Тұрғын үй-коммуналды шаруашылықтың теориялық аспектілері
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
І ТҰРҒЫН ҮЙ.КОММУНАЛДЫ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.1 Тұрғын үй.коммуналды секторының түсінігі және құрылымдық кезендері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 7
1.2 Тұрғын үй.коммуналды шаруашылықтың заңнамалық актілерінің тәртібі мен шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 12
ІІ ҚАРАҒАНДЫ ОБЛЫСЫНДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙ.КОММУНАЛДЫ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ҚАЛЫПТАСУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫН ТАЛДАУ ... ... 20
2.1 Қазіргі уақытта Тұрғын үй.коммуналды шаруашылықтың тасқару жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.2 Қарағанды облысы бойынша 2011.2014 жылдарға халқының Тұрғын үй.коммуналды шаруашылықтың жағдайларына бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 34
ІІІ ҚАРАҒАНДЫ ОБЛЫСЫНДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙ.КОММУНАЛДЫ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 43
3.1 2011.2015 жылдарға арналған қазақстан Респубилкасындағы Тұрғын үй құрылысы бағдарламасының орындалуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
3.2 Қазақстан республикасындағы тұрғын үй.коммуналды шаруашылықтың реформалануы . жаңа нысандар және қолжетімді бағалар ... ... ... ... ... ... ... ... 56
3.3 Қарағанды облысындағы тұрғын үй.коммуналды шаруашылықтың дамыту жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 59
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
І ТҰРҒЫН ҮЙ.КОММУНАЛДЫ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.1 Тұрғын үй.коммуналды секторының түсінігі және құрылымдық кезендері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 7
1.2 Тұрғын үй.коммуналды шаруашылықтың заңнамалық актілерінің тәртібі мен шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 12
ІІ ҚАРАҒАНДЫ ОБЛЫСЫНДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙ.КОММУНАЛДЫ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ҚАЛЫПТАСУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫН ТАЛДАУ ... ... 20
2.1 Қазіргі уақытта Тұрғын үй.коммуналды шаруашылықтың тасқару жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.2 Қарағанды облысы бойынша 2011.2014 жылдарға халқының Тұрғын үй.коммуналды шаруашылықтың жағдайларына бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 34
ІІІ ҚАРАҒАНДЫ ОБЛЫСЫНДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙ.КОММУНАЛДЫ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 43
3.1 2011.2015 жылдарға арналған қазақстан Респубилкасындағы Тұрғын үй құрылысы бағдарламасының орындалуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
3.2 Қазақстан республикасындағы тұрғын үй.коммуналды шаруашылықтың реформалануы . жаңа нысандар және қолжетімді бағалар ... ... ... ... ... ... ... ... 56
3.3 Қарағанды облысындағы тұрғын үй.коммуналды шаруашылықтың дамыту жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 59
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
Мемлекет Президенті 2012 жылғы 27 қаңтардағы халыққа арналған Жолдауында Қазақстандық жолдың жаңа кезеңін белгіледі халықтың тұрмыс-тіршілігін арттыруғы және экономиканы нығайту бойынша жаңа міндеттерді қойды. Елбасымыз «Қазақстан үшін экономикалық табыстар мен қоғамдық игіліктерді қамтамасыз етудің оңтайлы теңгерімін табу – өмірлік маңызды нәрсе [1].
Қазақстан қазіргі әлеуметтік-экономикалық дамуы кезеңінде ұлттық экономиканың барлық салаларын модернизациялау маңызды стратегиялық бағыт болып табылады. Тұрғын үй секторы қоғамдық қатынастарға тікелей әсер етендіктен, ұлттық экономиканың маңызды әрі күрделі саласы саналады. Тұрғын үй шаруашылығындағы қызметке қол жеткізуі мен оның сапасы – тұрғындардың өмір сүру деңгейі анықтаушы негізгі факторлар. Сондықтан да Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік саясаттың негізі – азаматтарды қауіпсіз және сапалы баспанамен қамтамасыз ету жағдайларын туғызу. Мемлекетте әлеуметтік инфрақұрылымдарды дамыту қазіргі күнгі стратегиялық міндеттердің біріне айналып отыр. Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық саласында жүргізілген реформалар мен жаппай жекешелендіру процесі болды, сонымен бірге тұрғын үй-шаруашылық саласын дамытуда белігілі қиындықтар қалыптасты. Көп пәтерлі тұрғын үйлерді тиімді басқарудың жағдайы; пәтер меншік иелерінің құқықтық сауаттылықтарының төмендігі, тұрғын үй қорын қалыпты жағдайда ұстап тұру және пайдалануда толыққанды қызмет көрсету нарығының болмауы; тұрғын жайларды және ғимарат ішіндегі инженерлік жүйелерді күрделі жөндеу тетіктерінің анықталмауы және тұрғын үй корына мемлекеттік бақылаудың болмауы және тағы басқа салалық мәселер туындады.
Аталмыш мәселелерді шешу үшін, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығын басқарудың жаңа бағыттарын қалыптастыру, саланы дамытуда қаржылық ресурстармен қамту тетіктерін анықтау және тұрғын үй қорын жөндеу мен оның қалыпты жағдайда жұмыс істеуін қамтамасыз етудің ғылыми-теориялық негіздерін анықтай отырып, тәжірибеге енгізу керек.
Тұрғын үй жағдайларды жақсарту жолымен тұрғындардың өмір сүру сапасын жоғарлату, тұрғын үй қорын сақтау және тұрғындардың сапалы тұрғын үй-коммуналдық қыметтермен қамтамасыз етілуі.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі Қазақстан Республикасындағытұрғын үй секторының жағдайы және реформалануы аспектілерін жетілдірудің жаңа бағыттарын іздеумен байланысты. Қазіргі уақытта тұрғын үй-коммуналды шаруашылықтың дамуын басқарумен байланысты көптеген көзқарастар және әр түрлі амалдар қалыптасқан, осыған қарамастан, бұл саладағы мәселелерді шешу мен саланы басқару және ұйымдастырудың қолайлы тетіктері анықталмай отыр.
Қазақстан қазіргі әлеуметтік-экономикалық дамуы кезеңінде ұлттық экономиканың барлық салаларын модернизациялау маңызды стратегиялық бағыт болып табылады. Тұрғын үй секторы қоғамдық қатынастарға тікелей әсер етендіктен, ұлттық экономиканың маңызды әрі күрделі саласы саналады. Тұрғын үй шаруашылығындағы қызметке қол жеткізуі мен оның сапасы – тұрғындардың өмір сүру деңгейі анықтаушы негізгі факторлар. Сондықтан да Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік саясаттың негізі – азаматтарды қауіпсіз және сапалы баспанамен қамтамасыз ету жағдайларын туғызу. Мемлекетте әлеуметтік инфрақұрылымдарды дамыту қазіргі күнгі стратегиялық міндеттердің біріне айналып отыр. Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық саласында жүргізілген реформалар мен жаппай жекешелендіру процесі болды, сонымен бірге тұрғын үй-шаруашылық саласын дамытуда белігілі қиындықтар қалыптасты. Көп пәтерлі тұрғын үйлерді тиімді басқарудың жағдайы; пәтер меншік иелерінің құқықтық сауаттылықтарының төмендігі, тұрғын үй қорын қалыпты жағдайда ұстап тұру және пайдалануда толыққанды қызмет көрсету нарығының болмауы; тұрғын жайларды және ғимарат ішіндегі инженерлік жүйелерді күрделі жөндеу тетіктерінің анықталмауы және тұрғын үй корына мемлекеттік бақылаудың болмауы және тағы басқа салалық мәселер туындады.
Аталмыш мәселелерді шешу үшін, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығын басқарудың жаңа бағыттарын қалыптастыру, саланы дамытуда қаржылық ресурстармен қамту тетіктерін анықтау және тұрғын үй қорын жөндеу мен оның қалыпты жағдайда жұмыс істеуін қамтамасыз етудің ғылыми-теориялық негіздерін анықтай отырып, тәжірибеге енгізу керек.
Тұрғын үй жағдайларды жақсарту жолымен тұрғындардың өмір сүру сапасын жоғарлату, тұрғын үй қорын сақтау және тұрғындардың сапалы тұрғын үй-коммуналдық қыметтермен қамтамасыз етілуі.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі Қазақстан Республикасындағытұрғын үй секторының жағдайы және реформалануы аспектілерін жетілдірудің жаңа бағыттарын іздеумен байланысты. Қазіргі уақытта тұрғын үй-коммуналды шаруашылықтың дамуын басқарумен байланысты көптеген көзқарастар және әр түрлі амалдар қалыптасқан, осыған қарамастан, бұл саладағы мәселелерді шешу мен саланы басқару және ұйымдастырудың қолайлы тетіктері анықталмай отыр.
1. «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы.
2. Қабиева А. Тұрғын үй қатынастарын реттеудің қажеттілігі. Қарағанды ҚарМГУ, 2014, 361-363 б.
3. Мұсанова А. Тұрғын үй мәселесі және оны шешу жолдары // Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары, -Қарағанды: ҚЭУ, 2012.
4. Избуллаева Г. Тұрғын үйді-ипотекалық несиелендіру // Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары, -Астана, 2010. 82-83 б.
5. Оңлабаев К. Тұрғын үй нарығын дамытудың экономикалық аспектілерін зерттеу // Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ хабаршысы. «Экономика сериясы, -№1(45)» 2009.
6. Наурызбаева Н. Тұрғын үй нарығында бағаның қалыптасуы мен өзгеру теңденциялары // Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары, Тараз: «ТАШ», 2012.
7. Оңлабаев К. Қарағанды облысындағы тұрғын үй нарығының дамуы мен қазіргі жағдайын талдау // «Шоқан тағылымы-12», -Көкшетау, 2011.
8. 1997 жылы 16 сәуірде «Тұрғын үй қатынастар туралы» Заңы толықтырулар және өзгертулер. –Алматы, 1997.
9. Қабиева А. Тұрғын үй қатынастарының құқықтық аспектілері // «Сәкен тағылымы-3. –Астана, 2013.
10. Сабуров Е. Современное состояние жилищного строительства РК: -Новосибирск: НГАСУ (Сибстрин), 2011.
11. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодекс, жалпы бөлімі желтоқсан 1994 ж. өзгер. және толықтыру. –Алматы, 1999
12. ҚР-сы Үкіметінің 2013 жылғы 13 желтоқсанындағы қаулысы.
13. Статистические сборник «Казахстан в цифрах» Агенства по статистике РК. –Астана, 2012.
14. ҚР-сы Президентінің 2011 жылғы 20 тамыздағы №83 Жарлығы өзгер. және толықтыру. –Алматы, 2011.
15. Белкина Т. Тұрғын үй нарығындағы баға факторының өзгерту тенденциясы// // Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ. 2007. 93-99 б.
16. ҚР-сы Үкіметінің 2011 жылғы 31 наурыздағы №329 қаулысымен ҚР-сындағы тұрғын үй құрылысының 2011-2014 жылдарға арналған бағдарламасы –Астана 2012.
17. Назарбаев Н.Ә. «Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан халқына жолдауы. –Астана, 2012.
18. Игнатов В. Қарағанды облысындағы тұрғын үй жағдайы //Әл-Фараби ат. ҚазҰУ хабаршысы. №3 (61).-2013.
19. ҚР-сы Президентінің 2011 жылғы 18 ақпандағы №1158 Жарлығын орындау үшін ҚР-сы Үкіметінің 2011 жылғы 30 сәуірдегі №473 қаулысы.-Алматы 2011.
20. Бузырев В. Тұрғын үй-коммуналдық саланы реформалау мәселелері, ҚазҰУ хабаршысы №3(61).-2013.
21. Избуллаева Г. Тұрғын үй нарығын басқарудың экономикалық аспектілері // ҚазАУ Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары.-Астана, 2009.
22. Игнатов В. Ьұрғын үй-коммуналдық саланы реттеудегі отандық және шетелдік тәжірибелер// Аймақтық конференция материалдары.-Қарағанды: ҚарМУ баспасы, 2010.
23. Сапаргалиев А. Тұрғын үй құрылыс-мемлекет саясатының басым бағыттарының бірі.-2007.
24. Сатенов С. ҚР-сындағы тұрғын үй нарығы: қалыптасуы мен қазіргі жағдайы// ЕҰУ хабаршысы.-№1(55).-2011.
25. ҚР 2011-2015 жылдарға арналған «Тұрғын үй құрылысын дамыту бағдарламасы».-Астана, 2011.
26. «Қазақстан Республикасындағы құрылыстық жинақ туралы» Заңы.-2012.
27. Қабиева А. Отандық тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық қызметін жетілдіру жолдары// Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары.-Шымкент, 2011.
28. Оңдабаев К. Жалға берілетін тұрғын үй нарығын дамытудың қажеттілігі// Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары.-Қарағанды: ҚарМУ баспасы, 2012.
29. Акашев Р. Тұрғын үй нарығында жалға беру сегментің дамыту// Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары.-Көкшетау, 2014.
30. Қарағанды облысы бойынша тұрғын үй құрылыс және тұрғын үй нарығының көрсеткіштері 2001-2012 жылдары. –Қарағанды қаржы департаменті. 2014.
31. Статистический сборник.-Караганды. 2014.
32. Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға арналған индустриалды-инновациялық даму стратегиясы-Астана, 2003.
33. 2011-2015 жылдарға арналған ҚР-сындағы тұрғын үй құрылысы бағдарламасы-Астана, 2011.
34. Назарбаев Н.Ә. Гүлдену, қауіпсіздік және барлық қазақстандықтардың әл-ауқатын арттыру. ҚР-сының Президентінің халыққа жолдауы, 11 қазан 2012.
35. Қарағанды облысының 2011-2015 жылдарға арналған Даму бағдарламасы.-Қарағанды, 2014.
2. Қабиева А. Тұрғын үй қатынастарын реттеудің қажеттілігі. Қарағанды ҚарМГУ, 2014, 361-363 б.
3. Мұсанова А. Тұрғын үй мәселесі және оны шешу жолдары // Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары, -Қарағанды: ҚЭУ, 2012.
4. Избуллаева Г. Тұрғын үйді-ипотекалық несиелендіру // Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары, -Астана, 2010. 82-83 б.
5. Оңлабаев К. Тұрғын үй нарығын дамытудың экономикалық аспектілерін зерттеу // Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ хабаршысы. «Экономика сериясы, -№1(45)» 2009.
6. Наурызбаева Н. Тұрғын үй нарығында бағаның қалыптасуы мен өзгеру теңденциялары // Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары, Тараз: «ТАШ», 2012.
7. Оңлабаев К. Қарағанды облысындағы тұрғын үй нарығының дамуы мен қазіргі жағдайын талдау // «Шоқан тағылымы-12», -Көкшетау, 2011.
8. 1997 жылы 16 сәуірде «Тұрғын үй қатынастар туралы» Заңы толықтырулар және өзгертулер. –Алматы, 1997.
9. Қабиева А. Тұрғын үй қатынастарының құқықтық аспектілері // «Сәкен тағылымы-3. –Астана, 2013.
10. Сабуров Е. Современное состояние жилищного строительства РК: -Новосибирск: НГАСУ (Сибстрин), 2011.
11. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодекс, жалпы бөлімі желтоқсан 1994 ж. өзгер. және толықтыру. –Алматы, 1999
12. ҚР-сы Үкіметінің 2013 жылғы 13 желтоқсанындағы қаулысы.
13. Статистические сборник «Казахстан в цифрах» Агенства по статистике РК. –Астана, 2012.
14. ҚР-сы Президентінің 2011 жылғы 20 тамыздағы №83 Жарлығы өзгер. және толықтыру. –Алматы, 2011.
15. Белкина Т. Тұрғын үй нарығындағы баға факторының өзгерту тенденциясы// // Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ. 2007. 93-99 б.
16. ҚР-сы Үкіметінің 2011 жылғы 31 наурыздағы №329 қаулысымен ҚР-сындағы тұрғын үй құрылысының 2011-2014 жылдарға арналған бағдарламасы –Астана 2012.
17. Назарбаев Н.Ә. «Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан халқына жолдауы. –Астана, 2012.
18. Игнатов В. Қарағанды облысындағы тұрғын үй жағдайы //Әл-Фараби ат. ҚазҰУ хабаршысы. №3 (61).-2013.
19. ҚР-сы Президентінің 2011 жылғы 18 ақпандағы №1158 Жарлығын орындау үшін ҚР-сы Үкіметінің 2011 жылғы 30 сәуірдегі №473 қаулысы.-Алматы 2011.
20. Бузырев В. Тұрғын үй-коммуналдық саланы реформалау мәселелері, ҚазҰУ хабаршысы №3(61).-2013.
21. Избуллаева Г. Тұрғын үй нарығын басқарудың экономикалық аспектілері // ҚазАУ Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары.-Астана, 2009.
22. Игнатов В. Ьұрғын үй-коммуналдық саланы реттеудегі отандық және шетелдік тәжірибелер// Аймақтық конференция материалдары.-Қарағанды: ҚарМУ баспасы, 2010.
23. Сапаргалиев А. Тұрғын үй құрылыс-мемлекет саясатының басым бағыттарының бірі.-2007.
24. Сатенов С. ҚР-сындағы тұрғын үй нарығы: қалыптасуы мен қазіргі жағдайы// ЕҰУ хабаршысы.-№1(55).-2011.
25. ҚР 2011-2015 жылдарға арналған «Тұрғын үй құрылысын дамыту бағдарламасы».-Астана, 2011.
26. «Қазақстан Республикасындағы құрылыстық жинақ туралы» Заңы.-2012.
27. Қабиева А. Отандық тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық қызметін жетілдіру жолдары// Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары.-Шымкент, 2011.
28. Оңдабаев К. Жалға берілетін тұрғын үй нарығын дамытудың қажеттілігі// Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары.-Қарағанды: ҚарМУ баспасы, 2012.
29. Акашев Р. Тұрғын үй нарығында жалға беру сегментің дамыту// Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары.-Көкшетау, 2014.
30. Қарағанды облысы бойынша тұрғын үй құрылыс және тұрғын үй нарығының көрсеткіштері 2001-2012 жылдары. –Қарағанды қаржы департаменті. 2014.
31. Статистический сборник.-Караганды. 2014.
32. Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға арналған индустриалды-инновациялық даму стратегиясы-Астана, 2003.
33. 2011-2015 жылдарға арналған ҚР-сындағы тұрғын үй құрылысы бағдарламасы-Астана, 2011.
34. Назарбаев Н.Ә. Гүлдену, қауіпсіздік және барлық қазақстандықтардың әл-ауқатын арттыру. ҚР-сының Президентінің халыққа жолдауы, 11 қазан 2012.
35. Қарағанды облысының 2011-2015 жылдарға арналған Даму бағдарламасы.-Қарағанды, 2014.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4
І ТҰРҒЫН ҮЙ-КОММУНАЛДЫ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
7
1.1 Тұрғын үй-коммуналды секторының түсінігі және құрылымдық кезендері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
7
1.2 Тұрғын үй-коммуналды шаруашылықтың заңнамалық актілерінің тәртібі мен шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12
ІІ ҚАРАҒАНДЫ ОБЛЫСЫНДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙ-КОММУНАЛДЫ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ҚАЛЫПТАСУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫН ТАЛДАУ ... ...
20
2.1 Қазіргі уақытта Тұрғын үй-коммуналды шаруашылықтың тасқару жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
20
2.2 Қарағанды облысы бойынша 2011-2014 жылдарға халқының Тұрғын үй-коммуналды шаруашылықтың жағдайларына бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
34
ІІІ ҚАРАҒАНДЫ ОБЛЫСЫНДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙ-КОММУНАЛДЫ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
43
3.1 2011-2015 жылдарға арналған қазақстан Респубилкасындағы Тұрғын үй құрылысы бағдарламасының орындалуы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
43
3.2 Қазақстан республикасындағы тұрғын үй-коммуналды шаруашылықтың реформалануы - жаңа нысандар және қолжетімді бағалар ... ... ... ... ... ... ... ...
56
3.3 Қарағанды облысындағы тұрғын үй-коммуналды шаруашылықтың дамыту жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
59
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
69
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
72
КІРІСПЕ
Мемлекет Президенті 2012 жылғы 27 қаңтардағы халыққа арналған Жолдауында Қазақстандық жолдың жаңа кезеңін белгіледі халықтың тұрмыс-тіршілігін арттыруғы және экономиканы нығайту бойынша жаңа міндеттерді қойды. Елбасымыз Қазақстан үшін экономикалық табыстар мен қоғамдық игіліктерді қамтамасыз етудің оңтайлы теңгерімін табу - өмірлік маңызды нәрсе [1].
Қазақстан қазіргі әлеуметтік-экономикалық дамуы кезеңінде ұлттық экономиканың барлық салаларын модернизациялау маңызды стратегиялық бағыт болып табылады. Тұрғын үй секторы қоғамдық қатынастарға тікелей әсер етендіктен, ұлттық экономиканың маңызды әрі күрделі саласы саналады. Тұрғын үй шаруашылығындағы қызметке қол жеткізуі мен оның сапасы - тұрғындардың өмір сүру деңгейі анықтаушы негізгі факторлар. Сондықтан да Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік саясаттың негізі - азаматтарды қауіпсіз және сапалы баспанамен қамтамасыз ету жағдайларын туғызу. Мемлекетте әлеуметтік инфрақұрылымдарды дамыту қазіргі күнгі стратегиялық міндеттердің біріне айналып отыр. Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық саласында жүргізілген реформалар мен жаппай жекешелендіру процесі болды, сонымен бірге тұрғын үй-шаруашылық саласын дамытуда белігілі қиындықтар қалыптасты. Көп пәтерлі тұрғын үйлерді тиімді басқарудың жағдайы; пәтер меншік иелерінің құқықтық сауаттылықтарының төмендігі, тұрғын үй қорын қалыпты жағдайда ұстап тұру және пайдалануда толыққанды қызмет көрсету нарығының болмауы; тұрғын жайларды және ғимарат ішіндегі инженерлік жүйелерді күрделі жөндеу тетіктерінің анықталмауы және тұрғын үй корына мемлекеттік бақылаудың болмауы және тағы басқа салалық мәселер туындады.
Аталмыш мәселелерді шешу үшін, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығын басқарудың жаңа бағыттарын қалыптастыру, саланы дамытуда қаржылық ресурстармен қамту тетіктерін анықтау және тұрғын үй қорын жөндеу мен оның қалыпты жағдайда жұмыс істеуін қамтамасыз етудің ғылыми-теориялық негіздерін анықтай отырып, тәжірибеге енгізу керек.
Тұрғын үй жағдайларды жақсарту жолымен тұрғындардың өмір сүру сапасын жоғарлату, тұрғын үй қорын сақтау және тұрғындардың сапалы тұрғын үй-коммуналдық қыметтермен қамтамасыз етілуі.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі Қазақстан Республикасындағытұрғын үй секторының жағдайы және реформалануы аспектілерін жетілдірудің жаңа бағыттарын іздеумен байланысты. Қазіргі уақытта тұрғын үй-коммуналды шаруашылықтың дамуын басқарумен байланысты көптеген көзқарастар және әр түрлі амалдар қалыптасқан, осыған қарамастан, бұл саладағы мәселелерді шешу мен саланы басқару және ұйымдастырудың қолайлы тетіктері анықталмай отыр.
Демек, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықтың әрекет етуінің әлеуметтік-экономикалық ерекшеліктерін ескере отырып, тұрғын үй саласын дамытудың жаңа әдістемелік жолдарын іздестіру керек.
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша, қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясын жүзеге асырумен байланысты, ұлттық экономикалық бәсекеқабілеттілігін барынша жоғарлату қажеттілігі зерттеу тақырыбының уақытылы тандалғаның көрсетеді. Бұл жағдайда тұрғын үй секторы тиімді ұйымдастыру мен басқарудың ғылыми-әдістемелік базасын жетілдіру, тұтастай алғанда, мемлекет экономикасының бәсекеқабілетілігін түбегейлі жоғарлату процесін жеделдетуге мүмкіндік туғызады. Тұрғын үй секторының тиімді жұмыс істеуі тұрғындардың өмір сүру жағдайларының жоғарлатуыга және елдегі адам капиталының бәсекеқабілеттілігінің қалыптасуы мен дамуына қолайлы ықпал етеді. Сондықтан да аталмыш зерттеу тақырыбы өзекті және күнделікті тәжірибе талаптарына тікелей жауап береді.
Тұрғын үй саласы мәселелерінің теориялық негіздеру экономикалық ойлар классиктерінің еңбектерінде қарастырылған. Зерттеу тақырыбының мәселелері бойынша ғылыми және арнайы әдебиеттерге жасалған талдауларға сүйенетін болсақ, шетелдің Б.Рено, Н.Баррос, Р.Страйк және тағы басқа ғалымдар тұрғын үй-коммуналдық қатынастардың қалыптасуы мен дамуы төңірегіндегі сұрақтардың ғылыми-теориялық және тәжерибелік негіздерін анықтаумен айналысқан.
Таяу шетел ғалымдарының ішіндегі Е.Сабуров, Т.Белкина, В.Игнатов, В.Бузырев, тағы басқа ғалымдар тұрғын үй нарығын ұйымдастыру және басқарудың негіздеріне өз еңбектерін арналған.
Қазақстан Республикасында тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық саласын зерттеумен Г.Избуллаева, Н.Наурызбаева, К.Оңдабаев, А.Мұсанова сияқты ғалымдар айналысып жүр.
Сонымен бірге отандық экономист-ғалымдардың еңбектері арасында тұрғын үй секторын жеке зерттеу объектісі ретінде қарастырған еңбек аз. Тұрғын үй саласына қатысты негізінентұрғын үй ипотекасын дамыту, тұрғын үй құрылысының өсу қарқының жеделдету, тұрғындарды әлеуметтік қол жетімді баспанамен қамтамасыз ету сияқты сұрақтар төңірегінде зерттеулер жасалған, ал қолдағы тұрғын үй қорын тиімді басқару, тұрғын үйдің қолданыстағы кезіндегі қызмет көрсету нарығын қалыптастыру, жалдық тұрғын үй қызметін дамыту сияқты мәселелерге толық назар аударылмаған, Тұтастай қоғам мен жергілікті аймақтарда аталмыш мәселелердің өзектілігі жоғары және тұрғын үй нарығын дамытуда әсер ететін тиімді тетік ретінде зерттелмей қалуда. Сол себепту тұрғын үй нарығының мәселелерінің өзектілігі тұрғын үй шаруашылық саласының әлеуметтік тұрғыдан маңыздылығы жоғары екендігі айқындап, зерттеу тақырыбын таңдауға негіз болды.
Қарағанды облысының өңірлік тұрғын үй нарығын зерттеу нысаны ретінде қарастырылды.
Зерттеудің пәні болып нарықтық қатынастар жағдайындағы Қазақстандағы және Қарағанды облысындағы тұрғын үй секторының даму жағдайлары мен реформалауы таңдайды.
Қарақстан Республикасының тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығының жағдайы және оны басқарудың реформалауы бойынша ғылыми-теориялық және тәжірибелік ұсыныстар дипломдық жұмыстың мақсаты болып табылады.
Қойылатын мақсаттарға сәйкес төмендегідей міндеттер кешені анықталды:
oo тұрғын үй-коммуналдық секторының түсінігі және құрылымдық кезеңдері, мәнін ашу және түсіну үшін, ұғымның өзіндік ерекшелеіктерін айқындау;
oo тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықтың заңнамалық актілерінің тәртібі мен шарттарын ерекшеліктерін анықтау;
oo қазіргі уақытта тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықтың басқару жағдайын зерттеу;
oo Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй секторының реформалауы - жаңа нысандар және қолжетімді баға жағдайларына шолу өткізу;
oo Қарағанды облысындағы тұрғын үй-коммуналды шаруашылықтың дамыту жолдарын қарастыру.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізінде тұрғын үй нарығының негізгі мәселелері бойынша отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектеріндегі іргелі және қолданбалы тұжырымдамалары алынған.
Ақпараттық-эмперикалық және нормативтік негізін Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі, ҚР Индустрия және сауда министрлігі органдарының ресми мәліметтері, отандық және шетелдік ғалымдардың зерттеу материалдары, тұрғын үй құрылысын дамыту бойынша мемлекеттік және өңірлік бағдарламалары және Қарағанды облысы Құрылыс басқармасы кәсіпорының материалдары қамтамасыз етті.
Дипломдық жұмыстың нормативтік-құқықтық базасын ҚР заңдары, ҚР Президентінің Жарлықтары, ҚР Үкімітінің қаулылары және тұрғын үй қатынастарын реттейтін заңнамалық және нормативтік актілер құрады.
І ТҰРҒЫН ҮЙ-КОММУНАЛДЫ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Тұрғын үй-коммуналды секторының түсінігі және құрылымдық кезендері
Мемлекет экономикасының жағдайын сипаттаушы негізгі экономикалық көрсеткіштерді жақсартудың тұрақты теңденцияларына қол жеткізу экономиканың барлық салаларынла терең құрылымдық қайта құруларды іске асыруды талап етеді. Тұрғын үймен қамтамасыз етілу адамның аса маңызды қажеттіліктерінің бірі. Сондықтан азаматтарды тұрғын үймен қамтамасыз ету мемлекеттің қоғам алдыңдағы негізгі міндеттерінің бірі.
Тұрғын үй-коммуналды нарығы және оның даму қаржыны ұлттық экономиканың негізгі жағдайының даму дәрежесін сипаттайды. Отандық тұрғын үй нарығының қалыптасуы халық шаруашылығының басқа салаларын ынталандырушы және нарықтық экономикаға өтудің негізгі факторларының бірі ретінде қарастырылды. Жекешелендіру үрдісінің қауырт жүзгізілуінің нәтижесінде қысқа уақыт ішінде мемлекетте нарықтық қатынасқа қатысатын жеке меншік топтары қалыптасып үлгерді. Отандық тұрғын үй нарығы жылдам дамып, қазіргі өркениетті және ұйымдасқан формаға ие болып отыр.
Қазақстан Республикасындағы маңызды мемлекеттік саясаттардың бірі ретінде азаматтардың қауіпсіз, сапалы тұрғын үймен қамтамасыз ету болып табылады. Әр уақытта және әр қоғамның даму формацияларында тұрғын үй мәселесі өзінің өзектілігін жоғалтқан емес.
Қазақстан Республикасының 1995 жылдың 30 тамызында қабылданған Конституциясында азаматтарды тұрғын үймен қамтамасыз етудің екі жағдайды құру талаптары анықталады [1, 363б.].
Кеңес Одағының күйреуі, Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алуы және мемлекеттің нарықтық экономикаға өтуіне сәйкес мемлекетте жүргізілген жекешелендірумен бірге, отандық мүлік нарығының қалыптасуы тұспа-тұс келді. Тұрғын үй секторының қалыптасуын шартты түрде келесідей кезеңдерге бөлуге болады: 1991-1999жж.- бірінші кезең; 2000-2004 жж. - екінші кезең; 2005-2007 жж. - үшінші кезең; 2007ж. - қазіргі уақытқа дейін - төртінші кезең.
Бірінші кезең. Мүлік саласындағы нарықтық қарым-қатынастарды заңдастыру 1990 жылдардың басындағы тұрғын үйлерді жаппай жекешелендіруден басталады. Осы уақытта отандық мүлік нарығының негізі қаланды. Нарықта бағаның қалыптасу стихиялық сипат алды, себебі жаңа тауар - мүлік үшін баға белгілеудің тетіктері анықталмаған еді. Саланы зерттеуге қатысты алғашқы заң актілері мен құқықтық нормативтер қабылданды.
Екінші кезең. Қазақстанда нарықтық экономика дамуының қарқыны біріншілік тұрғын үй нарығындағы жағдайдың өзгеруіне әкелді. 1990 жылдардың ортасында тұрғын үй нарығы тоқырауды бастап өткерсе, жылдан бастап біріншілік нарық жанданып жаңа тқрғын ұй құрылысын жүргізу қарқыны үдей бастады. Мүлік нарығының дамуының екінші кезеңі жеке үйлер мен тұтас коттедждер құрылысының салынуымен ерекшеленеді. Бастапқы тұрғын үй нарығындағы бағаның өсуі, нарықтың қалыптасуының екінші кезеңінде жалғасты. Бағаның көтерілуінің көптеген факторлары бар, яғни жеке инвесторлап мен компаниялардың мүлікті, жеке меншік капиталдарын сақтау мен өсірудегі инвестициялық құрал ретінде қолдануы және т.б. Тұрғын үй нарығының қалыптасуының екінші кезеңінің ең басты ерекшелігі, мемлекетте тұрғын үй құрылысын ұзақ мерзімді қаржыландырудың негізгі бағыттары-ипотекалық несие беру және құрылыстық жинақ жүйелерін дамыту қолға алынды.
Үшінші кезең. Мүлік нарығының дамуының үшінші кезеңі елдегі тұрғын үй саясатын әрі қарай дамыту жағдайларымен байланысты. Осы кезеңде Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, Тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы ҚР-сының Заңы қабылданды. Онда тұрғын үй құрылысын қаржыландыру және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық жүйелерін реформалау, тұрғын үй құрылысының құнын төмендету, тұрғын үй салынатын аудандарда әлеуметтік, экономикалық және көліктік инфрақұрылымдарды дамыту сияқты іс-әрекеттер жүргізуге қадам жасалған.
Бұл кезеңде барлық облыс және ірі қала орталықтарында байқалған тұрғындардың жасанды өсімі тұрғын үй сұранысын арттырып, қоғамда баспана тапшылығын одан әрі жалғастыра береді. Тұрғын үй нарығындағы баспана бағасының өсуі нарықтың қалыптасуының үшінші кезеңінде әрі қарай жалғасып, ең жоғарғы деңгейге жетті. Тұрғын үй нарығының баспана үшінші кезеңіің ерекшелігі ретінде ипотекалық несиелендіру жүйесінің жандауы, тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу тетіктерінің пайда болуын айтуға болады.
Төртінші кезеңү. Нарықтың қалыптасуының бұл кезеңі әлімдегі қаржылық дағдарыстың ел экономикасына тигізген әсерімен тікелей байланысты. Бұл аралықта Тұрғын үй құрылысының 2008-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы қабылданды. Алғашқы рет мемлекет деңгейінде баспана мәселесін шешудің жолы ретінде әлемдік дамыған мемлкеттерде бірнеше он жылдықтар бойы қолданыста болған жалдық тұрғын үй түрін дамытудың негіздері жасалып, құқықтық актілерге өзгерістер енгізілді [2, 287б.].
Тұрғын үй секторы - тұрғын үй қорын қалыптастыру, ұйымдастыру, басқару, айырбастау, сияқты күрделі процестермен қоса, өндіріс саласын және қызметтер саласын бірге қамтитын күрделі құрылым.
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық саласы өзара байланысты екі негізгі элементтен тұрады:
oo коммуналдық қызметтердің негізгі тұтынушылары болып табылатын көп пәтерлі тұрғын үй құрылыстарын қамтитын тұрғын үй секторы;
oo жылумен, газбен және электрмен жабдықтауды қамтамасыз ететін желілер мен құрылыстарды қамтитын коммуналдық сектор.
Тұрғын үй-коммуналды шаруашылықтың ғылыми - теориялық және тәжірибелік жағдайларына жасалған зерттеулер, тұрғын үй нарығынын, тұрғын үй қор нарығы және тұрғын үй қызметтер нарықтарынан тұратындығын көрсетті. Нарықтардың бұл түрлері бір-біін толықтырады, бірақ әр түрлі айнымалыларға байланысты ерекшеленеді. Сонымен, біздің көзқарасымыз бойынша, отандық тұрғын үй-коммуналды шаруашылықтың құрылымының жүйесі [3. 82б.].
Пайымдауымыз бойынша, тұрғын үй секторы дегеніміз - тұрғын үй объектісін тұрғызу, айналымға түсіру, қолдану және қаржыландыру сияқты нарықтық тетіктердің өзара орындалумен бірге мүліктік құқықтардың тараптар арасында ауысуын қамтамасыз ететін құрылым.
Сонымен бірге тұрғын үй сферасында тауарлар, қызметтер және жұмыстар қайта бөлінеді. Тұрғын үй қор нарығы және тұрғын үй қызметтер нарығының бірігуі тұрғын үй мүлік нарығын, яғни тұрғын үй нарығын, қалыптастырады. Тұрғын үй нарығының толыққанды жұмыс істеуі үшін, тұрғын үй қатынастарын қалыптастыратын барлық құрамдас элементтердің, мемлекеттін тұрғын үй қатынастарын реттейтін заңдылықтары шеңберінде жұмыс істеулері талап етіледі.
Тұрғын үй секторы және тұрғын үй қызметтері, жылжымайтын мүлікті қалыптастыратын ерекше функцияны орындайды, сондықтан олар өзара тығыз тәуілді. Тауарлардың сұранысы сияқты, баспанаға сұраныс тұрақты және жаппай сипат алмайды.
Сонымен, тұрғын үй нарығындағы сұраныс сияқты әлеуметтік факторлардың әсерінен жиі өзгеріске ұшырап отырады. Нарықтың бұл түрінле тұрғын үй қорына деген сұраныс, оның ұсынымына тікелей тәуелді.
Тұрғын үй сұранысы мен ұсынысына әсер ететін факторлардың жиынтығы автор тарапынан жүйелендірілді. Тұрғын үй сұранысқа әсер етіуші факторлар:
oo экономикалық (тұрғындардың табыстарының өзгеруі, нарықтағы бәсекенің деңгейі);
oo әлеуметтік (баспанамен қамтамасыз етілу, тұтынушылық қалауларының өзгеруі);
oo демографиялық (тұрғындар санының өзгеруі, халықтың білім деңгейлері, адамдардың жас мөлшері);
oo қоршаған орта жағдайлары (экологиялық жағдай: баспананың орналасу жері, климаттық ерекшеліктері).
Тұрғын үй нарығындағы ұсыныстың қалыптасу ерекшелігі және мүліктің бағасының өзгеру реакциясы нарықтағы жалпы тенденциясы қалыптастырады.
Тұрғын үй құрылысын ұлғайтуға немесе мүлік нарығындағы ұсынысқа, біздің көзқарасымыз бойынша төмендегідей факторлар ықпалын тигізеді:
oo экономикалық (шикізат материалдары мен құрылыстағы шығындар);
oo ғылыми-техникалық (салалардағы технологиялық өзгерістердің қарқыны);
oo саяси-құқықтық (қаржы-салық саясаты, жал ақысының ставкасы, құрылыс нормалар, құқықтық нормалар).
Әлем мемлекеттері ішінде дамуы және халықтың өмір сүру деңгейлері бойынша алғашқы ондыққа кіретін, мемлекеттерде жүргізілген тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық реформаларын қарастыру арқылы бұл саланы дамытудың қолайлы және тиімді жолдарын анықтауға мүмкіндік бар. Жеке меншіктегі тұрғын үйлер, коммерциялық, немесе әлеуметтік жылдық, тұрғын үйлер, сондай-ақ мемлекттік, яғни муниципалды, үйлер тәрізді тұрғын үй нарығының үш компененті қалыптасқан жағдайда тұрғын үй қоры құрылымының тиімділігі жоғары болатындығын шетелдік тәжірибелер көрсетіп отыр (А қосымша) [5, 192б.].
Қазақстанның экономикасының көтерілуі және халықтың басым бөлігінің тұрмыстық жағдайларын жақсартуға республикада тұрғын үй құрылысының қалыптасуымен анықталады. Жалпы, 2030 жылға дейін Қазақстан стратегиясының басымдылық бағытының бірі бұл - тұрғын үй құрылысы және жалпы ұлттық мінездеменің негізгі талабы болып табылады.
Соңғы жылдары тұрғын үйлерді салғызу құрылысшылар құрылысы түлеріне байланысты өзгерістерге ұшырады. Егер 2011 жылы тұрғын үйлер негізінен мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдармен салынса, соңғы жылдары тұрғын үйлерді салғызудың негізгі бөлігі жекелеген құрылыс фирмалары жүзеге асырады. Облыстағы қиын экономикалық жағдайы қалыптасқан 1991 және 2012 жылдары аралығында құрылысшылардың инвестициялық белсенділігінің деңгейінің төмендеуі, бұл тұрғын үй құрылысына да өз әсерін тигізді. 2008 жылмен салыстырғанда тұрғын үйді енгізу он үш есеге қысқартылды.
Тұрғын үйді қаржыландырудың дәстүрлі кеңестік жүйесі тұтас алғанда, жүргізілген тұрғын үй саясатына сәйкес болды және мемлекеттік тұрғын үй салуға арналған бюджеттік ресурстарды орталықтандырылған бөлуде және оны тұрғын үй жағдайын жақсарту үшін кезекте тұрған азаматтарға тегін беруінде жатыр.
Егер, сандық көрсеткіштерге сүйенетін болсақ, Қазақстандағы тұрғын үй жағдайы кәдімгідей тәп-тәуір болып көрнеді - халқының саны 15 млн. Адам республикадағы тұрғын үйдің жалпы көлемі 253 млн. шаршы метрді құрайды. Яғни, бір адамға орта есеппен 17 шаршы метрден келеді. Алайды, тереңірек үңілсек, осы салада елеулі кемшілктердің жеткілікті екендігін көруге болады.
Тұрғын үй жағдайын жақсартуға мұқтаж, тиісті әкімдер қызметтерінде есепте тұрған 264 мың отбасын тұрғын үймен қамтамасыз ету және республикада бар екі миллионнан астам апатты және тозған тұрғын үй қорынан көшіру үшін жылына кемінде 3-3,5 млн. шаршы метр жаңа тұрғын үй салу қажет.
Соңғы жылдары тұрғын үй проблемасының өткірлігін белігі дәрежеде көші-қон процестері бәсендеткен еді - тұрғын үй рыногына барлық жерде ұсыныс - сұранысқа жоғары, ал тоқыраған аймақтарда, тіпті, иесіз және бос қалған пәтерлер бар, өйтсе де, тұрғын үй көлемінің ең төменгі қажеттілігімен және қазіргі көлемінің теңгерімі жол беруге болмайтын мөлшерде бұзілған, егер халықтың келешектегі ықтимал өсімін және олардың бұдан гөрі қолайлы және кен үй алуға ниетін ескерсек, ол одан әрі арта беретін болады.
Қазақстан экономикалық өзгерістердің басынан бастап, өзінің маңыздылығына қарамастан тұрғын үй реформасы өте баяу қарқынмен жүргізілуде. Жаңадан салынған тұрғын үйге халықтың көпшілік бөлігінің төлем қабілетінің төмен болуы, сондай-ақ дайын тұрғын үйді сатып алуға ұзақ мерзімді несиенің болмауы жағдайында, реформаның алғашқы жылдарында құрылған тұрғын үй рыногы қажетті несие-қаржы тетіктерімен қамтамасыз етілмеді. Сонымен қатар, республикада бірнеше жыл бойы іске қосылған тұрғын үй көлемі қолда бар тұрғын үй қорының шамамен 0,5%-ын құрайды және үй құрылысының тозған және апаттық көлеміне теңеседі. Осындай қарқынмен тұрғын үй қорын жаңарту жағдайында оның біржола тозуының нақты қаупі бар және егер, тұрғын үйдің көпшілігі сейсмикалық қауіпті аймақтарда орналасқан ескеретін болсақ, онда тұрғын үй құрылысындағы мұндай саясаттың зардаптары апатты болуы мүмкін.
Жылжымайтын мүлікке азды-көпті сұраныс қалыптасқан бірден-бір орталықтар - Алматы мен Астана қалалары болып табылады, себебі, бұрынғыдай бизнес таңдаулылары ғана емес, шетелдіктерді қоса алғанда, сонымен бірге мемлекеттік органдар қызметкерлерінің көпшілігі жиналған, сондай-ақ бұған өнеркәсіптік саласының негізінен жұмыс істеп тұрған өндіругші, және қайта өңдеуші кәсіпорындары шоғырланған кейбір қалалар енеді.
Халықтың едәуір бөлігінің ақша жинау деңгейі 1999-2000 жылдардан бастап өсе бастағанына қарамастан, төмен болып қалуда. Сонымен бірге, соңғы екі-үш жылда жеке тұрғын үйге (қолайлы үйлерге көп пәтерлі үйлердегі қайта салынған және ірілендірілген пәтерлерге) сұраныс артты.
Тұрғын үй ұсынысына келетін болсақ, онда республиканың бүкіл аумағында шамамен бірдей көрініс байқалады. Тұрғын үйдің басым көпшілігі қайталама рынокта ұсынылады, сонымен бір мезгілде, жаңа салынған тұрғын үй рыногы нашар дамуда. Мысалы, 1999 жылы тұрғын үй құрылысының көлемі 1990 жылмен салыстырғанда 7 еседен астам төмен болған еді. Осы көрсеткішті республика халқының санына қатысты есептеу кезінде де тұрғын үй құрылысы көлемінің қысқаруы байқалады [6. 126б.]
Статистика деректері екі тенденцияны көрсетеді. Олардың біріншісі мемлекеттік емес секторда салынған тұрғын үйдің үлес салмағының тұрақты өсуі, яғни, бәрінен жеке құрылыс салушылардың маңызының артуы. Егер 1990 жылы тұрғын үйдің 85%-ын мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдар салса, 1999 жылы жағдай түбегейлі өзгерді, жаңа тұрғын үй құрылысының 90%-ы жеке сектордың үлесіне тиді.
Қазіргі уақытта бастапқы рыноктағы тұрғын үйдің бағасы қайталам рыноктағы бағадан 1,5-2,5 есе артып отыр. Сондықтан, тұрғын үй рыногының дамуы мен тұрғын үй несиесінің ықтимал тетіктерін қалыптастырудың алғашқы кезеңдерінде бірінші кезекте, қайталама рыноктағы қазіргі тұрғын үйлер іске қосылады. Бұдан әрі жағдай өзгеруі тиіс.
Құрылыс саласында инвестициялық белсенділіктің құлдырауы жағдайында құрылыс секторына бюджеттен тыс қаражатты тартудың жаңа тетіктерін нақты іске қосудың маңызы бірнеше есе артады, соның ішінде тұрғын үй құрылысына ипотекалық несие беру есебінен, өйткені, мұның өзі құрылыс саласын дамытуға, жұмыспен қамту көрсеткіштерін жақсартуға, әлеуметтік сипаттағы бірқатар проблемаларды шешуге шынында да, көмектесуі мүмкін.
Рыноктық тетіктердің дамуы үшін жағдай жасау, қоғамның бюджеттен тыс ресурстарын жұмылдыру және оларды несие-қаржы саласында бағыттау ұзақ мерзімді ипотекалық несие беру проблемасын шешудің негізгі жолы болып табылады.
Отбасының табысы мен халықтың меншікті қаражаттары ипотекалық несие беру рыногын қалыптастыруды қаржыландыру көзі болады. Жеке тұлғаларға несие терудің қалыптасқан практикасына және таяу уақытта несие берудің ең ықтимал тенденциясына сүйенетін болсақ, ықтимал заемшылардың жиынтық саны жылына 2-3 мың болады. Сонымен бірге кәсіпорындардың, жинақтаушы зейнетақы қорларының, сақтандыру ұйымдары мен инвестициялық қорлардың қаражаты тартылатын болады.
1.2 Тұрғын үй-коммуналды шаруашылықтың заңнамалық актілерінің тәртібі мен шарттары
Қазіргі жағдайда билік органдарының ең басты мақсаты болып бұл азаматтарды тұрғын үймен қамтамасыз ету болып табылады және мемлекеттік тұрғын үй-коммуналдың шаруашылық жүйесін қалпына келтіру, тұрғындардың сумен, энерго ресурстарымен, санитарлық эпидемиологиялық және экологиялық талаптарға сай, жағдайларды қамтамасыз ететін жүйелерді одан әрі дамыту.
Қазіргі кездегі тұрмыстық заңдардың негізгі заңнамалық актілер болып 1995 жылы 30 тамызында қабылданған (25,26 бап) Қазақстан Республикасының Конституциясы және 1997 жылы 16 сәуірде Тұрғын үй қатынастары туралы Заңы [7.26б.].
Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңдылығы азаматтар, заңды тұлғалар мен мемлекеттік органдар арасындағы қатынастарды реттейді, олар мыналармен байланысты болады:
1. тұрғын үйге меншік құқығының тоқтатылуы немесе қолдану құқығына байланысты;
2. тұрғын үйлерді қолдану құқығын жүзеге асыруға;
3. тұрғын үйдің талаптарына байланысты;
4. тұрғын үй қорын азаматтардың қолдануында құқықтардың сақталуын мемлекеттік органдармен реттелуі;
5. тұрғын үй қорын жөндеу мен сақталуын қамтамасыз ету [8. 136б.].
Жалпы тұрғын үй қорынан тұрғын үй беруге болатын азаматтарды
есепке алу тұрғылықты жері бойынша ауданың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергілікті атқарушы органдарында қаралып жүзеге асырылады.
Тұрғын үй құрылысын қаржыландыруға тұрғын үй қорының дамытылуы мен ұлғайтылыуна байланысты қатынастар Тұрғын үй қатынастары туралы-Заңда белгілінген талаптарды ескере отырып, тиісті заңдармен реттеледі.
Мемлекеттік тұрғын үй қорының тұрғын үйге мұқтаз осы елді мекенде тұрақты тұратын және халықтың әлеуметтік жағынан қорғалатын табысы аз топтарына жататын Қазақстан Республикасы азаматтарының пайдалануына беріледі.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй сондай-ақ тұрғын үйге мұқтаж мемлекеттік қызметшілерге, бюджеттік ұйымдар қызметшілерге, әскери қызметшілерге және сайланбалы мемлекеттік қызмет атқаратын адамдарға беріледі. Оларға берілетін тұрғын үй қызметтік тұрғын үйге теңестіріледі.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан берілген тұрғын үй азаматтардың тұрақты тұтуына беріледі және ондай үй іске жарамды, техникалық, санитарлық талаптарға сәйкес болуға тиіс.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй мемлекеттік немесе әскери қызмет атқармайтын, сондай-ақ бюджеттік ұйымдарда жұмыс ыстемейтін әлеуметтік жағынан қорғалатын табысы аз азаматтарға Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейтін мөлшерге, бірақ Республикада адамға қолданылатын санитарлық нормадан кем емес тұрғын алаң және кемінде бір бөлме мөлшерінде берілуі мүмкін.
Мемлекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын үйді Қазақстан Респулибкасының заңдарына сәйкес , азаматтардың өздерінің жеке меңшік жекешелендіруге, айырбастауға мүмкіншіліктері бар.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беруге болатын есепке алу тұрғылықты жері бойынша жергілікті атқарушы органда асырылады. Тұрғын үйге мұқтаж азаматтар өздерін мемлекеттік тұрғын үй қорынан үй беруге болатын адамдардың тізіміне тіркеу үшін мынадай құжаттар тапсыруға тиіс:
oo атқару органдарының және мемлекеттік мекемелердің әкімшілікте бекіткен нысан бойынша тұрғын үйге мұқтаж азамат ретінде тіркелу туралы арыз;
oo азаматтың отбасы және тұрақты жері туралы анықтама. Қажетті жағдайда арыз иесі Қазақстан Республикасының Тұрғын үй қатынастары туралы Заңына сәйкес жергілікті атқару органдарынан отбасы мүшелері ретінде тұлғаларды тану туралы анықтамасын тапсырады;
oo арыз иесінде және онымен бірге үнемі тұратын отбасы мүшелерінде меншік құқығында тұрғын үй жоқтығы туралы анықтама;
oo әлеуметтік қоғау органының арыз иесі әлеуметтік қорғауға жататындығы туралы анықтама, мемлекеттік қызметшінің жұмыс орнынан анықтамасы , бюджеттік ұйымның қызметкерінің орнынан әскери қызмет орнынан анықтама [9.61б.].
Қажетті жағдайда арыз беруші отбасында ауыр түрлі созылмалы ауырумен ауыратын адам туралы мемлекеттік денсаулық сақтау мекемесінің анықтамасы тапсырылады, қосымша тұрғын үй-жай берілу үшін.
Жергілікті атқару органдардың және мемлекеттік мекемелер жанынан тұрғын үй комиссиялары ұйымдастырылады. Олар үй берудің келетін, ерекше жағдайда басқа тұлғаларды отбасының мүшесі деп тануға құзыретті.
Мемлекеттік тұрғын үй беру тұрғын үй комиссиясының шешімінің негізінде, жергілікті атқару органның немесе мемлекеттік мекеменің әкімшілігінің шешімімен нысандандырылады.
Оңдай шешім екі данада жасалады, бір данасы жергілікті атқару органында сақталады, ал екінші данасы арыз иесіне беріліп, мемлекеттік тұрғын үйге қоныстануға құқық беретін құжат болып танылады. Мемлекеттік мекеменің әкімшілігінің шешімі 3 дана болып жасалады, оның бір данасы сол әкімшілікте сақталады, екіншісі жергілікті атқару органына жолданады, ал үшінші данасы арыз иесіне беріліп, мемлекеттік тұрғын үйге кіруге құқық беретін жалғыз құжат болып танылады.
Мемлекеттік тұрғын үйді жалдау тәртібі мен шарттары Қазақстан Респуликасының Тұрғын үй қатынастары туралы Заңыныі талаптарымен реттеледі және мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын жалдау шартымен бекітіледі [7, 32б].
Тұрғын үйлердің ішкі инженерлік және техникалық жүйелерінің жай-күйлерін жалпы жоспар бойынша және де кезектен тыс тексеру жолмен қадағалайды.
Ғимараттың немесе объектінің жалпы жай-кұй туралы мәліметтер жыл сайын техникалық жағдайды ескеретін құжаттарға енгізілуі қажет.
Тұрғын үй қорының сақталуы техникалық пайдаланудың тәртіптерін мүлтіксіз орындаумен, сонымен қатар төменгідей шаралар жүргізумен қамтамасыз етіледі.
Ғимараттық немесе объектінің жалпы жай-күйі туралы мәліметтер жыл сайын техникалық жағдайда ескеретін құжаттарға енгізілуі қажет.
Тұрғын үй қорының сақталуы техникалық пайдаланудың тәртіптерін мүлтікіз орындаумен, сонымен қатар төменгідей шаралар жүргізумен қамтамасыз етіледі:
ағымды және күрделі жөндеу;
профилактикалық шаралар өткізу және ұсақ сынықтарды, апат жағдайларды болдырмау жұмыстары.
Күрделі жөндеу барысында ббүкіл жарамсыз құрылымдар ауыстырылып, жаңа құрылымдар қойылады, ғимараттардың эксплуатациялық және құрылымдық көрсеткіштері жоғарлайды.
Ағымды жөндеу барысында құрылыс құрылымдардың, инженерлік жүйелердің құрылысдар қойылады, ғимараттардың эскплуатациялық және құрылымдық көрсеткіштері жоғарлайды.
Апат жағдайлар сол мезгілде жойылуға тиіс, ал ұсақ сынақтар: инженерлік жүйелердің ұстамай қалуы, канализация істен шығып қалуы профилактикалық тексеру кезінде немесе тұрғындардың хабарлауымен сол мезгілде жөнделуге тиісті.
Тұрғын үй ғимаратын жөндеу мерзімдерін тексеру нәтижесінде жасалған актілер бойынша тұрғын үйді пайдалану жөніндегі комиссия бекітеді.
Мемлекеттік тұрғын үй қорын сақтау және оны дұрыс пайдалануды қамтамасыз ету үшін, сонымен қатар азаматтардың тұрғын үйді және үй манайын дұрыс пайдалануларын қадағалау үшін әр қала тұрғын үй пайдалану қызметтері құрылады. Олардың қызметшілерінің санын жергілікті атқару органдары белгілейді. Мемлекеттік мекемелерде ондай қызметтерді сол мекеменің әкімшілігі құрады.
Тұрғын үй пайдалану қызметтерінің жұмыс жайлары шарт жүзінде жүргізіледі.
Жергідікті атқару органдарының немесе мемлекеттік мекемелердің атында тұрғын үйлерді пайдалану сұрақтарымен шұғылданып дүрген қызметтер тұрғын үй қорының сақталуына және іске жарамдылығына жауап береді.
Тұрғын үй пайлану қызметтері төменгі жайларды қамтамасыз етеді:
oo тұрғын үйлерге адамдарды қоныстандырғанда немесе үйлерді босатқанда заңмен бекітілген нормалардың және мерзімдердің орындалуын ;
oo тұрғын үй қорының ведомстволық есебін, оның тіркелу және техникалық тексерістерін жүогізуді;
oo азаматтардың, тұрғындардың мемлекеттік тұрғын үйді пайдалану, үй маңайындағы кеңістік, алаңдарды дұрыс пайдалну, өздері тұратын үй-жайларды құрылыс түрде өзгерту барысында ережелерді мүлтіксіз орындауларын;
oo тұрғын үйлерді айырбастау және сақтау ережелерін орындау;
oo жергілікті атқару органының құрған комиссиясының құрамында мемлекеттік коммуналдық тұрғын үй қорына берілген жеке меншік немесе ведомстволық тұрғын үйлерді қабылдап алу.
Тұрғын үй пайдалану қызметтерінің міндеттері:
oo тұрғын үйлерді дер кезінде техникалық зерттеуден, ағымдық және күрделі жөндеуден өткізу;
oo жыл сайын жоспарды және кезектен тыс құрылыс құрылымдарды, инженерлік жүйелерді тексеру өткізу;
oo құрылымдардың, жүйелердің жарамдылығы туралы шешім қабылдау;
oo ескірген, апат жағдайындағы үйлерді тексеру және жер сілкінуге қарсықабілетін тексеру үшін мамандардырылған ұйымдарды қатыстыру;
oo жүйелердің және құрылымдардың тоқтамсыз жұмысын қамтамасыз ету, диспетчерлік және апат қызметтерімен дер кезінде шартқа тұруды қамтамасыз ету;
oo ғимаратты, құрылымдарды, жүйелерді жөндеуге орындаушыларды жарыстыру жолымен таңдау;
oo тұрғын үй жалдаушылардың коммуналдық қызметтерін пайдаланудың есебін жүргізу;
oo тұрғын үйлерді қысқы мерзімге дер кезінде дайындау [8, 136б,].
Мемлекеттік тұрғын үй қорында үй алуға құқығы бар, халықтың әлеуметтік жағынан қорғалатын топтарына жататын азаматтар:
1. Ұлы Отан соғысының мүгедектері мен қатысушылары, сондай-ақ оларға теңестірілген адамдар;
2. 1 және 2 топтағы мүгедектер;
3. мүгедек бар немесе оларды тәрбиелеуші отбасылары;
4. заңдарда белгіленген тәртіппен бекітілген аурулар тізімінде аталған кейбір созылмалы аурулардың ауыр түрімен ауыратын адамдар;
5. жасына қарай зейнет демалысына шыққан зейнеткерлер;
6. кәмілетке толғанға дейін ата-аналарынан айырылған жиырма жасқа жетпеген жетім балар жатады. Мұндай адамдардың жасы әскери қызметіне шақырылған кезде мерзімді әскери қызметтен өту мерзіміне ұзақтылады;
7. репатрианттар;
8. экологиялық зілзалар, табиғи және техногенді сипаттағы төтенше жағдайлар салдарынан тұрғын үйінен айырылған адамдар;
9. көп балалы отбасылар;
10. мемлекеттік немесе қоғамдық міндеттерін, әскери қызметін орындау кезінде, адам өмірін құтқару кезінде, тәртібін қорғау кезінде қаза тапөан адамдардың отбасылары;
11. толық емес отбасылар.
Азаматтар тұрғын үйге мұқтажды деп төменгі негіздермен табылады:
1. Қазақстан Республикасының аумағында меншік құқығымен өздерінің
2. тұрғын үйі болмаса;
3. осы елді мекенде мемлекеттік тұрғын үй қорынан, сондай-ақ
4. меншіктің мемлекеттік емес нысанына негізделген заңды тұлғаларға тиесілі үйлерде, соның ішінде тұрғын үй кооперативтрінің үйлерінде өздерінің тұрақты пайдаланатын үйлеріболмаса;
5. отбасы тұрып жатқан тұрғын үй нормативтік санитариялық және техникалық талаптарға сай келмесе;
6. оқшауланбаған, шектес тұрғын үй-жайларды екі және одан да көп отбасы тұрып жатса;
7. отбасы құрамында кейьір созылмалы ауырулардың ауыр түрімен ауыратын науқастар болып бір үй-жайда олармен бірге тұру мүмкін болмаса.
Ерлі-зайыптылардың әрқайсысында некеге дейін осындай тұрғын үй болған жағдайларды қоспағанда азамат осы елді мекенде мемлекеттік тұрғын үй қорынан бір тұрғын үй алуға құқылы.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беруге болатын азаматтарды есепке алу тұрғылықты жері бойынша жергілікті атқарушы органда жүзеге асырылады. Есепке тұрғын үй алуға құқылы азаматтар алынады. Есепке алу үшін қажетті құжаттардың тізбесі мен нысанын Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді. Азаматтардың қандай болсада қосымша құжаттар беруін талап етуге тыйым салынады. Азаматтардың өздерін отбасы мүшелерін мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беруге мұқтаждар есебіне қою туралы арыздары тұрғылықты жері бойынша тиісті жергілікті атқарушы органда бір ай ішінде құралады. Арыз берушіге қабылданған шешім туралы аталған мерзім аяқталғанша жазбаша түрде хабарланады.
Егер азаматтың соңғы бес жылдың ішінде өз тұрғын үй жағдайларын қасақана нашарлатуы салдарынан мынадай жолдармен мұқтажға айналғаны:
1. тұрғын үй жайын ауыстырғаны;
2. оның Қазақстан Республикасының белгілі бір елді мекенінде орналасуына қарамастан, өзіне меншік құқығымен тиесілі, тұру үшін жарамды тұрғын үйді, жергілікті атқарушы орган тұрғын үйді Қазақстан Республикасының Тұрғын үй қатынастары туралы Заңының 98-і бабына сәйкес сатып алғаннан басқа жағдайларда иелігінен шығару;
3. тұрғын үйдің өз кінәсінен бұзулуы немесе бүлінуі;
4. тұрған кезінде оны мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуіне мұқтаж болмаған кезде тұрғын үйінен кетуі;
5. жұбайынан, кәмелетке толмаған және еңбекке жарамсыз балаларынан, сондай-ақ еңбекке жарамсыз ата-аналарынан басқа адамдарды тұрғызғаны анықталса, мемлекеттік тұрғын үй қорынан үй беру үшін есепке қоюдан бас тартылуы мүмкін [9, 61 б,].
Азаматтар, мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуге мұқтаждар есебінен шығарылуы мүмкін:
1. мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуі үшін негіздер жойылса;
2. басқа елді мекенге тұрақты тұру үшін кетсе;
3. азамат мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуіне мұқтаждығы туралы шындыққа сай келмейтін мәліметтер берсе не есепке алу туралы мәселені шешу кезінде лауазымды адамдар заңсыз әрекет жасаса;
4. жер учаскесін алса және өзінің тұрғын үйін салуды аяқтаса немесе тұрғын үй сатып алса.
Есепте тұрған азамат тұрақты тұруға жаққа қоныс аударған не ол қайтыс болған жағдайда, егер бұл орайда мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуге мұқтаж деп тану үшін негіздер жойылмаса отбасының онымен бірге есепке тұрған өзге мүшелерінің кезегі сақталады.
Мүдделі адамдарға есептен шығару туралы ешім қабылданғанан кейін он күн мерзім ішінде есептен шығарудың негіздері көрсетіліп жазбаса түрде хабарланады.
Азамат мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуге мұқтаж есебіне ол үшін негіздер болмаса да қойылып, тәртіп бұзушылық байқалған, бірақ кейіннен мұндай негіздер пайда болған жағдайларда ол негіздер пайда болған күннен бастап мұқтаж деп танылады және оның кезегі соған сәйкес ауыстырылады.
Мұқтаждар есебінде тұратын азаматтарға мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй барлық қажетті құжаттармен бірге өтініш берілген кезден бастап тізімде белгіленген кезек ретімен беріледі.
Жергілімті атқарушы органдар мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуге мұқтаждар есебінің тізімін былайша бөлек жүргізеді:
1. әлеуметтік жағынан қорғалатын табысы аз азаматтар;
2. мемлекеттік қызметшілер өзгеде бюджеттік ұйымдардың қызметкерлері мен әскери қызметшілер.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан бөлек тізім бойынша тұрғын үй бөлуді, егер осы Заңда немесе басқа да заң актілерінде өзгеше белгіленбесе, бөлек тізімдердің санына қарай жергілікті атқарушы органдар жүргізеді. Аталған тізімге енгізілген азаматтардың құқықтары тең болады. Егер заңда өзгеше көзделмесе, мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй алуға бұл тізімге енгізілген басқалар алдында ешкімнің де басымдылық құқығы болмайды. Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй әр адамға кемінде он бес шаршы метр және кем дегенде он сегіз шаршы метр пайдалы алаң, бірақ кемінде бір бөлмелі пәтер мөлшерінде беріледі. Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй мемлекеттік немесе әскери қызмет атқармай, сондай-ақ бюджеттік ұйымдарда жұмыс істемейтін әлеуметтік жағынан қорғалатын табысы аз азаматтарға Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейтін мөлшерде, біақ Республикада бір адамға қолданылатын санитариялық нормадан кем емес тұрғын алаң және кемінде бір бөлме мөлшерінде берілуі мүмкін.
Осы көрсетілген мөлшерден асатын үй артық деп есептеледй.
Заңдарда белгіленген тәртіппен бекітілген мүгедектердің жекелеген санаттарына және аурулар тізімінде аталған кейбір созылмалы аурулардың ауыр түрлерімен ауыратын азаматтарға бөлек қосымша бөлме беріледі. Аталған қосымша алаң артық деп есептелмейді.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан берілетін тұрғын үй мөлшерін анықтаған кезде отбасында жүкті болғанына жиырма аптадан асқан әйелдің болуы ескеріледі.
Азаматтарға тұру үшін берілетін мемлекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын үй сол елді мекеннің жағдайларына қарай тұрмысқа жайлы және мұқтаж адам есепте тұрған елді мекеннің шегінде болуға тиіс.
Осы тармақпен белгіленген талаптарға сәйкес келмейтін тұрғын үй мұқтаж адамның және оның отбасының кәмелетке толған барлық мүшелерінің жазбаса келісімімен ғана берілуі мүмкін. Мұндай тұрғын үй беру мұқтаж адамдарды есептен шығаруға әкеп соғады. Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру кезінде бір бөлмеге жеті жастан асқан әр жынысты адамдарды олардың келісімінсіз тұрғызуға жол берілмейді.
Мүгедектерге, карттарға, жүрек-қан тамырлары және басқа ауыр науқастармен ауыратын адамдарға мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй олардың тілегі ескеріліп, төменгі қабаттардаң немесе лифт бар тұрғын үйлерден беріледі.
Сауықтыру жөніндегі дербез бағдарламаға сәйкес, мүгедектерге үйдің үлгісін, қолайлылық деңгейін және тұруға басқада жағдайларды ескере отырып, тұрғын үй-жайды таңдау құқығы беріледі.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын жайды жалдаушы кез келген уақытта жалдау шартын бұзуға құқылы. Жалдаушы мен отбасы мүшелері тұрақты тұру үшін басқа жаққа көшіп кеткен жағдайда тұрғын үйді жалдау шарты олар кеткен күннен бастап бұзылуы мүмкін. Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйді жалдаушы шартты жалға берушінің талап етуімен осы Заңда белгіленген негіздер бойынша ғана бұзылуы мүмкін. Мемлекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын үйлерден шығаруға жалдау шарты бұзылған реттерде, сондай-ақ осы Заңда көзделген басқа негіздер бойынша жол беріледі. Мемлекеттік тұрғын үй қорынан басқа жарамды тұрғын үй берместен ата-ана қамқорлығынсыз қалған кәмелетке толмаған балаларды шығаруға жол берілмейді.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрмысқа жайлы басқа тұрғын үй беру арқылы үйден шығару негіздері:
1. егер тұрғын үй орналасқан тұрғын үй жер учаскесінің мемлекеттік қажеттер үшін алынуына байланысты бұзылуға жататын болса;
2. егер тұрғын үй онда одан әрі тұруға жарамсыз болғандықтан тұрғын үй емес жай ретінде қайта жабдықтауға жататын болса;
3. егер тұрғын үйге құлау қаупі төнсе;
4. тұрғын үйді қүрделі жөндеудің нәтижесінде тұру жағдайы айтарлықтай өзгерсе;
5. тұрғын үй жалдау шарты жарамсыз деп танылса, мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйді жаладу шартының бұзылуы, ал жаладушы тұрмысқа жайлы басқа тұрғын үй беріліп шығарылуы мүмкін [10, 35б].
Босатылған үйдің орнына берілетін тұрмысқа жайлы тұрғын үй Заңның талаптарымен ережелеріне сай келуге тиіс.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан шығарылуына байланысты азаматтарға берілетін басқа тұрғын үй Заңның талаптарына сәйкес келуге және шығарылған адамдар тұрған үйдың көлемінен кем болмауға тиіс.
Егер жолдаушы бұрын бір болуымен артық алаңда тұрған болса, оған сонша бөлмелер санынан тұратын жеке тұрғын үй берілуге тиіс. Егер жалдаушының артық алаңы болса, тұрғын үй заңды бойынша көзделген нормаларға сәйкес беріледі, ал қосымша алаңға құқығы бар жалдаушыға немесе онымен бірге тұратын адамға-қосымша алаңға құығы ескеріле отырып беріледі.
Бұзылатын үйде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4
І ТҰРҒЫН ҮЙ-КОММУНАЛДЫ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
7
1.1 Тұрғын үй-коммуналды секторының түсінігі және құрылымдық кезендері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
7
1.2 Тұрғын үй-коммуналды шаруашылықтың заңнамалық актілерінің тәртібі мен шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12
ІІ ҚАРАҒАНДЫ ОБЛЫСЫНДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙ-КОММУНАЛДЫ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ҚАЛЫПТАСУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫН ТАЛДАУ ... ...
20
2.1 Қазіргі уақытта Тұрғын үй-коммуналды шаруашылықтың тасқару жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
20
2.2 Қарағанды облысы бойынша 2011-2014 жылдарға халқының Тұрғын үй-коммуналды шаруашылықтың жағдайларына бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
34
ІІІ ҚАРАҒАНДЫ ОБЛЫСЫНДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙ-КОММУНАЛДЫ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
43
3.1 2011-2015 жылдарға арналған қазақстан Респубилкасындағы Тұрғын үй құрылысы бағдарламасының орындалуы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
43
3.2 Қазақстан республикасындағы тұрғын үй-коммуналды шаруашылықтың реформалануы - жаңа нысандар және қолжетімді бағалар ... ... ... ... ... ... ... ...
56
3.3 Қарағанды облысындағы тұрғын үй-коммуналды шаруашылықтың дамыту жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
59
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
69
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
72
КІРІСПЕ
Мемлекет Президенті 2012 жылғы 27 қаңтардағы халыққа арналған Жолдауында Қазақстандық жолдың жаңа кезеңін белгіледі халықтың тұрмыс-тіршілігін арттыруғы және экономиканы нығайту бойынша жаңа міндеттерді қойды. Елбасымыз Қазақстан үшін экономикалық табыстар мен қоғамдық игіліктерді қамтамасыз етудің оңтайлы теңгерімін табу - өмірлік маңызды нәрсе [1].
Қазақстан қазіргі әлеуметтік-экономикалық дамуы кезеңінде ұлттық экономиканың барлық салаларын модернизациялау маңызды стратегиялық бағыт болып табылады. Тұрғын үй секторы қоғамдық қатынастарға тікелей әсер етендіктен, ұлттық экономиканың маңызды әрі күрделі саласы саналады. Тұрғын үй шаруашылығындағы қызметке қол жеткізуі мен оның сапасы - тұрғындардың өмір сүру деңгейі анықтаушы негізгі факторлар. Сондықтан да Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік саясаттың негізі - азаматтарды қауіпсіз және сапалы баспанамен қамтамасыз ету жағдайларын туғызу. Мемлекетте әлеуметтік инфрақұрылымдарды дамыту қазіргі күнгі стратегиялық міндеттердің біріне айналып отыр. Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық саласында жүргізілген реформалар мен жаппай жекешелендіру процесі болды, сонымен бірге тұрғын үй-шаруашылық саласын дамытуда белігілі қиындықтар қалыптасты. Көп пәтерлі тұрғын үйлерді тиімді басқарудың жағдайы; пәтер меншік иелерінің құқықтық сауаттылықтарының төмендігі, тұрғын үй қорын қалыпты жағдайда ұстап тұру және пайдалануда толыққанды қызмет көрсету нарығының болмауы; тұрғын жайларды және ғимарат ішіндегі инженерлік жүйелерді күрделі жөндеу тетіктерінің анықталмауы және тұрғын үй корына мемлекеттік бақылаудың болмауы және тағы басқа салалық мәселер туындады.
Аталмыш мәселелерді шешу үшін, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығын басқарудың жаңа бағыттарын қалыптастыру, саланы дамытуда қаржылық ресурстармен қамту тетіктерін анықтау және тұрғын үй қорын жөндеу мен оның қалыпты жағдайда жұмыс істеуін қамтамасыз етудің ғылыми-теориялық негіздерін анықтай отырып, тәжірибеге енгізу керек.
Тұрғын үй жағдайларды жақсарту жолымен тұрғындардың өмір сүру сапасын жоғарлату, тұрғын үй қорын сақтау және тұрғындардың сапалы тұрғын үй-коммуналдық қыметтермен қамтамасыз етілуі.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі Қазақстан Республикасындағытұрғын үй секторының жағдайы және реформалануы аспектілерін жетілдірудің жаңа бағыттарын іздеумен байланысты. Қазіргі уақытта тұрғын үй-коммуналды шаруашылықтың дамуын басқарумен байланысты көптеген көзқарастар және әр түрлі амалдар қалыптасқан, осыған қарамастан, бұл саладағы мәселелерді шешу мен саланы басқару және ұйымдастырудың қолайлы тетіктері анықталмай отыр.
Демек, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықтың әрекет етуінің әлеуметтік-экономикалық ерекшеліктерін ескере отырып, тұрғын үй саласын дамытудың жаңа әдістемелік жолдарын іздестіру керек.
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша, қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясын жүзеге асырумен байланысты, ұлттық экономикалық бәсекеқабілеттілігін барынша жоғарлату қажеттілігі зерттеу тақырыбының уақытылы тандалғаның көрсетеді. Бұл жағдайда тұрғын үй секторы тиімді ұйымдастыру мен басқарудың ғылыми-әдістемелік базасын жетілдіру, тұтастай алғанда, мемлекет экономикасының бәсекеқабілетілігін түбегейлі жоғарлату процесін жеделдетуге мүмкіндік туғызады. Тұрғын үй секторының тиімді жұмыс істеуі тұрғындардың өмір сүру жағдайларының жоғарлатуыга және елдегі адам капиталының бәсекеқабілеттілігінің қалыптасуы мен дамуына қолайлы ықпал етеді. Сондықтан да аталмыш зерттеу тақырыбы өзекті және күнделікті тәжірибе талаптарына тікелей жауап береді.
Тұрғын үй саласы мәселелерінің теориялық негіздеру экономикалық ойлар классиктерінің еңбектерінде қарастырылған. Зерттеу тақырыбының мәселелері бойынша ғылыми және арнайы әдебиеттерге жасалған талдауларға сүйенетін болсақ, шетелдің Б.Рено, Н.Баррос, Р.Страйк және тағы басқа ғалымдар тұрғын үй-коммуналдық қатынастардың қалыптасуы мен дамуы төңірегіндегі сұрақтардың ғылыми-теориялық және тәжерибелік негіздерін анықтаумен айналысқан.
Таяу шетел ғалымдарының ішіндегі Е.Сабуров, Т.Белкина, В.Игнатов, В.Бузырев, тағы басқа ғалымдар тұрғын үй нарығын ұйымдастыру және басқарудың негіздеріне өз еңбектерін арналған.
Қазақстан Республикасында тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық саласын зерттеумен Г.Избуллаева, Н.Наурызбаева, К.Оңдабаев, А.Мұсанова сияқты ғалымдар айналысып жүр.
Сонымен бірге отандық экономист-ғалымдардың еңбектері арасында тұрғын үй секторын жеке зерттеу объектісі ретінде қарастырған еңбек аз. Тұрғын үй саласына қатысты негізінентұрғын үй ипотекасын дамыту, тұрғын үй құрылысының өсу қарқының жеделдету, тұрғындарды әлеуметтік қол жетімді баспанамен қамтамасыз ету сияқты сұрақтар төңірегінде зерттеулер жасалған, ал қолдағы тұрғын үй қорын тиімді басқару, тұрғын үйдің қолданыстағы кезіндегі қызмет көрсету нарығын қалыптастыру, жалдық тұрғын үй қызметін дамыту сияқты мәселелерге толық назар аударылмаған, Тұтастай қоғам мен жергілікті аймақтарда аталмыш мәселелердің өзектілігі жоғары және тұрғын үй нарығын дамытуда әсер ететін тиімді тетік ретінде зерттелмей қалуда. Сол себепту тұрғын үй нарығының мәселелерінің өзектілігі тұрғын үй шаруашылық саласының әлеуметтік тұрғыдан маңыздылығы жоғары екендігі айқындап, зерттеу тақырыбын таңдауға негіз болды.
Қарағанды облысының өңірлік тұрғын үй нарығын зерттеу нысаны ретінде қарастырылды.
Зерттеудің пәні болып нарықтық қатынастар жағдайындағы Қазақстандағы және Қарағанды облысындағы тұрғын үй секторының даму жағдайлары мен реформалауы таңдайды.
Қарақстан Республикасының тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығының жағдайы және оны басқарудың реформалауы бойынша ғылыми-теориялық және тәжірибелік ұсыныстар дипломдық жұмыстың мақсаты болып табылады.
Қойылатын мақсаттарға сәйкес төмендегідей міндеттер кешені анықталды:
oo тұрғын үй-коммуналдық секторының түсінігі және құрылымдық кезеңдері, мәнін ашу және түсіну үшін, ұғымның өзіндік ерекшелеіктерін айқындау;
oo тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықтың заңнамалық актілерінің тәртібі мен шарттарын ерекшеліктерін анықтау;
oo қазіргі уақытта тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықтың басқару жағдайын зерттеу;
oo Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй секторының реформалауы - жаңа нысандар және қолжетімді баға жағдайларына шолу өткізу;
oo Қарағанды облысындағы тұрғын үй-коммуналды шаруашылықтың дамыту жолдарын қарастыру.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізінде тұрғын үй нарығының негізгі мәселелері бойынша отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектеріндегі іргелі және қолданбалы тұжырымдамалары алынған.
Ақпараттық-эмперикалық және нормативтік негізін Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі, ҚР Индустрия және сауда министрлігі органдарының ресми мәліметтері, отандық және шетелдік ғалымдардың зерттеу материалдары, тұрғын үй құрылысын дамыту бойынша мемлекеттік және өңірлік бағдарламалары және Қарағанды облысы Құрылыс басқармасы кәсіпорының материалдары қамтамасыз етті.
Дипломдық жұмыстың нормативтік-құқықтық базасын ҚР заңдары, ҚР Президентінің Жарлықтары, ҚР Үкімітінің қаулылары және тұрғын үй қатынастарын реттейтін заңнамалық және нормативтік актілер құрады.
І ТҰРҒЫН ҮЙ-КОММУНАЛДЫ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Тұрғын үй-коммуналды секторының түсінігі және құрылымдық кезендері
Мемлекет экономикасының жағдайын сипаттаушы негізгі экономикалық көрсеткіштерді жақсартудың тұрақты теңденцияларына қол жеткізу экономиканың барлық салаларынла терең құрылымдық қайта құруларды іске асыруды талап етеді. Тұрғын үймен қамтамасыз етілу адамның аса маңызды қажеттіліктерінің бірі. Сондықтан азаматтарды тұрғын үймен қамтамасыз ету мемлекеттің қоғам алдыңдағы негізгі міндеттерінің бірі.
Тұрғын үй-коммуналды нарығы және оның даму қаржыны ұлттық экономиканың негізгі жағдайының даму дәрежесін сипаттайды. Отандық тұрғын үй нарығының қалыптасуы халық шаруашылығының басқа салаларын ынталандырушы және нарықтық экономикаға өтудің негізгі факторларының бірі ретінде қарастырылды. Жекешелендіру үрдісінің қауырт жүзгізілуінің нәтижесінде қысқа уақыт ішінде мемлекетте нарықтық қатынасқа қатысатын жеке меншік топтары қалыптасып үлгерді. Отандық тұрғын үй нарығы жылдам дамып, қазіргі өркениетті және ұйымдасқан формаға ие болып отыр.
Қазақстан Республикасындағы маңызды мемлекеттік саясаттардың бірі ретінде азаматтардың қауіпсіз, сапалы тұрғын үймен қамтамасыз ету болып табылады. Әр уақытта және әр қоғамның даму формацияларында тұрғын үй мәселесі өзінің өзектілігін жоғалтқан емес.
Қазақстан Республикасының 1995 жылдың 30 тамызында қабылданған Конституциясында азаматтарды тұрғын үймен қамтамасыз етудің екі жағдайды құру талаптары анықталады [1, 363б.].
Кеңес Одағының күйреуі, Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алуы және мемлекеттің нарықтық экономикаға өтуіне сәйкес мемлекетте жүргізілген жекешелендірумен бірге, отандық мүлік нарығының қалыптасуы тұспа-тұс келді. Тұрғын үй секторының қалыптасуын шартты түрде келесідей кезеңдерге бөлуге болады: 1991-1999жж.- бірінші кезең; 2000-2004 жж. - екінші кезең; 2005-2007 жж. - үшінші кезең; 2007ж. - қазіргі уақытқа дейін - төртінші кезең.
Бірінші кезең. Мүлік саласындағы нарықтық қарым-қатынастарды заңдастыру 1990 жылдардың басындағы тұрғын үйлерді жаппай жекешелендіруден басталады. Осы уақытта отандық мүлік нарығының негізі қаланды. Нарықта бағаның қалыптасу стихиялық сипат алды, себебі жаңа тауар - мүлік үшін баға белгілеудің тетіктері анықталмаған еді. Саланы зерттеуге қатысты алғашқы заң актілері мен құқықтық нормативтер қабылданды.
Екінші кезең. Қазақстанда нарықтық экономика дамуының қарқыны біріншілік тұрғын үй нарығындағы жағдайдың өзгеруіне әкелді. 1990 жылдардың ортасында тұрғын үй нарығы тоқырауды бастап өткерсе, жылдан бастап біріншілік нарық жанданып жаңа тқрғын ұй құрылысын жүргізу қарқыны үдей бастады. Мүлік нарығының дамуының екінші кезеңі жеке үйлер мен тұтас коттедждер құрылысының салынуымен ерекшеленеді. Бастапқы тұрғын үй нарығындағы бағаның өсуі, нарықтың қалыптасуының екінші кезеңінде жалғасты. Бағаның көтерілуінің көптеген факторлары бар, яғни жеке инвесторлап мен компаниялардың мүлікті, жеке меншік капиталдарын сақтау мен өсірудегі инвестициялық құрал ретінде қолдануы және т.б. Тұрғын үй нарығының қалыптасуының екінші кезеңінің ең басты ерекшелігі, мемлекетте тұрғын үй құрылысын ұзақ мерзімді қаржыландырудың негізгі бағыттары-ипотекалық несие беру және құрылыстық жинақ жүйелерін дамыту қолға алынды.
Үшінші кезең. Мүлік нарығының дамуының үшінші кезеңі елдегі тұрғын үй саясатын әрі қарай дамыту жағдайларымен байланысты. Осы кезеңде Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, Тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы ҚР-сының Заңы қабылданды. Онда тұрғын үй құрылысын қаржыландыру және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық жүйелерін реформалау, тұрғын үй құрылысының құнын төмендету, тұрғын үй салынатын аудандарда әлеуметтік, экономикалық және көліктік инфрақұрылымдарды дамыту сияқты іс-әрекеттер жүргізуге қадам жасалған.
Бұл кезеңде барлық облыс және ірі қала орталықтарында байқалған тұрғындардың жасанды өсімі тұрғын үй сұранысын арттырып, қоғамда баспана тапшылығын одан әрі жалғастыра береді. Тұрғын үй нарығындағы баспана бағасының өсуі нарықтың қалыптасуының үшінші кезеңінде әрі қарай жалғасып, ең жоғарғы деңгейге жетті. Тұрғын үй нарығының баспана үшінші кезеңіің ерекшелігі ретінде ипотекалық несиелендіру жүйесінің жандауы, тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу тетіктерінің пайда болуын айтуға болады.
Төртінші кезеңү. Нарықтың қалыптасуының бұл кезеңі әлімдегі қаржылық дағдарыстың ел экономикасына тигізген әсерімен тікелей байланысты. Бұл аралықта Тұрғын үй құрылысының 2008-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы қабылданды. Алғашқы рет мемлекет деңгейінде баспана мәселесін шешудің жолы ретінде әлемдік дамыған мемлкеттерде бірнеше он жылдықтар бойы қолданыста болған жалдық тұрғын үй түрін дамытудың негіздері жасалып, құқықтық актілерге өзгерістер енгізілді [2, 287б.].
Тұрғын үй секторы - тұрғын үй қорын қалыптастыру, ұйымдастыру, басқару, айырбастау, сияқты күрделі процестермен қоса, өндіріс саласын және қызметтер саласын бірге қамтитын күрделі құрылым.
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық саласы өзара байланысты екі негізгі элементтен тұрады:
oo коммуналдық қызметтердің негізгі тұтынушылары болып табылатын көп пәтерлі тұрғын үй құрылыстарын қамтитын тұрғын үй секторы;
oo жылумен, газбен және электрмен жабдықтауды қамтамасыз ететін желілер мен құрылыстарды қамтитын коммуналдық сектор.
Тұрғын үй-коммуналды шаруашылықтың ғылыми - теориялық және тәжірибелік жағдайларына жасалған зерттеулер, тұрғын үй нарығынын, тұрғын үй қор нарығы және тұрғын үй қызметтер нарықтарынан тұратындығын көрсетті. Нарықтардың бұл түрлері бір-біін толықтырады, бірақ әр түрлі айнымалыларға байланысты ерекшеленеді. Сонымен, біздің көзқарасымыз бойынша, отандық тұрғын үй-коммуналды шаруашылықтың құрылымының жүйесі [3. 82б.].
Пайымдауымыз бойынша, тұрғын үй секторы дегеніміз - тұрғын үй объектісін тұрғызу, айналымға түсіру, қолдану және қаржыландыру сияқты нарықтық тетіктердің өзара орындалумен бірге мүліктік құқықтардың тараптар арасында ауысуын қамтамасыз ететін құрылым.
Сонымен бірге тұрғын үй сферасында тауарлар, қызметтер және жұмыстар қайта бөлінеді. Тұрғын үй қор нарығы және тұрғын үй қызметтер нарығының бірігуі тұрғын үй мүлік нарығын, яғни тұрғын үй нарығын, қалыптастырады. Тұрғын үй нарығының толыққанды жұмыс істеуі үшін, тұрғын үй қатынастарын қалыптастыратын барлық құрамдас элементтердің, мемлекеттін тұрғын үй қатынастарын реттейтін заңдылықтары шеңберінде жұмыс істеулері талап етіледі.
Тұрғын үй секторы және тұрғын үй қызметтері, жылжымайтын мүлікті қалыптастыратын ерекше функцияны орындайды, сондықтан олар өзара тығыз тәуілді. Тауарлардың сұранысы сияқты, баспанаға сұраныс тұрақты және жаппай сипат алмайды.
Сонымен, тұрғын үй нарығындағы сұраныс сияқты әлеуметтік факторлардың әсерінен жиі өзгеріске ұшырап отырады. Нарықтың бұл түрінле тұрғын үй қорына деген сұраныс, оның ұсынымына тікелей тәуелді.
Тұрғын үй сұранысы мен ұсынысына әсер ететін факторлардың жиынтығы автор тарапынан жүйелендірілді. Тұрғын үй сұранысқа әсер етіуші факторлар:
oo экономикалық (тұрғындардың табыстарының өзгеруі, нарықтағы бәсекенің деңгейі);
oo әлеуметтік (баспанамен қамтамасыз етілу, тұтынушылық қалауларының өзгеруі);
oo демографиялық (тұрғындар санының өзгеруі, халықтың білім деңгейлері, адамдардың жас мөлшері);
oo қоршаған орта жағдайлары (экологиялық жағдай: баспананың орналасу жері, климаттық ерекшеліктері).
Тұрғын үй нарығындағы ұсыныстың қалыптасу ерекшелігі және мүліктің бағасының өзгеру реакциясы нарықтағы жалпы тенденциясы қалыптастырады.
Тұрғын үй құрылысын ұлғайтуға немесе мүлік нарығындағы ұсынысқа, біздің көзқарасымыз бойынша төмендегідей факторлар ықпалын тигізеді:
oo экономикалық (шикізат материалдары мен құрылыстағы шығындар);
oo ғылыми-техникалық (салалардағы технологиялық өзгерістердің қарқыны);
oo саяси-құқықтық (қаржы-салық саясаты, жал ақысының ставкасы, құрылыс нормалар, құқықтық нормалар).
Әлем мемлекеттері ішінде дамуы және халықтың өмір сүру деңгейлері бойынша алғашқы ондыққа кіретін, мемлекеттерде жүргізілген тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық реформаларын қарастыру арқылы бұл саланы дамытудың қолайлы және тиімді жолдарын анықтауға мүмкіндік бар. Жеке меншіктегі тұрғын үйлер, коммерциялық, немесе әлеуметтік жылдық, тұрғын үйлер, сондай-ақ мемлекттік, яғни муниципалды, үйлер тәрізді тұрғын үй нарығының үш компененті қалыптасқан жағдайда тұрғын үй қоры құрылымының тиімділігі жоғары болатындығын шетелдік тәжірибелер көрсетіп отыр (А қосымша) [5, 192б.].
Қазақстанның экономикасының көтерілуі және халықтың басым бөлігінің тұрмыстық жағдайларын жақсартуға республикада тұрғын үй құрылысының қалыптасуымен анықталады. Жалпы, 2030 жылға дейін Қазақстан стратегиясының басымдылық бағытының бірі бұл - тұрғын үй құрылысы және жалпы ұлттық мінездеменің негізгі талабы болып табылады.
Соңғы жылдары тұрғын үйлерді салғызу құрылысшылар құрылысы түлеріне байланысты өзгерістерге ұшырады. Егер 2011 жылы тұрғын үйлер негізінен мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдармен салынса, соңғы жылдары тұрғын үйлерді салғызудың негізгі бөлігі жекелеген құрылыс фирмалары жүзеге асырады. Облыстағы қиын экономикалық жағдайы қалыптасқан 1991 және 2012 жылдары аралығында құрылысшылардың инвестициялық белсенділігінің деңгейінің төмендеуі, бұл тұрғын үй құрылысына да өз әсерін тигізді. 2008 жылмен салыстырғанда тұрғын үйді енгізу он үш есеге қысқартылды.
Тұрғын үйді қаржыландырудың дәстүрлі кеңестік жүйесі тұтас алғанда, жүргізілген тұрғын үй саясатына сәйкес болды және мемлекеттік тұрғын үй салуға арналған бюджеттік ресурстарды орталықтандырылған бөлуде және оны тұрғын үй жағдайын жақсарту үшін кезекте тұрған азаматтарға тегін беруінде жатыр.
Егер, сандық көрсеткіштерге сүйенетін болсақ, Қазақстандағы тұрғын үй жағдайы кәдімгідей тәп-тәуір болып көрнеді - халқының саны 15 млн. Адам республикадағы тұрғын үйдің жалпы көлемі 253 млн. шаршы метрді құрайды. Яғни, бір адамға орта есеппен 17 шаршы метрден келеді. Алайды, тереңірек үңілсек, осы салада елеулі кемшілктердің жеткілікті екендігін көруге болады.
Тұрғын үй жағдайын жақсартуға мұқтаж, тиісті әкімдер қызметтерінде есепте тұрған 264 мың отбасын тұрғын үймен қамтамасыз ету және республикада бар екі миллионнан астам апатты және тозған тұрғын үй қорынан көшіру үшін жылына кемінде 3-3,5 млн. шаршы метр жаңа тұрғын үй салу қажет.
Соңғы жылдары тұрғын үй проблемасының өткірлігін белігі дәрежеде көші-қон процестері бәсендеткен еді - тұрғын үй рыногына барлық жерде ұсыныс - сұранысқа жоғары, ал тоқыраған аймақтарда, тіпті, иесіз және бос қалған пәтерлер бар, өйтсе де, тұрғын үй көлемінің ең төменгі қажеттілігімен және қазіргі көлемінің теңгерімі жол беруге болмайтын мөлшерде бұзілған, егер халықтың келешектегі ықтимал өсімін және олардың бұдан гөрі қолайлы және кен үй алуға ниетін ескерсек, ол одан әрі арта беретін болады.
Қазақстан экономикалық өзгерістердің басынан бастап, өзінің маңыздылығына қарамастан тұрғын үй реформасы өте баяу қарқынмен жүргізілуде. Жаңадан салынған тұрғын үйге халықтың көпшілік бөлігінің төлем қабілетінің төмен болуы, сондай-ақ дайын тұрғын үйді сатып алуға ұзақ мерзімді несиенің болмауы жағдайында, реформаның алғашқы жылдарында құрылған тұрғын үй рыногы қажетті несие-қаржы тетіктерімен қамтамасыз етілмеді. Сонымен қатар, республикада бірнеше жыл бойы іске қосылған тұрғын үй көлемі қолда бар тұрғын үй қорының шамамен 0,5%-ын құрайды және үй құрылысының тозған және апаттық көлеміне теңеседі. Осындай қарқынмен тұрғын үй қорын жаңарту жағдайында оның біржола тозуының нақты қаупі бар және егер, тұрғын үйдің көпшілігі сейсмикалық қауіпті аймақтарда орналасқан ескеретін болсақ, онда тұрғын үй құрылысындағы мұндай саясаттың зардаптары апатты болуы мүмкін.
Жылжымайтын мүлікке азды-көпті сұраныс қалыптасқан бірден-бір орталықтар - Алматы мен Астана қалалары болып табылады, себебі, бұрынғыдай бизнес таңдаулылары ғана емес, шетелдіктерді қоса алғанда, сонымен бірге мемлекеттік органдар қызметкерлерінің көпшілігі жиналған, сондай-ақ бұған өнеркәсіптік саласының негізінен жұмыс істеп тұрған өндіругші, және қайта өңдеуші кәсіпорындары шоғырланған кейбір қалалар енеді.
Халықтың едәуір бөлігінің ақша жинау деңгейі 1999-2000 жылдардан бастап өсе бастағанына қарамастан, төмен болып қалуда. Сонымен бірге, соңғы екі-үш жылда жеке тұрғын үйге (қолайлы үйлерге көп пәтерлі үйлердегі қайта салынған және ірілендірілген пәтерлерге) сұраныс артты.
Тұрғын үй ұсынысына келетін болсақ, онда республиканың бүкіл аумағында шамамен бірдей көрініс байқалады. Тұрғын үйдің басым көпшілігі қайталама рынокта ұсынылады, сонымен бір мезгілде, жаңа салынған тұрғын үй рыногы нашар дамуда. Мысалы, 1999 жылы тұрғын үй құрылысының көлемі 1990 жылмен салыстырғанда 7 еседен астам төмен болған еді. Осы көрсеткішті республика халқының санына қатысты есептеу кезінде де тұрғын үй құрылысы көлемінің қысқаруы байқалады [6. 126б.]
Статистика деректері екі тенденцияны көрсетеді. Олардың біріншісі мемлекеттік емес секторда салынған тұрғын үйдің үлес салмағының тұрақты өсуі, яғни, бәрінен жеке құрылыс салушылардың маңызының артуы. Егер 1990 жылы тұрғын үйдің 85%-ын мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдар салса, 1999 жылы жағдай түбегейлі өзгерді, жаңа тұрғын үй құрылысының 90%-ы жеке сектордың үлесіне тиді.
Қазіргі уақытта бастапқы рыноктағы тұрғын үйдің бағасы қайталам рыноктағы бағадан 1,5-2,5 есе артып отыр. Сондықтан, тұрғын үй рыногының дамуы мен тұрғын үй несиесінің ықтимал тетіктерін қалыптастырудың алғашқы кезеңдерінде бірінші кезекте, қайталама рыноктағы қазіргі тұрғын үйлер іске қосылады. Бұдан әрі жағдай өзгеруі тиіс.
Құрылыс саласында инвестициялық белсенділіктің құлдырауы жағдайында құрылыс секторына бюджеттен тыс қаражатты тартудың жаңа тетіктерін нақты іске қосудың маңызы бірнеше есе артады, соның ішінде тұрғын үй құрылысына ипотекалық несие беру есебінен, өйткені, мұның өзі құрылыс саласын дамытуға, жұмыспен қамту көрсеткіштерін жақсартуға, әлеуметтік сипаттағы бірқатар проблемаларды шешуге шынында да, көмектесуі мүмкін.
Рыноктық тетіктердің дамуы үшін жағдай жасау, қоғамның бюджеттен тыс ресурстарын жұмылдыру және оларды несие-қаржы саласында бағыттау ұзақ мерзімді ипотекалық несие беру проблемасын шешудің негізгі жолы болып табылады.
Отбасының табысы мен халықтың меншікті қаражаттары ипотекалық несие беру рыногын қалыптастыруды қаржыландыру көзі болады. Жеке тұлғаларға несие терудің қалыптасқан практикасына және таяу уақытта несие берудің ең ықтимал тенденциясына сүйенетін болсақ, ықтимал заемшылардың жиынтық саны жылына 2-3 мың болады. Сонымен бірге кәсіпорындардың, жинақтаушы зейнетақы қорларының, сақтандыру ұйымдары мен инвестициялық қорлардың қаражаты тартылатын болады.
1.2 Тұрғын үй-коммуналды шаруашылықтың заңнамалық актілерінің тәртібі мен шарттары
Қазіргі жағдайда билік органдарының ең басты мақсаты болып бұл азаматтарды тұрғын үймен қамтамасыз ету болып табылады және мемлекеттік тұрғын үй-коммуналдың шаруашылық жүйесін қалпына келтіру, тұрғындардың сумен, энерго ресурстарымен, санитарлық эпидемиологиялық және экологиялық талаптарға сай, жағдайларды қамтамасыз ететін жүйелерді одан әрі дамыту.
Қазіргі кездегі тұрмыстық заңдардың негізгі заңнамалық актілер болып 1995 жылы 30 тамызында қабылданған (25,26 бап) Қазақстан Республикасының Конституциясы және 1997 жылы 16 сәуірде Тұрғын үй қатынастары туралы Заңы [7.26б.].
Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңдылығы азаматтар, заңды тұлғалар мен мемлекеттік органдар арасындағы қатынастарды реттейді, олар мыналармен байланысты болады:
1. тұрғын үйге меншік құқығының тоқтатылуы немесе қолдану құқығына байланысты;
2. тұрғын үйлерді қолдану құқығын жүзеге асыруға;
3. тұрғын үйдің талаптарына байланысты;
4. тұрғын үй қорын азаматтардың қолдануында құқықтардың сақталуын мемлекеттік органдармен реттелуі;
5. тұрғын үй қорын жөндеу мен сақталуын қамтамасыз ету [8. 136б.].
Жалпы тұрғын үй қорынан тұрғын үй беруге болатын азаматтарды
есепке алу тұрғылықты жері бойынша ауданың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергілікті атқарушы органдарында қаралып жүзеге асырылады.
Тұрғын үй құрылысын қаржыландыруға тұрғын үй қорының дамытылуы мен ұлғайтылыуна байланысты қатынастар Тұрғын үй қатынастары туралы-Заңда белгілінген талаптарды ескере отырып, тиісті заңдармен реттеледі.
Мемлекеттік тұрғын үй қорының тұрғын үйге мұқтаз осы елді мекенде тұрақты тұратын және халықтың әлеуметтік жағынан қорғалатын табысы аз топтарына жататын Қазақстан Республикасы азаматтарының пайдалануына беріледі.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй сондай-ақ тұрғын үйге мұқтаж мемлекеттік қызметшілерге, бюджеттік ұйымдар қызметшілерге, әскери қызметшілерге және сайланбалы мемлекеттік қызмет атқаратын адамдарға беріледі. Оларға берілетін тұрғын үй қызметтік тұрғын үйге теңестіріледі.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан берілген тұрғын үй азаматтардың тұрақты тұтуына беріледі және ондай үй іске жарамды, техникалық, санитарлық талаптарға сәйкес болуға тиіс.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй мемлекеттік немесе әскери қызмет атқармайтын, сондай-ақ бюджеттік ұйымдарда жұмыс ыстемейтін әлеуметтік жағынан қорғалатын табысы аз азаматтарға Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейтін мөлшерге, бірақ Республикада адамға қолданылатын санитарлық нормадан кем емес тұрғын алаң және кемінде бір бөлме мөлшерінде берілуі мүмкін.
Мемлекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын үйді Қазақстан Респулибкасының заңдарына сәйкес , азаматтардың өздерінің жеке меңшік жекешелендіруге, айырбастауға мүмкіншіліктері бар.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беруге болатын есепке алу тұрғылықты жері бойынша жергілікті атқарушы органда асырылады. Тұрғын үйге мұқтаж азаматтар өздерін мемлекеттік тұрғын үй қорынан үй беруге болатын адамдардың тізіміне тіркеу үшін мынадай құжаттар тапсыруға тиіс:
oo атқару органдарының және мемлекеттік мекемелердің әкімшілікте бекіткен нысан бойынша тұрғын үйге мұқтаж азамат ретінде тіркелу туралы арыз;
oo азаматтың отбасы және тұрақты жері туралы анықтама. Қажетті жағдайда арыз иесі Қазақстан Республикасының Тұрғын үй қатынастары туралы Заңына сәйкес жергілікті атқару органдарынан отбасы мүшелері ретінде тұлғаларды тану туралы анықтамасын тапсырады;
oo арыз иесінде және онымен бірге үнемі тұратын отбасы мүшелерінде меншік құқығында тұрғын үй жоқтығы туралы анықтама;
oo әлеуметтік қоғау органының арыз иесі әлеуметтік қорғауға жататындығы туралы анықтама, мемлекеттік қызметшінің жұмыс орнынан анықтамасы , бюджеттік ұйымның қызметкерінің орнынан әскери қызмет орнынан анықтама [9.61б.].
Қажетті жағдайда арыз беруші отбасында ауыр түрлі созылмалы ауырумен ауыратын адам туралы мемлекеттік денсаулық сақтау мекемесінің анықтамасы тапсырылады, қосымша тұрғын үй-жай берілу үшін.
Жергілікті атқару органдардың және мемлекеттік мекемелер жанынан тұрғын үй комиссиялары ұйымдастырылады. Олар үй берудің келетін, ерекше жағдайда басқа тұлғаларды отбасының мүшесі деп тануға құзыретті.
Мемлекеттік тұрғын үй беру тұрғын үй комиссиясының шешімінің негізінде, жергілікті атқару органның немесе мемлекеттік мекеменің әкімшілігінің шешімімен нысандандырылады.
Оңдай шешім екі данада жасалады, бір данасы жергілікті атқару органында сақталады, ал екінші данасы арыз иесіне беріліп, мемлекеттік тұрғын үйге қоныстануға құқық беретін құжат болып танылады. Мемлекеттік мекеменің әкімшілігінің шешімі 3 дана болып жасалады, оның бір данасы сол әкімшілікте сақталады, екіншісі жергілікті атқару органына жолданады, ал үшінші данасы арыз иесіне беріліп, мемлекеттік тұрғын үйге кіруге құқық беретін жалғыз құжат болып танылады.
Мемлекеттік тұрғын үйді жалдау тәртібі мен шарттары Қазақстан Респуликасының Тұрғын үй қатынастары туралы Заңыныі талаптарымен реттеледі және мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын жалдау шартымен бекітіледі [7, 32б].
Тұрғын үйлердің ішкі инженерлік және техникалық жүйелерінің жай-күйлерін жалпы жоспар бойынша және де кезектен тыс тексеру жолмен қадағалайды.
Ғимараттың немесе объектінің жалпы жай-кұй туралы мәліметтер жыл сайын техникалық жағдайды ескеретін құжаттарға енгізілуі қажет.
Тұрғын үй қорының сақталуы техникалық пайдаланудың тәртіптерін мүлтіксіз орындаумен, сонымен қатар төменгідей шаралар жүргізумен қамтамасыз етіледі.
Ғимараттық немесе объектінің жалпы жай-күйі туралы мәліметтер жыл сайын техникалық жағдайда ескеретін құжаттарға енгізілуі қажет.
Тұрғын үй қорының сақталуы техникалық пайдаланудың тәртіптерін мүлтікіз орындаумен, сонымен қатар төменгідей шаралар жүргізумен қамтамасыз етіледі:
ағымды және күрделі жөндеу;
профилактикалық шаралар өткізу және ұсақ сынықтарды, апат жағдайларды болдырмау жұмыстары.
Күрделі жөндеу барысында ббүкіл жарамсыз құрылымдар ауыстырылып, жаңа құрылымдар қойылады, ғимараттардың эксплуатациялық және құрылымдық көрсеткіштері жоғарлайды.
Ағымды жөндеу барысында құрылыс құрылымдардың, инженерлік жүйелердің құрылысдар қойылады, ғимараттардың эскплуатациялық және құрылымдық көрсеткіштері жоғарлайды.
Апат жағдайлар сол мезгілде жойылуға тиіс, ал ұсақ сынақтар: инженерлік жүйелердің ұстамай қалуы, канализация істен шығып қалуы профилактикалық тексеру кезінде немесе тұрғындардың хабарлауымен сол мезгілде жөнделуге тиісті.
Тұрғын үй ғимаратын жөндеу мерзімдерін тексеру нәтижесінде жасалған актілер бойынша тұрғын үйді пайдалану жөніндегі комиссия бекітеді.
Мемлекеттік тұрғын үй қорын сақтау және оны дұрыс пайдалануды қамтамасыз ету үшін, сонымен қатар азаматтардың тұрғын үйді және үй манайын дұрыс пайдалануларын қадағалау үшін әр қала тұрғын үй пайдалану қызметтері құрылады. Олардың қызметшілерінің санын жергілікті атқару органдары белгілейді. Мемлекеттік мекемелерде ондай қызметтерді сол мекеменің әкімшілігі құрады.
Тұрғын үй пайдалану қызметтерінің жұмыс жайлары шарт жүзінде жүргізіледі.
Жергідікті атқару органдарының немесе мемлекеттік мекемелердің атында тұрғын үйлерді пайдалану сұрақтарымен шұғылданып дүрген қызметтер тұрғын үй қорының сақталуына және іске жарамдылығына жауап береді.
Тұрғын үй пайлану қызметтері төменгі жайларды қамтамасыз етеді:
oo тұрғын үйлерге адамдарды қоныстандырғанда немесе үйлерді босатқанда заңмен бекітілген нормалардың және мерзімдердің орындалуын ;
oo тұрғын үй қорының ведомстволық есебін, оның тіркелу және техникалық тексерістерін жүогізуді;
oo азаматтардың, тұрғындардың мемлекеттік тұрғын үйді пайдалану, үй маңайындағы кеңістік, алаңдарды дұрыс пайдалну, өздері тұратын үй-жайларды құрылыс түрде өзгерту барысында ережелерді мүлтіксіз орындауларын;
oo тұрғын үйлерді айырбастау және сақтау ережелерін орындау;
oo жергілікті атқару органының құрған комиссиясының құрамында мемлекеттік коммуналдық тұрғын үй қорына берілген жеке меншік немесе ведомстволық тұрғын үйлерді қабылдап алу.
Тұрғын үй пайдалану қызметтерінің міндеттері:
oo тұрғын үйлерді дер кезінде техникалық зерттеуден, ағымдық және күрделі жөндеуден өткізу;
oo жыл сайын жоспарды және кезектен тыс құрылыс құрылымдарды, инженерлік жүйелерді тексеру өткізу;
oo құрылымдардың, жүйелердің жарамдылығы туралы шешім қабылдау;
oo ескірген, апат жағдайындағы үйлерді тексеру және жер сілкінуге қарсықабілетін тексеру үшін мамандардырылған ұйымдарды қатыстыру;
oo жүйелердің және құрылымдардың тоқтамсыз жұмысын қамтамасыз ету, диспетчерлік және апат қызметтерімен дер кезінде шартқа тұруды қамтамасыз ету;
oo ғимаратты, құрылымдарды, жүйелерді жөндеуге орындаушыларды жарыстыру жолымен таңдау;
oo тұрғын үй жалдаушылардың коммуналдық қызметтерін пайдаланудың есебін жүргізу;
oo тұрғын үйлерді қысқы мерзімге дер кезінде дайындау [8, 136б,].
Мемлекеттік тұрғын үй қорында үй алуға құқығы бар, халықтың әлеуметтік жағынан қорғалатын топтарына жататын азаматтар:
1. Ұлы Отан соғысының мүгедектері мен қатысушылары, сондай-ақ оларға теңестірілген адамдар;
2. 1 және 2 топтағы мүгедектер;
3. мүгедек бар немесе оларды тәрбиелеуші отбасылары;
4. заңдарда белгіленген тәртіппен бекітілген аурулар тізімінде аталған кейбір созылмалы аурулардың ауыр түрімен ауыратын адамдар;
5. жасына қарай зейнет демалысына шыққан зейнеткерлер;
6. кәмілетке толғанға дейін ата-аналарынан айырылған жиырма жасқа жетпеген жетім балар жатады. Мұндай адамдардың жасы әскери қызметіне шақырылған кезде мерзімді әскери қызметтен өту мерзіміне ұзақтылады;
7. репатрианттар;
8. экологиялық зілзалар, табиғи және техногенді сипаттағы төтенше жағдайлар салдарынан тұрғын үйінен айырылған адамдар;
9. көп балалы отбасылар;
10. мемлекеттік немесе қоғамдық міндеттерін, әскери қызметін орындау кезінде, адам өмірін құтқару кезінде, тәртібін қорғау кезінде қаза тапөан адамдардың отбасылары;
11. толық емес отбасылар.
Азаматтар тұрғын үйге мұқтажды деп төменгі негіздермен табылады:
1. Қазақстан Республикасының аумағында меншік құқығымен өздерінің
2. тұрғын үйі болмаса;
3. осы елді мекенде мемлекеттік тұрғын үй қорынан, сондай-ақ
4. меншіктің мемлекеттік емес нысанына негізделген заңды тұлғаларға тиесілі үйлерде, соның ішінде тұрғын үй кооперативтрінің үйлерінде өздерінің тұрақты пайдаланатын үйлеріболмаса;
5. отбасы тұрып жатқан тұрғын үй нормативтік санитариялық және техникалық талаптарға сай келмесе;
6. оқшауланбаған, шектес тұрғын үй-жайларды екі және одан да көп отбасы тұрып жатса;
7. отбасы құрамында кейьір созылмалы ауырулардың ауыр түрімен ауыратын науқастар болып бір үй-жайда олармен бірге тұру мүмкін болмаса.
Ерлі-зайыптылардың әрқайсысында некеге дейін осындай тұрғын үй болған жағдайларды қоспағанда азамат осы елді мекенде мемлекеттік тұрғын үй қорынан бір тұрғын үй алуға құқылы.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беруге болатын азаматтарды есепке алу тұрғылықты жері бойынша жергілікті атқарушы органда жүзеге асырылады. Есепке тұрғын үй алуға құқылы азаматтар алынады. Есепке алу үшін қажетті құжаттардың тізбесі мен нысанын Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді. Азаматтардың қандай болсада қосымша құжаттар беруін талап етуге тыйым салынады. Азаматтардың өздерін отбасы мүшелерін мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беруге мұқтаждар есебіне қою туралы арыздары тұрғылықты жері бойынша тиісті жергілікті атқарушы органда бір ай ішінде құралады. Арыз берушіге қабылданған шешім туралы аталған мерзім аяқталғанша жазбаша түрде хабарланады.
Егер азаматтың соңғы бес жылдың ішінде өз тұрғын үй жағдайларын қасақана нашарлатуы салдарынан мынадай жолдармен мұқтажға айналғаны:
1. тұрғын үй жайын ауыстырғаны;
2. оның Қазақстан Республикасының белгілі бір елді мекенінде орналасуына қарамастан, өзіне меншік құқығымен тиесілі, тұру үшін жарамды тұрғын үйді, жергілікті атқарушы орган тұрғын үйді Қазақстан Республикасының Тұрғын үй қатынастары туралы Заңының 98-і бабына сәйкес сатып алғаннан басқа жағдайларда иелігінен шығару;
3. тұрғын үйдің өз кінәсінен бұзулуы немесе бүлінуі;
4. тұрған кезінде оны мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуіне мұқтаж болмаған кезде тұрғын үйінен кетуі;
5. жұбайынан, кәмелетке толмаған және еңбекке жарамсыз балаларынан, сондай-ақ еңбекке жарамсыз ата-аналарынан басқа адамдарды тұрғызғаны анықталса, мемлекеттік тұрғын үй қорынан үй беру үшін есепке қоюдан бас тартылуы мүмкін [9, 61 б,].
Азаматтар, мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуге мұқтаждар есебінен шығарылуы мүмкін:
1. мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуі үшін негіздер жойылса;
2. басқа елді мекенге тұрақты тұру үшін кетсе;
3. азамат мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуіне мұқтаждығы туралы шындыққа сай келмейтін мәліметтер берсе не есепке алу туралы мәселені шешу кезінде лауазымды адамдар заңсыз әрекет жасаса;
4. жер учаскесін алса және өзінің тұрғын үйін салуды аяқтаса немесе тұрғын үй сатып алса.
Есепте тұрған азамат тұрақты тұруға жаққа қоныс аударған не ол қайтыс болған жағдайда, егер бұл орайда мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуге мұқтаж деп тану үшін негіздер жойылмаса отбасының онымен бірге есепке тұрған өзге мүшелерінің кезегі сақталады.
Мүдделі адамдарға есептен шығару туралы ешім қабылданғанан кейін он күн мерзім ішінде есептен шығарудың негіздері көрсетіліп жазбаса түрде хабарланады.
Азамат мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуге мұқтаж есебіне ол үшін негіздер болмаса да қойылып, тәртіп бұзушылық байқалған, бірақ кейіннен мұндай негіздер пайда болған жағдайларда ол негіздер пайда болған күннен бастап мұқтаж деп танылады және оның кезегі соған сәйкес ауыстырылады.
Мұқтаждар есебінде тұратын азаматтарға мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй барлық қажетті құжаттармен бірге өтініш берілген кезден бастап тізімде белгіленген кезек ретімен беріледі.
Жергілімті атқарушы органдар мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуге мұқтаждар есебінің тізімін былайша бөлек жүргізеді:
1. әлеуметтік жағынан қорғалатын табысы аз азаматтар;
2. мемлекеттік қызметшілер өзгеде бюджеттік ұйымдардың қызметкерлері мен әскери қызметшілер.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан бөлек тізім бойынша тұрғын үй бөлуді, егер осы Заңда немесе басқа да заң актілерінде өзгеше белгіленбесе, бөлек тізімдердің санына қарай жергілікті атқарушы органдар жүргізеді. Аталған тізімге енгізілген азаматтардың құқықтары тең болады. Егер заңда өзгеше көзделмесе, мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй алуға бұл тізімге енгізілген басқалар алдында ешкімнің де басымдылық құқығы болмайды. Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй әр адамға кемінде он бес шаршы метр және кем дегенде он сегіз шаршы метр пайдалы алаң, бірақ кемінде бір бөлмелі пәтер мөлшерінде беріледі. Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй мемлекеттік немесе әскери қызмет атқармай, сондай-ақ бюджеттік ұйымдарда жұмыс істемейтін әлеуметтік жағынан қорғалатын табысы аз азаматтарға Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейтін мөлшерде, біақ Республикада бір адамға қолданылатын санитариялық нормадан кем емес тұрғын алаң және кемінде бір бөлме мөлшерінде берілуі мүмкін.
Осы көрсетілген мөлшерден асатын үй артық деп есептеледй.
Заңдарда белгіленген тәртіппен бекітілген мүгедектердің жекелеген санаттарына және аурулар тізімінде аталған кейбір созылмалы аурулардың ауыр түрлерімен ауыратын азаматтарға бөлек қосымша бөлме беріледі. Аталған қосымша алаң артық деп есептелмейді.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан берілетін тұрғын үй мөлшерін анықтаған кезде отбасында жүкті болғанына жиырма аптадан асқан әйелдің болуы ескеріледі.
Азаматтарға тұру үшін берілетін мемлекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын үй сол елді мекеннің жағдайларына қарай тұрмысқа жайлы және мұқтаж адам есепте тұрған елді мекеннің шегінде болуға тиіс.
Осы тармақпен белгіленген талаптарға сәйкес келмейтін тұрғын үй мұқтаж адамның және оның отбасының кәмелетке толған барлық мүшелерінің жазбаса келісімімен ғана берілуі мүмкін. Мұндай тұрғын үй беру мұқтаж адамдарды есептен шығаруға әкеп соғады. Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру кезінде бір бөлмеге жеті жастан асқан әр жынысты адамдарды олардың келісімінсіз тұрғызуға жол берілмейді.
Мүгедектерге, карттарға, жүрек-қан тамырлары және басқа ауыр науқастармен ауыратын адамдарға мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй олардың тілегі ескеріліп, төменгі қабаттардаң немесе лифт бар тұрғын үйлерден беріледі.
Сауықтыру жөніндегі дербез бағдарламаға сәйкес, мүгедектерге үйдің үлгісін, қолайлылық деңгейін және тұруға басқада жағдайларды ескере отырып, тұрғын үй-жайды таңдау құқығы беріледі.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын жайды жалдаушы кез келген уақытта жалдау шартын бұзуға құқылы. Жалдаушы мен отбасы мүшелері тұрақты тұру үшін басқа жаққа көшіп кеткен жағдайда тұрғын үйді жалдау шарты олар кеткен күннен бастап бұзылуы мүмкін. Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйді жалдаушы шартты жалға берушінің талап етуімен осы Заңда белгіленген негіздер бойынша ғана бұзылуы мүмкін. Мемлекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын үйлерден шығаруға жалдау шарты бұзылған реттерде, сондай-ақ осы Заңда көзделген басқа негіздер бойынша жол беріледі. Мемлекеттік тұрғын үй қорынан басқа жарамды тұрғын үй берместен ата-ана қамқорлығынсыз қалған кәмелетке толмаған балаларды шығаруға жол берілмейді.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрмысқа жайлы басқа тұрғын үй беру арқылы үйден шығару негіздері:
1. егер тұрғын үй орналасқан тұрғын үй жер учаскесінің мемлекеттік қажеттер үшін алынуына байланысты бұзылуға жататын болса;
2. егер тұрғын үй онда одан әрі тұруға жарамсыз болғандықтан тұрғын үй емес жай ретінде қайта жабдықтауға жататын болса;
3. егер тұрғын үйге құлау қаупі төнсе;
4. тұрғын үйді қүрделі жөндеудің нәтижесінде тұру жағдайы айтарлықтай өзгерсе;
5. тұрғын үй жалдау шарты жарамсыз деп танылса, мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйді жаладу шартының бұзылуы, ал жаладушы тұрмысқа жайлы басқа тұрғын үй беріліп шығарылуы мүмкін [10, 35б].
Босатылған үйдің орнына берілетін тұрмысқа жайлы тұрғын үй Заңның талаптарымен ережелеріне сай келуге тиіс.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан шығарылуына байланысты азаматтарға берілетін басқа тұрғын үй Заңның талаптарына сәйкес келуге және шығарылған адамдар тұрған үйдың көлемінен кем болмауға тиіс.
Егер жолдаушы бұрын бір болуымен артық алаңда тұрған болса, оған сонша бөлмелер санынан тұратын жеке тұрғын үй берілуге тиіс. Егер жалдаушының артық алаңы болса, тұрғын үй заңды бойынша көзделген нормаларға сәйкес беріледі, ал қосымша алаңға құқығы бар жалдаушыға немесе онымен бірге тұратын адамға-қосымша алаңға құығы ескеріле отырып беріледі.
Бұзылатын үйде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz