Ғ.Мүсіреповтың «Жат қолында» романындағы монолог пен портреттің көркемдік қызметі

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 44 бет
Таңдаулыға:

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

Тақырыбы: «Ғ. Мүсіреповтың «Жат қолында» романындағы монолог пен портреттің көркемдік қызметі»

ЖОСПАР

І. КІРІСПЕ . . . 3-4

ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Ғ. Мүсіреповтің сырбаз суреткерлігі

2. 1. Дәуір үні - суреткер сыры . . . 5-17

2. 2. «Жат қолында» романындағы портрет пен монологтың көркемдік қызметі . . . 18-40

ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ . . . 41-42

ІҮ. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . 43-44

КІРІСПЕ

Қазақ әдебиетіндегі «алыптар тобы» санатындағы қаламгерлердің бірі Ғ. Мүсірепов - өзіндік дәстүр қалыптастырған ірі суреткер. Айтулы қаламгердің көркем туындылары оқырманның, сыншы ғалымдардың қашан да назарынан кетпеген. Бірқатар зерттеу жұмыстарына нысана болған. Олардың ішінде жазушы шығармаларындағы көркемдік шеберлік, тілі мен стилі, идеялық мазмұны сияқты мәселелер молынан қамтылады. Алайда, Ғ. Мүсірепов қаламынан туған көркем дүниелердің шығармашылық тағдыры туралы терең де жүйелі зерттеу жұмысы жеткілікті деп айтуға болмайды. Мүсірепов қаламынан туған шығарма тізімі ұланғайыр. Оған қоса жанрдың қай-қайсысынан болсын қалам тербегені белгілі. Белгілі бір мерзімнен кейін әр туындының шығармашылық көркемдік сыр-сипаты ашыла түсетіні де анық.

Ғ. Мүсіреповтың шығармашылығы қазақ әдебиеттануында кең тұрғыда қарастырылғанын айтуымыз керек. Қ. Құттыбаев, М. Бекбергенов, Ж. Молдағалиев, А. Оспанов жазушы прозасын арнайы нысана етсе, Н. Ғабдуллин қаламгер драматургиясын талдады. Х. Әдібаев көлемді монографиялық еңбек жазса, С. Әшімханова жазушының шығармашылығы жайлы орыс тілінде докторлық диссертация қорғады. Монографиялық очерк авторлары А. Нұрқатов, Т. Ахтанов, С. Сейітов, С. Жұмабеков суреткердің шығармашылық тұлғасын оқушы қауымға тұтас таныстыру мақсатын орындап шыққан.

Бұдан басқа қазақ прозасы, қазақ романдары туралы жазылған М. Қаратаев, Т. Нұртазин, М. Базарбаев, Р. Бердібай, С. Қирабаев, Ш. Елеукенов, Р. Нұрғали, М. Атым, Б, Майтанов, Ж. Дәдебаев, А. Тұрбеков, Б. Шалабаев еңбектерінде Ғ. Мүсірепов романдары, прозасы әдеби даму арқауында сөз болады.

Осы орайда белгілі ғалым М. Серғалиевтің мына сөзін келтіруді жөн көрдік: «Ғ. Мүсіреповтің көркемдік мектебінен өтпеген кейінгі буын өкілдері кемде-кем. Оның прозасынан, драмалық шығармаларынан үзінді оқыған артистер немесе көркем өнерпаздар жазушының сұлу сөздеріне, адам мінезі мен қылығын дәл бейнелейтін сөз орамдарына өздері де сүйсініп, өзгелерді де таңдандырып отырады» [2, 3] .

Ал заңғар жазушының драматургия саласындағы ерен еңбегін бағалаушы аса көрнекті ғалым Н. Ғабдуллин былай дейді: «Ғабит аға сөз өнеріне келгенде, өзіне де, өзгеге де қатал талаппен қарайтын талғампаз жазушы. Шығарманы жазардан бұрын, оның бүкіл жүйесін, оқиғалар желісін, образдардың даму жолын - бәрін асықпай ұзақ ойланады. Бұл ойлануы бірнеше күн емес, тіпті, бірнеше айға созылып кетуі мүмкін. Бірақ ойлануы ұзақ болғанмен, тез жазады . . . Шығарманы қаламмен емес, кәдуілгі қара қарындашпен жазады. Өзіне ұнамаған сөйлемді, сөзді сызып тастап, үстінен түзетпейді, өшіргішпен ұқыптап өшіреді. Сондықтан шығарма жазған қағазының беттері, ешқандай қол тимеген, түзеу жасалмаған сияқтанып, тап-таза боп тұрады» [4, 4] .

Жұмыстың өзектілігі. Ғ. Мүсірепов шығармашылығы сан алуан, әр жанрда. Жазушы сөз қолдану, сөз саптау ерекшелігі, шығарма сюжетін шебер үйлестіре, жымдастыра білуі - «Жат қолында» романындағы адам болмыс-бітімін суреттеу пен кейіпкердің ішкі сезім тебіренісін беру құралдарын көркемдік тұрғысынан талдау, сараптау жұмыстың өзектілігі болып табылады.

Жұмыстың нысаны. Ғабит Мүсіреповтің «Жат қолында» романынының көркемдік ерекшелігі. Оның ішінде, нақтырақ айтсақ, портрет пен монологтың әдеби-көркемдік қызметі.

Жұмыстың мақсаты мен міндеті. Басты мақсатымыз - қазақ әдебиетіндегі алыптар шоғырының бірі - Ғ. Мүсірепов қаламынан туған «Жат қолында» романын жазу барысындағы ұстанған идеялық бағыт-бағдарды саралап, оны жүзеге асырудағы қаламгердің көркемдік-тілдік шеберлігін айқындау. Романның әдебиет тарихындағы маңызын саралау;

Осы мақсаттарға жету үшін төмендегі міндеттер туындады:

Ғ. Мүсірепов шығармашылығына толық шолу жасау; Жазушы жайлы жазылған зерттеу жұмыстарын салыстыру; Роман мәтінінен портрет пен монологқа картотека жасап, көркемдік қызметін анықтау;

Жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспеден, іштей екі тармаққа жіктелген негізгі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Ғ. Мүсіреповтің сырбаз суреткерлігі

2. 1. Дәуір үні - суреткер сыры

Ұлттық әдебиетімізде тарихи тақырыпты арқау ету кеңінен қанат жайған келелі дәстүр десе де болғандай. Жалпы, тарихи тақырып - көркем әдебиеттің басты нысаналарының бірі болды. Тарихты көркем әдебиетте бейнелеудің әлем әдебиетіндегі тамаша үлгілерін еске ала отырып, бізде, яғни, қазақ әдебиетіндегі бірегей үлгі ретінде ұлы жазушы М. Әуезовтің «Абай жолы» романын айта аламыз. Әдебиеттанушы ғалым Б. Майтанов М. Әуезов пен Ғ. Мүсіреповтің романдарын талдай отырып, мынадай тұжырымға келеді: «М. Әуезов Абай өміріне байланысты ХІХ ғасырдағы қазақ даласындағы тіршілікті романтикалық реализм дәстүріне сай бейнелесе, Ғ. Мүсірепов осы даланың екінші бір өлкесіндегі тіршілікті эпика-драмалық пафос ауқымында өрнектейді» [5, 101] .

Көркем шығарманың негізгі өзегі - өмір шындығы. Жазушы өмір шындығының ішінен өзіне қажеттісін сұрыптап алады да, көркемдік шындыққа сәйкес өрістетеді, шешім табады. Өмір шындығын эстетикалық тұрғыда шебер көрсете алған шығарма толыққанды, терең мазмұнды деңгейі биік болмақ. Осы талап тұрғысынан алып қарағанда «Жат қолында» романын жазу барысында суреткер көптеген тарихи фактілерді зерттеп, салыстыра келе, жинақтау арқылы тамаша, кесек туындыны дүниеге әкелгенін көреміз. Зерттеуші А. Ибраева « . . . жазушы көптеген материалдарды қарастыра жүріп, алғашқы айтар ойына сәл басқаша өң беріп, еңбек адамдарының бүгіні мен ертеңін сабақтастыра көрсеткенді жөн көреді» [6, 16], - деп көрсетеді.

Жан-жақты талаптарға жауап беретін халықтық туындыны дүниеге әкелу - хас шебердің қолынан ғана келетін іс. «Жат қолында» романын жазу барысындағы жазушы ізденіс-жетістігін жас зерттеуші Құлыбекова Мүсірепов сөзімен мына жолдарда байқатады: «Спасск заводының құрылған жері - Көкөзектің қабағында Ушаков болып тұрдым, бірде кіреші Ыбырай болып тұрдым, кейде жұмысшы болып тұрдым. Бір өндірістің өзін әр мамандықтың, әркімнің көзімен қарап, сол адамның тілегімен шұғылданбасаң, өндірісті түгел көре алмайды екенсің. Не нәрсені болмасын кейіпкердің көзімен қарамасаң, оның орнына өзіңді қоймасаң, көп нәрсе ішін алдырмай кетеді» [10, 9] . Осыдан болар ішкі тебіреніс-толқуларды, ішкі ойды жеткізудегі қаламгер шеберлігі аса биік.

Айтылған ойларды ескере отырып қаламгердің сіңірген еңбегі мен жүріп өткен сара жолына тоқталайық.

Туған халқының мерейі үшін тұла бойындағы өнер-дарыны мен қайрат-жігерін ірікпей жұмсаған адамды халық «ұлым» деп ұлы жүрегінің мейіріне бөлейді; «азаматым» деп ардақ тұтады. Ал енді сол жайсаң жан өмір жалауын әрдайым жықпай көтеріп, күндердің күнінде ақыл мен парасаттың асқар биігіне көтерілген кезде, кемеңгерлік кемеліне келіп, байсалды байып тапқан шақта, дана халық оның алдында баладай кішірейіп, «ел ағасы» деген атағына үлкен басын еңкейте иеді [3, 3] .

Сондай ел ағаларының бірі ХХ ғасырдағы қазақ әдебиетінің аса көрнекті өкілдерінің бірі Ғабит Мүсірепов артына мол мұра қалдырды. Көзінің тірісінде дарындылығымен, талғампаздығымен, шығармашылық шеберлігімен халқының зор құрметіне бөленген болатын. «Жазушының шын өмірі өзі мәңгілік ғұмырға кеткеннен кейін басталады. Сөз зергері атанған Ғ. Мүсіреповтің інжу-маржандай құлпырған көркем шығармалары қазір де оқырмандар жүрегіне жол тауып, ізгілік дәндерін себуде; өмірдің құпияларына терең бойлатып, асқақ идеалдарды уағыздауда» [11, 227], - дейді белгілі сыншы ғалым Д. Ысқақұлы.

Мүсірепов ең алдымен, жазушы. Оның қаламынан шыққан «Оянған өлке», «Жат қолында», «Қазақ солдаты», «Ұлпан», «Кездеспей кеткен бір бейне», ана тақырыбына жазған әңгімелері - қазақ әдебиетінің алтын қорына қосылған асыл дүниелер. Жазушы шығармаларында қазақ халқының тұрмыс-тіршілігі, арман-аңсары кемел көркемдікпен шебер бейнеленді; сөз өнерінің асқан шебері ретінде академик-жазушы атанды.

Сонымен қатар Ғ. Мүсірепов - дарынды драматург. Күні бүгінге дейін қазақ театрларының сахнасынан түспей келе жатқан «Қозы Көрпеш - Баян сұлу», «Ақан сері - Ақтоқты» сияқты пьесалары қазақ драматургиясының классикалық үлгілерінен саналады. «Амангелді», «Болашаққа аманат» та тарихи қайраткерлерді көркем сомдай білген кесек туындылардың қатарында.

Ғ. Мүсірепов - алмастай өткір алымды сыншы. Жиырмасыншы ғасырдағы қазақ әдебиетінде Ғабең білдірмеген жазушы, елеулі мәселе жоқ десе де болғандай. Оның басты сын-зерттеу еңбектері «Суреткер парызы», «Заман және әдебиет», «Күнделік», т. б. жинақтарында топталған.

Ғ. Мүсірепов - шебер аудармашы да. Ол М. Горькийдің, М. Шолоховтың, О. Генридің, А. Островскийдің, В. Шекспирдің, Мольердің, т. б. шығармаларын қазақ тілінде сөйлетті.

Ғ. Мүсірепов - көркем очерктің майталманы. Жазушы - «Аттың сыны», «Жапон әсерлері», «Кездесулер» сияқты тамаша очерктердің авторы. Ғ. Мүсірепов - киносценарист. Ол «Амангелді» (Б. Майлин мен В. Ивановпен бірге), «Қыз Жібек» кинофильмдерінің сценариін жазған.

Ең бастысы, ол - еліне абыройлы азамат болды, қазақ халқының жарқын болашағы үшін әдебиет майданында аянбай күресіп, сөз өнерінен биік рухани мұнара тұрғызған абзал азамат.

Қазақ әдебиетінің көрнекті өкілдерінің бірі Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов 1902 жылы 22 наурызда Солтүстік Қазақстан облысы Жамбыл ауданында туылған. Сауатын ауыл молдасынан ашқан ол он төрт жасында Омбыдағы екі кластық орыс мектебіне оқуға түседі. Осы мектепте оған белгілі педагог, жазушы Бекет Өтетілеуов орыс тілі мен әдебиетінен дәріс береді. Болашақ жазушының әдебиеттің жолына түсуіне бұл жағдай айтарлықтай ықпал жасайды. Бұл турасында жазушы кейіннен «Бекет менің қиссаға құмарлығымды білгеннен кейін, мені әдебиетке тарта бастады» деп жазды. Екі кластық орыс мектебін бітірген соң ол Б. Өтетілеуовтің тікелей көмегімен Пресногорьковтағы жоғары бастауыш мектепте білімін жалғастырады. Осында жүргенде орыс, батыс, әдебиеттеріне зер сала танысады. Жоғары бастауыш мектепті 1921 жылы бітіреді.

Төңкерістен кейінгі қазақ даласындағы әлеуметтік өмір дүмпулі болатын. Ғ. Мүсірепов ел ішіндегі саяси науқандарға араласып кетеді; мектепті бірге бітірген жиырма шақты бала «Ақмола облысының оңтүстік партизандарының группасы» деген отрядқа келіп қосылып, ақ қазақтарға қарсы күреседі. Содан кейін ауылда әскери комиссар, аудандық милиция бастығының орынбасары қызметтерін атқарады. Сол кезде елге танымал Мұқановпен кездесіп, оның кеңесімен Орынбордағы жұмысшылар факультетіне (раб. фак) оқуға түседі. 1923-26 жылдары раб. факта әдебиетке бет бұрады. «Едіге» деген қысқа әңгімесі 1925 жылы «Еңбекші қазақ» газетінің бетінде жарық көреді. Жұмысшылар факультетін бітірген соң ол Омбы қаласындағы ауылшаруашылық академиясында бір жыл (1926) оқиды. Мұнда жүргенде де әдебиетпен айналысуын тоқтатпады.

1927-1928 жылдары Шортандыдағы (Щучье) орман шаруашылығы техникумында оқытушылық қызмет істейді. 1928-1938 жылдар аралығында кеңес, партия, баспа орындарында әртүрлі қызметтер атқарады: «Қазақстан» баспасының директоры; Қазақ АССР оқу халық комиссариаты өнер секторының меңгерушісі (1933) ; «Қазақ әдебиеті», «Социалистік Қазақстан» газеттерінің бас редакторы (1934-1935) ; БК (б) П Қазақстан өлкелік Комитетінің баспасөз бөлімі меңгерушісінің орынбасары (1936) ; Қазақстан Орталық партия Комитетінің саяси-ағарту бөлімінің меңгерушісі(1937) .

1938 жылдан 1955 жылға дейін қаламгер бірыңғай жазушылықпен шұғылданады. 1955-1966 жылдарда «Ара» журналының бас редакторы, Қазақстан Жазушылар Одағы басқармасының бірінші хатшысы болды. 1966 жылдан өмірінің соңына дейін тек шығармашылықпен айналысты.

Социалистік Еңбек Ері, КСРО және Қазақ ССР Жоғары Советтерінің депутаты, Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің мүшесі, Қазақ ССР Ғылым Академиясының академигі, КСРО және Қазақстан жазушылар одақтары басқармаларының хатшысы, Азия-Африка елдерімен достық-ынтымақ жөніндегі советтік комитеттің мүшесі ретінде қыруар қоғамдық жұмыстар атқарды. Қазақ әдебиетін дамытуға сіңірген еңбегі үшін көптеген ордендермен, медальдармен марапатталып, әдеби, ғылыми сыйлықтардың иегері атанды.

Ғ. Мүсіреповтің тырнақалды туындыларында төңкерістен кейінгі қазақ даласында болып жатқан саяси-әлеуметтік оқиғалар көрініс тапқан. Ол шығармалардың қатарына «Тулаған толқында», «Қос шалқар», «Алғашқы адымдар», «Талпақ танау», «Шұғыла» әңгімелерін жатқызуға болады.

Жазушының проза саласындағы елеулі табысына «Қазақ солдаты» романын атаған жөн. Роман Ұлы Отан соғысы тақырыбына арналған. Шығарманың композициялық түзілімі қазақ солдаты Қайроштың басынан кешкендерін көркем баяндау арқылы құрылған. Ендігі кезекте, 1953 жылы жарыққа шыққан «Оянған өлке» романы. Бұл роман жазушының ғана емес, кеңестік дәуірдегі бүкіл қазақ әдебиетінің де үздік туындыларының бірінен саналады. Алағашында қазақ тарихының өтпелі тұтас бір дәуірін суреттеуге жоспарланған роман-эпопеяның екінші кітабы «Жат қолында» араға отыз жыл уақыт салып 1984 жылы жарияланды. Зерттеуші Жұмағали Ысмағұлов роман-дилогия жайлы былай дейді: « . . . «Оянған өлке» мен «Жат қолынданың» дүниеге келу мерзімдерінің арасындағы алшақтық отыз жылға созылып еді. Бірінші кітаптың жалғасы болатыны жөнінде хабардар оқырман, қаншама асыға күткенімен, оны ұсына қоюға жазушы асыққан жоқ және қашан жарық көретіні, не себептен кешігіп жатқаны жайында да жұртшылыққа ләм-мим деген емес. Сонымен, екінші кітап сексенінші жылдардың бас кезінде, жазушы өмірінің соңғы кезеңінде дүниеге келді. Сөйтіп, бұл екінші жағынан, Мүсірепов шығармашылығының ең соңғы туындысы, яғни оның жазушылық жолының ең ақырғы нүктесі болып қалды» [3, 69] . Көріп тұрғанымыздай қазақ халқының тарихына қатысты тың мәлімет жинап, оны саяси идеологияға қарамастан барынша шынайы жеткізуге тырысқан қаламгер «Жат қолында» романын жазу үшін көп жылдар толғанған.

Қос романда он тоғызыншы ғасырдың екінші жартысынан қазан төңкерісіне дейінгі кезеңде қазақ даласында болып өткен ұлы өзгерістер шынайы көрініс тапқан. Оқиғалар Қарағанды өңірінде өріс алады. Өткен ғасырдың соңғы ширегінде Қарағандыда алғашқы өндіріс орындарының пайда болуы, соның нәтижесінде қазақ даласының дәстүрлі тіршілігіне ене бастаған жаңалықтар, феодалдық құрылыстың ыдырап, капиталистік қарым-қатынастардың өмірден орын алуы көрініс тапқан. Мыңдап жылқы айдаған дала шонжары Жұманның бар малы бір жұтта қырылып қалады. Сол сияқты бар, бірақ өмірдегі өзгерістерге орай әрекеттер жасай білетін Игіліктер өз биліктерін жоғалтпайды. Бұрын ауыл-ауыл болып, көшіп-қонып жүретін ел енді көмір кенінің ашылуына байланысты кәсіпке байланып, отырықшылана бастайды. Байлықтың жаңа көздерінің ашылып, өндіріс орындарының салынуы бұрын бірыңғай мал шаруашылығымен айналысқан елдің тұрмыс-тіршілігіне, сана-сезіміне көп өзгерістер әкеледі. Дүние қуған Рязанов, Ушаков сияқты орыс алпауыттары Қарағанды кенін игере бастайды. Рязановтар Майқұдық басында кен орындарын сатып алғандағы жағдайды көріп ел тарапынан бой көрсеткен жалғыз адам Игілік болған. Ол - бір жағынан, өз пайдасын жұрттан бұрын ойлайтын әккі есепқор болса, екінші жағынан, қанша дегенмен, қанына тартатын осы елдің бас көтерер тұлғалы адамы. Бәрібір қазынаға кетіп бара жатқан соң, иесіз демесін, босқа кетпесін деген ойдың жетегіндегі естияр ел ағасы.

Романда қазақ ауылының өткен ғасырдағы тұрмыс-тіршілігі, салт-санасы, әдет-ғұрпы, әлеуметтік жай-күйі қатпар-қатпар көріністерімен көркем көз тартады. Жер дауы, ел дауы байлардың арасындағы бақталастық, ескі ауылдың келеңсіз көріністері, сән-салтанаты жарасқан ауыл көші, ұзақ таңға ұласқан сауық-сайрандар асқан білгірлікпен, нәзік бояуларымен, бар қырымен, сырымен көз алдыңызға келеді. Өмірдегі бейнелеудегі шынайылық, кейіпкерлердің жан-дүниесіне дейін жарқырап сомдалуы, детальдарының дәлдігі, композициялық құрылымының шымырлығы, шұрайлылығы, «Оянған өлкені» қазақ романдарының ең таңдаулыларының қатарына қояды.

«Жат қолында» - «Оянған өлкенің» тікелей жалғасы іспеттес. Романда Клод Карно, Нельсон Фелль, фон Штейн тәрізді шетелдік алпауыттардың қарамағына көшкен Қарағанды өндіріс орнының жиырмасыншы ғасырдың бас кезіндегі жай-күйі суреттеледі. Алғашқы кітапта баяндалған негізгі оқиғалар жалғасын тауып, Қазан төңкерісіне ұласады. «Оянған өлкеде» Қарағанды, Нілді, Ақбұйрат секілді кеніштерде өндіріс орындарының бой көтеріп, онда Ресейден келген жұмысшыларымен бірге еңбек етіп, қалыптаса бастаған қазақ жұмыскерлері көрінсе, «Жат қолында» романында өз болашағы күресіп, оң-солын ажыратып алатын жастарды бейнелеуге едәуір орын берілген.

Романда тұтасқан қалың қауым - шахтерлер ауылы пайда болады. Күні кеше аштықтан, жұттан қашып келген кедейлер қазір тепсе темір үзетін, бұлшық еттері бұлтиған көміршілер, қорыту пешінің ыстығына қақталған мыс қайнатушылар, тағы да басқа маман жұмысшыларға айналды. Бір кезде Жұман, Игілік байлардың жалшылығында ақысыз-пұлсыз салпақтап, солардың намысы үшін барымтаға бас тіккен қос балуан Бұланбай мен Сүгірәлі, солардың үзеңгілес жолдастары Байшегір мен Алшағыр, ұста Баянды мен балғашы Жабай - әрқайсысы бір топ шәкіртке ұстаз болады. Әрқайсысы бір-бір әулеттің үйелменді ұрпағын тәрбиелеп отырған орнықты отағасылар, әрбіреуінің бойында кешегі ауылдан алып келген қазақы мінез-машықтары да баршылық. Маңайдағы мал баққан әлі де көшпелі күйдегі ауылдар мен орныққан отырықшы жұмыскер қауымды байланыстырып, біріне-бірін жақындастырып отырған сенімді дәнекер сияқты болып көрінеді. Жұмыскер қауымды осы жолдан тайдырмай, өздеріне мықты таяныш, сенімді серік болып жүрген, ауылдың ақ жаулығын салып келіп, енді қымызын жаңаша сапыратын, самаурынын жаңаша қайнататын Көпей мен Наргөз, Нәзира мен Назыкеш сияқты шешелер мен жеңгелер өз алдына романның шырайын келтірген.

Романдағы әсіресе көзге түсетін жаңашыл топ - әуелі ауылдағы бастауыш мектепті, сонсоң Ақмоладағы тау-кен техникумын бітіріп, біразы әрі қарай оқуға кеткен, ал біразы өндіріске келіп, жемісті жұмыс атқарып жүрген Нартай мен Әлішер, Жәния мен Нұрила, Жомарт пен Қарлығаш, ерке мінезді Гүлбәден сияқты жаңа заманның жас өркен түлектері.

Жазушы уақыт мөлшерінен ілгерілеп кетпей, кешегісі мен бүгінгісін қоса көрсете отырып, осы жайларды екінші кітаптың алғашқы бөлімінде ерекше сүйініш сезімімен сүйсіне суреттейді. Сонымен бірге осы көріністердің барлығы жиналып келгенде, төніп келе жатқан қауіптің - шетелдік құбыжықтардың алдына тосқауыл болардай немесе соларға бір елеулі қарсылық көрсетердей айбын ретінде көрінеді.

Әлбетте, кен көздерінің шетелдіктерге сатылуы жайындағы сыбысқа мүдделі жақтар арасында әрқилы көзқарас бары да автор назарынан тыс қала алмайды. Сондай мүдделілердің бірі бұл кеніштерге ертеден бауыр басып қалған Ушаков екені белгілі. Өзі компаниядан қуылып, акциялары сатылып кеткеннен кейін, есеп-қисабын дұрыстап, біржола көшіп кету үшін бұл араға қайта оралған ол өзінің ізінше бір кездегі француз президентінің баласы, кенші-инженер Клод Эрнст Карно мен Рязановтың адвокаты фон-Штейннің келе қалғанынан анық секем алған. Сондағы Ушаковтың жан күйі өзінше ауыр. Бұл жағдайды романда былайша суреттейді. «Ушаков жұмысына қайта отыра алмады. Әлдене алыстан елес беріп, туған елінің байлығы талан-таражға түсетін лебі келетін сияқтанады. «Талау-талау!» деп айғайлағысы келді . . . Кімге айғайлайды? Рязановқа ма? Мыналарды шақырып отырған соның өзі емес пе екен? Қазақтарға ма? Қазақта не күш бар? Патшаға ма? Алтайдағы алтын-күміс кендерін ағылшындарға сатып отырған патшаның өзі емес пе? Енді кімге, енді кімге айғайларсың? Гамлетке ме? Гамлетке айғайламасаң басқа ешкім жоқ. Рязанов ұзамай құлайды. Мына келген жер дүниенің тазғыр мойын қара құстары мен құзғындары өлімтік иісін сезініп айналып жүр. Қазақ жерінде ортақтас болам деген он шақты кен байлықтары бар еді. Қош болыңдар! Бәрің де кетесіңдер жат қолында!» [1, 23] . Жан ашуындай қатты күйзеліс үстінде ол шынын да айтып қалған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.