушыларды ақпаратпен қамтамасыз етеді және заңды тұлғаның
қаржылық жағдайына аталған қызмет түрлері қалай әсер ететінін көрсетеді.
Ақша қаражатының есебі заңды тұлғалардың операциялық қызметінде
келесі әдісті қолданып ашады:
1.Тура әдіс - ол бойынша ақша түсімдері мен төлемдердің негізгі түрлері
көрсетіледі.
2.Жанама әдіс –ол ағымдық активтермен міндеттемелердің күмәнді операциялық
инвестициялық және қаржылық қызметінің нәтижесі болып табылатын табыспен
шығындардың өзгеруіне байланысты түзетілетін таза табыс немесе шығын.
Заңды тұлғалардың ақша қаражаттарының келіп тусуі мен төленуі жалпы
жиынтық түрлерімен инвестициялық және қаржылық қызметке, мүмкін болған ақша
қаражатының қозғалысы нетто негізінде ашылады. Ақшаның келіп тусуі мен
төленуі клиенттер арқылы негізінде ашылады және ақша қаражатының қозғалысы
заңды тұлғаның қызметін емес клиенттінің қызметінде көрсетіледі. Ақшаның
тез айналатын түсімдері және баптары бойынша төлемдер тез арада өтелуі
тиіс.
Нетто негізінде келесілер ашылуы мүмкін:
1.Инвестициялық қордың сатып алынуы және сатылуы;
2.Төлем мерзімі үш айдан аспайтын басқа да мерзімді заемдар.
Еншілес басқа да заңды тұлғалардың сатудан және сатып алудан болатын
ақша қаражатының қозғалысы бөлек ашылады және инвестициялық қызмет ретінде
жіктеліп келесідей ашылады:
1.сатып алу немесе сатудың жалпы құны;
2.сатып алу немесе сатудың жалпы құнының ақша қаражатымен төленген бөлігі;
3.берілген заңды тұлғаға тиесілі алу немесе сатудың ақша қаражаты сомасы;
4.әрбір негізгі категория бойынша ақша қаражатынан бөлек сатып алынған
және сатылған активтермен міндеттелердің сомасы.
Шетел валютасындағы жасалған опреациялардың ақша
қаражатының қозғалысы операция жасалған күнгі Қазақтан Республикасының
Ұлттық Банкмен белгіленген айырма Бағамын қолдану арқылы Қазақстан
Республикасының валютасымен көрсетіледі. Төтенше жағдайдың сипатына
байланысты операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметтен болған ақша
қаражатының қозғалысын төтенше жағдайда бөлек ашылады.
Девиденттерден пайыз алу және төлеу негізіндегі ақша
қаражатының қозғалысын бөлек ашу керек және оларды бір есепті кезеңнің
келісіміне операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметінің ақша
қаражатының қозғалысы ретінде жіктеледі.
Табыс салығын төлегенде болатын ақша қаражатының қозғалысы
бөлек ашылады және инвестициялық және қаржылық қызметінің нәтижесі ретінде
анықталады, операциялық қызметтен болатын ақша қаражатының қозғалысы болып
жіктеледі. Ақша қаражатын қолданғанда талап етпейтін инвестициялық және
қаржылық операциялар түсіндірмелік парақта бөлек ашылып ақша қаражатының
қозғалысы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz