Қазақстан Республикасы кітапханалары жаңа жағдайда: мәселелері, даму жолдары
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І. Қазақстан Республикасындағы кітапхана ісіне жалпы сипаттама
1.1 Кітапханалар жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Қазақстан Республикасындағы кітапхана ісі қызметі мен ұйымдастырылуының басты принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
ІІ. Кітапхана қызметін заман талабына сай бейімдеу
2.1 Ақпараттық.электрондық ресурстар және кітапхана қызметін автоматтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.2 Кітапхана мамандары. Халықаралық тәжірибе алмасу ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.3 Кітапханалардың материалдық.техникалық базасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
2.4 Қазақстан кітапханаларында іске асқан жаңа жобалар мен бағдарламалар..46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59 Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .65
І. Қазақстан Республикасындағы кітапхана ісіне жалпы сипаттама
1.1 Кітапханалар жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Қазақстан Республикасындағы кітапхана ісі қызметі мен ұйымдастырылуының басты принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
ІІ. Кітапхана қызметін заман талабына сай бейімдеу
2.1 Ақпараттық.электрондық ресурстар және кітапхана қызметін автоматтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.2 Кітапхана мамандары. Халықаралық тәжірибе алмасу ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.3 Кітапханалардың материалдық.техникалық базасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
2.4 Қазақстан кітапханаларында іске асқан жаңа жобалар мен бағдарламалар..46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59 Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .65
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2006 жылғы 1 наурызындағы Қазақстан халқына жолдауы «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» деп аталды. Бұл жолдауда мемлекетте бар барлық салаларды бәсекеге қабілетін көтеруге баса назар аударылған. Қазақстан Республикасының бәсекеге қабілетін дамытудағы негізгі фактор – инновация.
Инновация деп кең мағынада жаңа технологияларды, өнім түрлерін және қызметті, әкімшілік, коммерциялық, қаржылық, өндіріс өнімдерін кіріс түсіретіндей етіп қолдану. Ел Президентінің «Қазақстан - 2030» бағдарламасында ХХІ ғасырда білімсіз өмір сүру мүмкін емес, халықты cалауатты да сауатты өмірге бағыттауымыз керек деген сөздері бүгінгі ұрпақ, ертеңгі ел азаматтарына білім мен тәрбие берер жандарға міндеттелген тапсырма іспетті. Бүгінгі күні жас ұрпаққа берілер білім мен тәрбиенің өз мәнінде сапалы болуы бірінші кезекте тұрғаны анық. Осыған орай еліміздегі бірден-бір руханият ордасы – кітапхaна.
Қазіргі кезде Қазақстан республикасында 10 мыңдай кітапхана есепке aлынған, оның екі жүз миллион қорын 8 миллиондай оқырман пайдаланады. Олар әртүрлі министрліктер мен ведомстволарға бағынысты, соған орай кітапхананың мұқтаждықтарын қаржыландыруда немесе құрылтайшылардың көмегін алуда да олар бірқалыпты деңгейде бола алмайды.
Кітапханалардың оңтайлы жұмыс істеуіне қолғабыс ету жағы да төмен. Сондықтан олардың даму дәрежесі де бірдей емес, әсіресе автоматтандыру мен жаңа технологияларды өндіріске ендіру бөлігі бойынша. Уақыт талабына сай жаңаша қызмет көрсетуді қатаң түрдегі қаржыландыру мәселесіне байланысты кейіндеп қалып отыp.
ҚР Ұлттық кітапханасының «Қазақстантану» кітап қорларының қалыптасуы жөніндегі Р. Бердіғалиеваның еңбегінің де маңызы зор. ХIХ екінші жартысы мен XX басындағы Қазақстанда кітапхана ісі туралы В.З. Галиевтің еңбегінде аталған мәселенің кейбір тұстары қаралған. С. Рахимжанованың Қазақстан кітаптарының тарихына арналған оқу құралында 1945–1960 жж. кітап баспа ісіне сипаттама берілген. Қазақстан баспа ісінің көрнекті қайраткері, белгілі журналист, білікті аудармашы М. Мамажанов кітап тарихы туралы зерттеулер мен танымдық маңызы бар еңбектер жазды. Автор бір еңбегінде республикалық кітап мұражай қорындағы құжаттар мен жәдігерлерге сүйене отырып, кітап тарихын жаңа көзқарас тұрғысынан зерделесе, келесі бір еңбегіне жылдар бойы жинақтаған ізденістері, аударма еңбектері енгізілген.
Кезінде қазақ баспасөзі тарихының очеркін Қ. Бекхожин жазса, 90-жж. әлем баспасөзі тарихын қосып, қазақ баспасөзіне сипаттама жасаған еңбектер де шықты. Сонымен қатар қазақ баспасөзіндегі материалдарды тарихи дерек ретінде зерттеген Қ. Атабаевтың еңбегі де ғылымға қосылған үлкен үлес деп санаймыз. ХІХ-ХХ ғ. басындағы қазақ кітап баспа ісінің тарихын фольклор, көркем әдебиет және цензура тақырыбында сипаттама жасаған Ж. Шалғымбаеваның зерттеуі ұтымды еңбек болып саналады.
Инновация деп кең мағынада жаңа технологияларды, өнім түрлерін және қызметті, әкімшілік, коммерциялық, қаржылық, өндіріс өнімдерін кіріс түсіретіндей етіп қолдану. Ел Президентінің «Қазақстан - 2030» бағдарламасында ХХІ ғасырда білімсіз өмір сүру мүмкін емес, халықты cалауатты да сауатты өмірге бағыттауымыз керек деген сөздері бүгінгі ұрпақ, ертеңгі ел азаматтарына білім мен тәрбие берер жандарға міндеттелген тапсырма іспетті. Бүгінгі күні жас ұрпаққа берілер білім мен тәрбиенің өз мәнінде сапалы болуы бірінші кезекте тұрғаны анық. Осыған орай еліміздегі бірден-бір руханият ордасы – кітапхaна.
Қазіргі кезде Қазақстан республикасында 10 мыңдай кітапхана есепке aлынған, оның екі жүз миллион қорын 8 миллиондай оқырман пайдаланады. Олар әртүрлі министрліктер мен ведомстволарға бағынысты, соған орай кітапхананың мұқтаждықтарын қаржыландыруда немесе құрылтайшылардың көмегін алуда да олар бірқалыпты деңгейде бола алмайды.
Кітапханалардың оңтайлы жұмыс істеуіне қолғабыс ету жағы да төмен. Сондықтан олардың даму дәрежесі де бірдей емес, әсіресе автоматтандыру мен жаңа технологияларды өндіріске ендіру бөлігі бойынша. Уақыт талабына сай жаңаша қызмет көрсетуді қатаң түрдегі қаржыландыру мәселесіне байланысты кейіндеп қалып отыp.
ҚР Ұлттық кітапханасының «Қазақстантану» кітап қорларының қалыптасуы жөніндегі Р. Бердіғалиеваның еңбегінің де маңызы зор. ХIХ екінші жартысы мен XX басындағы Қазақстанда кітапхана ісі туралы В.З. Галиевтің еңбегінде аталған мәселенің кейбір тұстары қаралған. С. Рахимжанованың Қазақстан кітаптарының тарихына арналған оқу құралында 1945–1960 жж. кітап баспа ісіне сипаттама берілген. Қазақстан баспа ісінің көрнекті қайраткері, белгілі журналист, білікті аудармашы М. Мамажанов кітап тарихы туралы зерттеулер мен танымдық маңызы бар еңбектер жазды. Автор бір еңбегінде республикалық кітап мұражай қорындағы құжаттар мен жәдігерлерге сүйене отырып, кітап тарихын жаңа көзқарас тұрғысынан зерделесе, келесі бір еңбегіне жылдар бойы жинақтаған ізденістері, аударма еңбектері енгізілген.
Кезінде қазақ баспасөзі тарихының очеркін Қ. Бекхожин жазса, 90-жж. әлем баспасөзі тарихын қосып, қазақ баспасөзіне сипаттама жасаған еңбектер де шықты. Сонымен қатар қазақ баспасөзіндегі материалдарды тарихи дерек ретінде зерттеген Қ. Атабаевтың еңбегі де ғылымға қосылған үлкен үлес деп санаймыз. ХІХ-ХХ ғ. басындағы қазақ кітап баспа ісінің тарихын фольклор, көркем әдебиет және цензура тақырыбында сипаттама жасаған Ж. Шалғымбаеваның зерттеуі ұтымды еңбек болып саналады.
1 ҚР Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрлігінің «Қазақстан Республикасындағы кітапхана мекемелерінің қызметі туралы» 08.05.2002 ж. №118 Ережесі // Кітапхана құқы - Библиотечное право: Заң және нормативтік-кұқықтық актілер жинағы. 6 шығуы. - Алматы, 2003. - 78-86 б.
2 Руководство ИФЛА / ЮНЕСКО по развитию службы публичных библиотек (п. 4.9; 4.6; 4.7; 6.10.3). - Бостон, 2001.-85 с.
3 Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің міндетін атқарушының екі мың жетінші жыл жылғы 25 мамырындағы № 152 бұйрығымен бекітілген «Кітапхана қорларын сақтау және пайдалану жөніндегі ереже» // Кітапхана құқы – Библиотечное право: Заң және нормативтік-кұқықтық актілер жинағы. 10 шығуы. -Алматы, 2007 жыл. - 223-225 б.
4 «Мәдениет саласын дамытудың 2006-екі мың сегізінші жыл жылдарға арналған бағдарламасы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылгы 24 қарашадағы № 1161 Қаулысы //Кітапхана құқы - Библиотечное право: Заң және нормативтік-құқықтық актілер жинағы. 9 шығуы. - Алматы, 2006. - 60-86 б.
5 «Қазақстан Республикасы кітапханаларын жаңартудың екі мың жетінші жыл-екі мың тоғызыншы жыл жылдарға арналған бағдарламасы / ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігі. - Астана, 2007. - 144 б.
6 Қазақстан кітапханаларының жаңа қоғамдық құрылымы. //Кітапхана әлемі (журнал). – 2003жыл №1, 4-5 б.
7 2009-2011ж. Қазақстан жас кітапханаларына қолдау көрсету тұжырымдамасы.// Кітапхана. – 2008 жыл. – №3, 4-8 б.
8 Аманова Г.К. Қазіргі қоғамдағы оқу мәдениеті. // Мир библиотеки. – 2010. №4, 26 б.
9 Ілебаева Ж. Кітап патшалығы. // Мәдени мұра. – 2010. – №4, 37-42 б.
10 Қазақстан кітапханаларының анықтамалығы. Алматы, 1988 – 177 б.
11 Қазақстан кітапханалары ХХІ ғасырда. Алматы, 1999. 96 б.
12 Бір ел – бір кітап (зерттеу мақалалар). Астана: Хұснихат,2009 жыл, – 198 б.
13 Н.Дәулетова, К.Нұрахметова «Қазақстандағы кітапхана ісінің тарихы»
14 Ә.Жөкебаев«Көпшілік кітапхана қызметкеріне көмек» Алматы, 2001.156 б.
15 Қазақстан ұлттық энциклопедиясы. Алматы, 1998.
16 Даналардан шыққан сөз. – Алматы, 1987. - 256 б.
17 Назарбаев Н. Ә. Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында: ҚР Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. – Алматы, 2005. – Б. 22.
18 Н.Ә. Назарбаев “Мәдени мұра” мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру жөніндегі қоғамдық кеңестің отырысындағы баяндама сөзінен // Егемен Қазақстан. – 2007 жыл. – 14 ақпан. – Б. 3.
19 Абрамов К.И. , В.И. Ленин о научных библиотеках. – М., 1960; История библиотечного дела в СССР. – М.: Книга, 1970. - 456 с.; Чубарьян С.О. Общее библиотековедение. – М.: Книга, 1976. – 271 с.; История библиотечного дела в СССР: сб. научных трудов. – М.: Гос. б-ка СССР им. В.И. Ленина, 1977. - 186 с.; Олянюк Н.В. Подготовка и повышение квалификации библиотечных кадров в БССР: дис. ... к.п.н.– М., 1991. – 180 с.
20 Соков, П.С. Крупская и становление библиотечного образования в СССР (1917-1962 гг.): автореф. ... к.ф.н. – М., 1973.– 24 с. ; Казанцева Л.В. Среднее библиотечное образование в РСФСР. – Л., 1961. – 176 с.
21 Ленин кітапхана ісі жайында. – Алматы: Қазақстан, 1968. – 182 б.; Ленин В.И. Халық ағарту ісі үшін не істеуге болады. Шығармалар. – Т. 19. – Б. 270-272; Ленин В.И. О культурной революции. – М.: Политиздат, 1967. – 272 с.; Сулейменов Р.Б. Ленинские идеи культурной революции и их осуществление в Казахстане. – Алма-Ата: Наука, 1972. – 494 с.
22 Ахметов Қ. А. XX ғасырдың 20-30 жылдарындағы Қазақстан мәдениеті (“мәдени революцияның” концепциясы, идеологиясы, жүзеге асырылуы): т.ғ.д. ... автореф. – Алматы, 2002.- 55 б.
23 Канапин А. К. Культурное строительство в Казахстане. – Алма-Ата: Казахстан, 1964. – 457с.; Канапин А.К., Яндаров А.Д. Расцвет культуры казахского народа. – Алматы: Казахстан, 1977. – 224 с.
24 Қанапин Ә. Қазақстан мәдениеті жаңа кезеңде. – Алматы: Қазақстан, 1968.- 411 б.
25 Сулейменов Р.Б., Бисенов Х.И. Социалистический путь культурного прогресса отсталых народов: история строительства Советской культуры Казахстана (1917-1967гг.). – Алма-Ата: Наука, 1967.- 424 с.
26 Табылдиев Х. Сауатсыздықтан білім шыңына. – Алматы: Өлке, 1997.-176 б.
27 Боданов Ж. Малшылардың мәдениеті мен тұрмысының гүлденіп көркеюі. – Алматы, 1974. – 40 б.
28 Кудайбергенов А.Н. Культурное строительство в ауле и селе Казахстана в 1961-1985 гг.: автореф. ... д.и. н. – Алма-Ата, 1991. – 50 с.; Абжанов, Х. Сельская интеллигенция Казахстана: Исторический опыт формирования и социальной практики (1946-1985 гг.): автореф. ... д.и.н. – Алма-Ата, 1992. – 42 с.
29 Қайырханова, Ф.Қ. Қазақстанда мәдени ағарту мекемелері жүйесінің қалыптасуы және дамуы (1920-1932 жж.): т.ғ.к. ... дисс. – Алматы, 1993.-154 б.
30 Бахмагамбетова, Ш.К. Подготовка библиотечных кадров в Казахстане (1917-1975 гг.): автореф.... к.и.н. – Алматы, 1982. – 27 с. ; Бердигалиева Р. А. Становление национальной библиотеки Республики Казахстан и развитие исторических исследований (1931-1945 гг.) : автореф.... к.и.н. – Алматы, 1998. - 28 с.
31 Рысбеков Т.З. Деятельность местных советов Казахстана по руководству культурно-просветительной работой в ауле и селе (1933-1940 гг.): автореф. ... к.и.н. – Алма-Ата, 1977. - 25 б.
32 Шмелева Е. Н. Библиотечное строительство в Казахстане в 1917-1945 гг. // Библиотековедение в Казахстане. – Алма - Ата, 1979. - С. 25-34; Шмелева Е.Н., Даулетова Н.К. Из истории библиотечного дела в Казахстане. – Алма-Ата, 1975. – 39 с.; Даулетова Н.К. Научные универсальные библиотеки Казахстана. – Алма-Ата, 1976. - 96 с.; Кітапхана ісіне арналған ғұмыр: Белгілі кітапханатанушы Н. Дәулетованың өмір жолы мен қызметі. – Алматы, 1998. - 126 б.
33 Омарова Р.А. Культурное строительство в Южном Казахстане в послевоенный период (1946-1960 гг): автореф.... к.и.н. – Алматы, екі мың жетінші жыл. – 28 с.; Муритова А.Б. Культурное строительство в селах и аулах Казахстана (1946-1960 гг.) : автореф.... к.и.н. – Алма-Ата, 1991.-24 с.
34 Горелова А.В. Культурно-просветительная работа в районах освоения целинных и залежных земель Казахстана (1954-1960): автореф. ... к.и.н. – Алма-Ата, 1984. – 22 с.
35 Рабкор У. Устраивайте красные уголки // Казахстанская правда. 1955. – 24 июня. – С. 2.
36 ҚРОММ 1781-қ., 1-т, 73-іс. // А.С. Пушкин атындағы Мемлекеттік республикалық халықтық кітапхана - 30-38 п.
2 Руководство ИФЛА / ЮНЕСКО по развитию службы публичных библиотек (п. 4.9; 4.6; 4.7; 6.10.3). - Бостон, 2001.-85 с.
3 Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің міндетін атқарушының екі мың жетінші жыл жылғы 25 мамырындағы № 152 бұйрығымен бекітілген «Кітапхана қорларын сақтау және пайдалану жөніндегі ереже» // Кітапхана құқы – Библиотечное право: Заң және нормативтік-кұқықтық актілер жинағы. 10 шығуы. -Алматы, 2007 жыл. - 223-225 б.
4 «Мәдениет саласын дамытудың 2006-екі мың сегізінші жыл жылдарға арналған бағдарламасы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылгы 24 қарашадағы № 1161 Қаулысы //Кітапхана құқы - Библиотечное право: Заң және нормативтік-құқықтық актілер жинағы. 9 шығуы. - Алматы, 2006. - 60-86 б.
5 «Қазақстан Республикасы кітапханаларын жаңартудың екі мың жетінші жыл-екі мың тоғызыншы жыл жылдарға арналған бағдарламасы / ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігі. - Астана, 2007. - 144 б.
6 Қазақстан кітапханаларының жаңа қоғамдық құрылымы. //Кітапхана әлемі (журнал). – 2003жыл №1, 4-5 б.
7 2009-2011ж. Қазақстан жас кітапханаларына қолдау көрсету тұжырымдамасы.// Кітапхана. – 2008 жыл. – №3, 4-8 б.
8 Аманова Г.К. Қазіргі қоғамдағы оқу мәдениеті. // Мир библиотеки. – 2010. №4, 26 б.
9 Ілебаева Ж. Кітап патшалығы. // Мәдени мұра. – 2010. – №4, 37-42 б.
10 Қазақстан кітапханаларының анықтамалығы. Алматы, 1988 – 177 б.
11 Қазақстан кітапханалары ХХІ ғасырда. Алматы, 1999. 96 б.
12 Бір ел – бір кітап (зерттеу мақалалар). Астана: Хұснихат,2009 жыл, – 198 б.
13 Н.Дәулетова, К.Нұрахметова «Қазақстандағы кітапхана ісінің тарихы»
14 Ә.Жөкебаев«Көпшілік кітапхана қызметкеріне көмек» Алматы, 2001.156 б.
15 Қазақстан ұлттық энциклопедиясы. Алматы, 1998.
16 Даналардан шыққан сөз. – Алматы, 1987. - 256 б.
17 Назарбаев Н. Ә. Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында: ҚР Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. – Алматы, 2005. – Б. 22.
18 Н.Ә. Назарбаев “Мәдени мұра” мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру жөніндегі қоғамдық кеңестің отырысындағы баяндама сөзінен // Егемен Қазақстан. – 2007 жыл. – 14 ақпан. – Б. 3.
19 Абрамов К.И. , В.И. Ленин о научных библиотеках. – М., 1960; История библиотечного дела в СССР. – М.: Книга, 1970. - 456 с.; Чубарьян С.О. Общее библиотековедение. – М.: Книга, 1976. – 271 с.; История библиотечного дела в СССР: сб. научных трудов. – М.: Гос. б-ка СССР им. В.И. Ленина, 1977. - 186 с.; Олянюк Н.В. Подготовка и повышение квалификации библиотечных кадров в БССР: дис. ... к.п.н.– М., 1991. – 180 с.
20 Соков, П.С. Крупская и становление библиотечного образования в СССР (1917-1962 гг.): автореф. ... к.ф.н. – М., 1973.– 24 с. ; Казанцева Л.В. Среднее библиотечное образование в РСФСР. – Л., 1961. – 176 с.
21 Ленин кітапхана ісі жайында. – Алматы: Қазақстан, 1968. – 182 б.; Ленин В.И. Халық ағарту ісі үшін не істеуге болады. Шығармалар. – Т. 19. – Б. 270-272; Ленин В.И. О культурной революции. – М.: Политиздат, 1967. – 272 с.; Сулейменов Р.Б. Ленинские идеи культурной революции и их осуществление в Казахстане. – Алма-Ата: Наука, 1972. – 494 с.
22 Ахметов Қ. А. XX ғасырдың 20-30 жылдарындағы Қазақстан мәдениеті (“мәдени революцияның” концепциясы, идеологиясы, жүзеге асырылуы): т.ғ.д. ... автореф. – Алматы, 2002.- 55 б.
23 Канапин А. К. Культурное строительство в Казахстане. – Алма-Ата: Казахстан, 1964. – 457с.; Канапин А.К., Яндаров А.Д. Расцвет культуры казахского народа. – Алматы: Казахстан, 1977. – 224 с.
24 Қанапин Ә. Қазақстан мәдениеті жаңа кезеңде. – Алматы: Қазақстан, 1968.- 411 б.
25 Сулейменов Р.Б., Бисенов Х.И. Социалистический путь культурного прогресса отсталых народов: история строительства Советской культуры Казахстана (1917-1967гг.). – Алма-Ата: Наука, 1967.- 424 с.
26 Табылдиев Х. Сауатсыздықтан білім шыңына. – Алматы: Өлке, 1997.-176 б.
27 Боданов Ж. Малшылардың мәдениеті мен тұрмысының гүлденіп көркеюі. – Алматы, 1974. – 40 б.
28 Кудайбергенов А.Н. Культурное строительство в ауле и селе Казахстана в 1961-1985 гг.: автореф. ... д.и. н. – Алма-Ата, 1991. – 50 с.; Абжанов, Х. Сельская интеллигенция Казахстана: Исторический опыт формирования и социальной практики (1946-1985 гг.): автореф. ... д.и.н. – Алма-Ата, 1992. – 42 с.
29 Қайырханова, Ф.Қ. Қазақстанда мәдени ағарту мекемелері жүйесінің қалыптасуы және дамуы (1920-1932 жж.): т.ғ.к. ... дисс. – Алматы, 1993.-154 б.
30 Бахмагамбетова, Ш.К. Подготовка библиотечных кадров в Казахстане (1917-1975 гг.): автореф.... к.и.н. – Алматы, 1982. – 27 с. ; Бердигалиева Р. А. Становление национальной библиотеки Республики Казахстан и развитие исторических исследований (1931-1945 гг.) : автореф.... к.и.н. – Алматы, 1998. - 28 с.
31 Рысбеков Т.З. Деятельность местных советов Казахстана по руководству культурно-просветительной работой в ауле и селе (1933-1940 гг.): автореф. ... к.и.н. – Алма-Ата, 1977. - 25 б.
32 Шмелева Е. Н. Библиотечное строительство в Казахстане в 1917-1945 гг. // Библиотековедение в Казахстане. – Алма - Ата, 1979. - С. 25-34; Шмелева Е.Н., Даулетова Н.К. Из истории библиотечного дела в Казахстане. – Алма-Ата, 1975. – 39 с.; Даулетова Н.К. Научные универсальные библиотеки Казахстана. – Алма-Ата, 1976. - 96 с.; Кітапхана ісіне арналған ғұмыр: Белгілі кітапханатанушы Н. Дәулетованың өмір жолы мен қызметі. – Алматы, 1998. - 126 б.
33 Омарова Р.А. Культурное строительство в Южном Казахстане в послевоенный период (1946-1960 гг): автореф.... к.и.н. – Алматы, екі мың жетінші жыл. – 28 с.; Муритова А.Б. Культурное строительство в селах и аулах Казахстана (1946-1960 гг.) : автореф.... к.и.н. – Алма-Ата, 1991.-24 с.
34 Горелова А.В. Культурно-просветительная работа в районах освоения целинных и залежных земель Казахстана (1954-1960): автореф. ... к.и.н. – Алма-Ата, 1984. – 22 с.
35 Рабкор У. Устраивайте красные уголки // Казахстанская правда. 1955. – 24 июня. – С. 2.
36 ҚРОММ 1781-қ., 1-т, 73-іс. // А.С. Пушкин атындағы Мемлекеттік республикалық халықтық кітапхана - 30-38 п.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қазақстан Республикасы кітапханалары жаңа жағдайда: мәселелері,
даму жолдары
МАЗМҰНЫ:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І. Қазақстан Республикасындағы кітапхана ісіне жалпы сипаттама
1.1 Кітапханалар
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 6
1.2 Қазақстан Республикасындағы кітапхана ісі қызметі мен
ұйымдастырылуының басты
принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
ІІ. Кітапхана қызметін заман талабына сай бейімдеу
2.1 Ақпараттық-электрондық ресурстар және кітапхана қызметін
автоматтандыру ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.2 Кітапхана мамандары. Халықаралық тәжірибе
алмасу ... ... ... ... ... ... ... . ... .33
2.3 Кітапханалардың материалдық-техникалық
базасы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...43
2.4 Қазақстан кітапханаларында іске асқан жаңа жобалар мен
бағдарламалар..46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59 Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .62
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .65
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаевтың 2006 жылғы 1 наурызындағы Қазақстан халқына жолдауы
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру
стратегиясы деп аталды. Бұл жолдауда мемлекетте бар барлық салаларды
бәсекеге қабілетін көтеруге баса назар аударылған. Қазақстан
Республикасының бәсекеге қабілетін дамытудағы негізгі фактор – инновация.
Инновация деп кең мағынада жаңа технологияларды, өнім түрлерін және
қызметті, әкімшілік, коммерциялық, қаржылық, өндіріс өнімдерін кіріс
түсіретіндей етіп қолдану. Ел Президентінің Қазақстан - 2030
бағдарламасында ХХІ ғасырда білімсіз өмір сүру мүмкін емес, халықты
cалауатты да сауатты өмірге бағыттауымыз керек деген сөздері бүгінгі ұрпақ,
ертеңгі ел азаматтарына білім мен тәрбие берер жандарға міндеттелген
тапсырма іспетті. Бүгінгі күні жас ұрпаққа берілер білім мен тәрбиенің өз
мәнінде сапалы болуы бірінші кезекте тұрғаны анық. Осыған орай еліміздегі
бірден-бір руханият ордасы – кітапхaна.
Қазіргі кезде Қазақстан республикасында 10 мыңдай кітапхана есепке
aлынған, оның екі жүз миллион қорын 8 миллиондай оқырман пайдаланады. Олар
әртүрлі министрліктер мен ведомстволарға бағынысты, соған орай кітапхананың
мұқтаждықтарын қаржыландыруда немесе құрылтайшылардың көмегін алуда да олар
бірқалыпты деңгейде бола алмайды.
Кітапханалардың оңтайлы жұмыс істеуіне қолғабыс ету жағы да төмен.
Сондықтан олардың даму дәрежесі де бірдей емес, әсіресе автоматтандыру мен
жаңа технологияларды өндіріске ендіру бөлігі бойынша. Уақыт талабына сай
жаңаша қызмет көрсетуді қатаң түрдегі қаржыландыру мәселесіне байланысты
кейіндеп қалып отыp.
ҚР Ұлттық кітапханасының Қазақстантану кітап қорларының қалыптасуы
жөніндегі Р. Бердіғалиеваның еңбегінің де маңызы зор. ХIХ екінші жартысы
мен XX басындағы Қазақстанда кітапхана ісі туралы В.З. Галиевтің еңбегінде
аталған мәселенің кейбір тұстары қаралған. С. Рахимжанованың Қазақстан
кітаптарының тарихына арналған оқу құралында 1945–1960 жж. кітап баспа
ісіне сипаттама берілген. Қазақстан баспа ісінің көрнекті қайраткері,
белгілі журналист, білікті аудармашы М. Мамажанов кітап тарихы туралы
зерттеулер мен танымдық маңызы бар еңбектер жазды. Автор бір еңбегінде
республикалық кітап мұражай қорындағы құжаттар мен жәдігерлерге сүйене
отырып, кітап тарихын жаңа көзқарас тұрғысынан зерделесе, келесі бір
еңбегіне жылдар бойы жинақтаған ізденістері, аударма еңбектері енгізілген.
Кезінде қазақ баспасөзі тарихының очеркін Қ. Бекхожин жазса, 90-жж.
әлем баспасөзі тарихын қосып, қазақ баспасөзіне сипаттама жасаған еңбектер
де шықты. Сонымен қатар қазақ баспасөзіндегі материалдарды тарихи дерек
ретінде зерттеген Қ. Атабаевтың еңбегі де ғылымға қосылған үлкен үлес деп
санаймыз. ХІХ-ХХ ғ. басындағы қазақ кітап баспа ісінің тарихын фольклор,
көркем әдебиет және цензура тақырыбында сипаттама жасаған Ж. Шалғымбаеваның
зерттеуі ұтымды еңбек болып саналады.
ХХІ ғ. басында да баспа ісі мен баспагерлер туралы әдебиеттер шыға
бастады. Мысалы, Ү.Х. Субханбердина революцияға дейінгі қазақ баспасөзі
бетіндегі жарияланған материалдарды қазақ халқының атамұраларын, арыстар
қалдырған аманаттарды жинақтаумен айналысты. Ол әр материалдарды терең
зерттеп, ғылымдағы маңызын түсіне білді. Оның барлық еңбегінде Қазақстанның
төңкеріске дейінгі бейнесін көрсететін қазақ мерзімді баспасөзі туралы
теңдесі жоқ бағалы мәліметтер берілгенp[12, 45].
Қазақстанда кітап баспа ісі үлгісінде мәдени құрылыс тарихынан оқу
құралын жазған Д.А. Атабаев, Ә.Ғ. Есенғалиеваның еңбегі де мәдени құрылыс
тарихындағы кітап баспа ісі үлгісіндегі әдебиеттер қатарын толықтырады.
Қазақстандағы мәдени революция идеологиясы тұжырымдамасы 20-30 жж мәдениеті
баспа ісі, ғылым және ғылыми қоғамдар тарихы бойынша қорғалған соңғы
жылдардағы докторлық және кандидаттық диссертациялар қатарына Қ.Ә Ахметов.,
А.Т Қапаева., С.Р Рахимжанова, Д.А. Атабаев, Е.Д. Қасымов, А.Т. Селкебаева
т.б. ғылыми зерттеулерін жатқызуға болады.
Қазақстан кітапханаларының алдына қойған мақсаты қазіргі компьютерлік
технологияларды, телекоммуникация құралдарын, халықаралық Интернет желісін
қолдана отырып Қазақстанның және шет елдердің интеграциялық әлеуетіне
кітапхананы пайдаланушылардың еркін де тең құқылы қол жеткізуін қамтамасыз
ету болып табылады.
Қызмет етудің негізі мыналар:
• алға қойған мақсатқа қол жеткізу үшін халықаралық ұйымдармен,
қазақстандық мемлекеттік ұйымдармен, мекемелермен, қоғамдық ұйымдармен
қарым-қатынасты жүзеге асыру; халықаралық бағдарламалар мен форумдарға
қатысып тұру;
• республикада біртұтас ақпарат кеңістігін құруға жәрдемдесу;
• шалғай жерлердегі пайдаланушыларға қажетті мәтіндер көшірмесін жедел
алу үшін электрондық жолмен құжаттар жеткізу (ЭҚЖ) қызметін құру;
• баспагерлік қызмет; Қазақстан кітапхана қызметкерлерінің кәсіби
жағынан дамуына қолғабыс ету.
Осылайша жоғарыда аталған барлық факторлар аталмыш зерттеу жұмысының
өзектілігін айқындап отыр.
Зерттеудің мақсаты: Қазақстан Республикасы кітапханаларының бүгінгі
күйін, жағдайын қарастыру; заман талабына сай өзіндік даму жолын
іздестіру;
Зерттеудің міндеттері:
– еліміздегі көпшілік кітапханалар жайлы ақпаратты толық жинау;
– кітапханалардың заманауи жабдықталуына, халықаралық қатынастарына,
артықшылықтарына ғылыми талдау жасау;
– кітапханалардың деңгейін диагностикалық әдістер арқылы анықтау;
– Қазақстан Республикасы кітапханаларын даму жолдарын анықтау,
– Қазақстан Республикасы кітапхана ісінің жетілдірілуін анықтау.
Зерттеу нысаны: еліміздегі көпшілік кітапханалар.
Зерттеу пәні: көпшілік кітапханалардың бүгінгі таңдағы жағдайы.
Ғылыми болжам: егер – кітапхана ісіне Мемлекет тарапынан көп қаржы
бөлінсе, егер біз қоғамның кітапқа деген қызығушылығын қайта арттыра
алатын болсақ, егер кітапханалардың заман талабына сай құрал-жабдығы
айтарлықтай мол болса, кітапханалардың қызметі әлдеқайда тиімді
болар еді.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: зерттеу жұмысына байланысты теориялық
материалдар жүйеленді, статистикалық мәліметтер сараланып толықтырылды,
әдебиеттерге талдау, саралау жасалды.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: зерттеуде пайдаланылған әдістер
(талдау, синтез) кітапханашылар қауымына, кітапхана ісін зерттеушілерге
көмекші құрал ретінде қолданылуы мүмкін. Зерттеу нәтижелерін кітапхана
ісі мамандығын оқытатын жоғары оқу орындарында қолдануға болады.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негізі: Қазақстан
Республикасының кітапханаларын толықтай қарастыру, зерттеп-саралау осы
күндерде әлі де болса тиісті дәрежеде толық зерттелмеген, сондықтан
зерттеу жұмысында теориялық мәліметтерді саралай отыра, тәжірбиелік
көрсеткіштер арқылы бұл үдерістің тиімді жолдарын табу ұсынылды;
Қазақстан Республикасындағы кітапхана ісінің ғылыми негіздемесі әлсіз,
алайда кейбір мамандар бұл мәселемен айналысады.
Тәжірибелік база: Қазақстан Республикасы Ұлттық Академиялық
кітапханасы (Астана қаласы).
Дипломның құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды мен
әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.
1
І. Қазақстан Республикасындағы кітапхана ісіне жалпы сипаттама
1.1 Кітапханалар жүйесі
Қазақстанның қазіргі заманғы кезеңінде кітапханалар елдің ақпараттық
инфроқұрылымының негізі құрамы болып табылады және ақпараттық, білім,
мәдени және әлеуметтік үлкен қызметтерді орындайды. Саланың дамуы және
қордаланып қалған мәселелер туралы өз сөзінде ҚР Мәдениет және ақпарат
министрлігінің жауапты хатшысы Ж.Д.Құрманғалиева айтып өтті. Атап айтқанда,
ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігінің көпшілік кітапханалар жүйесінің
желісі 4136, екі мың он бірінші жылмен салыстырғанда өсу 26 кітапхананы
құрады [10, 123].
. Анағұрлым кең және тармақталған кітапханалар желісі ауылдық жерлерде
орналасқан – 3352 кітапхана. Жыл сайын кітапхана қорлары бюджеттік қаржы
есебінен, мемлекеттік тапсырыс, Мәдени мұра бағдарламасы бойынша
әлеуметтік маңызы бар әдебиетпен толықтырылады.
Жаңа технологияларды енгізу кітапхана ісінің сапасын көтеруге,
оқырмандарға қызмет көрсету үрдісін жақсартуға мүмкіндік берді. Алайда
барша кітапханалар компьютерлермен жабдықталмаған, көпшілігі Интернетке
шыға алмайды. Қорлардың толықтырылуы көңіл көншітпейді, Қазақстанда шығатын
әрбір кітап пен әрбір мерзімдік басылымның тегін данасын міндетті түрде алу
туралы ҚР Мәдениет туралы заңының нормасы үнемі сақтала бермейді.
Бүгін әсіресе жас, жоғары білікті кітапхана кадрларының
жетіспеушілігі мәселесі өткір тұр. Қазақстандық Ұлттық электронды
кітапханасын ары қарай жаңғырту айрықша назар аударуды талап етеді.
01.01.екі мың тоғызыншы жыл ж. берілген облыстық әмбебап ғылыми
кітапханалардың есебі бойынша Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат
министрлігі жүйесінде 4 004 көпшілік кітапхана 70 219,7 мың дана кітап
қорымен 4 158,9 мың оқырманға кітапханалық қызмет көрсетті. Оқырмандардың
33,8%-ын балалар, 30,0%-ын жасөспірімдер құрады. Оларға есепті жылы 88
848,4 мың дана дәстүрлі және электрондық басылымдар берілді.
Республика тұрғындарына ҚР Ұлттық кітапханасы, ҚР Ұлттық Академиялық
кітапханасы, С.Бегалин атындағы мемлекеттік балалар кітапханасы, Ж.Жабаев
атындағы мемлекеттік жасөспірімдер кітапханасы, Республикалық зағип және
нашар көретін азаматтарға арналған кітапханасы, сонымен қатар 40 облыстық,
163 аудандық, 3 212 ауылдық, 316 қалалық, 257 балалар, 8 жасөспірімдер, 8
зағип және нашар көретін азаматтарға арналған, 3 дербес кітапханалар, 7
кітапхана-клуб кітапханалық қызмет көрсетті. Орталықтандырылған
кітапханалар жүйесі (ОКЖ) 171-ді құрады.
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі
жүйесіндегі көпшілік кітапханалар саны жыл сайын 100-ге артып отырған
болса, осы жылы 183-ке артты.
ҚР Ұлттық кітапханасы екі мың сегізінші жыл жылы Мәдениет және ақпарат
министрлі-гі жүйесіндегі кітапханалардың екі мың жетінші жыл жылы атқарған
қызметіне талдау жасап, облыс әкімдеріне кітапханалардың жағдайы туралы
мәліметтерді жіберді. Ұлттық кітапхананың жасаған талдауы бойынша Облыс
әкімдері көпшілік кітапханалар жүйесін дамыту мәселерін алқа
мәжілістерінде, мәслихат қарауында қарап, кітапханалар жүйелерін ретке
келтіру барысында облыс көлемінде (Алматы, Ақмола, Ақтөбе, Қарағанды,
Қостанай, Шығыс Қазақстан, Жамбыл) кітапханалар ашты. Мысалы: екі мың
сегізінші жыл жылдың қыркүйек айында Алматы облыстық алқа мәжілісінде
кітапханалар жүйесінің жұмысы қаралып, Облыс кітапханаларын дамыту
бағдарламасы қабылданды.
Нәтижесінде Алматы облысында 78 кітапхана ашылып, мемлекеттік көпшілік
кітапханалар саны 214-ке жетті. Сол сияқты Шығыс Қазақстанда - 16, Ақтөбе
облысында - 13, Қарағанды облысында - 12, Оңтүстік Қазақстан, Қостанай,
Павлодар облыстарында - 11, Жамбыл облысында - 10, Атырау, Солтүстік
Қазақстан облыстарында - 6, Ақмола, Батыс Қазақстан облыстарында - 3,
Маңғыстау облысында - 2 кітапханаға көбейді [126,42].
№ Облыс және қала атаулары Кітапханалар саны
екі мың жетіншіекі мың + -
жыл сегізінші
жыл
1. Оңтүстік Қазақстан 415 426 +11
2. Батыс Қазақстан 402 405 +3
3. Қостанай 381 392 +11
4. Ақмола 388 391 +3
5. Қарағанды 327 339 +12
6. Солтүстік Қазақстан 299 305 +6
7. Шығыс Қазақстан 287 303 +16
8. Жамбыл 267 277 +10
9. Павлодар 254 265 +11
10. Ақтөбе 211 224 +13
11. Алматы 136 214 +78
12. Қызылорда 208 208 0
13. Атырау 134 140 +6
14. Маңғыстау 62 64 +2
15. Ұлттық кітапханалар 2 2 0
16. Зағип және нашар көретін 1 1 0
азаматтарға арналған респ.
кітапхана
17. С.Бегалин атындағы 1 1 0
мемлекеттік балалар
кітапханасы
18. Ж.Жабаев атындағы мемлекеттік1 1 0
жасөспірімдер кітапханасы
19. Алматы қ. ОКЖ 23 23 0
20. Астана қ. ОКЖ 22 23 +1
Барлығы 3 821 4 004 +183
№ 1 кесте Облыстар бойынша мемлекеттік көпшілік кітапханалардың жалпы саны
Шығыс Қазақстан облысы, Семей қаласының Абай атындағы ғылыми әмбебап
кітапханасы екі мың сегізінші жыл жылы мәслихат шешімімен облыстық
мәртебеге ие болды.
Қарағанды облысында мемлекеттік кітапханалардың қызметі мәслихат
сессиясында, әкімнің алқа мәжілісінде тыңдалды. Балқаш ОКЖ директоры
Л.В.Власова қалалық әкімшілік отырысында Новые технологии в обслуживании
пользователей в свете требований Закона О культуре, мәслихаттың тұрақты
комиссиясының мәжілісінде Реализация городской программы развития
учреждений культуры в библиотеках ЦБС тақырыптарында кітапханалар
мәселесін көтерді. Соның нәтижесінде жылдық бюджет 74,0 миллион теңгеден
астам қаржыны құрады, оның ішінде қор толықтыруға 13,0 миллион теңге
берілді.
Мемлекеттік көпшілік кітапханаларды дамыту, кітапхана жүйесін тиімді
түрде ретке келтіру мақсатында зерттеу жұмыстары жүргізіліп, халық саны аз
елді мекендердің тұрғындарын стационарлық қызметтен тыс (жылжымалы
кітапханалар мен кітапхана пункттері және т.б.) кітапханалық қызметпен
қамту жұмыстары жалғастырылуда.
Батыс Қазақстан облысында Облыстық 2003-2010 жылдары ауылдық аймақтық
мәдениетті дамыту бағдарламасының кітапхана тораптарын дамыту тармағына
сәйкес аудандардың әлеуметтік-экономикалық дамудың индикативті жоспары
бойынша Жаңақала ауданының Айтпай, Плантация ауылдарында, Бөкейорда
ауданының Мақар ауылында кітапханалар ашылса, Тасқара ауданында тұрғындар
санының стандартқа сай келмеуіне байланысты аудан әкімінің екі мың
сегізінші жыл жылдың 29 тамыздағы №225 шешімімен Беленький ауылдық
кітапханасы жабылды. Сондай-ақ, Зеленов ауданындағы Белоглинка ауылындағы
кітапхана тұрғындар санының азаюына байланысты аудан әкімінің шешімімен осы
округке қарасты тұрғындар саны көп, бұрын кітапханасы болмаған Колесов
ауылына ауыстырылды.
Ақмола облысында 6 кітапхана ашылып, 3 кітапхана жабылды. Целиноград
ауданы әкімінің екі мың сегізінші жыл жылгы №75 қаулысына сәйкес
әрқайсысында 1600 тұрғыны бар Максимовка және Софиевка кітапханалары, Есіл
ауданы әкімшілігінің № А 11202, № А 8169 қаулысына сәйкес Қаракөл және
Ковыльное ауылдарының кітапханалары, Малтабар ауылындағы кітапхана,
Көкшетау қалалық кітапхана жүйесінің филиалы ашылып, жұмыстары жаңғыртылды.
Жарқайың ауданы әкімшілігінің екі мың сегізінші жыл жылғы 4 наурызындағы №
А-3161 қаулысына сәйкес Западный, Кен, Жаңадала елді мекендеріндегі ауылдық
кітапханалар жабылды.
Қостанай облысында Қарабалық аудандық Мәдениет және тілдерді дамыту
бөлімінің 03.01.екі мың сегізінші жыл ж. №2 бұйрығына сәйкес бұрын
жауапкершілігі шектеулі серіктестік қарауында болып келген 9 кітапхана
ауылдық кітапхана мәртебесіне ие болып, Қарабалық Орталықтандырылған
кітапханалар жүйесіне қабылданды.
Орта есеппен шаққанда республика бойынша әрбір 3,9 мың тұрғынға бір
көпшілік кітапханадан келеді. Батыс Қазақстан облысында -1,5 мың тұрғынға,
Ақмола облысында - 1,9 мың тұрғынға, Солтүстік Қазақстанда -2,1 мың
тұрғынға бір кітапхана қызметі ұсынылған (№ 2 кесте).
№2 кесте Бір көпшілік кітапханаға шаққандағы тұрғындардың орташа саны
(мың адам)
Қостанай облысында әр 2,3 мың тұрғынға, Павлодар облысында 2,8 мың
тұрғынға, Атырау облысында 3,5 мың тұрғынға, Қызылорда облысында әрбір 3,7
мың тұрғынға, Қарағанды 3,5 мың тұрғынға, Жамбыл облысында әрбір 3,7 мың
тұрғынға, Шығыс Қазақстан облысында 4,7 мың тұрғынға бір көпшілік
кітапханадан келсе, Оңтүстік Қазақстан облысында 5,6 мың, Маңғыстау 6,5
мың, Алматы облысында 7,7 мың тұрғынға бір көпшілік кітапханадан келеді.
Әлі де осы облыстардағы кітапханалар жүйесі дамытуды қажет етеді.
екі мың сегізінші жыл жылы Солтүстік Қазақстан облысында мемлекеттік
кітапханалар жүйесін тарату жұмыстары жүргізілді, 14 орталықтандырылған
жүйенің 13 ОКЖ-сі таратылды. Ауыл кітапханалары ауыл әкімшілігінің
құзырына берілді. Осыған байланысты орталық аудандық кітапханалар
қызметінде келесі функциялар сақталды:
– аудандық кітапханалардағы кітап қорын орталықтандырып, толықтыру;
– ауыл кітапханаларының кітап қорына түскен құжаттарды өңдеу, есебін
жасау, анықтамалық-библиографиялық аппаратқа енгізу және оны толықтырып
отыру, қордан құжаттарды шығару жұмыстары;
– ауыл кітапханаларының қызметіне әдістемелік көмек көрсету, жиынтық
есеп, жоспарларын уақытылы жүргізіп отыру.
Ауыл кітапханашыларының еңбек ақысын белгілеуге, тұрғындарға
кітапханалық қызмет көрсетуді ұйымдастыруға жағдай жасауға, материалдық-
техникалық базаны жақсартып нығайтуға, кітап қорын толықтыруға, құралдармен
жабдықтауға ауыл әкімдеріне өкілеттік міндеттер жүктелді. Ауыл әкімшілігі
мен Орталық аудандық кітапхана директорының арасындағы байланыс үзілмей,
кітапханашыларды жұмысқа қабылдау тәртібі ауыл әкімшілігі және аудандық
кітапхана директорының келісімімен жүзеге асырылады.
Республикадағы мемлекеттік қалалық кітапханалар торабы жетілдіруді
қажет етеді. Қалалық кітапханалар торабының қызметі – әрбір ықшам аудан
халқына қызмет көрсететін кітапханалар жүйесін ретке келтіру, үйлесімді
қызмет көрсету және т.б. Мысалы, Алматы қаласы мен облысындағы қалалар
(Есік, Талғар, Қаскелең), Қарағанды және т.б. облыстардағы қала тұрғындары
кітапханалық қызметпен қамтылмаған. Атап айтқанда, Қарағанды облысының
Теміртау қаласында кітапханалық қызмет көрсетуді ұйымдастыруда көптеген
мәселелер туындауда (жүйеде 7 кітапхана бар). Кітапханалардың басым бөлігі
қаланың шығыс жағына шоғырландырылып, кітапханалық жүйе біркелкі
орналаспаған. Қаланың ықшам аудандарында кітапханалық жүйелер нашар
орналасқан. Ал 9-шы ықшам ауданда тұрғындарға кітапханалық қызмет мүлдем
көрсетілмейді. Мемлекеттік көпшілік кітапханаларды ашу нормативтеріне
сәйкес тұрғындар санын ескерсек, тағы 10 мемлекеттік кітапхана немесе
кітапхана пункттерін ашуды қажет етеді.
Стационарлық қызметтен тыс кітапханалық қызмет көрсету жұмыстары
облыстар көлемінде әртүрлі деңгейде. Дегенмен де, тұрғындары аз қоныстанған
елді мекендерді кітапханалық қызметпен қамту жұмысы біртіндеп жақсарып
келеді. Республика бойынша 1 054 кітапхана пункттері, 681 жылжымалы
кітапханалар қызмет етеді, соның ішінде ауылдық жерлерде 862 кітапхана
пункттері мен жылжымалы кітапханалар қызмет көрсетіп отыр.
Кітапхана пункттері – Ақмолада – 216, Оңтүстік Қазақстанда – 192,
Батыс Қазақстанда – 188, Павлодарда – 166, Шығыс Қазақстанда – 76,
Қостанайда – 68, Алматы – 52, Ақтөбеде – 29, Қызылорда – 27, Солтүстік
Қазақстанда – 23, Маңғыстауда – 16, Атырауда – 1. Ал, жылжымалы
кітапханалардың ең көбі Қарағанды облысында – 410. Батыс Қазақстан – 97,
Атырауда – 86, Солтүстік Қазақстанда – 63, Қостанайда – 17, Ақтөбеде – 8.
Олар тұрғылықты жерлердегі медицина, білім, мемлекеттік мекемелер, коғамдық
ұйымдар қызметкерлерінің жұмыс орындарына, кейбір кітапханалары жоқ,
тұрғындары аз елді мекендерге қызмет көрсетуде.
Ауылдық кітапханалар
Республика бойынша 4 004 көпшілік кітапхананың 3 212-сі (80,2 %) ауылдық
кітапханалар, соның ішінде 7 кітапхана-клуб, 8 ауылдық балалар кітапханасы
бар. екі мың жетінші жыл жылмен салыстырғанда ауылдық кітапханалар саны 173-
ке артты. Бір кітапханаға шаққанда ауыл тұрғындарының республика бойынша
орташа саны 2,3 мың адам (№ 3 кесте).
№ Ауыл С.і. С.і. Бір
кітапханаға
тұрғын- Ауылдық ауылдық ауыл- шаққандағы
кітапхана
лар саны
Облыс атауларыдарының балалар ДЫҚ ауыл
саны (мың кітапханакітап тұрғындарыны
адам)* сы хана-клң орташа
уб саны
(мың адам)
1. Батыс 343,0 350 - - 1,0
Қазақстан
2. Ақмола 410,0 334 - - 1,2
3. Қарағанды 296,6 250 8 7 1,2
4. Павлодар 253,1 212 - - 1,2
5. Қостанай 458,0 331 - - 1,4
6. Солтүстік 420,0 271 - - 1,5
Қазақстан
7. Ақтөбе 325,2 174 - - 1,9
8. Жамбыл 597,1 241 - - 2,5
9. Қызылорда 413,3 163 - - 2,5
10. Атырау 257,0 101 - - 2,5
11. Шығыс 6*52,5 233 - - 2,8
Қазақстан
12. Оңтүстік 1465,3 337 - - 4,3
Қазақстан
13. Маңғыстау 180,0 36 - - 5,0
14. Алматы 1273,8 179 - - 7,1
Барлығы: 7 344,9 3212 8 7 2,3
№3 кесте Бір кітапханаға шаққандағы ауыл тұрғындарының республика бойынша
орташа саны (мың адам)
Екі мың жетінші жыл-екі мың сегізінші жылдардың бірінші қазанына
дейінгі Қазақстан Республикасындағы ауыл халқының саны Ауыл дамуының
мониторингі екі мың сегізінші жыл жылғы қаңтар-қыркүйек. 2 бөлім. – Астана,
екі мың сегізінші жыл.- 12 б.
Батыс Қазақстан облысындағы 343,0 мың ауыл тұрғындарына мемлекеттік
тораптағы 350 ауыл кітапханасы қызмет көрсетеді, кітапхана саны екі мың
жетінші жыл жылмен салыстырғанда 3-ке артты, облыста бір кітапханаға
шаққанда ауыл тұрғындарының орташа саны 1,0 мың адамнан келеді. Бұл – жақсы
көрсеткіш.
Қарағанды облысында 250 ауылдық кітапхана бар, оның ішінде 235-і
ауылдық филиалдар, 7-еуі кітапхана-клуб, 8-і ауылдық балалар кітапханалары.
Кітапхана саны екі мың жетінші жыл жылмен салыстырғанда 12 кітапханаға
артты, бір кітапханаға шаққандағы ауыл тұрғындарының орташа саны 1,2 мың
адамнан келеді.
Алматы облысындағы 1 273,8 мың ауыл тұрғындарына мемлекеттік тораптағы
179 ауыл кітапханалары қызмет көрсетеді, есепті жылы ауыл кітапханалары 73-
ке артты. екі мың жетінші жыл жылы бір кітапханаға шаққандағы ауыл
тұрғындарының орташа саны 11,8 мың адамнан келсе, есепті жылы 7,1 мың
адамнан келіп отыр. ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігінің Қазақстан
Республикасындағы кітапханалық мекемелердің жұмысы туралы 2002 ж. №118
Ережесіне (500-1500 тұрғынға – 1 кітапхана) сәйкес облыста әлі де 670
ауылдық кітапхана ашуды талап етеді.
Модельді кітапханалар
Екі мың тоғызыншы жыл бірінші қаңтардағы берілген есеп бойынша
республика кітапханаларының жаңа стандартқа сай 172 модельді кітапханасы,
оның ішінде 3 модельді қалалық (Қарағанды облысы), 1 модельді ауылдық
балалар кітапханалары (Алматы облысы) жұмыс атқаруда (№ 4 кесте).
С.і. С.і. С.і.
№ Облыс атаулары екі екі + - Модельді Модельді Модельді
мың мың
жетінсегіз
ші інші
жыл жыл
ауыл қала ауылдық
кітапханакітапханабалалар
лары сы кітапха-н
асы
1. Қарағанды 50 77 +27 74 3 -
2. Павлодар 21 44 +23 44 - -
3. Ақтөбе 3 21 +18 21 - -
4. Солтүстік 15 17 +2 17 - -
Қазақстан
5. Ақмола 7 7 0 7 - -
6. Батыс Қазақстан 3 3 0 3 - -
7. Алматы 2 3 +1 2 - 1
8. Маңғыстау - - - - - -
9. Атырау - - - - - -
10. Жамбыл - - - - - -
11. Қостанай - - - - - -
12. Қызылорда - - - - - -
13. Оңтүстік - - - - - -
Қазақстан
14. Шығыс Қазақстан - - - - - -
Барлығы: 101 172 +71 168 3 1
№4 кесте Модельді кітапханалар
Қазіргі заман талабына сай модельді ауыл кітапханаларымен қатар
модельді қалалық және ауылдық балалар кітапханалары даму үстінде.
Модельді ауыл кітапханалары – жергілікті ақпараттық, өлкетанулық,
өзіндік білім алатын және рухани орталық. Компьютерлік технологияларды
енгізу барысында электрондық ақпараттар қорын қалыптастыру, кітапханалық
қорларды дамыту, материалдық-техникалық базаны нығайту, ауыл тұрғындарының
ақпараттар көзіне қол жеткізуін қамтамасыз ету, ақпараттық мәдениетті
қалыптастыру, ауылдың әлеуметтік-экономикалық және рухани дамуына ықпал ету
– Модельді ауыл кітапханасының басты міндеттері болып отыр.
Модельді кітапхананың ауыл кітапханасынан айырмашылығы:
• Техникалық жабдықталуы (компьютерлер, сканер, ксерокс);
• Кітапханалық үдерістерді автоматтандыру Бағдарламасымен қамтамасыз
етілуі, көп жағдайда Республикалық автоматтандырылған кітапханалық
ақпараттык жүйесі (РАБИС) бағдарламасының болуы;
• Өлкетану бойынша мәлімет базаларын құру;
• Интернет желісі арқылы әлемдік ақпараттық кеңістікке шығу, өз сайты,
электрондық поштаның болуы.
Модельді ауыл кітапханалары өзінің электрондық ресурстарын жинақтап,
Интернетке ену мүмкіндігі бар электрондық поштаны пайдаланады, ауыл
оқырмандарына ақпараттық қызмет көрсетуде жаңа технологияларды қолданады.
Осының нәтижесінде жылдан-жылға ауыл оқырмандарының саны артады, кітап қоры
жаңарып, кітапханалардың материалдық-техникалық базасын жақсартуға
мүмкіндік туады. Қазіргі уақытта кітапханалар ақпараттарды дәстүрлі
тасымалдаушылармен ғана емес, сонымен қатар электрондық басылымдарды
жинақтау арқылы да қор құруда.
Модельді ауыл кітапханалары Қарағанды облысында – 77-ге (екі мың
жетінші жыл жылмен салыстырғанда 27-ге), Павлодар облысында - 44-ке (екі
мың жетінші жыл жылмен салыстырғанда 23-ке), Ақтөбеде – 21-ге, (екі мың
жетінші жыл жылмен салыстырғанда 18-ге Солтүстік Қазақстан облысында – 17-
ге (екі мың жетінші жыл жылмен салыстырғанда 2-ге Алматы облысында 3-ке
(екі мың жетінші жыл жылмен салыстырғанда 1-ге) артты.
екі мың сегізінші жыл жылы Алматы облысы, Іле ауданының Боралдай
кентінде модельді ауылдық балалар кітапханасы ашылды. Ауыл
тұрғындары Интернетке кіру мүмкіндігіне ие болып, аудандық Іле мәлімет
базасын және электрондық каталогын кеңінен пайдалануда.
Көптеген облыстарда модельді ауыл кітапханалары құрылмаған Атырау,
Жамбыл, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау, Оңтүстік Қазақстан Шығыс Қазақстан
облыстарында модельді кітапханалардың бірде біреуі жоқ.
Республикада модельді кітапханалар дамып, алға басып келе жатқан
облыстың бірі – Қарағанды облысы. Іс тәжірибесіне толығырақ тоқтала кететін
болсақ, екі мың сегізінші жыл жылы Қарағанды облысы бойынша модельді
кітапханалардың саны 77-ге жетті, екі мың жетінші жыл жылмен салыстырғанда
27-ге артты, ерекшелігі – 3 модельді қалалық кітапханалар ашылды. Бұл
республика бойынша жақсы көрсеткіш. Жаңадан ашылған модельді кітапханалар:
Абай ОКЖ – 2, Ақтоғай ОКЖ – 2, Бұқаржырау ОКЖ – 9, Қарқаралы ОКЖ – 4,
Жаңаарқа ОКЖ – 5, Шет ОКЖ – 3 т.б. Жаңа басылымдар түсімін талдасақ облыста
орташа санмен алғанда 1 модельді кітапханаға 300 дана жаңа басылым түсті.
Бұл – жақсы көрсеткіш. Өйткені модельді кітапханаларға жаңа әдебиеттердің
түсуі Халықаралық (ЮНЕСКО) нормативтеріне сәйкес келеді, халықаралық
стандарт бойынша 1000 тұрғынға шаққандағы түсетін жаңа кітаптар саны 250-
300 дана болуы тиіс. Кітапханалар өз қорларын Мәдени мұра бағдарламасы
бойынша мәдениет басқармасынан түсетін жаңа әдебиеттермен толықтыруды және
жергілікті бюджеттен қаржыландыруды жалғастырып келеді. Модельді
кітапханаларды толықтырғанда электрондық қорды тіл, білім беру саласының,
ақпараттық қызметтердің оқу құралдарымен қалыптастыруға көңіл бөлінді. Абай
ОКЖ модельді ауыл кітапханалары үшін 55 206 мың теңгеге 20 дана СD-дискі
сатып алынды. Модельді ауыл кітапханалары екі мың жетінші жыл жылдағыдай
кітапханалық бағдарламаларды жүзеге асыруға атсалысып, авторлық мақсатты
жобалармен жұмыс істеуде. Нәтижесінде қор жаңа басылымдармен толықтырылып,
мәдени-ағартушылық және ақпараттық қызметтер құрылуда.
Модельді кітапханалардың барлығы компьютерлендірілген, яғни Интернетке
қосылған, өз сайттары, электрондық пошталары бар.
1.2 Қазақстан Республикасындағы кітапхана ісі қызметі мен
ұйымдастырылуының басты принциптері
01.01.екі мың тоғызыншы жыл ж. берілген есеп бойынша
республикадағы көпшілік кітапханалардың кітап қоры – 70 219,7 мың дананы
құрады, соның ішінде 17 808,2 мың данасы, яғни 25,4%-ы қазақ тілінде.
Облыстар көлемінде кітап қорының ең көбі – Қарағанды облысында.
Атырау, Қызылорда облыстарында қордың 46,2 - 46,0 %-ын қазақ тіліндегі
басылымдар құраса, Ақмола, Солтүстік Қазақстан облыстарында қордың 16,6-
17,0 %-ын құрады (№5 кесте).
С.і.
№ Облыс және қала Кітап қоры Қазақ Бір кітапханаға
атаулары (мың дана) тілінде шаққанда (мың
(мың дана) дана)
%
1. Қарағанды 6 985,6 1 740,3 24,9 20,6
2. Оңтүстік 6 516,3 2 443,0 37,5 15,3
Қазақстан
3. Қостанай 6 144,4 1 050,6 17,1 15,7
4. Шығыс Қазақстан 5 446,1 1 086,3 19,9 17,9
5. Батыс Қазақстан 5 143,9 1 671,0 32,5 12,7
6. Ақмола 4 720,4 786,0 16,6 12,1
7. Алматы 4 444,7 1 264,0 28,4 20,8
8. Қызылорда 4 202,6 1 934,1 46,0 20,2
9. Ақтөбе 3 933,1 1 093,4 27,8 17,6
10. Солтүстік 3 719,7 630,1 17,0 12,2
Қазақстан
11. Павлодар 3 342,0 685,0 20,5 12,6
12. Жамбыл 3 107,3 1 059,7 34,1 11,2
13. Атырау 2 026,8 936,5 46,2 14,5
14. Маңғыстау 1 285,0 403,0 31,4 20,0
15. Алматы қ. ОКЖ 970,8 177,6 18,3 42,2
16. Астана қ. ОКЖ 633,5 109,0 17,2 27,5
№5 кесте Көпшілік кітапханалардың кітап қоры
Мәдениет және ақпарат министрлігіне қарасты мемлекеттік көпшілік
кітапханалар қорына 1 495,2 мың дана жаңа басылымдар түсті, соның ішінде
865,4 мың данасы немесе 57,9%-ы - қазақ тіліндегі басылымдар. Орта есеппен
алғанда республикада әрбір көпшілік кітапхана қорына 400 дана жаңа
басылымнан түсті, соның ішінде 200 данасы - қазақ тілінде. Облыстар
көлемінде қорды толықтыру әртүрлі деңгейде (№ 6 кесте).
№ Облыс және қала Орта есеппен бір Орта есеппен бір
атаулары кітапханаға кіт. қаз. тілінде
түскен жаңа түскен жаңа
басылымдар басылымдар
1. Маңғыстау 672 492
2. Шығыс Қазақстан 458 240
3. Қарағанды 453 249
4. Алматы 346 293
5. Атырау 336 286
6. Жамбыл 335 284
7. Қостанай 319 122
8. Оңтүстік Қазақстан 313 212
9. Қызылорда 293 237
10. Солтүстік Қазақстан 264 141
11. Батыс Қазақстан 239 169
12. Павлодар 239 146
13. Ақмола 237 123
14. Ақтөбе 185 138
15. Алматы қ. ОКЖ 478 262
16. Астана қ. ОКЖ 795 505
Барлығы 400 200
№6 кесте Орта есеппен бір кітапханаға түскен жаңа басылымдар
Жалпы түскен жаңа басылымдар саны екі мың жетінші жыл жылмен
салыстырғанда – 68,6 мың данаға, ал қазақ тіліндегі жаңа басылымдар – 79,2
данаға азайды.
Жаңа басылымдардың, соның ішінде қазақ тіліндегі жаңа басылымдардың
түсуі облыстарда әр түрлі деңгейде: Қызылорда облысында 86,2%, Атырау
облысында 85,1%, Жамбыл, Алматы облыстарында 84,7%, Ақтөбе облысында 74,4%,
Маңғыстау облысында 73,3%, Батыс Қазақстан облысында 70,8%, Оңтүстік
Қазақстан облысында 67,7%, Павлодар облысында 61,0%, Қарағанды облысында
54,9%, Солтүстік Қазақстан облысында 53,3%, Шығыс Қазақстан облысында
52,6%, Ақмола облысында 51,7%, Қостанай облысында 38,3%. Бірақ екі мың
жетінші жыл жылмен салыстырғанда қорға түскен қазақ тіліндегі жаңа
басылымдар саны төмендеді. Мысалы: Павлодар (-14,0 мың данаға), Қостанай (-
13,5 мың данаға), Оңтүстік Қазақстан (-13,2 мың данаға), Қызылорда (-11,7
мың данаға), Жамбыл (-6,7 мың данаға), Солтүстік Қазақстан облыстарында (-
3,8 мың данаға) азайған.
Кітап қорын толықтырудың негізгі көздері – әдеттегідей кітап
дүкендері, кітап таратушы ұйымдар, Қазақстан Республикасы Мәдениет және
ақпарат министрлігінің Мәдени мұра мемлекеттік бағдарламасы және
Мемлекеттік тапсырыс бойынша шығарылатын, жергілікті бюджеттік Қаржыға
алынатын, демеушілерден түсетін басылымдар [13,123].
Көп облыстарда кітапхана коры көбіне Мемлекеттік тапсырыспен түскен
кітаптармен толықтырылып отыр. Бюджеттен кітап қорын толықтыруға қаржы
көлемі аз бөлінген (№ 7 кесте).
Барлық С.і. С.і.
Облыс атаулары түскен мем. бюдж.
жаңа тапсырыс (%) және т.б.
әдебиеттер пен түскен көзд.
әдебиеттер алынған
(%)
1. Ақтөбе 41,4 34,8 84,1 15,9
2. Қызылорда 55,9 36,4 65,1 34,9
3. Алматы 74,0 45,5 61,5 38,5
4. Жамбыл 93,0 50,2 54,0 46,0
5. Атырау 47,0 23,7 50,4 49,6
6. Павлодар 63,4 29,8 47,0 53,0
7. Солтүстік Қазақстан 80,5 33,5 41,6 58,4
8. Ақмола 92,7 37,2 40,1 58,9
9. Маңғыстау 43,0 15,6 36,3 63,7
10. Оңтүстік Қазақстан 133,4 46,0 34,5 65,5
11. Батыс Қазақстан 96,9 30,3 31,3 68,7
12. Қостанай 125,2 32,6 26,0 74,0
13. Қарағанды 153,7 31,7 20,6 79,4
14. Шығыс Қазақстан 138,9 26,1 18,8 81,2
15. Алматы қ. ОКЖ 11,0 3,0 27,3 72,7
16. Астана қ. ОКЖ 18,3 2,4 13,1 86,9
Барлығы: 1268,3 476,4 37,6 62,4
№7 кесте Жалпы және мемлекеттік тапсырыспен түскен жаңа әдебиеттер
(мың дана)
Ақтөбе облысында екі мың сегізінші жыл жылы келіп түскен әдебиеттер
саны 41,4 мың дана, оның 84,1%-ы – мемлекеттік тапсырыс бойынша түскендері,
ал бюджеттен және т.б. көздерден алынған әдебиеттер бар жоғы 15,9%-ды
құрады. Жаңа басылымдарға әкімшіліктер тарапынан бөлінген қаржы мардымсыз.
Қызылорда облысында Мәдени мұра мемлекеттік бағдарламасын іске асыру
мақсатында Қызылорда облысы әкімшілігінің бастамасымен
бұрынғы Қызылорда облысының әкімі, қазіргі Мәдениет және ақпарат министрі
М.А. Құл-Мұхаммедтің басшылығымен Фолиант баспасынан Сырдария
кітапханасы сериясы бойынша 200 томдық кітап жарыққа шығып, Қызылорда
облысының кітапханалары өз қорларын толықтырды.
Бұл – жақсы бастама. Ал, облыстағы басылымдардың сала бойынша түсуіне
талдау жасасақ, 55,9 мың дана жаңа басылымның 30,0 мың данасы көркем
әдебиетті (53,6 %) құрады. Ал басқа салалар бойынша жаңа басылымдар өте аз
түскен.
Сол сияқты, Алматы облысында есепті жылы түскен жаңа басылымдар 74,0
мың дананы құрады, оның ішінде мемлекеттік тапсырыс бойынша түскені – 45,5
мың дана, яғни 61,5%, ал облыстық бюджеттен кітап қорын толықтыруға
бөлінген 20 000,0 мың теңгеге кітаптар әлі түспеген.
Бюджеттік қаржыға электрондық басылымдар да сатып алынды,
Республикадағы көпшілік кітапханалар қорына есепті жылы жаңа 3 800 дана
электрондық басылымдар түсіп, жалпы қордың 20 300 данасын құрады. Қарағанды
облысы бойынша жаңа түскен электрондық басылымдар саны -1 000 дана, барлық
электрондық қор 3 100-ді құрады. Бұл - республика бойынша жаксы көрсеткіш.
Павлодар облысында түскені - 400 дана барлығы 2 900 дананы құрады. Оңтүстік
Қазақстан облысында түскені - 300 дана, барлығы 1 000 дананы құрады (№ 8
кесте).
№ екі мың С.і. Барлық
сегізінші жыл
ж.
Облыс атаулары түскен жаңа электрондықэлектрондық
әдебиеттер басы басылымдар
лымдар қоры
1. Қарағанды 153,7 1,0 3,1
2. Павлодар 63,4 0,4 2,9
3. Шығыс Қазақстан 138,9 0,7 3,1
4. Оңтүстік Қазақстан 133,4 0,3 1,0
5. Ақтөбе 41,4 0,09 0,3
6. Қостанай 125,2 0,2 1,8
7. Батыс Қазақстан 96,9 0,1 0,5
8. Ақмола 92,7 0,09 0,6
9. Қызылорда 55,9 0,04 0,04
10. Солтүстік Қазақстан 80,5 0,05 0,3
11. Атырау 47,0 0,03 0,06
12. Алматы 74,0 0,03 0,03
13. Жамбыл 93,0 0,03 0,6
14. Маңғыстау 43,0 - -
15. Алматы қ. ОКЖ 11,0 0,02 0,02
16. Астана қ. ОКЖ 18,3
17. С.Бегалин атынд. 11,5 0,1 0,7
мем. балалар к-сы
18. Ж.Жабаев атынд. мем.9,3 0,005 0,4
жасөсп. к-сы
19. Зағип және нашар 5,2 0,06 1,0
көретін азаматтарға
арналған респ. к-на
20. ҚРҰК 98,3 0,6 3,9
21. ҚРҰАК 102,6 * *
Барлығы 1 495,2 3,8 20,3
№ 8 кесте Көпшілік кітапханалардың электрондық басылымдар қоры
(мың дана)
Есепті жылы мемлекеттік көпшілік кітапханалардың қор құрамын білім
салалары бойынша талдасақ, қоғамдық-әлеуметтік әдебиеттер жалпы қордың
20,6%-ын, ғылыми-жаратылыстану әдебиеттері 7,2%-ын, техника,
ауылшаруашылығы әдебиеттері 8,4%-ын, өнер, денешынықтыру және спорт
басылымдары 5,8%-ын, көркем әдебиет, тіл білімі және филологиялық ғылымдар
әдебиеттері 57,1%-ын құрады (Қосымшадағы №4 кестенің жалғасын қараңыз).
Республика бойынша Қарағанды облысында жаңа түскен әдебиеттердің саны
басым, яғни 153,7 мың дананы құрады, екі мың жетінші жыл жылмен
салыстырғанда 22,7 данаға артты, яғни қордың жаңаруы 2,2% құрады.
БарлығыОның ішінде білім салалары бойынша Оның
ішінде
қазақ
тілінде
Қоғамдық-әЖаратылыстТехника, Өнер, Көркем
леуметтік ану ауылшаруаДенешы- әдебие
-шылығы нықтыру,т,
спорт тіл
білімі
,
фило-л
огия
Барлыекі 131017 39672 6340 3268 4899 76838 72410
ғы: мың
облысжетін
бша ші
жыл
екі 153721 45468 8815 5862 5196 88380 84426
мың
сегіз
інші
жыл
өсім +22704 +5796 +2475 +2594 +297 +11542+12016
№9 кесте Қарағанды облысы бойынша жаңа басылымдардың білім салалары
бойынша түсімі
Барлығы Оның ішінде білім салалары бойынша
Қоғамдық-Жаратылыс-Техника, Өнер Көркем
әлеуметтітану ауылшаруа-денешы-нәдебиет,
к шылығы ықтыру, тіл
Спорт білімі,
филологи
я
Барлығы: екі 72410 19441 1887 1413 3239 46430
облыс мың
бша жетінш
і жыл
екі 84426 24114 3923 2882 3555 49952
мың
сегізі
нші
жыл
өсім +12016 +4673 +2036 +1469 +316 +3522
№10 кесте Қазақ тіліндегі білім салалары бойынша жаңа түсім
екі мың жетінші жыл жылмен салыстырғанда қоғамдық-әлеуметтік сала
бойынша түскен жаңа басылымдар 5,8 мың данаға, жаратылыстану саласы 2,5 мың
данаға, техника, ауыл шаруашылығы 2,6 мың данаға артты. Қазақ тіліндегі
жаңа түсім 84,4 мың дананы құрады, екі мың жетінші жыл жылмен салыстырғанда
12,0 мың данаға арта түсті. Сол сияқты қоғамдық саяси әдебиеттер 4,6 мың
данаға, жаратылыстану 2,0 мың данаға, көркем әдебиеттер түсімі 3,5 мың
данаға артып отыр. Бір кітапханаға шаққанда облыс кітапханаларына 200 дана
жаңа басылымнан келеді.
Облыста кітапханалардың Кәсіби шеберлік мектебі аясындағы кезекті
толықтырушылар секциясында жаңа әдебиеттерді сатып алудағы өзгерістер
қарастырылды. Мемлекеттік сатып алу туралы жаңа заң аясында кітапханалар
қорының толықтырылуы атты секция қорытындысы ретінде Қазақстан
Республикасының Қаржы министрлігіне және Мемлекеттік сатып алу мен қаржылық
тексеру комитетіне ұсыныстар жазылған хат жолданды.
Болып жатқан өзгерістер кітапханалардың толықтырылу сапасына кері
әсерін тигізіп, қажеті жоқ қосымша жұмыстарды жүктеді. Сатып алынатын
әдебиеттердің тізімі тек жылдың басында құрастырылып, үнемі саралап отыруды
қажет етеді. Сатып алар кезде қажетті басылымдар кітап сату ұйымдарында
болмауы да мүмкін. Сондай-ақ, көптеген жүйелерде кітап қорын толықтыруға
бөлген барлық қаржыны бірден кіріс қатарына енгізеді, қаржыны тоқсан сайын,
болмаса жылына 2 рет бөлуге рұқсат берілмейді.
Республикадағы кітапханалардың кітап қорын толықтыру барысында
жүргізетін ауқымды шараларға қарамастан жалпы кітап қорының жаңаруы жыл
сайын оңтайлы стандарт бойынша 10,0% болудың орнына 2,1%-ды құрады, ал
қазақ тіліндегі қордың жаңаруы – 4,9 %. Қазақ тіліндегі қордың жаңаруы екі
мың жетінші жыл жылмен салыстырғанда 0,6%-ға төмендеді. Бұл көрініс барлық
облыстарда байқалады.
Облыстар бойынша алсақ, мемлекеттік көпшілік кітапханалар қорының
жаңаруы 3,3%-дан (Маңғыстау облысы) 1,1%-ға дейін (Ақтөбе облысы), ал қазақ
тіліндегі қордың жаңаруы 7,8%-дан (Маңғыстау облысы) 2,5% -ға дейінгі
(Қызылорда облысы) аралықта байқалады (№ 11 кесте).
Облыс, қала атаулары Жалпы кітап Соның ішінде қазақ
№ қорының жаңаруы тіліндегі қордың
(%) жаңаруы
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Қазақстан Республикасы кітапханалары жаңа жағдайда: мәселелері,
даму жолдары
МАЗМҰНЫ:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І. Қазақстан Республикасындағы кітапхана ісіне жалпы сипаттама
1.1 Кітапханалар
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 6
1.2 Қазақстан Республикасындағы кітапхана ісі қызметі мен
ұйымдастырылуының басты
принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
ІІ. Кітапхана қызметін заман талабына сай бейімдеу
2.1 Ақпараттық-электрондық ресурстар және кітапхана қызметін
автоматтандыру ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.2 Кітапхана мамандары. Халықаралық тәжірибе
алмасу ... ... ... ... ... ... ... . ... .33
2.3 Кітапханалардың материалдық-техникалық
базасы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...43
2.4 Қазақстан кітапханаларында іске асқан жаңа жобалар мен
бағдарламалар..46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59 Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .62
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .65
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаевтың 2006 жылғы 1 наурызындағы Қазақстан халқына жолдауы
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру
стратегиясы деп аталды. Бұл жолдауда мемлекетте бар барлық салаларды
бәсекеге қабілетін көтеруге баса назар аударылған. Қазақстан
Республикасының бәсекеге қабілетін дамытудағы негізгі фактор – инновация.
Инновация деп кең мағынада жаңа технологияларды, өнім түрлерін және
қызметті, әкімшілік, коммерциялық, қаржылық, өндіріс өнімдерін кіріс
түсіретіндей етіп қолдану. Ел Президентінің Қазақстан - 2030
бағдарламасында ХХІ ғасырда білімсіз өмір сүру мүмкін емес, халықты
cалауатты да сауатты өмірге бағыттауымыз керек деген сөздері бүгінгі ұрпақ,
ертеңгі ел азаматтарына білім мен тәрбие берер жандарға міндеттелген
тапсырма іспетті. Бүгінгі күні жас ұрпаққа берілер білім мен тәрбиенің өз
мәнінде сапалы болуы бірінші кезекте тұрғаны анық. Осыған орай еліміздегі
бірден-бір руханият ордасы – кітапхaна.
Қазіргі кезде Қазақстан республикасында 10 мыңдай кітапхана есепке
aлынған, оның екі жүз миллион қорын 8 миллиондай оқырман пайдаланады. Олар
әртүрлі министрліктер мен ведомстволарға бағынысты, соған орай кітапхананың
мұқтаждықтарын қаржыландыруда немесе құрылтайшылардың көмегін алуда да олар
бірқалыпты деңгейде бола алмайды.
Кітапханалардың оңтайлы жұмыс істеуіне қолғабыс ету жағы да төмен.
Сондықтан олардың даму дәрежесі де бірдей емес, әсіресе автоматтандыру мен
жаңа технологияларды өндіріске ендіру бөлігі бойынша. Уақыт талабына сай
жаңаша қызмет көрсетуді қатаң түрдегі қаржыландыру мәселесіне байланысты
кейіндеп қалып отыp.
ҚР Ұлттық кітапханасының Қазақстантану кітап қорларының қалыптасуы
жөніндегі Р. Бердіғалиеваның еңбегінің де маңызы зор. ХIХ екінші жартысы
мен XX басындағы Қазақстанда кітапхана ісі туралы В.З. Галиевтің еңбегінде
аталған мәселенің кейбір тұстары қаралған. С. Рахимжанованың Қазақстан
кітаптарының тарихына арналған оқу құралында 1945–1960 жж. кітап баспа
ісіне сипаттама берілген. Қазақстан баспа ісінің көрнекті қайраткері,
белгілі журналист, білікті аудармашы М. Мамажанов кітап тарихы туралы
зерттеулер мен танымдық маңызы бар еңбектер жазды. Автор бір еңбегінде
республикалық кітап мұражай қорындағы құжаттар мен жәдігерлерге сүйене
отырып, кітап тарихын жаңа көзқарас тұрғысынан зерделесе, келесі бір
еңбегіне жылдар бойы жинақтаған ізденістері, аударма еңбектері енгізілген.
Кезінде қазақ баспасөзі тарихының очеркін Қ. Бекхожин жазса, 90-жж.
әлем баспасөзі тарихын қосып, қазақ баспасөзіне сипаттама жасаған еңбектер
де шықты. Сонымен қатар қазақ баспасөзіндегі материалдарды тарихи дерек
ретінде зерттеген Қ. Атабаевтың еңбегі де ғылымға қосылған үлкен үлес деп
санаймыз. ХІХ-ХХ ғ. басындағы қазақ кітап баспа ісінің тарихын фольклор,
көркем әдебиет және цензура тақырыбында сипаттама жасаған Ж. Шалғымбаеваның
зерттеуі ұтымды еңбек болып саналады.
ХХІ ғ. басында да баспа ісі мен баспагерлер туралы әдебиеттер шыға
бастады. Мысалы, Ү.Х. Субханбердина революцияға дейінгі қазақ баспасөзі
бетіндегі жарияланған материалдарды қазақ халқының атамұраларын, арыстар
қалдырған аманаттарды жинақтаумен айналысты. Ол әр материалдарды терең
зерттеп, ғылымдағы маңызын түсіне білді. Оның барлық еңбегінде Қазақстанның
төңкеріске дейінгі бейнесін көрсететін қазақ мерзімді баспасөзі туралы
теңдесі жоқ бағалы мәліметтер берілгенp[12, 45].
Қазақстанда кітап баспа ісі үлгісінде мәдени құрылыс тарихынан оқу
құралын жазған Д.А. Атабаев, Ә.Ғ. Есенғалиеваның еңбегі де мәдени құрылыс
тарихындағы кітап баспа ісі үлгісіндегі әдебиеттер қатарын толықтырады.
Қазақстандағы мәдени революция идеологиясы тұжырымдамасы 20-30 жж мәдениеті
баспа ісі, ғылым және ғылыми қоғамдар тарихы бойынша қорғалған соңғы
жылдардағы докторлық және кандидаттық диссертациялар қатарына Қ.Ә Ахметов.,
А.Т Қапаева., С.Р Рахимжанова, Д.А. Атабаев, Е.Д. Қасымов, А.Т. Селкебаева
т.б. ғылыми зерттеулерін жатқызуға болады.
Қазақстан кітапханаларының алдына қойған мақсаты қазіргі компьютерлік
технологияларды, телекоммуникация құралдарын, халықаралық Интернет желісін
қолдана отырып Қазақстанның және шет елдердің интеграциялық әлеуетіне
кітапхананы пайдаланушылардың еркін де тең құқылы қол жеткізуін қамтамасыз
ету болып табылады.
Қызмет етудің негізі мыналар:
• алға қойған мақсатқа қол жеткізу үшін халықаралық ұйымдармен,
қазақстандық мемлекеттік ұйымдармен, мекемелермен, қоғамдық ұйымдармен
қарым-қатынасты жүзеге асыру; халықаралық бағдарламалар мен форумдарға
қатысып тұру;
• республикада біртұтас ақпарат кеңістігін құруға жәрдемдесу;
• шалғай жерлердегі пайдаланушыларға қажетті мәтіндер көшірмесін жедел
алу үшін электрондық жолмен құжаттар жеткізу (ЭҚЖ) қызметін құру;
• баспагерлік қызмет; Қазақстан кітапхана қызметкерлерінің кәсіби
жағынан дамуына қолғабыс ету.
Осылайша жоғарыда аталған барлық факторлар аталмыш зерттеу жұмысының
өзектілігін айқындап отыр.
Зерттеудің мақсаты: Қазақстан Республикасы кітапханаларының бүгінгі
күйін, жағдайын қарастыру; заман талабына сай өзіндік даму жолын
іздестіру;
Зерттеудің міндеттері:
– еліміздегі көпшілік кітапханалар жайлы ақпаратты толық жинау;
– кітапханалардың заманауи жабдықталуына, халықаралық қатынастарына,
артықшылықтарына ғылыми талдау жасау;
– кітапханалардың деңгейін диагностикалық әдістер арқылы анықтау;
– Қазақстан Республикасы кітапханаларын даму жолдарын анықтау,
– Қазақстан Республикасы кітапхана ісінің жетілдірілуін анықтау.
Зерттеу нысаны: еліміздегі көпшілік кітапханалар.
Зерттеу пәні: көпшілік кітапханалардың бүгінгі таңдағы жағдайы.
Ғылыми болжам: егер – кітапхана ісіне Мемлекет тарапынан көп қаржы
бөлінсе, егер біз қоғамның кітапқа деген қызығушылығын қайта арттыра
алатын болсақ, егер кітапханалардың заман талабына сай құрал-жабдығы
айтарлықтай мол болса, кітапханалардың қызметі әлдеқайда тиімді
болар еді.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: зерттеу жұмысына байланысты теориялық
материалдар жүйеленді, статистикалық мәліметтер сараланып толықтырылды,
әдебиеттерге талдау, саралау жасалды.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: зерттеуде пайдаланылған әдістер
(талдау, синтез) кітапханашылар қауымына, кітапхана ісін зерттеушілерге
көмекші құрал ретінде қолданылуы мүмкін. Зерттеу нәтижелерін кітапхана
ісі мамандығын оқытатын жоғары оқу орындарында қолдануға болады.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негізі: Қазақстан
Республикасының кітапханаларын толықтай қарастыру, зерттеп-саралау осы
күндерде әлі де болса тиісті дәрежеде толық зерттелмеген, сондықтан
зерттеу жұмысында теориялық мәліметтерді саралай отыра, тәжірбиелік
көрсеткіштер арқылы бұл үдерістің тиімді жолдарын табу ұсынылды;
Қазақстан Республикасындағы кітапхана ісінің ғылыми негіздемесі әлсіз,
алайда кейбір мамандар бұл мәселемен айналысады.
Тәжірибелік база: Қазақстан Республикасы Ұлттық Академиялық
кітапханасы (Астана қаласы).
Дипломның құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды мен
әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.
1
І. Қазақстан Республикасындағы кітапхана ісіне жалпы сипаттама
1.1 Кітапханалар жүйесі
Қазақстанның қазіргі заманғы кезеңінде кітапханалар елдің ақпараттық
инфроқұрылымының негізі құрамы болып табылады және ақпараттық, білім,
мәдени және әлеуметтік үлкен қызметтерді орындайды. Саланың дамуы және
қордаланып қалған мәселелер туралы өз сөзінде ҚР Мәдениет және ақпарат
министрлігінің жауапты хатшысы Ж.Д.Құрманғалиева айтып өтті. Атап айтқанда,
ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігінің көпшілік кітапханалар жүйесінің
желісі 4136, екі мың он бірінші жылмен салыстырғанда өсу 26 кітапхананы
құрады [10, 123].
. Анағұрлым кең және тармақталған кітапханалар желісі ауылдық жерлерде
орналасқан – 3352 кітапхана. Жыл сайын кітапхана қорлары бюджеттік қаржы
есебінен, мемлекеттік тапсырыс, Мәдени мұра бағдарламасы бойынша
әлеуметтік маңызы бар әдебиетпен толықтырылады.
Жаңа технологияларды енгізу кітапхана ісінің сапасын көтеруге,
оқырмандарға қызмет көрсету үрдісін жақсартуға мүмкіндік берді. Алайда
барша кітапханалар компьютерлермен жабдықталмаған, көпшілігі Интернетке
шыға алмайды. Қорлардың толықтырылуы көңіл көншітпейді, Қазақстанда шығатын
әрбір кітап пен әрбір мерзімдік басылымның тегін данасын міндетті түрде алу
туралы ҚР Мәдениет туралы заңының нормасы үнемі сақтала бермейді.
Бүгін әсіресе жас, жоғары білікті кітапхана кадрларының
жетіспеушілігі мәселесі өткір тұр. Қазақстандық Ұлттық электронды
кітапханасын ары қарай жаңғырту айрықша назар аударуды талап етеді.
01.01.екі мың тоғызыншы жыл ж. берілген облыстық әмбебап ғылыми
кітапханалардың есебі бойынша Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат
министрлігі жүйесінде 4 004 көпшілік кітапхана 70 219,7 мың дана кітап
қорымен 4 158,9 мың оқырманға кітапханалық қызмет көрсетті. Оқырмандардың
33,8%-ын балалар, 30,0%-ын жасөспірімдер құрады. Оларға есепті жылы 88
848,4 мың дана дәстүрлі және электрондық басылымдар берілді.
Республика тұрғындарына ҚР Ұлттық кітапханасы, ҚР Ұлттық Академиялық
кітапханасы, С.Бегалин атындағы мемлекеттік балалар кітапханасы, Ж.Жабаев
атындағы мемлекеттік жасөспірімдер кітапханасы, Республикалық зағип және
нашар көретін азаматтарға арналған кітапханасы, сонымен қатар 40 облыстық,
163 аудандық, 3 212 ауылдық, 316 қалалық, 257 балалар, 8 жасөспірімдер, 8
зағип және нашар көретін азаматтарға арналған, 3 дербес кітапханалар, 7
кітапхана-клуб кітапханалық қызмет көрсетті. Орталықтандырылған
кітапханалар жүйесі (ОКЖ) 171-ді құрады.
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі
жүйесіндегі көпшілік кітапханалар саны жыл сайын 100-ге артып отырған
болса, осы жылы 183-ке артты.
ҚР Ұлттық кітапханасы екі мың сегізінші жыл жылы Мәдениет және ақпарат
министрлі-гі жүйесіндегі кітапханалардың екі мың жетінші жыл жылы атқарған
қызметіне талдау жасап, облыс әкімдеріне кітапханалардың жағдайы туралы
мәліметтерді жіберді. Ұлттық кітапхананың жасаған талдауы бойынша Облыс
әкімдері көпшілік кітапханалар жүйесін дамыту мәселерін алқа
мәжілістерінде, мәслихат қарауында қарап, кітапханалар жүйелерін ретке
келтіру барысында облыс көлемінде (Алматы, Ақмола, Ақтөбе, Қарағанды,
Қостанай, Шығыс Қазақстан, Жамбыл) кітапханалар ашты. Мысалы: екі мың
сегізінші жыл жылдың қыркүйек айында Алматы облыстық алқа мәжілісінде
кітапханалар жүйесінің жұмысы қаралып, Облыс кітапханаларын дамыту
бағдарламасы қабылданды.
Нәтижесінде Алматы облысында 78 кітапхана ашылып, мемлекеттік көпшілік
кітапханалар саны 214-ке жетті. Сол сияқты Шығыс Қазақстанда - 16, Ақтөбе
облысында - 13, Қарағанды облысында - 12, Оңтүстік Қазақстан, Қостанай,
Павлодар облыстарында - 11, Жамбыл облысында - 10, Атырау, Солтүстік
Қазақстан облыстарында - 6, Ақмола, Батыс Қазақстан облыстарында - 3,
Маңғыстау облысында - 2 кітапханаға көбейді [126,42].
№ Облыс және қала атаулары Кітапханалар саны
екі мың жетіншіекі мың + -
жыл сегізінші
жыл
1. Оңтүстік Қазақстан 415 426 +11
2. Батыс Қазақстан 402 405 +3
3. Қостанай 381 392 +11
4. Ақмола 388 391 +3
5. Қарағанды 327 339 +12
6. Солтүстік Қазақстан 299 305 +6
7. Шығыс Қазақстан 287 303 +16
8. Жамбыл 267 277 +10
9. Павлодар 254 265 +11
10. Ақтөбе 211 224 +13
11. Алматы 136 214 +78
12. Қызылорда 208 208 0
13. Атырау 134 140 +6
14. Маңғыстау 62 64 +2
15. Ұлттық кітапханалар 2 2 0
16. Зағип және нашар көретін 1 1 0
азаматтарға арналған респ.
кітапхана
17. С.Бегалин атындағы 1 1 0
мемлекеттік балалар
кітапханасы
18. Ж.Жабаев атындағы мемлекеттік1 1 0
жасөспірімдер кітапханасы
19. Алматы қ. ОКЖ 23 23 0
20. Астана қ. ОКЖ 22 23 +1
Барлығы 3 821 4 004 +183
№ 1 кесте Облыстар бойынша мемлекеттік көпшілік кітапханалардың жалпы саны
Шығыс Қазақстан облысы, Семей қаласының Абай атындағы ғылыми әмбебап
кітапханасы екі мың сегізінші жыл жылы мәслихат шешімімен облыстық
мәртебеге ие болды.
Қарағанды облысында мемлекеттік кітапханалардың қызметі мәслихат
сессиясында, әкімнің алқа мәжілісінде тыңдалды. Балқаш ОКЖ директоры
Л.В.Власова қалалық әкімшілік отырысында Новые технологии в обслуживании
пользователей в свете требований Закона О культуре, мәслихаттың тұрақты
комиссиясының мәжілісінде Реализация городской программы развития
учреждений культуры в библиотеках ЦБС тақырыптарында кітапханалар
мәселесін көтерді. Соның нәтижесінде жылдық бюджет 74,0 миллион теңгеден
астам қаржыны құрады, оның ішінде қор толықтыруға 13,0 миллион теңге
берілді.
Мемлекеттік көпшілік кітапханаларды дамыту, кітапхана жүйесін тиімді
түрде ретке келтіру мақсатында зерттеу жұмыстары жүргізіліп, халық саны аз
елді мекендердің тұрғындарын стационарлық қызметтен тыс (жылжымалы
кітапханалар мен кітапхана пункттері және т.б.) кітапханалық қызметпен
қамту жұмыстары жалғастырылуда.
Батыс Қазақстан облысында Облыстық 2003-2010 жылдары ауылдық аймақтық
мәдениетті дамыту бағдарламасының кітапхана тораптарын дамыту тармағына
сәйкес аудандардың әлеуметтік-экономикалық дамудың индикативті жоспары
бойынша Жаңақала ауданының Айтпай, Плантация ауылдарында, Бөкейорда
ауданының Мақар ауылында кітапханалар ашылса, Тасқара ауданында тұрғындар
санының стандартқа сай келмеуіне байланысты аудан әкімінің екі мың
сегізінші жыл жылдың 29 тамыздағы №225 шешімімен Беленький ауылдық
кітапханасы жабылды. Сондай-ақ, Зеленов ауданындағы Белоглинка ауылындағы
кітапхана тұрғындар санының азаюына байланысты аудан әкімінің шешімімен осы
округке қарасты тұрғындар саны көп, бұрын кітапханасы болмаған Колесов
ауылына ауыстырылды.
Ақмола облысында 6 кітапхана ашылып, 3 кітапхана жабылды. Целиноград
ауданы әкімінің екі мың сегізінші жыл жылгы №75 қаулысына сәйкес
әрқайсысында 1600 тұрғыны бар Максимовка және Софиевка кітапханалары, Есіл
ауданы әкімшілігінің № А 11202, № А 8169 қаулысына сәйкес Қаракөл және
Ковыльное ауылдарының кітапханалары, Малтабар ауылындағы кітапхана,
Көкшетау қалалық кітапхана жүйесінің филиалы ашылып, жұмыстары жаңғыртылды.
Жарқайың ауданы әкімшілігінің екі мың сегізінші жыл жылғы 4 наурызындағы №
А-3161 қаулысына сәйкес Западный, Кен, Жаңадала елді мекендеріндегі ауылдық
кітапханалар жабылды.
Қостанай облысында Қарабалық аудандық Мәдениет және тілдерді дамыту
бөлімінің 03.01.екі мың сегізінші жыл ж. №2 бұйрығына сәйкес бұрын
жауапкершілігі шектеулі серіктестік қарауында болып келген 9 кітапхана
ауылдық кітапхана мәртебесіне ие болып, Қарабалық Орталықтандырылған
кітапханалар жүйесіне қабылданды.
Орта есеппен шаққанда республика бойынша әрбір 3,9 мың тұрғынға бір
көпшілік кітапханадан келеді. Батыс Қазақстан облысында -1,5 мың тұрғынға,
Ақмола облысында - 1,9 мың тұрғынға, Солтүстік Қазақстанда -2,1 мың
тұрғынға бір кітапхана қызметі ұсынылған (№ 2 кесте).
№2 кесте Бір көпшілік кітапханаға шаққандағы тұрғындардың орташа саны
(мың адам)
Қостанай облысында әр 2,3 мың тұрғынға, Павлодар облысында 2,8 мың
тұрғынға, Атырау облысында 3,5 мың тұрғынға, Қызылорда облысында әрбір 3,7
мың тұрғынға, Қарағанды 3,5 мың тұрғынға, Жамбыл облысында әрбір 3,7 мың
тұрғынға, Шығыс Қазақстан облысында 4,7 мың тұрғынға бір көпшілік
кітапханадан келсе, Оңтүстік Қазақстан облысында 5,6 мың, Маңғыстау 6,5
мың, Алматы облысында 7,7 мың тұрғынға бір көпшілік кітапханадан келеді.
Әлі де осы облыстардағы кітапханалар жүйесі дамытуды қажет етеді.
екі мың сегізінші жыл жылы Солтүстік Қазақстан облысында мемлекеттік
кітапханалар жүйесін тарату жұмыстары жүргізілді, 14 орталықтандырылған
жүйенің 13 ОКЖ-сі таратылды. Ауыл кітапханалары ауыл әкімшілігінің
құзырына берілді. Осыған байланысты орталық аудандық кітапханалар
қызметінде келесі функциялар сақталды:
– аудандық кітапханалардағы кітап қорын орталықтандырып, толықтыру;
– ауыл кітапханаларының кітап қорына түскен құжаттарды өңдеу, есебін
жасау, анықтамалық-библиографиялық аппаратқа енгізу және оны толықтырып
отыру, қордан құжаттарды шығару жұмыстары;
– ауыл кітапханаларының қызметіне әдістемелік көмек көрсету, жиынтық
есеп, жоспарларын уақытылы жүргізіп отыру.
Ауыл кітапханашыларының еңбек ақысын белгілеуге, тұрғындарға
кітапханалық қызмет көрсетуді ұйымдастыруға жағдай жасауға, материалдық-
техникалық базаны жақсартып нығайтуға, кітап қорын толықтыруға, құралдармен
жабдықтауға ауыл әкімдеріне өкілеттік міндеттер жүктелді. Ауыл әкімшілігі
мен Орталық аудандық кітапхана директорының арасындағы байланыс үзілмей,
кітапханашыларды жұмысқа қабылдау тәртібі ауыл әкімшілігі және аудандық
кітапхана директорының келісімімен жүзеге асырылады.
Республикадағы мемлекеттік қалалық кітапханалар торабы жетілдіруді
қажет етеді. Қалалық кітапханалар торабының қызметі – әрбір ықшам аудан
халқына қызмет көрсететін кітапханалар жүйесін ретке келтіру, үйлесімді
қызмет көрсету және т.б. Мысалы, Алматы қаласы мен облысындағы қалалар
(Есік, Талғар, Қаскелең), Қарағанды және т.б. облыстардағы қала тұрғындары
кітапханалық қызметпен қамтылмаған. Атап айтқанда, Қарағанды облысының
Теміртау қаласында кітапханалық қызмет көрсетуді ұйымдастыруда көптеген
мәселелер туындауда (жүйеде 7 кітапхана бар). Кітапханалардың басым бөлігі
қаланың шығыс жағына шоғырландырылып, кітапханалық жүйе біркелкі
орналаспаған. Қаланың ықшам аудандарында кітапханалық жүйелер нашар
орналасқан. Ал 9-шы ықшам ауданда тұрғындарға кітапханалық қызмет мүлдем
көрсетілмейді. Мемлекеттік көпшілік кітапханаларды ашу нормативтеріне
сәйкес тұрғындар санын ескерсек, тағы 10 мемлекеттік кітапхана немесе
кітапхана пункттерін ашуды қажет етеді.
Стационарлық қызметтен тыс кітапханалық қызмет көрсету жұмыстары
облыстар көлемінде әртүрлі деңгейде. Дегенмен де, тұрғындары аз қоныстанған
елді мекендерді кітапханалық қызметпен қамту жұмысы біртіндеп жақсарып
келеді. Республика бойынша 1 054 кітапхана пункттері, 681 жылжымалы
кітапханалар қызмет етеді, соның ішінде ауылдық жерлерде 862 кітапхана
пункттері мен жылжымалы кітапханалар қызмет көрсетіп отыр.
Кітапхана пункттері – Ақмолада – 216, Оңтүстік Қазақстанда – 192,
Батыс Қазақстанда – 188, Павлодарда – 166, Шығыс Қазақстанда – 76,
Қостанайда – 68, Алматы – 52, Ақтөбеде – 29, Қызылорда – 27, Солтүстік
Қазақстанда – 23, Маңғыстауда – 16, Атырауда – 1. Ал, жылжымалы
кітапханалардың ең көбі Қарағанды облысында – 410. Батыс Қазақстан – 97,
Атырауда – 86, Солтүстік Қазақстанда – 63, Қостанайда – 17, Ақтөбеде – 8.
Олар тұрғылықты жерлердегі медицина, білім, мемлекеттік мекемелер, коғамдық
ұйымдар қызметкерлерінің жұмыс орындарына, кейбір кітапханалары жоқ,
тұрғындары аз елді мекендерге қызмет көрсетуде.
Ауылдық кітапханалар
Республика бойынша 4 004 көпшілік кітапхананың 3 212-сі (80,2 %) ауылдық
кітапханалар, соның ішінде 7 кітапхана-клуб, 8 ауылдық балалар кітапханасы
бар. екі мың жетінші жыл жылмен салыстырғанда ауылдық кітапханалар саны 173-
ке артты. Бір кітапханаға шаққанда ауыл тұрғындарының республика бойынша
орташа саны 2,3 мың адам (№ 3 кесте).
№ Ауыл С.і. С.і. Бір
кітапханаға
тұрғын- Ауылдық ауылдық ауыл- шаққандағы
кітапхана
лар саны
Облыс атауларыдарының балалар ДЫҚ ауыл
саны (мың кітапханакітап тұрғындарыны
адам)* сы хана-клң орташа
уб саны
(мың адам)
1. Батыс 343,0 350 - - 1,0
Қазақстан
2. Ақмола 410,0 334 - - 1,2
3. Қарағанды 296,6 250 8 7 1,2
4. Павлодар 253,1 212 - - 1,2
5. Қостанай 458,0 331 - - 1,4
6. Солтүстік 420,0 271 - - 1,5
Қазақстан
7. Ақтөбе 325,2 174 - - 1,9
8. Жамбыл 597,1 241 - - 2,5
9. Қызылорда 413,3 163 - - 2,5
10. Атырау 257,0 101 - - 2,5
11. Шығыс 6*52,5 233 - - 2,8
Қазақстан
12. Оңтүстік 1465,3 337 - - 4,3
Қазақстан
13. Маңғыстау 180,0 36 - - 5,0
14. Алматы 1273,8 179 - - 7,1
Барлығы: 7 344,9 3212 8 7 2,3
№3 кесте Бір кітапханаға шаққандағы ауыл тұрғындарының республика бойынша
орташа саны (мың адам)
Екі мың жетінші жыл-екі мың сегізінші жылдардың бірінші қазанына
дейінгі Қазақстан Республикасындағы ауыл халқының саны Ауыл дамуының
мониторингі екі мың сегізінші жыл жылғы қаңтар-қыркүйек. 2 бөлім. – Астана,
екі мың сегізінші жыл.- 12 б.
Батыс Қазақстан облысындағы 343,0 мың ауыл тұрғындарына мемлекеттік
тораптағы 350 ауыл кітапханасы қызмет көрсетеді, кітапхана саны екі мың
жетінші жыл жылмен салыстырғанда 3-ке артты, облыста бір кітапханаға
шаққанда ауыл тұрғындарының орташа саны 1,0 мың адамнан келеді. Бұл – жақсы
көрсеткіш.
Қарағанды облысында 250 ауылдық кітапхана бар, оның ішінде 235-і
ауылдық филиалдар, 7-еуі кітапхана-клуб, 8-і ауылдық балалар кітапханалары.
Кітапхана саны екі мың жетінші жыл жылмен салыстырғанда 12 кітапханаға
артты, бір кітапханаға шаққандағы ауыл тұрғындарының орташа саны 1,2 мың
адамнан келеді.
Алматы облысындағы 1 273,8 мың ауыл тұрғындарына мемлекеттік тораптағы
179 ауыл кітапханалары қызмет көрсетеді, есепті жылы ауыл кітапханалары 73-
ке артты. екі мың жетінші жыл жылы бір кітапханаға шаққандағы ауыл
тұрғындарының орташа саны 11,8 мың адамнан келсе, есепті жылы 7,1 мың
адамнан келіп отыр. ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігінің Қазақстан
Республикасындағы кітапханалық мекемелердің жұмысы туралы 2002 ж. №118
Ережесіне (500-1500 тұрғынға – 1 кітапхана) сәйкес облыста әлі де 670
ауылдық кітапхана ашуды талап етеді.
Модельді кітапханалар
Екі мың тоғызыншы жыл бірінші қаңтардағы берілген есеп бойынша
республика кітапханаларының жаңа стандартқа сай 172 модельді кітапханасы,
оның ішінде 3 модельді қалалық (Қарағанды облысы), 1 модельді ауылдық
балалар кітапханалары (Алматы облысы) жұмыс атқаруда (№ 4 кесте).
С.і. С.і. С.і.
№ Облыс атаулары екі екі + - Модельді Модельді Модельді
мың мың
жетінсегіз
ші інші
жыл жыл
ауыл қала ауылдық
кітапханакітапханабалалар
лары сы кітапха-н
асы
1. Қарағанды 50 77 +27 74 3 -
2. Павлодар 21 44 +23 44 - -
3. Ақтөбе 3 21 +18 21 - -
4. Солтүстік 15 17 +2 17 - -
Қазақстан
5. Ақмола 7 7 0 7 - -
6. Батыс Қазақстан 3 3 0 3 - -
7. Алматы 2 3 +1 2 - 1
8. Маңғыстау - - - - - -
9. Атырау - - - - - -
10. Жамбыл - - - - - -
11. Қостанай - - - - - -
12. Қызылорда - - - - - -
13. Оңтүстік - - - - - -
Қазақстан
14. Шығыс Қазақстан - - - - - -
Барлығы: 101 172 +71 168 3 1
№4 кесте Модельді кітапханалар
Қазіргі заман талабына сай модельді ауыл кітапханаларымен қатар
модельді қалалық және ауылдық балалар кітапханалары даму үстінде.
Модельді ауыл кітапханалары – жергілікті ақпараттық, өлкетанулық,
өзіндік білім алатын және рухани орталық. Компьютерлік технологияларды
енгізу барысында электрондық ақпараттар қорын қалыптастыру, кітапханалық
қорларды дамыту, материалдық-техникалық базаны нығайту, ауыл тұрғындарының
ақпараттар көзіне қол жеткізуін қамтамасыз ету, ақпараттық мәдениетті
қалыптастыру, ауылдың әлеуметтік-экономикалық және рухани дамуына ықпал ету
– Модельді ауыл кітапханасының басты міндеттері болып отыр.
Модельді кітапхананың ауыл кітапханасынан айырмашылығы:
• Техникалық жабдықталуы (компьютерлер, сканер, ксерокс);
• Кітапханалық үдерістерді автоматтандыру Бағдарламасымен қамтамасыз
етілуі, көп жағдайда Республикалық автоматтандырылған кітапханалық
ақпараттык жүйесі (РАБИС) бағдарламасының болуы;
• Өлкетану бойынша мәлімет базаларын құру;
• Интернет желісі арқылы әлемдік ақпараттық кеңістікке шығу, өз сайты,
электрондық поштаның болуы.
Модельді ауыл кітапханалары өзінің электрондық ресурстарын жинақтап,
Интернетке ену мүмкіндігі бар электрондық поштаны пайдаланады, ауыл
оқырмандарына ақпараттық қызмет көрсетуде жаңа технологияларды қолданады.
Осының нәтижесінде жылдан-жылға ауыл оқырмандарының саны артады, кітап қоры
жаңарып, кітапханалардың материалдық-техникалық базасын жақсартуға
мүмкіндік туады. Қазіргі уақытта кітапханалар ақпараттарды дәстүрлі
тасымалдаушылармен ғана емес, сонымен қатар электрондық басылымдарды
жинақтау арқылы да қор құруда.
Модельді ауыл кітапханалары Қарағанды облысында – 77-ге (екі мың
жетінші жыл жылмен салыстырғанда 27-ге), Павлодар облысында - 44-ке (екі
мың жетінші жыл жылмен салыстырғанда 23-ке), Ақтөбеде – 21-ге, (екі мың
жетінші жыл жылмен салыстырғанда 18-ге Солтүстік Қазақстан облысында – 17-
ге (екі мың жетінші жыл жылмен салыстырғанда 2-ге Алматы облысында 3-ке
(екі мың жетінші жыл жылмен салыстырғанда 1-ге) артты.
екі мың сегізінші жыл жылы Алматы облысы, Іле ауданының Боралдай
кентінде модельді ауылдық балалар кітапханасы ашылды. Ауыл
тұрғындары Интернетке кіру мүмкіндігіне ие болып, аудандық Іле мәлімет
базасын және электрондық каталогын кеңінен пайдалануда.
Көптеген облыстарда модельді ауыл кітапханалары құрылмаған Атырау,
Жамбыл, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау, Оңтүстік Қазақстан Шығыс Қазақстан
облыстарында модельді кітапханалардың бірде біреуі жоқ.
Республикада модельді кітапханалар дамып, алға басып келе жатқан
облыстың бірі – Қарағанды облысы. Іс тәжірибесіне толығырақ тоқтала кететін
болсақ, екі мың сегізінші жыл жылы Қарағанды облысы бойынша модельді
кітапханалардың саны 77-ге жетті, екі мың жетінші жыл жылмен салыстырғанда
27-ге артты, ерекшелігі – 3 модельді қалалық кітапханалар ашылды. Бұл
республика бойынша жақсы көрсеткіш. Жаңадан ашылған модельді кітапханалар:
Абай ОКЖ – 2, Ақтоғай ОКЖ – 2, Бұқаржырау ОКЖ – 9, Қарқаралы ОКЖ – 4,
Жаңаарқа ОКЖ – 5, Шет ОКЖ – 3 т.б. Жаңа басылымдар түсімін талдасақ облыста
орташа санмен алғанда 1 модельді кітапханаға 300 дана жаңа басылым түсті.
Бұл – жақсы көрсеткіш. Өйткені модельді кітапханаларға жаңа әдебиеттердің
түсуі Халықаралық (ЮНЕСКО) нормативтеріне сәйкес келеді, халықаралық
стандарт бойынша 1000 тұрғынға шаққандағы түсетін жаңа кітаптар саны 250-
300 дана болуы тиіс. Кітапханалар өз қорларын Мәдени мұра бағдарламасы
бойынша мәдениет басқармасынан түсетін жаңа әдебиеттермен толықтыруды және
жергілікті бюджеттен қаржыландыруды жалғастырып келеді. Модельді
кітапханаларды толықтырғанда электрондық қорды тіл, білім беру саласының,
ақпараттық қызметтердің оқу құралдарымен қалыптастыруға көңіл бөлінді. Абай
ОКЖ модельді ауыл кітапханалары үшін 55 206 мың теңгеге 20 дана СD-дискі
сатып алынды. Модельді ауыл кітапханалары екі мың жетінші жыл жылдағыдай
кітапханалық бағдарламаларды жүзеге асыруға атсалысып, авторлық мақсатты
жобалармен жұмыс істеуде. Нәтижесінде қор жаңа басылымдармен толықтырылып,
мәдени-ағартушылық және ақпараттық қызметтер құрылуда.
Модельді кітапханалардың барлығы компьютерлендірілген, яғни Интернетке
қосылған, өз сайттары, электрондық пошталары бар.
1.2 Қазақстан Республикасындағы кітапхана ісі қызметі мен
ұйымдастырылуының басты принциптері
01.01.екі мың тоғызыншы жыл ж. берілген есеп бойынша
республикадағы көпшілік кітапханалардың кітап қоры – 70 219,7 мың дананы
құрады, соның ішінде 17 808,2 мың данасы, яғни 25,4%-ы қазақ тілінде.
Облыстар көлемінде кітап қорының ең көбі – Қарағанды облысында.
Атырау, Қызылорда облыстарында қордың 46,2 - 46,0 %-ын қазақ тіліндегі
басылымдар құраса, Ақмола, Солтүстік Қазақстан облыстарында қордың 16,6-
17,0 %-ын құрады (№5 кесте).
С.і.
№ Облыс және қала Кітап қоры Қазақ Бір кітапханаға
атаулары (мың дана) тілінде шаққанда (мың
(мың дана) дана)
%
1. Қарағанды 6 985,6 1 740,3 24,9 20,6
2. Оңтүстік 6 516,3 2 443,0 37,5 15,3
Қазақстан
3. Қостанай 6 144,4 1 050,6 17,1 15,7
4. Шығыс Қазақстан 5 446,1 1 086,3 19,9 17,9
5. Батыс Қазақстан 5 143,9 1 671,0 32,5 12,7
6. Ақмола 4 720,4 786,0 16,6 12,1
7. Алматы 4 444,7 1 264,0 28,4 20,8
8. Қызылорда 4 202,6 1 934,1 46,0 20,2
9. Ақтөбе 3 933,1 1 093,4 27,8 17,6
10. Солтүстік 3 719,7 630,1 17,0 12,2
Қазақстан
11. Павлодар 3 342,0 685,0 20,5 12,6
12. Жамбыл 3 107,3 1 059,7 34,1 11,2
13. Атырау 2 026,8 936,5 46,2 14,5
14. Маңғыстау 1 285,0 403,0 31,4 20,0
15. Алматы қ. ОКЖ 970,8 177,6 18,3 42,2
16. Астана қ. ОКЖ 633,5 109,0 17,2 27,5
№5 кесте Көпшілік кітапханалардың кітап қоры
Мәдениет және ақпарат министрлігіне қарасты мемлекеттік көпшілік
кітапханалар қорына 1 495,2 мың дана жаңа басылымдар түсті, соның ішінде
865,4 мың данасы немесе 57,9%-ы - қазақ тіліндегі басылымдар. Орта есеппен
алғанда республикада әрбір көпшілік кітапхана қорына 400 дана жаңа
басылымнан түсті, соның ішінде 200 данасы - қазақ тілінде. Облыстар
көлемінде қорды толықтыру әртүрлі деңгейде (№ 6 кесте).
№ Облыс және қала Орта есеппен бір Орта есеппен бір
атаулары кітапханаға кіт. қаз. тілінде
түскен жаңа түскен жаңа
басылымдар басылымдар
1. Маңғыстау 672 492
2. Шығыс Қазақстан 458 240
3. Қарағанды 453 249
4. Алматы 346 293
5. Атырау 336 286
6. Жамбыл 335 284
7. Қостанай 319 122
8. Оңтүстік Қазақстан 313 212
9. Қызылорда 293 237
10. Солтүстік Қазақстан 264 141
11. Батыс Қазақстан 239 169
12. Павлодар 239 146
13. Ақмола 237 123
14. Ақтөбе 185 138
15. Алматы қ. ОКЖ 478 262
16. Астана қ. ОКЖ 795 505
Барлығы 400 200
№6 кесте Орта есеппен бір кітапханаға түскен жаңа басылымдар
Жалпы түскен жаңа басылымдар саны екі мың жетінші жыл жылмен
салыстырғанда – 68,6 мың данаға, ал қазақ тіліндегі жаңа басылымдар – 79,2
данаға азайды.
Жаңа басылымдардың, соның ішінде қазақ тіліндегі жаңа басылымдардың
түсуі облыстарда әр түрлі деңгейде: Қызылорда облысында 86,2%, Атырау
облысында 85,1%, Жамбыл, Алматы облыстарында 84,7%, Ақтөбе облысында 74,4%,
Маңғыстау облысында 73,3%, Батыс Қазақстан облысында 70,8%, Оңтүстік
Қазақстан облысында 67,7%, Павлодар облысында 61,0%, Қарағанды облысында
54,9%, Солтүстік Қазақстан облысында 53,3%, Шығыс Қазақстан облысында
52,6%, Ақмола облысында 51,7%, Қостанай облысында 38,3%. Бірақ екі мың
жетінші жыл жылмен салыстырғанда қорға түскен қазақ тіліндегі жаңа
басылымдар саны төмендеді. Мысалы: Павлодар (-14,0 мың данаға), Қостанай (-
13,5 мың данаға), Оңтүстік Қазақстан (-13,2 мың данаға), Қызылорда (-11,7
мың данаға), Жамбыл (-6,7 мың данаға), Солтүстік Қазақстан облыстарында (-
3,8 мың данаға) азайған.
Кітап қорын толықтырудың негізгі көздері – әдеттегідей кітап
дүкендері, кітап таратушы ұйымдар, Қазақстан Республикасы Мәдениет және
ақпарат министрлігінің Мәдени мұра мемлекеттік бағдарламасы және
Мемлекеттік тапсырыс бойынша шығарылатын, жергілікті бюджеттік Қаржыға
алынатын, демеушілерден түсетін басылымдар [13,123].
Көп облыстарда кітапхана коры көбіне Мемлекеттік тапсырыспен түскен
кітаптармен толықтырылып отыр. Бюджеттен кітап қорын толықтыруға қаржы
көлемі аз бөлінген (№ 7 кесте).
Барлық С.і. С.і.
Облыс атаулары түскен мем. бюдж.
жаңа тапсырыс (%) және т.б.
әдебиеттер пен түскен көзд.
әдебиеттер алынған
(%)
1. Ақтөбе 41,4 34,8 84,1 15,9
2. Қызылорда 55,9 36,4 65,1 34,9
3. Алматы 74,0 45,5 61,5 38,5
4. Жамбыл 93,0 50,2 54,0 46,0
5. Атырау 47,0 23,7 50,4 49,6
6. Павлодар 63,4 29,8 47,0 53,0
7. Солтүстік Қазақстан 80,5 33,5 41,6 58,4
8. Ақмола 92,7 37,2 40,1 58,9
9. Маңғыстау 43,0 15,6 36,3 63,7
10. Оңтүстік Қазақстан 133,4 46,0 34,5 65,5
11. Батыс Қазақстан 96,9 30,3 31,3 68,7
12. Қостанай 125,2 32,6 26,0 74,0
13. Қарағанды 153,7 31,7 20,6 79,4
14. Шығыс Қазақстан 138,9 26,1 18,8 81,2
15. Алматы қ. ОКЖ 11,0 3,0 27,3 72,7
16. Астана қ. ОКЖ 18,3 2,4 13,1 86,9
Барлығы: 1268,3 476,4 37,6 62,4
№7 кесте Жалпы және мемлекеттік тапсырыспен түскен жаңа әдебиеттер
(мың дана)
Ақтөбе облысында екі мың сегізінші жыл жылы келіп түскен әдебиеттер
саны 41,4 мың дана, оның 84,1%-ы – мемлекеттік тапсырыс бойынша түскендері,
ал бюджеттен және т.б. көздерден алынған әдебиеттер бар жоғы 15,9%-ды
құрады. Жаңа басылымдарға әкімшіліктер тарапынан бөлінген қаржы мардымсыз.
Қызылорда облысында Мәдени мұра мемлекеттік бағдарламасын іске асыру
мақсатында Қызылорда облысы әкімшілігінің бастамасымен
бұрынғы Қызылорда облысының әкімі, қазіргі Мәдениет және ақпарат министрі
М.А. Құл-Мұхаммедтің басшылығымен Фолиант баспасынан Сырдария
кітапханасы сериясы бойынша 200 томдық кітап жарыққа шығып, Қызылорда
облысының кітапханалары өз қорларын толықтырды.
Бұл – жақсы бастама. Ал, облыстағы басылымдардың сала бойынша түсуіне
талдау жасасақ, 55,9 мың дана жаңа басылымның 30,0 мың данасы көркем
әдебиетті (53,6 %) құрады. Ал басқа салалар бойынша жаңа басылымдар өте аз
түскен.
Сол сияқты, Алматы облысында есепті жылы түскен жаңа басылымдар 74,0
мың дананы құрады, оның ішінде мемлекеттік тапсырыс бойынша түскені – 45,5
мың дана, яғни 61,5%, ал облыстық бюджеттен кітап қорын толықтыруға
бөлінген 20 000,0 мың теңгеге кітаптар әлі түспеген.
Бюджеттік қаржыға электрондық басылымдар да сатып алынды,
Республикадағы көпшілік кітапханалар қорына есепті жылы жаңа 3 800 дана
электрондық басылымдар түсіп, жалпы қордың 20 300 данасын құрады. Қарағанды
облысы бойынша жаңа түскен электрондық басылымдар саны -1 000 дана, барлық
электрондық қор 3 100-ді құрады. Бұл - республика бойынша жаксы көрсеткіш.
Павлодар облысында түскені - 400 дана барлығы 2 900 дананы құрады. Оңтүстік
Қазақстан облысында түскені - 300 дана, барлығы 1 000 дананы құрады (№ 8
кесте).
№ екі мың С.і. Барлық
сегізінші жыл
ж.
Облыс атаулары түскен жаңа электрондықэлектрондық
әдебиеттер басы басылымдар
лымдар қоры
1. Қарағанды 153,7 1,0 3,1
2. Павлодар 63,4 0,4 2,9
3. Шығыс Қазақстан 138,9 0,7 3,1
4. Оңтүстік Қазақстан 133,4 0,3 1,0
5. Ақтөбе 41,4 0,09 0,3
6. Қостанай 125,2 0,2 1,8
7. Батыс Қазақстан 96,9 0,1 0,5
8. Ақмола 92,7 0,09 0,6
9. Қызылорда 55,9 0,04 0,04
10. Солтүстік Қазақстан 80,5 0,05 0,3
11. Атырау 47,0 0,03 0,06
12. Алматы 74,0 0,03 0,03
13. Жамбыл 93,0 0,03 0,6
14. Маңғыстау 43,0 - -
15. Алматы қ. ОКЖ 11,0 0,02 0,02
16. Астана қ. ОКЖ 18,3
17. С.Бегалин атынд. 11,5 0,1 0,7
мем. балалар к-сы
18. Ж.Жабаев атынд. мем.9,3 0,005 0,4
жасөсп. к-сы
19. Зағип және нашар 5,2 0,06 1,0
көретін азаматтарға
арналған респ. к-на
20. ҚРҰК 98,3 0,6 3,9
21. ҚРҰАК 102,6 * *
Барлығы 1 495,2 3,8 20,3
№ 8 кесте Көпшілік кітапханалардың электрондық басылымдар қоры
(мың дана)
Есепті жылы мемлекеттік көпшілік кітапханалардың қор құрамын білім
салалары бойынша талдасақ, қоғамдық-әлеуметтік әдебиеттер жалпы қордың
20,6%-ын, ғылыми-жаратылыстану әдебиеттері 7,2%-ын, техника,
ауылшаруашылығы әдебиеттері 8,4%-ын, өнер, денешынықтыру және спорт
басылымдары 5,8%-ын, көркем әдебиет, тіл білімі және филологиялық ғылымдар
әдебиеттері 57,1%-ын құрады (Қосымшадағы №4 кестенің жалғасын қараңыз).
Республика бойынша Қарағанды облысында жаңа түскен әдебиеттердің саны
басым, яғни 153,7 мың дананы құрады, екі мың жетінші жыл жылмен
салыстырғанда 22,7 данаға артты, яғни қордың жаңаруы 2,2% құрады.
БарлығыОның ішінде білім салалары бойынша Оның
ішінде
қазақ
тілінде
Қоғамдық-әЖаратылыстТехника, Өнер, Көркем
леуметтік ану ауылшаруаДенешы- әдебие
-шылығы нықтыру,т,
спорт тіл
білімі
,
фило-л
огия
Барлыекі 131017 39672 6340 3268 4899 76838 72410
ғы: мың
облысжетін
бша ші
жыл
екі 153721 45468 8815 5862 5196 88380 84426
мың
сегіз
інші
жыл
өсім +22704 +5796 +2475 +2594 +297 +11542+12016
№9 кесте Қарағанды облысы бойынша жаңа басылымдардың білім салалары
бойынша түсімі
Барлығы Оның ішінде білім салалары бойынша
Қоғамдық-Жаратылыс-Техника, Өнер Көркем
әлеуметтітану ауылшаруа-денешы-нәдебиет,
к шылығы ықтыру, тіл
Спорт білімі,
филологи
я
Барлығы: екі 72410 19441 1887 1413 3239 46430
облыс мың
бша жетінш
і жыл
екі 84426 24114 3923 2882 3555 49952
мың
сегізі
нші
жыл
өсім +12016 +4673 +2036 +1469 +316 +3522
№10 кесте Қазақ тіліндегі білім салалары бойынша жаңа түсім
екі мың жетінші жыл жылмен салыстырғанда қоғамдық-әлеуметтік сала
бойынша түскен жаңа басылымдар 5,8 мың данаға, жаратылыстану саласы 2,5 мың
данаға, техника, ауыл шаруашылығы 2,6 мың данаға артты. Қазақ тіліндегі
жаңа түсім 84,4 мың дананы құрады, екі мың жетінші жыл жылмен салыстырғанда
12,0 мың данаға арта түсті. Сол сияқты қоғамдық саяси әдебиеттер 4,6 мың
данаға, жаратылыстану 2,0 мың данаға, көркем әдебиеттер түсімі 3,5 мың
данаға артып отыр. Бір кітапханаға шаққанда облыс кітапханаларына 200 дана
жаңа басылымнан келеді.
Облыста кітапханалардың Кәсіби шеберлік мектебі аясындағы кезекті
толықтырушылар секциясында жаңа әдебиеттерді сатып алудағы өзгерістер
қарастырылды. Мемлекеттік сатып алу туралы жаңа заң аясында кітапханалар
қорының толықтырылуы атты секция қорытындысы ретінде Қазақстан
Республикасының Қаржы министрлігіне және Мемлекеттік сатып алу мен қаржылық
тексеру комитетіне ұсыныстар жазылған хат жолданды.
Болып жатқан өзгерістер кітапханалардың толықтырылу сапасына кері
әсерін тигізіп, қажеті жоқ қосымша жұмыстарды жүктеді. Сатып алынатын
әдебиеттердің тізімі тек жылдың басында құрастырылып, үнемі саралап отыруды
қажет етеді. Сатып алар кезде қажетті басылымдар кітап сату ұйымдарында
болмауы да мүмкін. Сондай-ақ, көптеген жүйелерде кітап қорын толықтыруға
бөлген барлық қаржыны бірден кіріс қатарына енгізеді, қаржыны тоқсан сайын,
болмаса жылына 2 рет бөлуге рұқсат берілмейді.
Республикадағы кітапханалардың кітап қорын толықтыру барысында
жүргізетін ауқымды шараларға қарамастан жалпы кітап қорының жаңаруы жыл
сайын оңтайлы стандарт бойынша 10,0% болудың орнына 2,1%-ды құрады, ал
қазақ тіліндегі қордың жаңаруы – 4,9 %. Қазақ тіліндегі қордың жаңаруы екі
мың жетінші жыл жылмен салыстырғанда 0,6%-ға төмендеді. Бұл көрініс барлық
облыстарда байқалады.
Облыстар бойынша алсақ, мемлекеттік көпшілік кітапханалар қорының
жаңаруы 3,3%-дан (Маңғыстау облысы) 1,1%-ға дейін (Ақтөбе облысы), ал қазақ
тіліндегі қордың жаңаруы 7,8%-дан (Маңғыстау облысы) 2,5% -ға дейінгі
(Қызылорда облысы) аралықта байқалады (№ 11 кесте).
Облыс, қала атаулары Жалпы кітап Соның ішінде қазақ
№ қорының жаңаруы тіліндегі қордың
(%) жаңаруы
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz