Жедел іздестіру қызметінде қолданылатын жалпы іс шаралар
1. КІРІСПЕ
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Жалпы және арнаулы жедел.іздестіруді жүргізудің шарттары;
2.2. Жедел.іздестіру шараларының тактикасы;
2.3. Құқыққа қайшы әрекеттердің іздерін анықтау, жасырын белгілеу және алу, оларды алдын ала зерттеу;
3. ҚОРЫТЫНДЫ
4. ҚОЛДАНЫЛҒАН ІДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Жалпы және арнаулы жедел.іздестіруді жүргізудің шарттары;
2.2. Жедел.іздестіру шараларының тактикасы;
2.3. Құқыққа қайшы әрекеттердің іздерін анықтау, жасырын белгілеу және алу, оларды алдын ала зерттеу;
3. ҚОРЫТЫНДЫ
4. ҚОЛДАНЫЛҒАН ІДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Жедел-iздестiру iс-шаралары жалпы және арнаулы болып бөлiнедi. Жалпы жедел-iздестiру iс-шаралары мыналар болып табылады: адамдарға сауал қою; азаматтармен жария және жасырын қатынастар орнату, оларды жедел-iздестiру қызметiне пайдалану; енгiзу; қылмыстық iс-әрекеттi имитациялайтын мiнез-құлық таныту; астыртын кәсiпорындар мен ұйымдар құру; бақыланатын өнiм беру; заңмен қорғалатын жеке өмiрге, тұрғын үйге қол сұғылмауын, өзiнiң және отбасының құпиясын, сондай-ақ жеке салымдары мен жинаған қаражатының, жазысқан хаттарының, телефон арқылы сөйлескен сөздерiнiң, почта, телеграф арқылы және басқа да жолдармен алысқан хабарларының құпиялылығын қозғамайтын мәлiметтер алу үшiн техникалық құралдарды қолдану;анықтамалар алу; үлгiлердi алу; жедел сатып алу; iздеу-қызмет иттерiн пайдалану; жеке адамды белгiлерi бойынша iздеу және ұқсастыру; ақпаратты заңсыз алып тастау қондырғыларын iздеу;құқыққа қарсы әрекеттер iздерiн табу, жасырын орнықтыру және алып қою, оларды алдын ала зерттеу; қылмысты әзiрлеушi, жасаушы немесе жасаған адамның iзiне түсу және оны ұстау; ұсталған адамдарды жеке тексерудi, олардың жанында болатын, қылмыстық әрекетке қатысты болуы мүмкiн заттар мен құжаттарды қарауды және алып қоюды, сондай-ақ тұрғын жайларды, жұмыс орындары мен өзге де орындарды тексерудi, көлiк құралдарын тексерудi куәгерлердiң қатысуымен жүзеге асыру.
Терроризмге қарсы операцияны жүзеге асыру барысында жеке тексеру және жеке тұлғаның жанында болатын заттарды тексеру, көлiк құралдарын тексеру, оның iшiнде техникалық құралдарды қолдана отырып тексеру куәгерлердiң қатысуынсыз жүргiзiлуi мүмкiн; қарулы қылмыскерлердi қолға түсiру жөнiндегi операцияларды жүргiзу; байқау.
Арнаулы жедел-iздестiру iс-шаралары мыналар болып табылады: почта-телеграф жөнелтiлiмдерiн бақылау; байланыс желiлерiндегi жедел iздеу; бейне-, аудиотехниканы немесе өзге де арнаулы техникалық құралдарды пайдалана отырып, сөздердi жасырын тыңдау және жазып алу, телефондар және басқа да сөйлесу құрылғылары арқылы жүргiзiлетiн сөйлесулердi тыңдау және жазып алу, сондай-ақ телефон арқылы жүргiзiлген сөйлесулер туралы мәлiметтер алу;байланыстың техникалық арналарынан, компьютер жүйелерiнен және өзге де техникалық құралдардан ақпаратты алып тастау; жедел кiру.
Терроризмге қарсы операцияны жүзеге асыру барысында жеке тексеру және жеке тұлғаның жанында болатын заттарды тексеру, көлiк құралдарын тексеру, оның iшiнде техникалық құралдарды қолдана отырып тексеру куәгерлердiң қатысуынсыз жүргiзiлуi мүмкiн; қарулы қылмыскерлердi қолға түсiру жөнiндегi операцияларды жүргiзу; байқау.
Арнаулы жедел-iздестiру iс-шаралары мыналар болып табылады: почта-телеграф жөнелтiлiмдерiн бақылау; байланыс желiлерiндегi жедел iздеу; бейне-, аудиотехниканы немесе өзге де арнаулы техникалық құралдарды пайдалана отырып, сөздердi жасырын тыңдау және жазып алу, телефондар және басқа да сөйлесу құрылғылары арқылы жүргiзiлетiн сөйлесулердi тыңдау және жазып алу, сондай-ақ телефон арқылы жүргiзiлген сөйлесулер туралы мәлiметтер алу;байланыстың техникалық арналарынан, компьютер жүйелерiнен және өзге де техникалық құралдардан ақпаратты алып тастау; жедел кiру.
1. ҚР қылмыстық іс жүргізу кодексі 2007 ж Баспа
2. ҚР “Жедел іздестіру қызметі туралы” Заңы 1994 ж ( өзгертулер мен толықтырулар енгізілген 2004-2007 ж)
3. ҚР “ Қылмыстық іс жүргізуге қатысушы тұлғаларды мемлекеттік қорғау туралы” Заңы 2000 ж.
4.Материалы к изучению курса уголовное право: Особенная часть:Сб.постановлений Пленума Верховного Суда РК:Учеб.пособие/ сост.Саматова Г.Б.Алматы, 1999.
2. ҚР “Жедел іздестіру қызметі туралы” Заңы 1994 ж ( өзгертулер мен толықтырулар енгізілген 2004-2007 ж)
3. ҚР “ Қылмыстық іс жүргізуге қатысушы тұлғаларды мемлекеттік қорғау туралы” Заңы 2000 ж.
4.Материалы к изучению курса уголовное право: Особенная часть:Сб.постановлений Пленума Верховного Суда РК:Учеб.пособие/ сост.Саматова Г.Б.Алматы, 1999.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Реферат
Тақырыбы: Жедел іздестіру қызметінде қолданылатын жалпы іс шаралар
Орындаған: Иргебекова Ф.Б.-сырттай бөлім,2-курс
Тексерген: Даубасова Сулушаш Шинжрхановна
Алматы 2017ж.
ЖОСПАРЫ:
1. КІРІСПЕ
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Жалпы және арнаулы жедел-іздестіруді жүргізудің шарттары;
Жедел-іздестіру шараларының тактикасы;
Құқыққа қайшы әрекеттердің іздерін анықтау, жасырын белгілеу және алу, оларды алдын ала зерттеу;
1. ҚОРЫТЫНДЫ
2. ҚОЛДАНЫЛҒАН ІДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Жедел-iздестiру iс-шаралары жалпы және арнаулы болып бөлiнедi. Жалпы жедел-iздестiру iс-шаралары мыналар болып табылады: адамдарға сауал қою; азаматтармен жария және жасырын қатынастар орнату, оларды жедел-iздестiру қызметiне пайдалану; енгiзу; қылмыстық iс-әрекеттi имитациялайтын мiнез-құлық таныту; астыртын кәсiпорындар мен ұйымдар құру; бақыланатын өнiм беру; заңмен қорғалатын жеке өмiрге, тұрғын үйге қол сұғылмауын, өзiнiң және отбасының құпиясын, сондай-ақ жеке салымдары мен жинаған қаражатының, жазысқан хаттарының, телефон арқылы сөйлескен сөздерiнiң, почта, телеграф арқылы және басқа да жолдармен алысқан хабарларының құпиялылығын қозғамайтын мәлiметтер алу үшiн техникалық құралдарды қолдану;анықтамалар алу; үлгiлердi алу; жедел сатып алу; iздеу-қызмет иттерiн пайдалану; жеке адамды белгiлерi бойынша iздеу және ұқсастыру; ақпаратты заңсыз алып тастау қондырғыларын iздеу;құқыққа қарсы әрекеттер iздерiн табу, жасырын орнықтыру және алып қою, оларды алдын ала зерттеу; қылмысты әзiрлеушi, жасаушы немесе жасаған адамның iзiне түсу және оны ұстау; ұсталған адамдарды жеке тексерудi, олардың жанында болатын, қылмыстық әрекетке қатысты болуы мүмкiн заттар мен құжаттарды қарауды және алып қоюды, сондай-ақ тұрғын жайларды, жұмыс орындары мен өзге де орындарды тексерудi, көлiк құралдарын тексерудi куәгерлердiң қатысуымен жүзеге асыру.
Терроризмге қарсы операцияны жүзеге асыру барысында жеке тексеру және жеке тұлғаның жанында болатын заттарды тексеру, көлiк құралдарын тексеру, оның iшiнде техникалық құралдарды қолдана отырып тексеру куәгерлердiң қатысуынсыз жүргiзiлуi мүмкiн; қарулы қылмыскерлердi қолға түсiру жөнiндегi операцияларды жүргiзу; байқау.
Арнаулы жедел-iздестiру iс-шаралары мыналар болып табылады: почта-телеграф жөнелтiлiмдерiн бақылау; байланыс желiлерiндегi жедел iздеу; бейне-, аудиотехниканы немесе өзге де арнаулы техникалық құралдарды пайдалана отырып, сөздердi жасырын тыңдау және жазып алу, телефондар және басқа да сөйлесу құрылғылары арқылы жүргiзiлетiн сөйлесулердi тыңдау және жазып алу, сондай-ақ телефон арқылы жүргiзiлген сөйлесулер туралы мәлiметтер алу;байланыстың техникалық арналарынан, компьютер жүйелерiнен және өзге де техникалық құралдардан ақпаратты алып тастау; жедел кiру.
2.1. Жалпы және арнаулы жедел-іздестіруді жүргізудің шарттары
Адамдардың азаматтығы, жынысы, ұлты, тұрғылықты жерi, әлеуметтiк, лауазымдық және мүлiктiк жағдайы, қандай қоғамдық бiрлестiктерге жататындығы, дiнге қатынасы мен саяси сенiмi, егер заңмен өзгеше белгiленбесе, Қазақстан Республикасының аумағында оларға қатысты жедел-iздестiру шараларын жүргiзуге кедергi бола алмайды. Жалпы және арнаулы жедел-iздестiру iс-шараларын жедел-iздестiру қызметiн жүзеге асырушы барлық органдар өздерiне жүктелген мiндеттерге сәйкес жүргiзедi.
Жедел-iздестiру қызметiн жүзеге асырушы органдар Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгi қылмыстық-атқару жүйесiнiң мекемелерiнде жедел-iздестiру iс-шараларын қылмыстық-атқару жүйесiнiң уәкiлеттi органымен немесе оның аумақтық бөлiмшесiмен өзара iс-қимыл жасаса отырып жүргiзуге құқылы.
Қазақстан Республикасы Президентi Күзет қызметiнiң жедел қамтамасыз ету объектiлерiндегi және күзет iс-шараларын жүргiзу аймағындағы жедел-iздестiру iс-шаралары Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметiмен келiсiм бойынша жүзеге асырылады. Жедел-iздестiру шараларын жүргiзуге құқығы бар қызметтердiң, бөлiмшелердiң және қызметкерлер санаттарының тiзбесiн жедел-iздестiру қызметiн жүргiзушi органдардың басшылары белгiлейдi.
Арнаулы жедел-iздестiру iс-шаралары:
1) егер күдiктi, айыпталушы үшiншi бiр адамның телефонын немесе өзге де сөйлесу құрылғысын пайдаланады деген мәлiметтер болса немесе егер үшiншi бiр адам күдiктiге, айыпталушыға арналған не басқа адамдарға беру үшiн күдiктiден, айыпталушыдан ақпарат алады деген мәлiметтер болса, Қазақстан Республикасы Қылмыстық iс жүргiзу кодексiнiң 237-бабының бiрiншi бөлiгiнде көрсетiлген қылмыстар туралы қылмыстық iстер бойынша күдiктiге, айыпталушыға не үшiншi бiр адамға қатысты; тергеуден, анықтаудан, соттан жасырынып жүрген және Қазақстан Республикасы Қылмыстық iс жүргiзу кодексiнiң 237-бабының бiрiншi бөлiгiнде көрсетiлген қылмыстарды жасағаны үшiн қылмыстық жауаптылықтан жалтарып жүрген, сондай-ақ хабарсыз кеткен адамдарды iздестiру жөнiндегi шараларды жүзеге асыру үшiн тек қана прокурордың санкциясымен жүргiзiледi. Ауыр және аса ауыр қылмыстарды, сондай-ақ ұйымдасқан қылмыстық топтар, қылмыстық қоғамдастықтар (қылмыстық ұйымдар) әзiрлеп және жасап жатқан қылмыстарды анықтау, олардың алдын алу, жолын кесу және ашу мақсатында арнаулы жедел-iздестiру iс-шаралары көрсетiлген санаттағы қылмыстарға қатысы бар тексерiлетiн адамдарға қатысты прокурордың санкциясымен жүргiзiледi.
Мұндай iс-шараларды жүргiзуге санкцияны жедел-iздестiру қызметiн жүзеге асыратын органдардың қаулысы бойынша Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры мен оның орынбасарлары, Бас әскери прокурор, облыстық және оларға теңестiрiлген прокурорлар бередi. Көрсетiлген барлық органдардың мiндеттердi шешуi үшiн байланыс желiсiн пайдаланумен байланысты арнаулы жедел-iздестiру iс-шараларын техникалық жағынан Қазақстан Республикасының ұлттық қауiпсiздiк органдары жүзеге асырады, бұл үшiн оларға қажеттi күш пен қаражат бөлiнедi. Қазақстан Республикасының әскери қауiпсiздiгiн және күзетiлетiн адамдардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету мүддесiнде Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлiгiнiң әскери барлау органдары және Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметi Қазақстан Республикасының аумағында байланыс қызметтерi мен құралдарын беретiн жеке және заңды тұлғалардың стационарлық аппаратурасына қосылуды болғызбайтын телекоммуникациялар желiлерiн пайдалана отырып, арнаулы жедел-iздестiру iс-шараларын жүзеге асыруға құқылы.
Барлау ақпаратын алу мақсатында байланыс желiлерiн пайдаланумен байланысты арнаулы жедел-iздестiру iс-шараларын техникалық жағынан сыртқы барлау саласындағы уәкiлеттi орган жүзеге асырады. Қазақстан Республикасының қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету, шет мемлекеттер мен шетел ұйымдарының арнаулы қызметтерiнiң барлау-бүлдiру мақсатында қол сұғушылықтарын, сондай-ақ халықаралық терроризмдi анықтау, алдын алу және болдырмау мақсатында тек қана барлау және қарсы барлау ақпаратын алу үшiн арнаулы жедел-iздестiру iс-шаралары Қазақстан Республикасының бас прокурорымен келiсiлген тәртiппен жүзеге асырылуы мүмкiн. Жекелеген адамдардың өмiрiне, денсаулығына, меншiгiне қауiп төнген жағдайда олардың өтiнiшi немесе жазбаша келiсiмi бойынша жедел-iздестiру қызметiн жүргiзушi орган басшысы бекiткен қаулы негiзiнде, 24 сағаттың iшiнде мiндеттi түрде прокурорды хабардар ете отырып, қаулы шығарылған кезден бастап олардың телефондары немесе басқа да сөйлесу құрылғылары арқылы жүргiзiлетiн сөйлесулердi тыңдауға және жазып алуға рұқсат етiледi. Кейiнге қалдыруға болмайтын әрi ауыр және аса ауыр қылмыстар жасауға әкеп соғуы мүмкiн жағдайларда жедел-iздестiру қызметiн жүзеге асырушы тиiстi орган басшыларының бiреуiнiң дәлелдi қаулысы негiзiнде прокурорды хабардар ете отырып және қаулы шығарылған кезден бастап жиырма төрт сағат iшiнде кейiннен санкция ала отырып, арнаулы жедел-iздестiру iс-шараларын жүргiзуге жол берiледi. Бұл ереже судьяларға қатысты арнаулы жедел-iздестiру iс-шараларын жүргiзу кезiнде қолданылмайды. Судьяға қатысты арнаулы жедел-iздестiру iс-шаралары прокурордың санкциясымен ғана жүргiзiлуi мүмкiн.
Арнаулы жедел-iздестiру iс-шараларын жүргiзуге санкция алу кезiнде прокурорға құпия көмекшiлер мен штаттағы жасырын қызметкерлердiң жеке басы туралы мәлiметтердiң құпиясын ашуға мүмкiндiк бермейтiн нысанда және мазмұнда оларды жүргiзу үшiн негiздеме материалдар табыс етiледi. Арнаулы жедел-iздестiру iс-шарасының нәтижесi туралы оны жүргiзуге санкция берген прокурор хабардар етiледi. Жасырын жедел-iздестiру шараларын ұйымдастыру және оларды жүргiзу тактикасы "Мемлекеттiк құпиялар туралы" Қазақстан Республикасының Заңы негiзiнде Қазақстан Республикасының Үкiметi бекiтетiн Құпияландыруға жататын мағлұматтар тiзбесiне сәйкес қызметтiк, әскери және мемлекеттiк құпияны құрауы мүмкiн.
2.2. Жедел-іздестіру шараларының тактикасы
Жедел-іздестіру шараларынын тактикасы қылмыстылықпен күрес міндеттеріне ең тиімді және оңтайлы қол жеткізуді қамтамасыз ететін ғылыми нсгіздслген занды амалдар жүйесінс нсгіздслсді. Жедел-тактикалык амалдарды қолдану жағдайлары сң маныздылары олардың қолданылуының ұйғарындығын айқындайтын заңдылық болып табылатын бірқатар талаптарға міндетгі турдс сәйкесқажет.
Ұйғарындық жедел-іздестіру шараларын жүзеге асырудың тактикалық амалдары мен ұсыныстарын қолдану принципі рстіндс өзінің сипаты, мазмұны мен мақсаттылығы бойынша бұл амалдар .мен ұсыныстар заңнамаға сәйкес кслуі тиіс, ал олардың қолданылуы заңдылықтың талаптарына жауап бсруі тиіс дсгсннсн тұрады.
Жедел-іздесстіру қызметіндегі тактикалык амалдар мен ғылыми-техникалық құралдардың ұйғарындығын олардың қолданылуының мүмкіндігін шсшу кезіндегі нсгізгі принцип деп ессптегсн жөн.
Р.С.Белкин жедел-тактикалык амалдарға толық сәйкес келетін
тактикалық-криминалды амалдарға қойылатын бірқатар негізгі талаптарды тұжырымдап бсрді. Олардың қатарына кслісілср жатады:
1)ұйғарындык, яғни заңнамалар мен моральдық-этикалық нормалар тұрғысынан зандылық;
2)ғылыми негізделгендік;
3)тактикалык амалдың мақсатқа лайықтылығы, яғни оның нақтылы тергеу нсмсее оперативті жағдайға тәуелділігі, нақтылы мақсатпен камтамасыз етілуі;
4)тиімділік. Және дс оның қолданылуының нөтижесінде белгілі нәтижсгс қол жеткізіледі деген сенім болған жағдайда ғана ұсынылып қолданылуы мумкін.
5)үнемділік. Жәнс де мақсатқа күш пен құралдардың күтімді жұмсалумен қол жеткізуді камтамасыз стуі тиіс.
Бұған ЖІҚ туралы Заңынан шығатын тағы бір маңызды талапты қосқан жөн: тактикалык амалдың ұйғарындығы заңдармен көзделген жағдайлардан басқа, нақты жедел-іздестіру шараларымен жүргізу тактикасы, мемлекеттік және өзгсде заңмен қорғаулы құпияны құрайтын ақпарат алу көздері мен әдістері жөніндегі мәлімсттсрді жария етуге жол берілмейтінін ұйғарады.
Атап көрсстілген барлық талаптар тұтас алғанда жүйені құрайды және жағдайда бір-бірімен кайшы кслмеуге тиіс.
Пікір таластыратын мәселенің бірін қозғап кетсйік. Кейде мақсатқа лайықты жедел-тактикалық амал мен қылмысқа қатыс - тылығы бар дсп ұйғарылған опсративті жағынан қызықты болып көрінетін адамды болдырмайтын алдап-арбау арасында айқын шекара өткізу қиын. Сонымен біргс оперативті құлық элементісіз ксйдс қыл мыскерлердің ниеттері мен іс-әрекеттерін біліп-түсіну мүмкін емес. Сондықтан бұл жердс құқық пен мораль мәселслсрі тығыз тұтасады, ал оперативті қызметкердсн жоғары кәсіби шеберлік талап етілсді.
Жедел-тактикалық амалдарды жүргізу кезінде құлыққа жол берілу жайында сөз еткенде, біз осы сөзбен адам ақыл-ойын теріс қана емес, сондай-ақ жағымды қасисттсрінің және іс-әрекеттерінің де белгіленетініне негізделеміз. "Қу" деген сөз басқалардың қатарында өзінің шынайы ниеттерін жасыратын, ойлап тапкыш, бір нәрседе шебср дегсн мағына бсрсді. Мысалы, ЖІҚ туралы Заң қызметкерлердің, қылмысты ортаға енуін бслгілейді. Шынайы нистін жасырмай, тапқырлық, қулық көрсетпей осыған қол жсткізуге болады ма екен. Тағы бірнеше мысалдар бар.
Бопсалаушыларды қылмыс үстіндс ұстау бойынша операция жүргізу кезінде опсративті қызмсткер жәбірленушіге қылмыскерлермен кездесу орнына келіп, оларға талап еткен ақшаны немесе муляжды тапсыруға тапсырма береді. Осы сәттс ұстау тобы тұтқындау жүргізуге тиіс. Сонымен, операпияның осы бөлігі eгeр қылмыскер оперативті қызмсткерлердің ниетін біле алмаса табысты болады. Жедел-іздестіру шараларының міндеттеріне қол жеткізу, қамтамасыз ететін осы секілді қулыққа заң тұрғысынан да, мораль тұрғысынан да жол беріледі.
Бұл орайда өткенде белгілі болған тыңшы А.Ф. Кошконың пікіріне көңіл бөлмеуге болмас. 1917 жылғы төңкеріске дсйін ол Рига, Мәскеу, Ресей тыншылық полициясын басқарған. 1920 жылдан кейін Парижге қоныс аударып, онда полициясының криминалды бөліміне кеңесшілік жасады. Өзінің "Пинкерто құрбандары" (Таллин, 1990 ж.) атты кітабында автор өз естеліктеріндс оқырмандарға қылмысты әлсмнің ойлап тапқыштығын сол сияқты "... менің бсйшара кейіпкерлерімнің қылмысты құмарлықтарын кетіру" үшін иек артуға мәжбүр болған амалдарды көрсететін бірқатар үлгілер беретіндігін жазады.
А.Ф. Кошконың өзі болса, тыңшьлық жұмыста қолданылатын кейбір амалдардың этикалық жақтарын бағалауға өзара сын жолымен келеді. Көпшілік мақұлдаған тәжірибені ақтау үшін ол "... кейінгісі үшін өлім қауіп-қатерімен жиі кездесетін қылмыстық әлеммен күрес онда тең болмаса да, бірақ "қарсыласына" сай келетін қаруды қолданылуы жағдайында ғана жемісті болатынын еске сала кетейін деп жазады. Дұрысын айтқанда, - дейді автор өзінің бойында моральдың ең қарапайым көріністерін ұмыт кылып, зұлымдықты барлықжексұрындық көріністерімен табынуға мадақтағандарға қатал этика талаптарын қолдану жайында анық айтуға болар ма?"
Әрине заңдылық бәрінен де жоғары. Және ең алдымен занд болатын нәрсеге ғана мақсатқа лайық. Біз этиканың "қос стандартың жөнінде де әңгіме қылмаймыз. Сонымен бірге көптеген тактикалық амалдар, тактикалық комбинациялар мен операциялар кейде мысалы, кылмысты ойластырып жатқан адамды, сезіктіні, айыпкерді бағыттан адастыруға бағытталған амалдар жиынтығынан тұратын, формальді түсіндіру тұрғысынан қатал этиканың бұзылуы деп қарастырылуы мүмкін екендігін тура айту ксрск.
Аманаттарды ұстап алған адаммен келіссөздср жүріп жатқан жағдайды көз алдымызға елестетейік. Біртіндеп оның талаптары қанағаттандырылады:
ақша, кару-жарақ беру және т.б. Сонымен бірге жасырын түрдс аманаттағы адамды босату және күш арқылы қылмысксрді снайпсрдің оқ атуымен өлтіругс шейін қолға түсіру бойынша операция дайындалып жатыр. Бұл жағдайда әділ сот органдары тарапынан нистін жасыру этикаға жатады ма жоқ па Келіп түскен өтініш негізінде аса ірі көлемдегі параны бопсалаушының әрсксттерін жедел жолмен бақылай отырып, қылмыскерді қылмыс үстіндс ұстау үшін оған қажетті ақша жинай алмагандықтан қуыршақ яғни боялмағандықтан ақша көлсмін тапсыруды дайындау этикаға жата ма?
Мысал үшін қылмыскерді, сезіктіні, айыпксрді ұстау ксзінде торуыл секілді тактикалык амалды пайдалану жағдайын тағы да қарастырайық. Торуыл -- бұл қылмыс жасады дсп сезікті болган тұлғаны немесе айыпкерді кснеттен ұстап алу мақсатында күштер құралдардың жасырын орналасуы. Торуыл -- қылмыскср үшін хабардар болмауына, ссептеуде жібсргсн қателіктеріне. Жүріс-тұрысындағы қатсліктеріне көздслгсн қақпанның дәл өзі. Этикаға формальды абстрактілі көзқарас тұрғысынан торуыл этикалық нормалардың қатал әлемімен толық үйлссс бермсйді.
Осы сұракқа бір мағыналы жауап беруге болатын секілді. Бүл жағдайдағы іс-әрексттер заңды, сондай-ақ этикаға сай, өйтксні құқық қорғау органының Қазақстан Рсспубликасынын Конституциясында көздслгсн адам, оның өмірі, құқық тары мен бостандықтары болып табылатын асыл қазынаны қорғауға бағытталған.
Жедсл-іздестіру шараларын жүргізу ксзінде моральдіқ нормалардың көрініс бсруінің өзінс тән срскшелігі олардьң сапасы өзгертпсйді, оларды жсдсл-іздсстіру қызмсті субъектілсрінін ерекше өнегс л і н о рмаларына айналдырмай д ы.
Жсдсл-іздсстіру шаралары азаматардың құкықтары мен мүдделсрінің шектелуімен , осы құқыктарға қол сұғумен шарасы ксздесуінс байланысты заң шығарушы оларға қашан жол берілстін жағдайларды дәлмс-дәл анықтайды, осы шаралардың көлемі ме шсгін бслгілсйді.
ЖІҚ туралы Заңында жсдсл-іздестіру шараларына таралаты жалпы жедел-іздестіру қызмстіндсгі шектеулср айтарлыктай айқын баяндалған. Заңмен :
-аса қажет және қорғаныс қажст болған жағдайдан басқа рсттсрдс азаматтардың өмірінс, дснсаулығына мен мүлкіне нақтылы қатер төндірстін іс-әрсксттср жасауға;
-қандай да бір саяси партиянын, сондай-ақ қоғамдық жөніндегі діни бірлсстіктің мүддссі үшін әрекет етуге;
-азаматтарды құкық бұзушылыққа итсрмелеугс және арандатуға;
-азаматтар мен лауазымды адамдардың құкықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін шектсйтін зорлық-зомбылық жасауға, қатср төндіруге, бопсалауға және өзге дс заңсыз әрекетте жасауға;
-жедсл-іздестіру матсриалдарын бұрмалауға, сол сияқты көрінсу күмәнді не жалған мағлұматтарды пайдалануға тыйым салынады (ЖІҚ туралы Заңының 15 бабы).
Криминалистика мен жедел-іздсстіру кызмстіндс "жедел тактикалык, комбинациялары" мен тактикалық операциялар секілді ұғымдар зсрттсліп дайындалған.
Тактикалык комбинациялар -- бұл қылмысты ашу, тсргеу және болдырмаудың нақты міндстін шешу мақсатында жүргізілетін белгілі бір тактикалык амалдардың үйлестірілуі. Тактикалық комбинациялар жекелеген проблемаларды ғана смсс, сондай-ақ тергсу әрскеттерін, жсдел-іздестіру шараларын үйлестіре отырып күрдслі болуы мүмкін.
Жедел-тактикалык комбинациялар дсп сол мақсатпсн жүргізілстін тсргеу әрексттсрі мен жсдсл-іздсстіру шараларының үйлестірілуі түсіндіріледі. Оларды жүргізу ксзіндс тсргсушілср мен оперативті қызметкерлсрдің тығыз өзара әрсксттссуі жүзсгс асады. Мысалы қылмысксрлср тобын ұстауға жәнс тінту жүргізу алдында оперативті қызмстксрлер жүзеге асыратын олардың үстінен бақылау болуы мүмкін. Ал мұндай жағдайда, одан арғы тсргеу әрексттері тергеу және жсдсл-іздсстіру шараларының бірыңгай жоспары негізінде өткізілетін болады.
Жедел тактикалык операция -- бұл қылмыстарды ашу, тергеу және болдырмауға бағытталган күрделі міндстті шсшу үшін слсулі күштер мен құралдарды қолданумен бір максатпен біріктірілген, тергеу әрекеттерімен үйлсстірілген және жоспарланған жедел-іздестіру шаралары. Мысалы. автокөлікті пайдаланумеп қауіпті қылмыстың жасалынғаны туралы хабар алу үшін ішкі істср органдары ұстап алу операциясының жоспарын енгізсді. оны дәлслдсмелср жинауға бағытталған тсргеу әрексттерімен үйлсстіре жургізеді.
Тактикалык операциялар орман алабында, тауларда, жабайы өсетін сора жайылған жерлсрде және т.б. жүргізілуі мүмкін.
Тактикалық амалдармен қатар жедел-тактикалык ұсыныстар жасалынады. Олар дайындалып жатқан нсмесе жасалынған қылмыстар жөніндсгі нақты мәліметтсрді оларды ашу және болдырмау үшін анықтау, бекіту, зерттеу және пайдалану мақсатында техникалық құралдар мен тактикалык амалдарды таңдау және қолдануға ғылыми нсгізделген және тәжірибемен мақұлданған кеңес болып табылады.
Ұсыныстар жалпы және арнаулы болып бөлінеді. Жалпы ұсыныстар қатарына жсдсл-іздестіру қызметінің кез келгсн қатысушыларына сондай-ақ кез келген жағдайда қолданыла алатындар жатады. Арнайы ұсыныстар бслгілі бір адресатқа, мысалы экономикалық қылмыстарды тсргеу аппаратының немссе салық полициясының және т.б. оперативті қызметкерлеріне көзделгсн.
Әрбір жсдсл-іздсстіру ұсынысы кслесі негізгі элсменттсрдсн: оперативті қызметксрдің іс-әрекеттерінің айқын көрсстілген алгоритмінен (мысалы, болған оқиға орнын қарау, азаматтарды сұрау және т.б. кезіндс); ұсыныстың қолданылуы мүмкін жағдайды көрсетуден; оның жүзсгс асырылуы үшін қажстті күштер мен құралдардан ұсынысты жүзеге асыру үшін қажетті уақыттан; күтілетін әсерден тepic салдарға жол бсрмеу бойынша болуы мүмкін қауіптен тұруы қажет.
Үлгілер мен бүтіннің бір бөлігін зерттеуге алу -- бұл қылмыстық
қол сүғушылықтың объектісі ретіндегі қылмыс пен қылмыскердің ізі қалуы мүмкін заттарды және де қылмыс пен оған қатысты тұлғаны табу қүралы болуы мүмкін барлық заттарды табу мен алуға бағытталган жедел іздестіру шаралары.
Үлгілер мен бүтіннің бір бөлігін зерттеуге алу адамның өмір сүруіне байланыстылардан түрады. Атап айтсақ, саусақ таңбасы, аяқ киім ізі, шашы, қаны, иісі, қол жазуы, даусы, көлік қүралының ізі, ұрланған мүлік, шикізат, жартылайфабрикаттар, дайын өнім, азаматтық айналымнан алынған заттар, қару-жарақ, есірткілер, жарылғыш заттар және т.б.
Қылмыстық іс қозғағанға дейінгі жедел іздестіру қызметі
барсында үлгілер мен бүтіннің бір бөлігін зерттеуге алу күдікті
(түлғаның жеке басын үқсастыру және олардың жасалынған қылмысқа қатысы бар жоғын анықтау мақсатында жүргізіледі.
Үлгілер мен бүтіннің бір бөлігін зерттеуге алу процессуалды түрде жүзеге асу мүмкін және де жедел іздестіру шараларын жүргізу жолымен жүзеге асырылуы мүмкін. Сонымен қатар, поцессуалдық әрекеттер үшін үлгі алуда ведмоствалық нормативтік актілерде көрсетілген және криминалистикалық әдебиеттерде үсынылған тәртіптер қадағаланады және де үлгі алудың тактикалық әдістері қолданылады.
Үлгілер мен бүтіннің бір бөлігін зерттеуге алу мыналарға бағытталады:
oo қылмыстық әрекетке дәлел ретінде үлгі алу;
oo салыстырмалы материал ретінде үлгі алу;
oo әрекет фактісін бекіту үшін үлгі алу;
oo сапалық және сандық сипаттама алу және олардың қүрамын,
сонымен қатар қажетті шикізат, технологиялар мен қүрылғыларды анықтау үшін үлгі алу;
- криминалистикалық есеп бойынша тексері үшін үлгі алу;
- басқа да ЖІҚ мен процессуалдық әрекеттердә жүргізу
туралы шешімдер қабылдау үшін үлгі алу.
үлгілер мен пробаларды зерттеуге алу жариялы, жариялы емес және шифрленген түрде жүзеге асырылады.
Жариялы түрде үлгілер мен пробаларды зерттеуге алу қажетті үлгі алынатын түлғаның өз еркімен келісімін берген кезде жүргізіледі.
Жария емес түрде үлгілер мен пробаларды зерттеуге алу тексеру үстіндегі түлғадан жасырын түрде алынады.
Бақылау үшін сатып алу - заңға қарсы әрееттерге күдікті түлғамен үсақ алып-сатуды жасаумен қортындыланатын (алушыларды алдау, тиым салынған тауарларды сату) жедел іздестіру шаралары.
Бақылау үшін сатып алу қүралы ретінде зазаматтық айналымдагы заттарменқатар қару-жарақ, оқ-дәрелерғ есірткі заттары болуы мүмкін.
Бақылаудағы сатып алу шифрланып жариялы түрде жүзеге асырылады.
Қажет болған жағдайда сатып алу мақсаты сатушыға қүпия болуы мүмкін. Бақылаудағы сатып алуды жүргізу барысында алып-сату фактілерін тіркейтін, ақпіа және басқа да заттарға белгі салатын арнайы техникалық қүралдар пайдалануы мүмкін.
Қазақстан Республикасының Жедел іздеу қызметі туралы Заңында бақылаудағы сатып алуға нақты анықтама берілмегендігі оны талдауда әртүрлі піқірлер тууына әкеп соқтырмақ. Мысалы, С.Ж.Галиев пен О.Е.Сапарин өздерінің заңға берген түсінігінде аталмыш шараны 1. Бақылаудағы сатып алу - сауда және халыққа қүнделіқті қызмет қөрсетуде (асхана, қафе, магазин және тағы басқалар) жекеменшік үлгісіне байланыссыз жасалатын қылмыстар туралы мәліметтер алудың тиімді әдісі деп теқ эқономикалық қылмыстарымен қүресумен байланыстырады.
Осыған үқсас анықтаманы А.К.Молдахметов пен А.Ч.Оразалиев былай деп береді: Бақылаудағы сатып алу -- сатушыны тауар мен тағам алуда алдау фактісін алудың тактикалықәдісі. Көрсетілген мысалдар теқ эқономиқалық қылмыстарға қолданылады. Бірақ біз бақылаудағы сатып алу өзінің мақсаты мен міндеттерін толық ашып көрсететін кең талдауды қажет етеді деген пікірдеміз.
Құқық қорғау органдары қылмыстылықпен күресте әртүрлі жедел іздеу шараларын қолданады. Осындай шаралардың бірі ретінде арнайы дайындалған қызметтік-іздеу иттерін айтуға болады.
Құқық қорғау органдарының іздеу иттері қызметі қылмыстың алдын алу және ашу, қылмыскерлерді және де заңда қаралған жағдайда басқа да түлғаларды іздеу және үстау сияқты істерде қолданылатын арнайы дайындалған іздеу иттерін қолдануды ұйымдастыруға арналған бір қүралы болып саналады.
Иісшіл іздеу иттер қызметі негізгі міндеттері келесідей:
- қылмыстың алдын алу және ашу, қылмыскерлерді іздеу және үстау, есірткі және жарылғыш заттарды іздеу, қылмыскерлердің бой тасалауы мүмкін жерлерді шолу және өліктерді, заттай дәлел болуы мүмкін заттар мен қүралдарды
тыққан (қөмген) жерлерді табуға негізделген жедел іздестіру және алдын алу шараларына белсенді қатысуы, сонымен қатар кинологтар мен олардың иттерінің қызметтік міндеттерді шешуге үнемі дайын болуын қамтамасыз ету;
- жұмысшыларды тандау, оларды орналастыру, оқыту және тәрбиелеу, олардың кәсіптік біліктіліктерін үдайы жетілдіріп отыру, әрқайсысының жоғары моралдық сапаларын, қырақтылығын, жылдамдылығын, қызметтіқ парызын атқарудағы жеке басының жауапкершілігін сезінуін
қалыптастыру;
oo қалыптасқан жедел жағдайды есқере отырып аталмыш қызметтің негізгі бағытын жоспарлау;
oo иісшіл иттерді өсіруді, жетілдіруді ұйымдастыру және оларды қылмыстылықпен күресқе дайындау және пайдалану;
oo иісшіл иттер қызметінің жүмыс нөтижелерін толық есепке алу және сараптауды қамтамсыз ету;
oo құқық қорғау органдарының басқа да бөлімдерімен, сонымен қатар сәгасес ведомствалар, меқеме және қоғамдық
ұйымдықтармен иісшіл иттер қызметіне байланысты мәселелер бойынша өзара іс-әрекеттерін ұйымдастыру;
oo кинологтардың және осы бөлімшені техникалық қамтамасыздандырудың өзекті мәселелері бойынша ғылыми зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру және оған тікелей қатысу, сонымен қатар ғылым мен техниканың жетістіктерін олардың қызметтеріне енгізу;
oo қылмыстылықпен күресте және қоғамдық тәртіпті қорғауда иісшіл иттерді қолданудың тактикалары мен дайындау
әдістерін дамыту;
Қызметтік іздеу иттер жақсы есту және көруімен ерекшеленді. Әсіресе олардың иісттерді айыруы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Реферат
Тақырыбы: Жедел іздестіру қызметінде қолданылатын жалпы іс шаралар
Орындаған: Иргебекова Ф.Б.-сырттай бөлім,2-курс
Тексерген: Даубасова Сулушаш Шинжрхановна
Алматы 2017ж.
ЖОСПАРЫ:
1. КІРІСПЕ
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Жалпы және арнаулы жедел-іздестіруді жүргізудің шарттары;
Жедел-іздестіру шараларының тактикасы;
Құқыққа қайшы әрекеттердің іздерін анықтау, жасырын белгілеу және алу, оларды алдын ала зерттеу;
1. ҚОРЫТЫНДЫ
2. ҚОЛДАНЫЛҒАН ІДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Жедел-iздестiру iс-шаралары жалпы және арнаулы болып бөлiнедi. Жалпы жедел-iздестiру iс-шаралары мыналар болып табылады: адамдарға сауал қою; азаматтармен жария және жасырын қатынастар орнату, оларды жедел-iздестiру қызметiне пайдалану; енгiзу; қылмыстық iс-әрекеттi имитациялайтын мiнез-құлық таныту; астыртын кәсiпорындар мен ұйымдар құру; бақыланатын өнiм беру; заңмен қорғалатын жеке өмiрге, тұрғын үйге қол сұғылмауын, өзiнiң және отбасының құпиясын, сондай-ақ жеке салымдары мен жинаған қаражатының, жазысқан хаттарының, телефон арқылы сөйлескен сөздерiнiң, почта, телеграф арқылы және басқа да жолдармен алысқан хабарларының құпиялылығын қозғамайтын мәлiметтер алу үшiн техникалық құралдарды қолдану;анықтамалар алу; үлгiлердi алу; жедел сатып алу; iздеу-қызмет иттерiн пайдалану; жеке адамды белгiлерi бойынша iздеу және ұқсастыру; ақпаратты заңсыз алып тастау қондырғыларын iздеу;құқыққа қарсы әрекеттер iздерiн табу, жасырын орнықтыру және алып қою, оларды алдын ала зерттеу; қылмысты әзiрлеушi, жасаушы немесе жасаған адамның iзiне түсу және оны ұстау; ұсталған адамдарды жеке тексерудi, олардың жанында болатын, қылмыстық әрекетке қатысты болуы мүмкiн заттар мен құжаттарды қарауды және алып қоюды, сондай-ақ тұрғын жайларды, жұмыс орындары мен өзге де орындарды тексерудi, көлiк құралдарын тексерудi куәгерлердiң қатысуымен жүзеге асыру.
Терроризмге қарсы операцияны жүзеге асыру барысында жеке тексеру және жеке тұлғаның жанында болатын заттарды тексеру, көлiк құралдарын тексеру, оның iшiнде техникалық құралдарды қолдана отырып тексеру куәгерлердiң қатысуынсыз жүргiзiлуi мүмкiн; қарулы қылмыскерлердi қолға түсiру жөнiндегi операцияларды жүргiзу; байқау.
Арнаулы жедел-iздестiру iс-шаралары мыналар болып табылады: почта-телеграф жөнелтiлiмдерiн бақылау; байланыс желiлерiндегi жедел iздеу; бейне-, аудиотехниканы немесе өзге де арнаулы техникалық құралдарды пайдалана отырып, сөздердi жасырын тыңдау және жазып алу, телефондар және басқа да сөйлесу құрылғылары арқылы жүргiзiлетiн сөйлесулердi тыңдау және жазып алу, сондай-ақ телефон арқылы жүргiзiлген сөйлесулер туралы мәлiметтер алу;байланыстың техникалық арналарынан, компьютер жүйелерiнен және өзге де техникалық құралдардан ақпаратты алып тастау; жедел кiру.
2.1. Жалпы және арнаулы жедел-іздестіруді жүргізудің шарттары
Адамдардың азаматтығы, жынысы, ұлты, тұрғылықты жерi, әлеуметтiк, лауазымдық және мүлiктiк жағдайы, қандай қоғамдық бiрлестiктерге жататындығы, дiнге қатынасы мен саяси сенiмi, егер заңмен өзгеше белгiленбесе, Қазақстан Республикасының аумағында оларға қатысты жедел-iздестiру шараларын жүргiзуге кедергi бола алмайды. Жалпы және арнаулы жедел-iздестiру iс-шараларын жедел-iздестiру қызметiн жүзеге асырушы барлық органдар өздерiне жүктелген мiндеттерге сәйкес жүргiзедi.
Жедел-iздестiру қызметiн жүзеге асырушы органдар Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгi қылмыстық-атқару жүйесiнiң мекемелерiнде жедел-iздестiру iс-шараларын қылмыстық-атқару жүйесiнiң уәкiлеттi органымен немесе оның аумақтық бөлiмшесiмен өзара iс-қимыл жасаса отырып жүргiзуге құқылы.
Қазақстан Республикасы Президентi Күзет қызметiнiң жедел қамтамасыз ету объектiлерiндегi және күзет iс-шараларын жүргiзу аймағындағы жедел-iздестiру iс-шаралары Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметiмен келiсiм бойынша жүзеге асырылады. Жедел-iздестiру шараларын жүргiзуге құқығы бар қызметтердiң, бөлiмшелердiң және қызметкерлер санаттарының тiзбесiн жедел-iздестiру қызметiн жүргiзушi органдардың басшылары белгiлейдi.
Арнаулы жедел-iздестiру iс-шаралары:
1) егер күдiктi, айыпталушы үшiншi бiр адамның телефонын немесе өзге де сөйлесу құрылғысын пайдаланады деген мәлiметтер болса немесе егер үшiншi бiр адам күдiктiге, айыпталушыға арналған не басқа адамдарға беру үшiн күдiктiден, айыпталушыдан ақпарат алады деген мәлiметтер болса, Қазақстан Республикасы Қылмыстық iс жүргiзу кодексiнiң 237-бабының бiрiншi бөлiгiнде көрсетiлген қылмыстар туралы қылмыстық iстер бойынша күдiктiге, айыпталушыға не үшiншi бiр адамға қатысты; тергеуден, анықтаудан, соттан жасырынып жүрген және Қазақстан Республикасы Қылмыстық iс жүргiзу кодексiнiң 237-бабының бiрiншi бөлiгiнде көрсетiлген қылмыстарды жасағаны үшiн қылмыстық жауаптылықтан жалтарып жүрген, сондай-ақ хабарсыз кеткен адамдарды iздестiру жөнiндегi шараларды жүзеге асыру үшiн тек қана прокурордың санкциясымен жүргiзiледi. Ауыр және аса ауыр қылмыстарды, сондай-ақ ұйымдасқан қылмыстық топтар, қылмыстық қоғамдастықтар (қылмыстық ұйымдар) әзiрлеп және жасап жатқан қылмыстарды анықтау, олардың алдын алу, жолын кесу және ашу мақсатында арнаулы жедел-iздестiру iс-шаралары көрсетiлген санаттағы қылмыстарға қатысы бар тексерiлетiн адамдарға қатысты прокурордың санкциясымен жүргiзiледi.
Мұндай iс-шараларды жүргiзуге санкцияны жедел-iздестiру қызметiн жүзеге асыратын органдардың қаулысы бойынша Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры мен оның орынбасарлары, Бас әскери прокурор, облыстық және оларға теңестiрiлген прокурорлар бередi. Көрсетiлген барлық органдардың мiндеттердi шешуi үшiн байланыс желiсiн пайдаланумен байланысты арнаулы жедел-iздестiру iс-шараларын техникалық жағынан Қазақстан Республикасының ұлттық қауiпсiздiк органдары жүзеге асырады, бұл үшiн оларға қажеттi күш пен қаражат бөлiнедi. Қазақстан Республикасының әскери қауiпсiздiгiн және күзетiлетiн адамдардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету мүддесiнде Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлiгiнiң әскери барлау органдары және Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметi Қазақстан Республикасының аумағында байланыс қызметтерi мен құралдарын беретiн жеке және заңды тұлғалардың стационарлық аппаратурасына қосылуды болғызбайтын телекоммуникациялар желiлерiн пайдалана отырып, арнаулы жедел-iздестiру iс-шараларын жүзеге асыруға құқылы.
Барлау ақпаратын алу мақсатында байланыс желiлерiн пайдаланумен байланысты арнаулы жедел-iздестiру iс-шараларын техникалық жағынан сыртқы барлау саласындағы уәкiлеттi орган жүзеге асырады. Қазақстан Республикасының қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету, шет мемлекеттер мен шетел ұйымдарының арнаулы қызметтерiнiң барлау-бүлдiру мақсатында қол сұғушылықтарын, сондай-ақ халықаралық терроризмдi анықтау, алдын алу және болдырмау мақсатында тек қана барлау және қарсы барлау ақпаратын алу үшiн арнаулы жедел-iздестiру iс-шаралары Қазақстан Республикасының бас прокурорымен келiсiлген тәртiппен жүзеге асырылуы мүмкiн. Жекелеген адамдардың өмiрiне, денсаулығына, меншiгiне қауiп төнген жағдайда олардың өтiнiшi немесе жазбаша келiсiмi бойынша жедел-iздестiру қызметiн жүргiзушi орган басшысы бекiткен қаулы негiзiнде, 24 сағаттың iшiнде мiндеттi түрде прокурорды хабардар ете отырып, қаулы шығарылған кезден бастап олардың телефондары немесе басқа да сөйлесу құрылғылары арқылы жүргiзiлетiн сөйлесулердi тыңдауға және жазып алуға рұқсат етiледi. Кейiнге қалдыруға болмайтын әрi ауыр және аса ауыр қылмыстар жасауға әкеп соғуы мүмкiн жағдайларда жедел-iздестiру қызметiн жүзеге асырушы тиiстi орган басшыларының бiреуiнiң дәлелдi қаулысы негiзiнде прокурорды хабардар ете отырып және қаулы шығарылған кезден бастап жиырма төрт сағат iшiнде кейiннен санкция ала отырып, арнаулы жедел-iздестiру iс-шараларын жүргiзуге жол берiледi. Бұл ереже судьяларға қатысты арнаулы жедел-iздестiру iс-шараларын жүргiзу кезiнде қолданылмайды. Судьяға қатысты арнаулы жедел-iздестiру iс-шаралары прокурордың санкциясымен ғана жүргiзiлуi мүмкiн.
Арнаулы жедел-iздестiру iс-шараларын жүргiзуге санкция алу кезiнде прокурорға құпия көмекшiлер мен штаттағы жасырын қызметкерлердiң жеке басы туралы мәлiметтердiң құпиясын ашуға мүмкiндiк бермейтiн нысанда және мазмұнда оларды жүргiзу үшiн негiздеме материалдар табыс етiледi. Арнаулы жедел-iздестiру iс-шарасының нәтижесi туралы оны жүргiзуге санкция берген прокурор хабардар етiледi. Жасырын жедел-iздестiру шараларын ұйымдастыру және оларды жүргiзу тактикасы "Мемлекеттiк құпиялар туралы" Қазақстан Республикасының Заңы негiзiнде Қазақстан Республикасының Үкiметi бекiтетiн Құпияландыруға жататын мағлұматтар тiзбесiне сәйкес қызметтiк, әскери және мемлекеттiк құпияны құрауы мүмкiн.
2.2. Жедел-іздестіру шараларының тактикасы
Жедел-іздестіру шараларынын тактикасы қылмыстылықпен күрес міндеттеріне ең тиімді және оңтайлы қол жеткізуді қамтамасыз ететін ғылыми нсгіздслген занды амалдар жүйесінс нсгіздслсді. Жедел-тактикалык амалдарды қолдану жағдайлары сң маныздылары олардың қолданылуының ұйғарындығын айқындайтын заңдылық болып табылатын бірқатар талаптарға міндетгі турдс сәйкесқажет.
Ұйғарындық жедел-іздестіру шараларын жүзеге асырудың тактикалық амалдары мен ұсыныстарын қолдану принципі рстіндс өзінің сипаты, мазмұны мен мақсаттылығы бойынша бұл амалдар .мен ұсыныстар заңнамаға сәйкес кслуі тиіс, ал олардың қолданылуы заңдылықтың талаптарына жауап бсруі тиіс дсгсннсн тұрады.
Жедел-іздесстіру қызметіндегі тактикалык амалдар мен ғылыми-техникалық құралдардың ұйғарындығын олардың қолданылуының мүмкіндігін шсшу кезіндегі нсгізгі принцип деп ессптегсн жөн.
Р.С.Белкин жедел-тактикалык амалдарға толық сәйкес келетін
тактикалық-криминалды амалдарға қойылатын бірқатар негізгі талаптарды тұжырымдап бсрді. Олардың қатарына кслісілср жатады:
1)ұйғарындык, яғни заңнамалар мен моральдық-этикалық нормалар тұрғысынан зандылық;
2)ғылыми негізделгендік;
3)тактикалык амалдың мақсатқа лайықтылығы, яғни оның нақтылы тергеу нсмсее оперативті жағдайға тәуелділігі, нақтылы мақсатпен камтамасыз етілуі;
4)тиімділік. Және дс оның қолданылуының нөтижесінде белгілі нәтижсгс қол жеткізіледі деген сенім болған жағдайда ғана ұсынылып қолданылуы мумкін.
5)үнемділік. Жәнс де мақсатқа күш пен құралдардың күтімді жұмсалумен қол жеткізуді камтамасыз стуі тиіс.
Бұған ЖІҚ туралы Заңынан шығатын тағы бір маңызды талапты қосқан жөн: тактикалык амалдың ұйғарындығы заңдармен көзделген жағдайлардан басқа, нақты жедел-іздестіру шараларымен жүргізу тактикасы, мемлекеттік және өзгсде заңмен қорғаулы құпияны құрайтын ақпарат алу көздері мен әдістері жөніндегі мәлімсттсрді жария етуге жол берілмейтінін ұйғарады.
Атап көрсстілген барлық талаптар тұтас алғанда жүйені құрайды және жағдайда бір-бірімен кайшы кслмеуге тиіс.
Пікір таластыратын мәселенің бірін қозғап кетсйік. Кейде мақсатқа лайықты жедел-тактикалық амал мен қылмысқа қатыс - тылығы бар дсп ұйғарылған опсративті жағынан қызықты болып көрінетін адамды болдырмайтын алдап-арбау арасында айқын шекара өткізу қиын. Сонымен біргс оперативті құлық элементісіз ксйдс қыл мыскерлердің ниеттері мен іс-әрекеттерін біліп-түсіну мүмкін емес. Сондықтан бұл жердс құқық пен мораль мәселслсрі тығыз тұтасады, ал оперативті қызметкердсн жоғары кәсіби шеберлік талап етілсді.
Жедел-тактикалық амалдарды жүргізу кезінде құлыққа жол берілу жайында сөз еткенде, біз осы сөзбен адам ақыл-ойын теріс қана емес, сондай-ақ жағымды қасисттсрінің және іс-әрекеттерінің де белгіленетініне негізделеміз. "Қу" деген сөз басқалардың қатарында өзінің шынайы ниеттерін жасыратын, ойлап тапкыш, бір нәрседе шебср дегсн мағына бсрсді. Мысалы, ЖІҚ туралы Заң қызметкерлердің, қылмысты ортаға енуін бслгілейді. Шынайы нистін жасырмай, тапқырлық, қулық көрсетпей осыған қол жсткізуге болады ма екен. Тағы бірнеше мысалдар бар.
Бопсалаушыларды қылмыс үстіндс ұстау бойынша операция жүргізу кезінде опсративті қызмсткер жәбірленушіге қылмыскерлермен кездесу орнына келіп, оларға талап еткен ақшаны немесе муляжды тапсыруға тапсырма береді. Осы сәттс ұстау тобы тұтқындау жүргізуге тиіс. Сонымен, операпияның осы бөлігі eгeр қылмыскер оперативті қызмсткерлердің ниетін біле алмаса табысты болады. Жедел-іздестіру шараларының міндеттеріне қол жеткізу, қамтамасыз ететін осы секілді қулыққа заң тұрғысынан да, мораль тұрғысынан да жол беріледі.
Бұл орайда өткенде белгілі болған тыңшы А.Ф. Кошконың пікіріне көңіл бөлмеуге болмас. 1917 жылғы төңкеріске дсйін ол Рига, Мәскеу, Ресей тыншылық полициясын басқарған. 1920 жылдан кейін Парижге қоныс аударып, онда полициясының криминалды бөліміне кеңесшілік жасады. Өзінің "Пинкерто құрбандары" (Таллин, 1990 ж.) атты кітабында автор өз естеліктеріндс оқырмандарға қылмысты әлсмнің ойлап тапқыштығын сол сияқты "... менің бсйшара кейіпкерлерімнің қылмысты құмарлықтарын кетіру" үшін иек артуға мәжбүр болған амалдарды көрсететін бірқатар үлгілер беретіндігін жазады.
А.Ф. Кошконың өзі болса, тыңшьлық жұмыста қолданылатын кейбір амалдардың этикалық жақтарын бағалауға өзара сын жолымен келеді. Көпшілік мақұлдаған тәжірибені ақтау үшін ол "... кейінгісі үшін өлім қауіп-қатерімен жиі кездесетін қылмыстық әлеммен күрес онда тең болмаса да, бірақ "қарсыласына" сай келетін қаруды қолданылуы жағдайында ғана жемісті болатынын еске сала кетейін деп жазады. Дұрысын айтқанда, - дейді автор өзінің бойында моральдың ең қарапайым көріністерін ұмыт кылып, зұлымдықты барлықжексұрындық көріністерімен табынуға мадақтағандарға қатал этика талаптарын қолдану жайында анық айтуға болар ма?"
Әрине заңдылық бәрінен де жоғары. Және ең алдымен занд болатын нәрсеге ғана мақсатқа лайық. Біз этиканың "қос стандартың жөнінде де әңгіме қылмаймыз. Сонымен бірге көптеген тактикалық амалдар, тактикалық комбинациялар мен операциялар кейде мысалы, кылмысты ойластырып жатқан адамды, сезіктіні, айыпкерді бағыттан адастыруға бағытталған амалдар жиынтығынан тұратын, формальді түсіндіру тұрғысынан қатал этиканың бұзылуы деп қарастырылуы мүмкін екендігін тура айту ксрск.
Аманаттарды ұстап алған адаммен келіссөздср жүріп жатқан жағдайды көз алдымызға елестетейік. Біртіндеп оның талаптары қанағаттандырылады:
ақша, кару-жарақ беру және т.б. Сонымен бірге жасырын түрдс аманаттағы адамды босату және күш арқылы қылмысксрді снайпсрдің оқ атуымен өлтіругс шейін қолға түсіру бойынша операция дайындалып жатыр. Бұл жағдайда әділ сот органдары тарапынан нистін жасыру этикаға жатады ма жоқ па Келіп түскен өтініш негізінде аса ірі көлемдегі параны бопсалаушының әрсксттерін жедел жолмен бақылай отырып, қылмыскерді қылмыс үстіндс ұстау үшін оған қажетті ақша жинай алмагандықтан қуыршақ яғни боялмағандықтан ақша көлсмін тапсыруды дайындау этикаға жата ма?
Мысал үшін қылмыскерді, сезіктіні, айыпксрді ұстау ксзінде торуыл секілді тактикалык амалды пайдалану жағдайын тағы да қарастырайық. Торуыл -- бұл қылмыс жасады дсп сезікті болган тұлғаны немесе айыпкерді кснеттен ұстап алу мақсатында күштер құралдардың жасырын орналасуы. Торуыл -- қылмыскср үшін хабардар болмауына, ссептеуде жібсргсн қателіктеріне. Жүріс-тұрысындағы қатсліктеріне көздслгсн қақпанның дәл өзі. Этикаға формальды абстрактілі көзқарас тұрғысынан торуыл этикалық нормалардың қатал әлемімен толық үйлссс бермсйді.
Осы сұракқа бір мағыналы жауап беруге болатын секілді. Бүл жағдайдағы іс-әрексттер заңды, сондай-ақ этикаға сай, өйтксні құқық қорғау органының Қазақстан Рсспубликасынын Конституциясында көздслгсн адам, оның өмірі, құқық тары мен бостандықтары болып табылатын асыл қазынаны қорғауға бағытталған.
Жедсл-іздестіру шараларын жүргізу ксзінде моральдіқ нормалардың көрініс бсруінің өзінс тән срскшелігі олардьң сапасы өзгертпсйді, оларды жсдсл-іздсстіру қызмсті субъектілсрінін ерекше өнегс л і н о рмаларына айналдырмай д ы.
Жсдсл-іздсстіру шаралары азаматардың құкықтары мен мүдделсрінің шектелуімен , осы құқыктарға қол сұғумен шарасы ксздесуінс байланысты заң шығарушы оларға қашан жол берілстін жағдайларды дәлмс-дәл анықтайды, осы шаралардың көлемі ме шсгін бслгілсйді.
ЖІҚ туралы Заңында жсдсл-іздестіру шараларына таралаты жалпы жедел-іздестіру қызмстіндсгі шектеулср айтарлыктай айқын баяндалған. Заңмен :
-аса қажет және қорғаныс қажст болған жағдайдан басқа рсттсрдс азаматтардың өмірінс, дснсаулығына мен мүлкіне нақтылы қатер төндірстін іс-әрсксттср жасауға;
-қандай да бір саяси партиянын, сондай-ақ қоғамдық жөніндегі діни бірлсстіктің мүддссі үшін әрекет етуге;
-азаматтарды құкық бұзушылыққа итсрмелеугс және арандатуға;
-азаматтар мен лауазымды адамдардың құкықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін шектсйтін зорлық-зомбылық жасауға, қатср төндіруге, бопсалауға және өзге дс заңсыз әрекетте жасауға;
-жедсл-іздестіру матсриалдарын бұрмалауға, сол сияқты көрінсу күмәнді не жалған мағлұматтарды пайдалануға тыйым салынады (ЖІҚ туралы Заңының 15 бабы).
Криминалистика мен жедел-іздсстіру кызмстіндс "жедел тактикалык, комбинациялары" мен тактикалық операциялар секілді ұғымдар зсрттсліп дайындалған.
Тактикалык комбинациялар -- бұл қылмысты ашу, тсргеу және болдырмаудың нақты міндстін шешу мақсатында жүргізілетін белгілі бір тактикалык амалдардың үйлестірілуі. Тактикалық комбинациялар жекелеген проблемаларды ғана смсс, сондай-ақ тергсу әрскеттерін, жсдел-іздестіру шараларын үйлестіре отырып күрдслі болуы мүмкін.
Жедел-тактикалык комбинациялар дсп сол мақсатпсн жүргізілстін тсргеу әрексттсрі мен жсдсл-іздсстіру шараларының үйлестірілуі түсіндіріледі. Оларды жүргізу ксзіндс тсргсушілср мен оперативті қызметкерлсрдің тығыз өзара әрсксттссуі жүзсгс асады. Мысалы қылмысксрлср тобын ұстауға жәнс тінту жүргізу алдында оперативті қызмстксрлер жүзеге асыратын олардың үстінен бақылау болуы мүмкін. Ал мұндай жағдайда, одан арғы тсргеу әрексттері тергеу және жсдсл-іздсстіру шараларының бірыңгай жоспары негізінде өткізілетін болады.
Жедел тактикалык операция -- бұл қылмыстарды ашу, тергеу және болдырмауға бағытталган күрделі міндстті шсшу үшін слсулі күштер мен құралдарды қолданумен бір максатпен біріктірілген, тергеу әрекеттерімен үйлсстірілген және жоспарланған жедел-іздестіру шаралары. Мысалы. автокөлікті пайдаланумеп қауіпті қылмыстың жасалынғаны туралы хабар алу үшін ішкі істср органдары ұстап алу операциясының жоспарын енгізсді. оны дәлслдсмелср жинауға бағытталған тсргеу әрексттерімен үйлсстіре жургізеді.
Тактикалык операциялар орман алабында, тауларда, жабайы өсетін сора жайылған жерлсрде және т.б. жүргізілуі мүмкін.
Тактикалық амалдармен қатар жедел-тактикалык ұсыныстар жасалынады. Олар дайындалып жатқан нсмесе жасалынған қылмыстар жөніндсгі нақты мәліметтсрді оларды ашу және болдырмау үшін анықтау, бекіту, зерттеу және пайдалану мақсатында техникалық құралдар мен тактикалык амалдарды таңдау және қолдануға ғылыми нсгізделген және тәжірибемен мақұлданған кеңес болып табылады.
Ұсыныстар жалпы және арнаулы болып бөлінеді. Жалпы ұсыныстар қатарына жсдсл-іздестіру қызметінің кез келгсн қатысушыларына сондай-ақ кез келген жағдайда қолданыла алатындар жатады. Арнайы ұсыныстар бслгілі бір адресатқа, мысалы экономикалық қылмыстарды тсргеу аппаратының немссе салық полициясының және т.б. оперативті қызметкерлеріне көзделгсн.
Әрбір жсдсл-іздсстіру ұсынысы кслесі негізгі элсменттсрдсн: оперативті қызметксрдің іс-әрекеттерінің айқын көрсстілген алгоритмінен (мысалы, болған оқиға орнын қарау, азаматтарды сұрау және т.б. кезіндс); ұсыныстың қолданылуы мүмкін жағдайды көрсетуден; оның жүзсгс асырылуы үшін қажстті күштер мен құралдардан ұсынысты жүзеге асыру үшін қажетті уақыттан; күтілетін әсерден тepic салдарға жол бсрмеу бойынша болуы мүмкін қауіптен тұруы қажет.
Үлгілер мен бүтіннің бір бөлігін зерттеуге алу -- бұл қылмыстық
қол сүғушылықтың объектісі ретіндегі қылмыс пен қылмыскердің ізі қалуы мүмкін заттарды және де қылмыс пен оған қатысты тұлғаны табу қүралы болуы мүмкін барлық заттарды табу мен алуға бағытталган жедел іздестіру шаралары.
Үлгілер мен бүтіннің бір бөлігін зерттеуге алу адамның өмір сүруіне байланыстылардан түрады. Атап айтсақ, саусақ таңбасы, аяқ киім ізі, шашы, қаны, иісі, қол жазуы, даусы, көлік қүралының ізі, ұрланған мүлік, шикізат, жартылайфабрикаттар, дайын өнім, азаматтық айналымнан алынған заттар, қару-жарақ, есірткілер, жарылғыш заттар және т.б.
Қылмыстық іс қозғағанға дейінгі жедел іздестіру қызметі
барсында үлгілер мен бүтіннің бір бөлігін зерттеуге алу күдікті
(түлғаның жеке басын үқсастыру және олардың жасалынған қылмысқа қатысы бар жоғын анықтау мақсатында жүргізіледі.
Үлгілер мен бүтіннің бір бөлігін зерттеуге алу процессуалды түрде жүзеге асу мүмкін және де жедел іздестіру шараларын жүргізу жолымен жүзеге асырылуы мүмкін. Сонымен қатар, поцессуалдық әрекеттер үшін үлгі алуда ведмоствалық нормативтік актілерде көрсетілген және криминалистикалық әдебиеттерде үсынылған тәртіптер қадағаланады және де үлгі алудың тактикалық әдістері қолданылады.
Үлгілер мен бүтіннің бір бөлігін зерттеуге алу мыналарға бағытталады:
oo қылмыстық әрекетке дәлел ретінде үлгі алу;
oo салыстырмалы материал ретінде үлгі алу;
oo әрекет фактісін бекіту үшін үлгі алу;
oo сапалық және сандық сипаттама алу және олардың қүрамын,
сонымен қатар қажетті шикізат, технологиялар мен қүрылғыларды анықтау үшін үлгі алу;
- криминалистикалық есеп бойынша тексері үшін үлгі алу;
- басқа да ЖІҚ мен процессуалдық әрекеттердә жүргізу
туралы шешімдер қабылдау үшін үлгі алу.
үлгілер мен пробаларды зерттеуге алу жариялы, жариялы емес және шифрленген түрде жүзеге асырылады.
Жариялы түрде үлгілер мен пробаларды зерттеуге алу қажетті үлгі алынатын түлғаның өз еркімен келісімін берген кезде жүргізіледі.
Жария емес түрде үлгілер мен пробаларды зерттеуге алу тексеру үстіндегі түлғадан жасырын түрде алынады.
Бақылау үшін сатып алу - заңға қарсы әрееттерге күдікті түлғамен үсақ алып-сатуды жасаумен қортындыланатын (алушыларды алдау, тиым салынған тауарларды сату) жедел іздестіру шаралары.
Бақылау үшін сатып алу қүралы ретінде зазаматтық айналымдагы заттарменқатар қару-жарақ, оқ-дәрелерғ есірткі заттары болуы мүмкін.
Бақылаудағы сатып алу шифрланып жариялы түрде жүзеге асырылады.
Қажет болған жағдайда сатып алу мақсаты сатушыға қүпия болуы мүмкін. Бақылаудағы сатып алуды жүргізу барысында алып-сату фактілерін тіркейтін, ақпіа және басқа да заттарға белгі салатын арнайы техникалық қүралдар пайдалануы мүмкін.
Қазақстан Республикасының Жедел іздеу қызметі туралы Заңында бақылаудағы сатып алуға нақты анықтама берілмегендігі оны талдауда әртүрлі піқірлер тууына әкеп соқтырмақ. Мысалы, С.Ж.Галиев пен О.Е.Сапарин өздерінің заңға берген түсінігінде аталмыш шараны 1. Бақылаудағы сатып алу - сауда және халыққа қүнделіқті қызмет қөрсетуде (асхана, қафе, магазин және тағы басқалар) жекеменшік үлгісіне байланыссыз жасалатын қылмыстар туралы мәліметтер алудың тиімді әдісі деп теқ эқономикалық қылмыстарымен қүресумен байланыстырады.
Осыған үқсас анықтаманы А.К.Молдахметов пен А.Ч.Оразалиев былай деп береді: Бақылаудағы сатып алу -- сатушыны тауар мен тағам алуда алдау фактісін алудың тактикалықәдісі. Көрсетілген мысалдар теқ эқономиқалық қылмыстарға қолданылады. Бірақ біз бақылаудағы сатып алу өзінің мақсаты мен міндеттерін толық ашып көрсететін кең талдауды қажет етеді деген пікірдеміз.
Құқық қорғау органдары қылмыстылықпен күресте әртүрлі жедел іздеу шараларын қолданады. Осындай шаралардың бірі ретінде арнайы дайындалған қызметтік-іздеу иттерін айтуға болады.
Құқық қорғау органдарының іздеу иттері қызметі қылмыстың алдын алу және ашу, қылмыскерлерді және де заңда қаралған жағдайда басқа да түлғаларды іздеу және үстау сияқты істерде қолданылатын арнайы дайындалған іздеу иттерін қолдануды ұйымдастыруға арналған бір қүралы болып саналады.
Иісшіл іздеу иттер қызметі негізгі міндеттері келесідей:
- қылмыстың алдын алу және ашу, қылмыскерлерді іздеу және үстау, есірткі және жарылғыш заттарды іздеу, қылмыскерлердің бой тасалауы мүмкін жерлерді шолу және өліктерді, заттай дәлел болуы мүмкін заттар мен қүралдарды
тыққан (қөмген) жерлерді табуға негізделген жедел іздестіру және алдын алу шараларына белсенді қатысуы, сонымен қатар кинологтар мен олардың иттерінің қызметтік міндеттерді шешуге үнемі дайын болуын қамтамасыз ету;
- жұмысшыларды тандау, оларды орналастыру, оқыту және тәрбиелеу, олардың кәсіптік біліктіліктерін үдайы жетілдіріп отыру, әрқайсысының жоғары моралдық сапаларын, қырақтылығын, жылдамдылығын, қызметтіқ парызын атқарудағы жеке басының жауапкершілігін сезінуін
қалыптастыру;
oo қалыптасқан жедел жағдайды есқере отырып аталмыш қызметтің негізгі бағытын жоспарлау;
oo иісшіл иттерді өсіруді, жетілдіруді ұйымдастыру және оларды қылмыстылықпен күресқе дайындау және пайдалану;
oo иісшіл иттер қызметінің жүмыс нөтижелерін толық есепке алу және сараптауды қамтамсыз ету;
oo құқық қорғау органдарының басқа да бөлімдерімен, сонымен қатар сәгасес ведомствалар, меқеме және қоғамдық
ұйымдықтармен иісшіл иттер қызметіне байланысты мәселелер бойынша өзара іс-әрекеттерін ұйымдастыру;
oo кинологтардың және осы бөлімшені техникалық қамтамасыздандырудың өзекті мәселелері бойынша ғылыми зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру және оған тікелей қатысу, сонымен қатар ғылым мен техниканың жетістіктерін олардың қызметтеріне енгізу;
oo қылмыстылықпен күресте және қоғамдық тәртіпті қорғауда иісшіл иттерді қолданудың тактикалары мен дайындау
әдістерін дамыту;
Қызметтік іздеу иттер жақсы есту және көруімен ерекшеленді. Әсіресе олардың иісттерді айыруы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz