Капиталдың экономикалық табиғаты. негізгі капитал
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I. КАПИТАЛДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАБИҒАТЫ. НЕГІЗГІ КАПИТАЛ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Капитал түсінігі және классификациясы, капиталдың органикалық құрылысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Негізгі қорлар, капитал: жалпы түсінік, өндірістік процесс ... ... ... ... ... .8
1.3 Экономикалық қызмет түрлері бойынша негізгі капиталға бағытталған инвестициялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
II. ФИРМА. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ФИРМАЛАРДЫҢ ДАМУЫ, ОЛАРДЫҢ АЙНАЛЫМЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.1 Фирма: жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.2 Кәсіпкерлікті ұйымдастырудың негізгі формалары ... ... ... ... ... ... ... ... 18
III. НЕГІЗГІ ҚОРЛАРДЫ ҚАРЖЫЛАНДЫРУ КӨЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... 21
3.1 Негізгі капиталды ұдайы өндіру тәсілі ретіндегі тікелей инвестициялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
3.2 Өнімді бөлу келісімі негізінде капиталдық салымдарды қаржыландыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
I. КАПИТАЛДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАБИҒАТЫ. НЕГІЗГІ КАПИТАЛ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Капитал түсінігі және классификациясы, капиталдың органикалық құрылысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Негізгі қорлар, капитал: жалпы түсінік, өндірістік процесс ... ... ... ... ... .8
1.3 Экономикалық қызмет түрлері бойынша негізгі капиталға бағытталған инвестициялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
II. ФИРМА. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ФИРМАЛАРДЫҢ ДАМУЫ, ОЛАРДЫҢ АЙНАЛЫМЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.1 Фирма: жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.2 Кәсіпкерлікті ұйымдастырудың негізгі формалары ... ... ... ... ... ... ... ... 18
III. НЕГІЗГІ ҚОРЛАРДЫ ҚАРЖЫЛАНДЫРУ КӨЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... 21
3.1 Негізгі капиталды ұдайы өндіру тәсілі ретіндегі тікелей инвестициялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
3.2 Өнімді бөлу келісімі негізінде капиталдық салымдарды қаржыландыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
Капитал деп келешек игілікті өндіруді молайту үшін пайдаланатын қазіргі игілікті айтуға болады. Капитал латын сөзінен басты мүлік деген ұғымды білдіреді.
Капиталдың өсуі капиталистердің ақысыз иемденетін жалдамалы жұмыстарының еңбектерінен өндірілетін қосымша құн. Заттай және моральдық жағынан тозған, ескерген құрал – жабдықтарға кеткен шығындары амотизация жолы арқылы өтеліп отырады.
Нарықтық капиталға көшкен кезде капитал сөзі жиі айтылатын болады, бірақ капитал деп кез келген ақшаны айтады. Қандай да бір капитал болмасын өз қозғалысын белгілі ақша сомасы түрінде бастайды. Алайда ақшаның ақшамен және ақшаның капитал ретіндегі айырмашылығы бар. Ақшалар өз бетінше капитал бола алмайды. Мысалы егер ақшалар тауар айырбасын Т-А-Т формуласымен қызмет көрсетсе онда олар бұл бір жерде айналым қызметін орындайды.
Егер ақшаларды құнды еселеу құралы ретінде қолданса яғни алғашқы салынғанға қарағанда көп құн алу үшін көп болса, онда ақшалар капитал бола алады.
Ақша ақша ретінде және айналым ақша капитал ретінде алғашқыда бірінен тек біркелкі емес айналым түрінде өзгешеленеді.
Ақшаның капиталға айналуының басты шарты ақша иегерінің нарықта сондай тауарды табу мүмкіндігі болып, ол жаңаша құнды жасауға қабілетті, одан да көп өзінің бай тұрғысынан құнды жасайды. Сондай тауарға жұмыс күші тауары жатады.
Пайдалы қолдану мерзіміне тәуелсіз, сатып алу күніне 40 – еселік айлық есеппен көрсеткіштерінің құнына асатын немесе 12 айдан астам мерзімде кәсіпорынның басқару мұқтаждар үшін, өнімді өндіру, жұмысты жасау немесе қызметті көрсету кезінде еңбек құралдары ретінде пайдаланылатын материалдық құндылықтар негізгі қорларға жатады. Яғни олар ғимараттар, үймереттер, жұмыс күші машиналармен жабдық, өлшеу және реттеу приборлары мен құрылғылар, есептеу техника, көлік қаражаттары, аспап, өндірістік және шаруашылық құрал – сайман мен керек жарақтар, жұмыс, өнім және тұқымдар, көп мерзімді өсімдіктер және т.б. сонымен қатар, жер телімі, табиғи ресурстар негізгі қорлардың құрамында есептеледі.
Капиталдық салымдар түрінде іске асатын инвестициялық қызметтердің субъектісі болып, инвесторлар, тапсырушылар және т.б. ҚР – ның аймақтарындағы тартылған және жеке меншік құралдары қолдана отырып, инвесторлар капиталдық салымдарын іске асыра алады.Келісімшарт негізі бойынша заңды және жеке тұлғалар, заңды тұлғалар ұйымдары және шетел капиталдық салым салушылары инвестор бола алады;
Курстық жұмыс жазу барысында қарастырылатын мәселелер:
- Негізгі капитал, негізгі капиталдың кономикалық маңызы;
- Фирма теориясы, фирма ұйымдастырудың мемлекеттік маңызы;
- Экономикалық қызмет түрлері бойынша негізгі капиталға бағытталған инвестициялар ( статистика 2011 – 2012 )
Капиталдың өсуі капиталистердің ақысыз иемденетін жалдамалы жұмыстарының еңбектерінен өндірілетін қосымша құн. Заттай және моральдық жағынан тозған, ескерген құрал – жабдықтарға кеткен шығындары амотизация жолы арқылы өтеліп отырады.
Нарықтық капиталға көшкен кезде капитал сөзі жиі айтылатын болады, бірақ капитал деп кез келген ақшаны айтады. Қандай да бір капитал болмасын өз қозғалысын белгілі ақша сомасы түрінде бастайды. Алайда ақшаның ақшамен және ақшаның капитал ретіндегі айырмашылығы бар. Ақшалар өз бетінше капитал бола алмайды. Мысалы егер ақшалар тауар айырбасын Т-А-Т формуласымен қызмет көрсетсе онда олар бұл бір жерде айналым қызметін орындайды.
Егер ақшаларды құнды еселеу құралы ретінде қолданса яғни алғашқы салынғанға қарағанда көп құн алу үшін көп болса, онда ақшалар капитал бола алады.
Ақша ақша ретінде және айналым ақша капитал ретінде алғашқыда бірінен тек біркелкі емес айналым түрінде өзгешеленеді.
Ақшаның капиталға айналуының басты шарты ақша иегерінің нарықта сондай тауарды табу мүмкіндігі болып, ол жаңаша құнды жасауға қабілетті, одан да көп өзінің бай тұрғысынан құнды жасайды. Сондай тауарға жұмыс күші тауары жатады.
Пайдалы қолдану мерзіміне тәуелсіз, сатып алу күніне 40 – еселік айлық есеппен көрсеткіштерінің құнына асатын немесе 12 айдан астам мерзімде кәсіпорынның басқару мұқтаждар үшін, өнімді өндіру, жұмысты жасау немесе қызметті көрсету кезінде еңбек құралдары ретінде пайдаланылатын материалдық құндылықтар негізгі қорларға жатады. Яғни олар ғимараттар, үймереттер, жұмыс күші машиналармен жабдық, өлшеу және реттеу приборлары мен құрылғылар, есептеу техника, көлік қаражаттары, аспап, өндірістік және шаруашылық құрал – сайман мен керек жарақтар, жұмыс, өнім және тұқымдар, көп мерзімді өсімдіктер және т.б. сонымен қатар, жер телімі, табиғи ресурстар негізгі қорлардың құрамында есептеледі.
Капиталдық салымдар түрінде іске асатын инвестициялық қызметтердің субъектісі болып, инвесторлар, тапсырушылар және т.б. ҚР – ның аймақтарындағы тартылған және жеке меншік құралдары қолдана отырып, инвесторлар капиталдық салымдарын іске асыра алады.Келісімшарт негізі бойынша заңды және жеке тұлғалар, заңды тұлғалар ұйымдары және шетел капиталдық салым салушылары инвестор бола алады;
Курстық жұмыс жазу барысында қарастырылатын мәселелер:
- Негізгі капитал, негізгі капиталдың кономикалық маңызы;
- Фирма теориясы, фирма ұйымдастырудың мемлекеттік маңызы;
- Экономикалық қызмет түрлері бойынша негізгі капиталға бағытталған инвестициялар ( статистика 2011 – 2012 )
1. Әубәкіров Я. « Экономикалық теория негіздері ».Алматы, 1998ж
2. Әубәкіров Я, Байжұмаев Б.Б, Жақыпов Ф.Н, Табеев Т.П «Экономикалық теория».Оқу құралы, - Алматы.Қазақ университеті, 1999ж
3. Мәуленов С.С, Бекмолдин С.Қ, Құдайбергенов Е.Қ «Экономикалық теория» Алматы: Экономика, 2003ж
4. Шеденов Ө.Қ, Жүнісов Б.А, Байжомартов Ү.С, Комягин Б.И «Жалпы экономикалық теория». Алматы – Ақтөбе, 2002ж
5. Экономическая теория. / Под редакции Н.И.Базылева /, Минск,2001
6. Жүнісов Б.А, Мәмбетов Ұ.Е «Нарықтық экономика негіздері»,Алматы.Республика баспа кабинеті,1994ж
7. Н.А.Назарбаев «Қазақстан – 2030» А:1997ж
8. А.С.Баймұхаметова «Экономикалық теория» А:2000ж
9. Г.М.Осипова «Экономикалық теория негіздері» А:1998ж
10. В.И.Ведяпина «Экономическая теория» ИНФРА – М: 1999
11. Г.И.Рузявин «Курс рыночной экономики» М:1994-319стр
12. Долан Э, Мендсей Д «Рынок микроэкономическая модель» М:1992
13. В.Д.Камаев «Экономическая теория» М:1996 – 621стр15
14. В.А.Крымова «Экономикалық теория» А:2003 – 13б
15. С.Е.Тәжбағанбетова «Экономикалық теория» А:2003
16. В.В.Параманов «Экономика Казахстана»А:2000
17. Е.Ф.Борисов «Экономическая теория» М:1995ж
18. Орталық Қазақстан газеті №24 – 2004 «Бәсекеге қабілетті экономика үшін»
19. Р.Дорнбуш,Р.Шмолензи «Экономика» М:1993
20. А.Әубәкіров «Экономикалық теорияның негіздері» А:1997
21. А.Шеденов «Жалпы экономикалық теория» А:1998
22. http//www.shygys.stat.kz/doc/vk_v_c/opr/tab/invest/01.htm
2. Әубәкіров Я, Байжұмаев Б.Б, Жақыпов Ф.Н, Табеев Т.П «Экономикалық теория».Оқу құралы, - Алматы.Қазақ университеті, 1999ж
3. Мәуленов С.С, Бекмолдин С.Қ, Құдайбергенов Е.Қ «Экономикалық теория» Алматы: Экономика, 2003ж
4. Шеденов Ө.Қ, Жүнісов Б.А, Байжомартов Ү.С, Комягин Б.И «Жалпы экономикалық теория». Алматы – Ақтөбе, 2002ж
5. Экономическая теория. / Под редакции Н.И.Базылева /, Минск,2001
6. Жүнісов Б.А, Мәмбетов Ұ.Е «Нарықтық экономика негіздері»,Алматы.Республика баспа кабинеті,1994ж
7. Н.А.Назарбаев «Қазақстан – 2030» А:1997ж
8. А.С.Баймұхаметова «Экономикалық теория» А:2000ж
9. Г.М.Осипова «Экономикалық теория негіздері» А:1998ж
10. В.И.Ведяпина «Экономическая теория» ИНФРА – М: 1999
11. Г.И.Рузявин «Курс рыночной экономики» М:1994-319стр
12. Долан Э, Мендсей Д «Рынок микроэкономическая модель» М:1992
13. В.Д.Камаев «Экономическая теория» М:1996 – 621стр15
14. В.А.Крымова «Экономикалық теория» А:2003 – 13б
15. С.Е.Тәжбағанбетова «Экономикалық теория» А:2003
16. В.В.Параманов «Экономика Казахстана»А:2000
17. Е.Ф.Борисов «Экономическая теория» М:1995ж
18. Орталық Қазақстан газеті №24 – 2004 «Бәсекеге қабілетті экономика үшін»
19. Р.Дорнбуш,Р.Шмолензи «Экономика» М:1993
20. А.Әубәкіров «Экономикалық теорияның негіздері» А:1997
21. А.Шеденов «Жалпы экономикалық теория» А:1998
22. http//www.shygys.stat.kz/doc/vk_v_c/opr/tab/invest/01.htm
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I. КАПИТАЛДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАБИҒАТЫ. НЕГІЗГІ
КАПИТАЛ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .5
1. Капитал түсінігі және классификациясы, капиталдың органикалық
құрылысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
2. Негізгі қорлар, капитал: жалпы түсінік, өндірістік
процесс ... ... ... ... ... .8
3. Экономикалық қызмет түрлері бойынша негізгі капиталға бағытталған
инвестициялар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
II. ФИРМА. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ФИРМАЛАРДЫҢ ДАМУЫ, ОЛАРДЫҢ
АЙНАЛЫМЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ..17
1. Фирма: жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... .17
2. Кәсіпкерлікті ұйымдастырудың негізгі
формалары ... ... ... ... ... ... .. ... ..18
III. НЕГІЗГІ ҚОРЛАРДЫ ҚАРЖЫЛАНДЫРУ КӨЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... 21
1. Негізгі капиталды ұдайы өндіру тәсілі ретіндегі тікелей
инвестициялар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2. Өнімді бөлу келісімі негізінде капиталдық салымдарды қаржыландыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..2 5
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..26
КІРІСПЕ
Капитал деп келешек игілікті өндіруді молайту үшін пайдаланатын
қазіргі игілікті айтуға болады. Капитал латын сөзінен басты мүлік деген
ұғымды білдіреді.
Капиталдың өсуі капиталистердің ақысыз иемденетін жалдамалы
жұмыстарының еңбектерінен өндірілетін қосымша құн. Заттай және моральдық
жағынан тозған, ескерген құрал – жабдықтарға кеткен шығындары амотизация
жолы арқылы өтеліп отырады.
Нарықтық капиталға көшкен кезде капитал сөзі жиі айтылатын болады,
бірақ капитал деп кез келген ақшаны айтады. Қандай да бір капитал болмасын
өз қозғалысын белгілі ақша сомасы түрінде бастайды. Алайда ақшаның ақшамен
және ақшаның капитал ретіндегі айырмашылығы бар. Ақшалар өз бетінше капитал
бола алмайды. Мысалы егер ақшалар тауар айырбасын Т-А-Т формуласымен қызмет
көрсетсе онда олар бұл бір жерде айналым қызметін орындайды.
Егер ақшаларды құнды еселеу құралы ретінде қолданса яғни алғашқы
салынғанға қарағанда көп құн алу үшін көп болса, онда ақшалар капитал бола
алады.
Ақша ақша ретінде және айналым ақша капитал ретінде алғашқыда бірінен
тек біркелкі емес айналым түрінде өзгешеленеді.
Ақшаның капиталға айналуының басты шарты ақша иегерінің нарықта сондай
тауарды табу мүмкіндігі болып, ол жаңаша құнды жасауға қабілетті, одан да
көп өзінің бай тұрғысынан құнды жасайды. Сондай тауарға жұмыс күші тауары
жатады.
Пайдалы қолдану мерзіміне тәуелсіз, сатып алу күніне 40 – еселік айлық
есеппен көрсеткіштерінің құнына асатын немесе 12 айдан астам мерзімде
кәсіпорынның басқару мұқтаждар үшін, өнімді өндіру, жұмысты жасау немесе
қызметті көрсету кезінде еңбек құралдары ретінде пайдаланылатын материалдық
құндылықтар негізгі қорларға жатады. Яғни олар ғимараттар, үймереттер,
жұмыс күші машиналармен жабдық, өлшеу және реттеу приборлары мен
құрылғылар, есептеу техника, көлік қаражаттары, аспап, өндірістік және
шаруашылық құрал – сайман мен керек жарақтар, жұмыс, өнім және тұқымдар,
көп мерзімді өсімдіктер және т.б. сонымен қатар, жер телімі, табиғи
ресурстар негізгі қорлардың құрамында есептеледі.
Капиталдық салымдар түрінде іске асатын инвестициялық қызметтердің
субъектісі болып, инвесторлар, тапсырушылар және т.б. ҚР – ның
аймақтарындағы тартылған және жеке меншік құралдары қолдана отырып,
инвесторлар капиталдық салымдарын іске асыра алады.Келісімшарт негізі
бойынша заңды және жеке тұлғалар, заңды тұлғалар ұйымдары және шетел
капиталдық салым салушылары инвестор бола алады;
Курстық жұмыс жазу барысында қарастырылатын мәселелер:
- Негізгі капитал, негізгі капиталдың кономикалық маңызы;
- Фирма теориясы, фирма ұйымдастырудың мемлекеттік маңызы;
- Экономикалық қызмет түрлері бойынша негізгі капиталға бағытталған
инвестициялар ( статистика 2011 – 2012 )
I КАПИТАЛДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАБИҒАТЫ. НЕГІЗГІ КАПИТАЛ
Капитал, капитал өзгешіліктері, капиталдың органикалық құрылысы. Капитал –
қаржылық менеджменттің маңызды түсініктерінің бірі
Қаржылық менеджмент түсінігінен капитал корпорацияның активтеріне
салынған материалдық және материалдық емес формадағы ақша қаражатарының
мөлшері. Корпоративтік қаржы түсінігінен капитал корпорациялар арасындағы
және басқа да шаруашылық субъектілердің арасындағы қарым – қатынас
кезіндегі пайда болған ақшалай қатынастарды көрсетеді. Мұндай қаржылық
қатынастар корпорациялар арасында заңды тұлғалармен, олардың
акционерлерімен, несие берушілермен, жеткізушілермен, өнімді сатып
алушылармен, қор нарығына қатысушылармен болады. Капиталды салу
қорытындысында негізгі және айналым капиталы пайда болады. Қызмет барысында
негізгі капитал – айналымнан тыс активтердің формасына, айналым капиталы –
айналым активтер формасына ауысады. Айналым активтеріне салынған
корпорацияның ақша қаражаттарының қорлары айналым қаражаты болып табылады.
Капитал келесідей болады. Капитал – өзін өзі өсіруге арналған байлық.
Капиталды сату және өндіріс процесіне инвестициялағанда кәсіпкердің табысы
қалыптасады.Экономикалық теория сыртқы факторды бөледі: капитал, жер, жұмыс
күші және менеджмент ( кәсіпорынды басқару ). Салынуына байланысты капитал
кәсіпкерлік және ссудалық болып бөлінеді.Кәсіпкерлік капитал корпорацияны
басқару және табыс алу мақсатында раелды және материалдық активтерді
аванстайды.
Ссудалық капитал бұл несиені мерзімінде қайтарып беру мақсатында
берілген ақша капиталы. Ссудалық капитал кәсіпкерлік капиталмен
салыстырғанда корпорацияға салынбайды, керісінше ол пайыз түрінде табу үшін
уақытша қолдануға беріледі. Ссудалық капитал несие нарығында тауар түрінде
болады оның құны пайыз мөлшері болып табылады.Төмен пайызға алынған несие
арзан ақша, ал жоғары пайызға алған несие қымбат ақша болады.15 күннен аз
мерзімге алынған алынған ақша қысқа ақша болып табылады.Капитал құны –
капиталға қандай да бір соманы тартқаны үшін төленетін ақша қаражаттарынын
мөлшері.Өзіндік капитал құны – бұл акционерлік капитал үшін акциялар
бойынша алынатын дивиденттер сомасы немесе шығаруға байланысты төленетін
табыстар сомасы.Заемдық капитал құны – несие немесе облигациялық заемға
байланысты төленетін шығындарға пайыз сомасы.Тартылған капитал құны – бұл
несиелік бережақ мөлшері.Ол үш ай ішінді төленетін немесе келісім шартта
белгіленген мерзімде төленбеген несие сомасы.Сонымен капитал дегеніміз
корпорацияға табыс алып келетін қаражаттар көзі.Капитал ағымдағы және
болашақ периодқа арналған негізгі көзі болады. Капитал корпорацияның
нарықтық құнын өлшейтін негізгі құрал.Біріншіден бұл таза активтердің
мөлшерің анықтайтын өзіндік капиталға жатады.Бұл уақытта қолданылатын
өзіндік капитал қосымша табыс алып келетін заемдық капиталды өзіне тартады.
Корпорацияның комерциялық және өндірістік тиімділігінің өлшеуші
капитал динамикасы болып табылады.Өзіндік капиталдың өсе алуы корпорацияның
таза пайдасының қалыптасуына көмектеседі.Капитал келесідей
классификацияланады:
1. Жатқызылуына байланысты капитал заемдық және өзіндік болып
бөлінеді.Өзіндік капитал корпорацияның өзіне жатқызылады және
активтердің көпшілігінің көмегімен құралады.Заемдық капитал қайтарылып
берілетін тартылған қаражаттарды айтамыз.Заемдық капиталдардың барлық
түрлері белгіленген мерзімде қайтарылуы тиіс.Қысқа мерзімдік заемдық
капитал айналым активтерін жабуға арналған.
2. Қолданылуына байланысты капитал өндірістік, ссудалық және
спекулятивтік болады.Спекулятивтік капитал екінші қор нарығында
айналымдағы акциялардың өсуі негізінде пайда болады.Спекулятивті
операциялардың негізгі мақсаты максимальды пайда табу.
3. Инвестициялау формасына байланысты капитал шаруашылық
серіктестіктердің және қоғамдардың құрылуына арналған материалдық және
материалдық емес формадағы қаржылар.
4. Инвестициялау обьектісіне байланысты негізгі және айналым капиталы
болады.Негізгі капитал барлық айналымнан тыс активтерге салынған, ал
айналым капиталы айналымдағы активтерге инвестицияланған.
5. Меншік формасына байланысты мемлекеттік, жеке және ортақ капитал бар.
6. Құқықтық формасының қызметіне байланысты акционерлік, жеке және
складтық болып шаруашылықтарға бөлінеді.
7. Өндірістік процеске қатысуына байланысты капитал фуекцияланған және
функцияланбаған болып бөлінеді.
8. Меншіктің қолданылуына байланысты жинақталған және қолданылатын
капиталдар болады.Қолданылатын капитал дивиденттер бойынша төленетін
сомма және басқа да әлеуметтік төлемдер жатады.Ал жинақталған
капиталға есепті және өткен жылдардағы бөлінбеген табыс жатады.
9. Мемлекеттің экономикасының қалыптастыру көздеріне байланысты
мемлекеттік және шетелдік капиталдар қалыптасады.
Капитал – ( немісше capital, ағылшынша capital, латынша capitalis –
басты нәрсе, басты мүлік, негізгі қаржы ) – кең мағынада – табыс әкеле
алатын нәрселердің бәрі немесе адам өзінің тіршілік әрекеті барысында
тауарлар, өнімдер т.б. өндіру, қызметтер көрсету үшін жасаған ресурстар,
яки қосымша құн әкелетін құн; тар мағынада – табыстың жұмыс істеп тұрған
қайнар көзі, іске қосылған өндіріс құрал – жабдығы, ақшалай қаражат.
Ақша айналымға пайда түсіру үшін, яғни бастапқы жұмсалған сомадан
артық сома алу мақсатында жұмсалған жағдайда капитал болады.Капитал
айналымының жалпы формуласы мынандай: А-Т-А’; мұндағы А’=А+DA, ал DA – ақша
өсімі.Ақша нарықтық қатынастарға көше бастаған қоғамдарда капитал ретінде,
яғни өсім алу мақсатында қолданылған, яғни бұл қоғамдарда капиталдың ежелгі
саудагерлік және өсімқорлық түрлері болған.Саудагерлер тауарларды сатып алу
– сату арқылы баға денгейінің ауытқуынан пайда түсіріп, капиталын арттырып
отырған.Өсімқорлар ақшасын шаруаларға, қолөнершілерге, ақсүйектерге қарызға
беріп, олардан осы ақшаның төлемдік өсімін алып, қаражатын молайтқан.Екі
жағдайда да ақша қосымша ақша акеліп, өзін – өзі өсіреді.
Өзгермелі капитал – бұл өз құнын жаңадан жасалған өніске бірден толық
мөлшерде аударатын өңдірістік капитал үлесі.Ол ақшалай формада өз иесіне 1
айналым кезінде қайтарылады.Оған шикізат, жанармай т.б. жатады.
Кесте №1
Өндірістік капитал
Негізгі Өзгермелі
Негізгі капитал - өндірісте ұзақ Өзгермелі капитал – бұл өз құнын
мерзім бойына қатысатын өндірістік жанадан жасалған өнісге бірден толық
капитал үлесі ол өз құнын дайын мөлшерде аударатын өндірістік
өнімге біртіндеп аударады.Оған капитал үлесі.Ол ақшалай формада оз
өндірістік ғимарат, еңбек құралы, иесіне 1 айналым кезінде
машина, техника және т.б жатады. қайтарылады.Оған шикізат, жанармай
т.б. жатады.
Кәсіпкерлер негізгі капиталды сақталып қайта қалпына келуге ерекше
мүмкіндік береді.Негізгі капиталдың тозуы амартизация деп аталады.
Сауда мен өсімқорлық капитал қазан төнкерісінен бұрынғы кезенде
Қазақстанда да өзіндік ерекшеліктерімен біршама кең тараған.Саудагерлер
тауарды қарызға ұсынып, қарыз мал басымен есептелініп төленетін.Мысалы,
адамның бір мал басына тең қарызы болса, бір жылдан соң ол малды төлімен
бірге қайтаруға мәжбүр болған.Сауда мен өсімқорлық капитал тауар – ақша
айналымында ғана өріс алып, өндіріс саласына бармаған.Өндірістің өзі
капиталистік ұстанымдардың негізінде қайта құрылып, қоғамдық шаруашылық
терен әлеуметтік – экономикалық өзгеріске ұшырады.Мұндай жағдай ақша
капитал ретінде енді алыпсатарлық пен өсімқорлық салалардан гөрі, Маркстің
тұжырымдамасына сәйкес, негізінен, өндіріс саласында еңбекшілерді қанау
арқылы пайда түсіруге жұмсалатын болды.Капиталдың бастапқы нысаны болып
табылатын ақша капиталы – каптал құнының ақшалай өлшемдік көрінісі, сонымен
қатар ол қолда бар қаражат қоры.Маркстің теориясына сәйкес, капталдын
екінші нысаны өндіргіш капитал.Оның негізгі қызметі – қосымша құн
өндіру.Сауда капиталының міндеті – өндірілген тауарды сатып өткізу.Нақты
капитал – тұрақты бағамен көрсетілген капитал.Ол негізгі және айналым
құралдарынан тұрады.Негізгі құралдарға бірнеше өндіріс кезеңдерінде
пайдаланылатын үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар, құрал – саймандар,
аспаптар жатады, айналым құралдары өндірістін тек бәр кезеңінде ғана толық
тұтынылады немесе өңделіп өзгереді, оларға өзіндік немесе нарықтық құны
бойынша бағаланатын тауар – материалдық құндылықтар ( өндірістік босалқы
қорлар, дайын өнім т.б.), ақшалай қаражат ( дебиторлық берешек, қысқа
мерзімді қаржы салымы т.б.) жатады.Қаржы капиталы кәсіпорынның нақты К – на
меншік құқығын беретін бағалы қағаздар құнының ақшалай өлшемдік көрінісі.Ол
акцияларды иелену немесе басқадай міндеттемелер арқылы ( х банк несиесі
бойынша) кәсіпорындарды өзіне бағындырып, басқарады.Акционерлік капитал
акционерлердің салымынан құралатын, яки серіктестікке оның иелірі салым
түрінде толық пайдалануға беретін берген барлық қаражат.
Капиталдың органикалық құрылысы – құн тұрғысынан өндіріс құралдары
көлемі мен өндіріс үрдісіне салынған еңбек арасындағы
қатынастар.Сәйкесінше, бұл тұрақты және айнымалы капитал арасындағы
қатынастар.Маркстың талдауындағы осыған жақын ұғым – капиталдың техникалық
құрылымы ( машиналар мен зауыттардың еңбекке қатынасы ), шамамен қарапайым
болып табылатын сиақты, бірақ шын мәнінде өлшемге келмейді.
1.2 Негізгі капитал: жалпы түсінік, өндірістік процесс.
Кәсіпорынның бірқалыпты функционалды жұмыс істеуі, ен алдымен, қолда
бар керекті еңбек құралдары мен көздерінің болуымен тығыз
байланысты.Осындай құралдардың көзі ретінде негізгі қорларды жатқызуға
болады.Өнеркәсіптік кәсіпорынның өндірістік үрдісінің үзіліссіз жүзеге
асырылуы тек қана негізгі капитал іс жүзінде ықпалыменен болады.
Негізгі капитал – өндіріс процесіне бірнеше рет қатысатын, өзінің
бастапқы құнын сақтай отырып, дайын өнімге біртіндеп ауыстыратын өндірістік
қорлардың бір бөлігі.
Экономикалық әдебиеттерде негізгі өндірістік капиталдың
анықтамаларының бірнеше түрлері көрсетіледі.Сонын ішінде кенінен тараған
нұсқаларын ұсынуға болады: Кәсіпорынның негізгі өндірістік капиталы – еңбек
құралдарының құндылық белгісі.Негізгі капиталдың басты белгісі сыртқы
нысанын өзгертпейді және өнімге өзінің құнын біртіндеп ауыстырады:
өндірістік циклдардың қатарының өтуімен немесе бөліктермен, тозу мөлшеріне
қарай ауыстырады.Кәсіпорынның негізгі өндірістік капиталы – бұл еңбек
құралдары болып табылады, олар көптеген өндірістік циклдарда қатысады,
өздерінің натуралды нысанын сақтай отырып, тозу көлеміне қарай дайын өнімге
құнын біртіндеп ауыстырады.
Негізгі капитал – еңбек құралдарының құндылық сипаты болып
табылады.Негізгі құралдардың басты белгісі оның өз құнын дайын өнімге
біртіндеп көшіру, яғни өндірістік циклдардың қатарлы ағымы мен тозу
көлеміне байланысты.
Негізгі капитал – кәсіпорынның өндірістік материалдық – техникалық
базасы болып табылады.Олардың көлемң кәсіпорынның өндірістік қуаты мен
еңбектік техникамен қарулану деңгейіне байланысты болады.Өндірістік
үдеріске қатысу дәрежесіне, қолданып жүрген топтастыруына қарай негізгі
қорлардың құрамына өңдірістік және өндірістік емес объектілер кіреді.
Өндірістік бағыттағы негізгі қорларға:
- Өнеркәсіп
- Құрылыс
- Ауыл шаруашылығы
- Автомобиль – көлігі
- Байланыс
- Сауда
- Ғимараттар
- Құрылыстар
- Машиналар
- Жабдықтар мен басқа да еңбек құралдары жатады.
Олар өндіріс процесіне ұзақ уақыт қатысады.Өндіріс емес қорларға:
- Тұрғын үй
- Коммуналдық шаруашылық
- Денсаулық сақтау
- Білім беру
- Мәдениет
- Спорт салаларына бөлінеді
Олар өндірістік процеске тікелей қатыспайды, бірақ олар жұмысшы күшін
ұдайы өндіруге қажетті жағдай жасай отырып, оның нәтижесіне жанама әсер
етеді [ 6, 43б ]
Өндіріс процесіне қатысу дәрежесінде негізгі қорлар активтік және
пассивтік болып бөлінеді.
Актив бөлігі ( машиналар, құрал – жабдықтар ) тікелей өндіріске,
өнімнің ( қызмет, жұмыс ) мөлшері мен сапасына ықпал етеді.Пассив бөлігі
негізгі қордың ғимарат, құрылыс және өндірістік процеске қажетті жақтарын
құрап, жағдай жасайды. [ 7,25б ]
Негізгі капитал алдына қойған мақсаты мен атқаратын қызметіне қарай
мына топтардан тұрады:
- Үйлер
- Ғимараттар
- Өткізбелік тетіктер
- Күш машиналары
- Жұмыс машиналары мен жабдықтар
- Есептеуіш техникалары және олардың бағдарламалық құралдары
- Тасымалдау құралдары
- Құрал – саймандар мен жабдықтар
- Өндірістік және шаруашылық құрал – жабдықтары
- Өнім және жұмыс малдары
- Көпжылдық өсімдіктер мен көшеттер
- Кәсіпорындардың, мекемелердің меншігіндегі жер телімдері және басқа да
негізгі қорлар деп бөлінеді.
Басқа негізгі капиталдың құрамына техникалық кітапханалар, өрт
сөндіретін шаруашылық құралдары және т.б. кіреді.
Кәсіпорын негізгі өндірістік қорлар бойынша шаруашылық айналым жүргізу
үшін мынадай сатылардан тұрады:
- Негізгі қордың тозуы
- Амортизация
- Негізгі қордың толық қалпына келтіру үшін жинақталған қаражаттар
- Капитал салымдарын жүзеге асыру жолдары
Кәсіпорынның және басқа да әр түрлі салалардың негізгі қор құрылымы
мынадай факторлармен анықталады:
- Өндірілген өнімнің көлемі мен сипаты
- Өндірістің техникалық деңгейі
- Мамандандыру және т.б.
Амортизация – негізгі қорлардың құнын олардың көмегімен өндіретін
тауарлар мен көрсетілген қызметтер есебінен біртіндеп толтыру.Негізгі
қорлар өндірістік процесте:
- Натуралды
- Ақшалай нысанда зерделеді
Натуралды нысандағы құралдардың есебі:
- Негізгі қорлардың техникалық құрамын
- Кәсіпорынның өндірістік қуаттылығын
- Құрал – жабдықтарды пайдалану дәрежесін
- Басқа да мақсаттарды анықтау үшін қажеттілік
Негізгі қордың ақшалай нысандағы есебі;
- Негізгі қордың жалпы мөлшерін, динамикасын, құрылымын;
- Амортизациялық аударымдардың есебін
- Дайын өнімді тасымалдау құнын
- Капитал салымдарының және инвестицияның экономикалық тиімділігін
анықтайтын қажеттілік. [ 10. 156, ]
Негізгі қорларға жататын негізгі құралдар пайдалану дәрежесіне қарай
келесі негіздемелерге бөлінеді:
- Пайдалану түріне
- Запасты ( резервті ) құру түріне
- Құрастыру, құрылу кезеңдеріне, қайта құрастыру, модернизация және
бөлшекті ликвидация кезеңдеріне қарай бөледі.
Объектілерге құқықтық иемдену тәуелділігіне қарай негізгі құралдар
былайша жіктеледі:
- Меншіктік құқығы негізінде ұйымға жататын негізгі құралдар объктілері
( соның ішінде жалға өткізілгендер );
- Шаруашылық жүргізу немесе басқарудың меншіктік құқығы негізінде
ұйымның қарамағындағы негізгі құралдар объектілері;
- Ұйымнан жалға алынған негізгі құралдар объктілері. [ 11, 137б ]
Кәсіпорынның өндірістік тиімділігі нарықтық экономиканың негізгі
категорияларының бірі болып табылады.Өндірістік экономикалық тиімділігі бұл
екі өлшемнің жалпы түрдегі өндірістің сандық көрсеткіштердің қарым –
қатынасы, яғни шаруашылық өндіріс нәтижелері және өндіріс шығындары.Өндіріс
тиімділігін есептеп шығару үшін кәсіпорын экономикасында келесі
формулаларды қолданады:
Негізгі капитал рентабельділігі:
Рнк = 100% ( 1 )
Мұнда П – таза пайда; Кн – негізгі капитал.
Рентабельділікті реттеудің экономикалық әдістемелерге капитал
рентабельділігі, өнімі рентабельділігі, активтердің рентабельділігі ( қор
қайтарымы) жатады.
Өзіндік капитал рентабельділігі:
Рк = 100% ( 2 )
Мұнда: К – өзіндік капитал.
Жалпы рентабельділік пайданың негізгі өндірістік және айналым
қорларының орта жылдық құнына қатынасын есептеледі:
Жалпы рентабельділік:
Рж = ( 3 )
Мұнда Пб – баланстық пайда, яғни қызмет түрлері бойынша кәсіпорын
байланысындағы пайданың жалпы сомасы; НӨҚ және АӨҚ – негізгі өндірістік
және айналым қорларының орта жылдық құны. [ 12, 149б ]
Кәсіпорынның негізгі қорларының тиімділігін көтеру барысында қорлардың
қорқайтарымы көрсеткіштерін есептейді.
Қор қайтарымы:
Ф = ( 4 )
Мұнда: Q – өндірілген өнім көлемі ( ақшалай түрінде ); Ф орт. –
негізгі өндірістік қордың орташа жылдық құны.Бұл формула негізгі өндірістік
қорларды пайдалану деңгейін талдау үшін пайдаланылады.Ол өндірім мен еңбек
қордың жарақтанғандығының арасындағы өзара байланысты көрсетеді.Егер де
еңбек қоры жарақтағанға қарағанда өндірімнің қарқыны өте жоғары өсетін
болса, онда бұл өте оңды нүсқа болып есептеледі.Өйткені, осы жағдайда ғана
өндірістің тиімділігі ең жоғары дәрежеге жетеді.Қор қайтарымының қарсы
көрсеткіші – өнімнің қор сиымдылығы ( Фс).Бұл өнімнің өлшеміне шаққандағы
негізгі қордың құнын сипаттайды ( теңге ).
Қор сиымдылығы:
Фс = ( 5 )
Қор қайтарымы көрсеткішінің артуы және өнімнің қор сыйымдылығының
төмендеуі негізгі қорларды пайдалануды жақсартатын немесе керісінше
көрсетеді.Негізгі қорларды пайдаланудың тиімділігің арттыру үшін олардың
жүктеме деңгейлерін, әсіресе олардың автивтік бөлігін арттыру, қорларды
жанарту, үдемелі жабдықтарды, қазіргі технологияны, білікті қызметкерлерді
пайдалану тиіс.Сонымен бірге негізгі қорлардың қандай деңгейде
пайдаланатының, жалпы және жеке көрсеткіштер арқылы есептеп шығаруға,
өзгерістердің пайда болу себептерін зерделеуге, өнім өндірісінің көлеміне,
басқа көрсеткіштерге негізгі қорлардың қаншалықты ықпал ететіндігін
есептеуге,кәсіпорынның және құрал – жабдықтардың өндірістік қуаттығын
пайдалану дәрежесін зерттеуге, негізгі құралдардың тиімді пайдалану
резервтерін шығаруға экономикалық талдаулардың тиімділігі зор.Талдау жасау
әдетте негізгі қорлардың көлеміне, олардың динамикасы мен құрылымын
зерттеуден басталады.Біз айтып кеткендей, қорлар өндірістік және өндірістік
емес болып бөлінеді.Кәсіпорындағы өндіріс тиімділігін жоғарлатудың негізгі
факторларының бірі – негізгі қорлармен қамтамасыз етілуі, олардың керекті
мөлшерде, ассортиментте және толықтай пайдалануды күтіледі.Кәсіпорынның
өндірістік қуатын өндірістік қорлар анықтайды, әсіресе, белсенді бөлігін
және енжар бөлігін де ерекшелеу керек.Сонымен бірге бөлек топтарды өзіндік
қызметі бойынша ( өндірістік бағыттағы ғимарат, қоймалар, жұмыс машиналары
мен күш машиналары, жабдықтар, өлшеуіш приборлар мен құралдар, көлік
құралдары т.б. ) бөліп көрсетеді.Мұндай детализация құрылымды
оптимизациялау негізінде пайдалану тиімділігін жоғарлату резервтерін шғарып
көрсетуге қажет болды.Келесі талдау жасаудың қадамы – кәсіпорынның негізгі
өндірістік қорлармен қамтамасыз етілуі зерттеледі.Машиналардың кейбір
түрлерімен, механизмдермен, құрал – жабдықтармен, ғимараттармен қамтамасыз
етілуі өнім өндірісінің нақты көрсеткішінің және жоспарлы көрсеткішінің
салыстыру қажеттігімен орындалады.Келесі формулада кәсіпорынның қормен
қамтылуын есептеуге болады.
Қормен қамтылу:
Ф орт = ( 6 )
Мұнда Sөнд – өндірістік алаң ауданы, гақормен қарулануы және
техникалық қарулануы кәсіпорынның негізгі өндірістік қорларының деңгейінің,
жалпы өнімі көрсеткіштері қамтамасыз етілуі еңбектің қормен қарулануы мен
техникалық қарулануы болып табылады.Жалпы еңбектің қормен қарулануы орташа
жылдық өндірістік қорлардың құндылығының ең көп ауысымындағы орта тізімдік
жұмысшылар санына қатынасы болып есептелінеді.
Еңбектің техникалық қарулану деңгейі өндірістік жабдықтардың ен көп
ауысымдағы орта тізімдік жұмысшылар санының қатынасымен анықталады.Оның өсу
қадамы еңбектің өнімділігінің жоғарылауымен сәйкес болады.Еңбек
өнімділігінің өсімі еңбектің техникалық қарулануымен салыстырғанда
ілгерілеу қозғалуы кәсіпорын үшін тиімді болып есептеледі.
Қормен қарулануы:
Ф орт. = ( 7 )
Мұнда: Ж өөп – өнеркәсіптік – өндірістік персоналдардың саны.Негізгі
өндірістік қорларды пайдалану тиімділігін жоғарылатуға бағытталған нақты
жобаларды жасап шығаруды ұйымдастыру үшін соңғы жылдарда қандай деңгейде
пайдаланғаны туралы толық талдаулар жасалуы қажеттілігін туғызады.Осы үрдіс
кезеңінде өндірістік қорларды пайдаланудағы кемшіліктерді тауып, оларды
шешу жолдарын анықтау қажеттілігі пайда болды.Келесі формулада
кәсіпорындардың негізгі қорларды тиімді пайдалану барысында интенсивті
коэффициентін есептеп шығарады.
Интенсивті коэффициент:
К инт = ( 8 )
Мұнда: Ө ф және Ө м – құрал – жабдықтардың фактілі және мөлшерлі
өнімділігі.Келесі формуламызға қарап, кәсіпорынның негізгі қорларды
пайдалануда өндіретін өнімнің санына, көлеміне байланысты экстенсивті
коэффициенті қолданылады.
Экстенсивті коэффициент:
К экс = ( 9 )
К экс = ( 10 )
Мұнда: Т ф – құрал-жабдықтың фактілі жұмыс істеу уақытының қоры; Т к және Т
п – құрал-жабдықтың календарлы және жоспарлы ( тиімді ) жұмыс істеу
уақытының қоры.
Кәсіпорынның интенсивті және экстенсивті коэффициенттерімен есептелген
нәтижелерін келесі формуланы пайдаланып, интегралды коэффициентті шығара
аламыз. Интеграды коэффициент:
К и = орт. ( 11 )
Талдау жасау барысында негізгі қорлардың құрамы мен құрылымы
анықталып, олардың тозу деңгейін, пайдалану тиімділігін ашып көрсетіледі.
Негізгі өндірістік қорлардың нәтижелілігін арттырудың аса маңызды
факторының бірі – жабдықтардың пайдалануын жақсарту. Ол үшін олардың
жұмыссыз тұрып қалуын азайту , ауыстыру коэффициентін көбейту жолымен қол
жетеді [ 12, 197б ].
Негізгі қорларды пайдалану мерзімі ( қызмет ету мерзімі ) өндірістік
процесс барысында техникалық прогресс жағынан да, негізгі қорлардың жаңа
түрлерін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I. КАПИТАЛДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАБИҒАТЫ. НЕГІЗГІ
КАПИТАЛ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .5
1. Капитал түсінігі және классификациясы, капиталдың органикалық
құрылысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
2. Негізгі қорлар, капитал: жалпы түсінік, өндірістік
процесс ... ... ... ... ... .8
3. Экономикалық қызмет түрлері бойынша негізгі капиталға бағытталған
инвестициялар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
II. ФИРМА. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ФИРМАЛАРДЫҢ ДАМУЫ, ОЛАРДЫҢ
АЙНАЛЫМЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ..17
1. Фирма: жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... .17
2. Кәсіпкерлікті ұйымдастырудың негізгі
формалары ... ... ... ... ... ... .. ... ..18
III. НЕГІЗГІ ҚОРЛАРДЫ ҚАРЖЫЛАНДЫРУ КӨЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... 21
1. Негізгі капиталды ұдайы өндіру тәсілі ретіндегі тікелей
инвестициялар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2. Өнімді бөлу келісімі негізінде капиталдық салымдарды қаржыландыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..2 5
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..26
КІРІСПЕ
Капитал деп келешек игілікті өндіруді молайту үшін пайдаланатын
қазіргі игілікті айтуға болады. Капитал латын сөзінен басты мүлік деген
ұғымды білдіреді.
Капиталдың өсуі капиталистердің ақысыз иемденетін жалдамалы
жұмыстарының еңбектерінен өндірілетін қосымша құн. Заттай және моральдық
жағынан тозған, ескерген құрал – жабдықтарға кеткен шығындары амотизация
жолы арқылы өтеліп отырады.
Нарықтық капиталға көшкен кезде капитал сөзі жиі айтылатын болады,
бірақ капитал деп кез келген ақшаны айтады. Қандай да бір капитал болмасын
өз қозғалысын белгілі ақша сомасы түрінде бастайды. Алайда ақшаның ақшамен
және ақшаның капитал ретіндегі айырмашылығы бар. Ақшалар өз бетінше капитал
бола алмайды. Мысалы егер ақшалар тауар айырбасын Т-А-Т формуласымен қызмет
көрсетсе онда олар бұл бір жерде айналым қызметін орындайды.
Егер ақшаларды құнды еселеу құралы ретінде қолданса яғни алғашқы
салынғанға қарағанда көп құн алу үшін көп болса, онда ақшалар капитал бола
алады.
Ақша ақша ретінде және айналым ақша капитал ретінде алғашқыда бірінен
тек біркелкі емес айналым түрінде өзгешеленеді.
Ақшаның капиталға айналуының басты шарты ақша иегерінің нарықта сондай
тауарды табу мүмкіндігі болып, ол жаңаша құнды жасауға қабілетті, одан да
көп өзінің бай тұрғысынан құнды жасайды. Сондай тауарға жұмыс күші тауары
жатады.
Пайдалы қолдану мерзіміне тәуелсіз, сатып алу күніне 40 – еселік айлық
есеппен көрсеткіштерінің құнына асатын немесе 12 айдан астам мерзімде
кәсіпорынның басқару мұқтаждар үшін, өнімді өндіру, жұмысты жасау немесе
қызметті көрсету кезінде еңбек құралдары ретінде пайдаланылатын материалдық
құндылықтар негізгі қорларға жатады. Яғни олар ғимараттар, үймереттер,
жұмыс күші машиналармен жабдық, өлшеу және реттеу приборлары мен
құрылғылар, есептеу техника, көлік қаражаттары, аспап, өндірістік және
шаруашылық құрал – сайман мен керек жарақтар, жұмыс, өнім және тұқымдар,
көп мерзімді өсімдіктер және т.б. сонымен қатар, жер телімі, табиғи
ресурстар негізгі қорлардың құрамында есептеледі.
Капиталдық салымдар түрінде іске асатын инвестициялық қызметтердің
субъектісі болып, инвесторлар, тапсырушылар және т.б. ҚР – ның
аймақтарындағы тартылған және жеке меншік құралдары қолдана отырып,
инвесторлар капиталдық салымдарын іске асыра алады.Келісімшарт негізі
бойынша заңды және жеке тұлғалар, заңды тұлғалар ұйымдары және шетел
капиталдық салым салушылары инвестор бола алады;
Курстық жұмыс жазу барысында қарастырылатын мәселелер:
- Негізгі капитал, негізгі капиталдың кономикалық маңызы;
- Фирма теориясы, фирма ұйымдастырудың мемлекеттік маңызы;
- Экономикалық қызмет түрлері бойынша негізгі капиталға бағытталған
инвестициялар ( статистика 2011 – 2012 )
I КАПИТАЛДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАБИҒАТЫ. НЕГІЗГІ КАПИТАЛ
Капитал, капитал өзгешіліктері, капиталдың органикалық құрылысы. Капитал –
қаржылық менеджменттің маңызды түсініктерінің бірі
Қаржылық менеджмент түсінігінен капитал корпорацияның активтеріне
салынған материалдық және материалдық емес формадағы ақша қаражатарының
мөлшері. Корпоративтік қаржы түсінігінен капитал корпорациялар арасындағы
және басқа да шаруашылық субъектілердің арасындағы қарым – қатынас
кезіндегі пайда болған ақшалай қатынастарды көрсетеді. Мұндай қаржылық
қатынастар корпорациялар арасында заңды тұлғалармен, олардың
акционерлерімен, несие берушілермен, жеткізушілермен, өнімді сатып
алушылармен, қор нарығына қатысушылармен болады. Капиталды салу
қорытындысында негізгі және айналым капиталы пайда болады. Қызмет барысында
негізгі капитал – айналымнан тыс активтердің формасына, айналым капиталы –
айналым активтер формасына ауысады. Айналым активтеріне салынған
корпорацияның ақша қаражаттарының қорлары айналым қаражаты болып табылады.
Капитал келесідей болады. Капитал – өзін өзі өсіруге арналған байлық.
Капиталды сату және өндіріс процесіне инвестициялағанда кәсіпкердің табысы
қалыптасады.Экономикалық теория сыртқы факторды бөледі: капитал, жер, жұмыс
күші және менеджмент ( кәсіпорынды басқару ). Салынуына байланысты капитал
кәсіпкерлік және ссудалық болып бөлінеді.Кәсіпкерлік капитал корпорацияны
басқару және табыс алу мақсатында раелды және материалдық активтерді
аванстайды.
Ссудалық капитал бұл несиені мерзімінде қайтарып беру мақсатында
берілген ақша капиталы. Ссудалық капитал кәсіпкерлік капиталмен
салыстырғанда корпорацияға салынбайды, керісінше ол пайыз түрінде табу үшін
уақытша қолдануға беріледі. Ссудалық капитал несие нарығында тауар түрінде
болады оның құны пайыз мөлшері болып табылады.Төмен пайызға алынған несие
арзан ақша, ал жоғары пайызға алған несие қымбат ақша болады.15 күннен аз
мерзімге алынған алынған ақша қысқа ақша болып табылады.Капитал құны –
капиталға қандай да бір соманы тартқаны үшін төленетін ақша қаражаттарынын
мөлшері.Өзіндік капитал құны – бұл акционерлік капитал үшін акциялар
бойынша алынатын дивиденттер сомасы немесе шығаруға байланысты төленетін
табыстар сомасы.Заемдық капитал құны – несие немесе облигациялық заемға
байланысты төленетін шығындарға пайыз сомасы.Тартылған капитал құны – бұл
несиелік бережақ мөлшері.Ол үш ай ішінді төленетін немесе келісім шартта
белгіленген мерзімде төленбеген несие сомасы.Сонымен капитал дегеніміз
корпорацияға табыс алып келетін қаражаттар көзі.Капитал ағымдағы және
болашақ периодқа арналған негізгі көзі болады. Капитал корпорацияның
нарықтық құнын өлшейтін негізгі құрал.Біріншіден бұл таза активтердің
мөлшерің анықтайтын өзіндік капиталға жатады.Бұл уақытта қолданылатын
өзіндік капитал қосымша табыс алып келетін заемдық капиталды өзіне тартады.
Корпорацияның комерциялық және өндірістік тиімділігінің өлшеуші
капитал динамикасы болып табылады.Өзіндік капиталдың өсе алуы корпорацияның
таза пайдасының қалыптасуына көмектеседі.Капитал келесідей
классификацияланады:
1. Жатқызылуына байланысты капитал заемдық және өзіндік болып
бөлінеді.Өзіндік капитал корпорацияның өзіне жатқызылады және
активтердің көпшілігінің көмегімен құралады.Заемдық капитал қайтарылып
берілетін тартылған қаражаттарды айтамыз.Заемдық капиталдардың барлық
түрлері белгіленген мерзімде қайтарылуы тиіс.Қысқа мерзімдік заемдық
капитал айналым активтерін жабуға арналған.
2. Қолданылуына байланысты капитал өндірістік, ссудалық және
спекулятивтік болады.Спекулятивтік капитал екінші қор нарығында
айналымдағы акциялардың өсуі негізінде пайда болады.Спекулятивті
операциялардың негізгі мақсаты максимальды пайда табу.
3. Инвестициялау формасына байланысты капитал шаруашылық
серіктестіктердің және қоғамдардың құрылуына арналған материалдық және
материалдық емес формадағы қаржылар.
4. Инвестициялау обьектісіне байланысты негізгі және айналым капиталы
болады.Негізгі капитал барлық айналымнан тыс активтерге салынған, ал
айналым капиталы айналымдағы активтерге инвестицияланған.
5. Меншік формасына байланысты мемлекеттік, жеке және ортақ капитал бар.
6. Құқықтық формасының қызметіне байланысты акционерлік, жеке және
складтық болып шаруашылықтарға бөлінеді.
7. Өндірістік процеске қатысуына байланысты капитал фуекцияланған және
функцияланбаған болып бөлінеді.
8. Меншіктің қолданылуына байланысты жинақталған және қолданылатын
капиталдар болады.Қолданылатын капитал дивиденттер бойынша төленетін
сомма және басқа да әлеуметтік төлемдер жатады.Ал жинақталған
капиталға есепті және өткен жылдардағы бөлінбеген табыс жатады.
9. Мемлекеттің экономикасының қалыптастыру көздеріне байланысты
мемлекеттік және шетелдік капиталдар қалыптасады.
Капитал – ( немісше capital, ағылшынша capital, латынша capitalis –
басты нәрсе, басты мүлік, негізгі қаржы ) – кең мағынада – табыс әкеле
алатын нәрселердің бәрі немесе адам өзінің тіршілік әрекеті барысында
тауарлар, өнімдер т.б. өндіру, қызметтер көрсету үшін жасаған ресурстар,
яки қосымша құн әкелетін құн; тар мағынада – табыстың жұмыс істеп тұрған
қайнар көзі, іске қосылған өндіріс құрал – жабдығы, ақшалай қаражат.
Ақша айналымға пайда түсіру үшін, яғни бастапқы жұмсалған сомадан
артық сома алу мақсатында жұмсалған жағдайда капитал болады.Капитал
айналымының жалпы формуласы мынандай: А-Т-А’; мұндағы А’=А+DA, ал DA – ақша
өсімі.Ақша нарықтық қатынастарға көше бастаған қоғамдарда капитал ретінде,
яғни өсім алу мақсатында қолданылған, яғни бұл қоғамдарда капиталдың ежелгі
саудагерлік және өсімқорлық түрлері болған.Саудагерлер тауарларды сатып алу
– сату арқылы баға денгейінің ауытқуынан пайда түсіріп, капиталын арттырып
отырған.Өсімқорлар ақшасын шаруаларға, қолөнершілерге, ақсүйектерге қарызға
беріп, олардан осы ақшаның төлемдік өсімін алып, қаражатын молайтқан.Екі
жағдайда да ақша қосымша ақша акеліп, өзін – өзі өсіреді.
Өзгермелі капитал – бұл өз құнын жаңадан жасалған өніске бірден толық
мөлшерде аударатын өңдірістік капитал үлесі.Ол ақшалай формада өз иесіне 1
айналым кезінде қайтарылады.Оған шикізат, жанармай т.б. жатады.
Кесте №1
Өндірістік капитал
Негізгі Өзгермелі
Негізгі капитал - өндірісте ұзақ Өзгермелі капитал – бұл өз құнын
мерзім бойына қатысатын өндірістік жанадан жасалған өнісге бірден толық
капитал үлесі ол өз құнын дайын мөлшерде аударатын өндірістік
өнімге біртіндеп аударады.Оған капитал үлесі.Ол ақшалай формада оз
өндірістік ғимарат, еңбек құралы, иесіне 1 айналым кезінде
машина, техника және т.б жатады. қайтарылады.Оған шикізат, жанармай
т.б. жатады.
Кәсіпкерлер негізгі капиталды сақталып қайта қалпына келуге ерекше
мүмкіндік береді.Негізгі капиталдың тозуы амартизация деп аталады.
Сауда мен өсімқорлық капитал қазан төнкерісінен бұрынғы кезенде
Қазақстанда да өзіндік ерекшеліктерімен біршама кең тараған.Саудагерлер
тауарды қарызға ұсынып, қарыз мал басымен есептелініп төленетін.Мысалы,
адамның бір мал басына тең қарызы болса, бір жылдан соң ол малды төлімен
бірге қайтаруға мәжбүр болған.Сауда мен өсімқорлық капитал тауар – ақша
айналымында ғана өріс алып, өндіріс саласына бармаған.Өндірістің өзі
капиталистік ұстанымдардың негізінде қайта құрылып, қоғамдық шаруашылық
терен әлеуметтік – экономикалық өзгеріске ұшырады.Мұндай жағдай ақша
капитал ретінде енді алыпсатарлық пен өсімқорлық салалардан гөрі, Маркстің
тұжырымдамасына сәйкес, негізінен, өндіріс саласында еңбекшілерді қанау
арқылы пайда түсіруге жұмсалатын болды.Капиталдың бастапқы нысаны болып
табылатын ақша капиталы – каптал құнының ақшалай өлшемдік көрінісі, сонымен
қатар ол қолда бар қаражат қоры.Маркстің теориясына сәйкес, капталдын
екінші нысаны өндіргіш капитал.Оның негізгі қызметі – қосымша құн
өндіру.Сауда капиталының міндеті – өндірілген тауарды сатып өткізу.Нақты
капитал – тұрақты бағамен көрсетілген капитал.Ол негізгі және айналым
құралдарынан тұрады.Негізгі құралдарға бірнеше өндіріс кезеңдерінде
пайдаланылатын үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар, құрал – саймандар,
аспаптар жатады, айналым құралдары өндірістін тек бәр кезеңінде ғана толық
тұтынылады немесе өңделіп өзгереді, оларға өзіндік немесе нарықтық құны
бойынша бағаланатын тауар – материалдық құндылықтар ( өндірістік босалқы
қорлар, дайын өнім т.б.), ақшалай қаражат ( дебиторлық берешек, қысқа
мерзімді қаржы салымы т.б.) жатады.Қаржы капиталы кәсіпорынның нақты К – на
меншік құқығын беретін бағалы қағаздар құнының ақшалай өлшемдік көрінісі.Ол
акцияларды иелену немесе басқадай міндеттемелер арқылы ( х банк несиесі
бойынша) кәсіпорындарды өзіне бағындырып, басқарады.Акционерлік капитал
акционерлердің салымынан құралатын, яки серіктестікке оның иелірі салым
түрінде толық пайдалануға беретін берген барлық қаражат.
Капиталдың органикалық құрылысы – құн тұрғысынан өндіріс құралдары
көлемі мен өндіріс үрдісіне салынған еңбек арасындағы
қатынастар.Сәйкесінше, бұл тұрақты және айнымалы капитал арасындағы
қатынастар.Маркстың талдауындағы осыған жақын ұғым – капиталдың техникалық
құрылымы ( машиналар мен зауыттардың еңбекке қатынасы ), шамамен қарапайым
болып табылатын сиақты, бірақ шын мәнінде өлшемге келмейді.
1.2 Негізгі капитал: жалпы түсінік, өндірістік процесс.
Кәсіпорынның бірқалыпты функционалды жұмыс істеуі, ен алдымен, қолда
бар керекті еңбек құралдары мен көздерінің болуымен тығыз
байланысты.Осындай құралдардың көзі ретінде негізгі қорларды жатқызуға
болады.Өнеркәсіптік кәсіпорынның өндірістік үрдісінің үзіліссіз жүзеге
асырылуы тек қана негізгі капитал іс жүзінде ықпалыменен болады.
Негізгі капитал – өндіріс процесіне бірнеше рет қатысатын, өзінің
бастапқы құнын сақтай отырып, дайын өнімге біртіндеп ауыстыратын өндірістік
қорлардың бір бөлігі.
Экономикалық әдебиеттерде негізгі өндірістік капиталдың
анықтамаларының бірнеше түрлері көрсетіледі.Сонын ішінде кенінен тараған
нұсқаларын ұсынуға болады: Кәсіпорынның негізгі өндірістік капиталы – еңбек
құралдарының құндылық белгісі.Негізгі капиталдың басты белгісі сыртқы
нысанын өзгертпейді және өнімге өзінің құнын біртіндеп ауыстырады:
өндірістік циклдардың қатарының өтуімен немесе бөліктермен, тозу мөлшеріне
қарай ауыстырады.Кәсіпорынның негізгі өндірістік капиталы – бұл еңбек
құралдары болып табылады, олар көптеген өндірістік циклдарда қатысады,
өздерінің натуралды нысанын сақтай отырып, тозу көлеміне қарай дайын өнімге
құнын біртіндеп ауыстырады.
Негізгі капитал – еңбек құралдарының құндылық сипаты болып
табылады.Негізгі құралдардың басты белгісі оның өз құнын дайын өнімге
біртіндеп көшіру, яғни өндірістік циклдардың қатарлы ағымы мен тозу
көлеміне байланысты.
Негізгі капитал – кәсіпорынның өндірістік материалдық – техникалық
базасы болып табылады.Олардың көлемң кәсіпорынның өндірістік қуаты мен
еңбектік техникамен қарулану деңгейіне байланысты болады.Өндірістік
үдеріске қатысу дәрежесіне, қолданып жүрген топтастыруына қарай негізгі
қорлардың құрамына өңдірістік және өндірістік емес объектілер кіреді.
Өндірістік бағыттағы негізгі қорларға:
- Өнеркәсіп
- Құрылыс
- Ауыл шаруашылығы
- Автомобиль – көлігі
- Байланыс
- Сауда
- Ғимараттар
- Құрылыстар
- Машиналар
- Жабдықтар мен басқа да еңбек құралдары жатады.
Олар өндіріс процесіне ұзақ уақыт қатысады.Өндіріс емес қорларға:
- Тұрғын үй
- Коммуналдық шаруашылық
- Денсаулық сақтау
- Білім беру
- Мәдениет
- Спорт салаларына бөлінеді
Олар өндірістік процеске тікелей қатыспайды, бірақ олар жұмысшы күшін
ұдайы өндіруге қажетті жағдай жасай отырып, оның нәтижесіне жанама әсер
етеді [ 6, 43б ]
Өндіріс процесіне қатысу дәрежесінде негізгі қорлар активтік және
пассивтік болып бөлінеді.
Актив бөлігі ( машиналар, құрал – жабдықтар ) тікелей өндіріске,
өнімнің ( қызмет, жұмыс ) мөлшері мен сапасына ықпал етеді.Пассив бөлігі
негізгі қордың ғимарат, құрылыс және өндірістік процеске қажетті жақтарын
құрап, жағдай жасайды. [ 7,25б ]
Негізгі капитал алдына қойған мақсаты мен атқаратын қызметіне қарай
мына топтардан тұрады:
- Үйлер
- Ғимараттар
- Өткізбелік тетіктер
- Күш машиналары
- Жұмыс машиналары мен жабдықтар
- Есептеуіш техникалары және олардың бағдарламалық құралдары
- Тасымалдау құралдары
- Құрал – саймандар мен жабдықтар
- Өндірістік және шаруашылық құрал – жабдықтары
- Өнім және жұмыс малдары
- Көпжылдық өсімдіктер мен көшеттер
- Кәсіпорындардың, мекемелердің меншігіндегі жер телімдері және басқа да
негізгі қорлар деп бөлінеді.
Басқа негізгі капиталдың құрамына техникалық кітапханалар, өрт
сөндіретін шаруашылық құралдары және т.б. кіреді.
Кәсіпорын негізгі өндірістік қорлар бойынша шаруашылық айналым жүргізу
үшін мынадай сатылардан тұрады:
- Негізгі қордың тозуы
- Амортизация
- Негізгі қордың толық қалпына келтіру үшін жинақталған қаражаттар
- Капитал салымдарын жүзеге асыру жолдары
Кәсіпорынның және басқа да әр түрлі салалардың негізгі қор құрылымы
мынадай факторлармен анықталады:
- Өндірілген өнімнің көлемі мен сипаты
- Өндірістің техникалық деңгейі
- Мамандандыру және т.б.
Амортизация – негізгі қорлардың құнын олардың көмегімен өндіретін
тауарлар мен көрсетілген қызметтер есебінен біртіндеп толтыру.Негізгі
қорлар өндірістік процесте:
- Натуралды
- Ақшалай нысанда зерделеді
Натуралды нысандағы құралдардың есебі:
- Негізгі қорлардың техникалық құрамын
- Кәсіпорынның өндірістік қуаттылығын
- Құрал – жабдықтарды пайдалану дәрежесін
- Басқа да мақсаттарды анықтау үшін қажеттілік
Негізгі қордың ақшалай нысандағы есебі;
- Негізгі қордың жалпы мөлшерін, динамикасын, құрылымын;
- Амортизациялық аударымдардың есебін
- Дайын өнімді тасымалдау құнын
- Капитал салымдарының және инвестицияның экономикалық тиімділігін
анықтайтын қажеттілік. [ 10. 156, ]
Негізгі қорларға жататын негізгі құралдар пайдалану дәрежесіне қарай
келесі негіздемелерге бөлінеді:
- Пайдалану түріне
- Запасты ( резервті ) құру түріне
- Құрастыру, құрылу кезеңдеріне, қайта құрастыру, модернизация және
бөлшекті ликвидация кезеңдеріне қарай бөледі.
Объектілерге құқықтық иемдену тәуелділігіне қарай негізгі құралдар
былайша жіктеледі:
- Меншіктік құқығы негізінде ұйымға жататын негізгі құралдар объктілері
( соның ішінде жалға өткізілгендер );
- Шаруашылық жүргізу немесе басқарудың меншіктік құқығы негізінде
ұйымның қарамағындағы негізгі құралдар объектілері;
- Ұйымнан жалға алынған негізгі құралдар объктілері. [ 11, 137б ]
Кәсіпорынның өндірістік тиімділігі нарықтық экономиканың негізгі
категорияларының бірі болып табылады.Өндірістік экономикалық тиімділігі бұл
екі өлшемнің жалпы түрдегі өндірістің сандық көрсеткіштердің қарым –
қатынасы, яғни шаруашылық өндіріс нәтижелері және өндіріс шығындары.Өндіріс
тиімділігін есептеп шығару үшін кәсіпорын экономикасында келесі
формулаларды қолданады:
Негізгі капитал рентабельділігі:
Рнк = 100% ( 1 )
Мұнда П – таза пайда; Кн – негізгі капитал.
Рентабельділікті реттеудің экономикалық әдістемелерге капитал
рентабельділігі, өнімі рентабельділігі, активтердің рентабельділігі ( қор
қайтарымы) жатады.
Өзіндік капитал рентабельділігі:
Рк = 100% ( 2 )
Мұнда: К – өзіндік капитал.
Жалпы рентабельділік пайданың негізгі өндірістік және айналым
қорларының орта жылдық құнына қатынасын есептеледі:
Жалпы рентабельділік:
Рж = ( 3 )
Мұнда Пб – баланстық пайда, яғни қызмет түрлері бойынша кәсіпорын
байланысындағы пайданың жалпы сомасы; НӨҚ және АӨҚ – негізгі өндірістік
және айналым қорларының орта жылдық құны. [ 12, 149б ]
Кәсіпорынның негізгі қорларының тиімділігін көтеру барысында қорлардың
қорқайтарымы көрсеткіштерін есептейді.
Қор қайтарымы:
Ф = ( 4 )
Мұнда: Q – өндірілген өнім көлемі ( ақшалай түрінде ); Ф орт. –
негізгі өндірістік қордың орташа жылдық құны.Бұл формула негізгі өндірістік
қорларды пайдалану деңгейін талдау үшін пайдаланылады.Ол өндірім мен еңбек
қордың жарақтанғандығының арасындағы өзара байланысты көрсетеді.Егер де
еңбек қоры жарақтағанға қарағанда өндірімнің қарқыны өте жоғары өсетін
болса, онда бұл өте оңды нүсқа болып есептеледі.Өйткені, осы жағдайда ғана
өндірістің тиімділігі ең жоғары дәрежеге жетеді.Қор қайтарымының қарсы
көрсеткіші – өнімнің қор сиымдылығы ( Фс).Бұл өнімнің өлшеміне шаққандағы
негізгі қордың құнын сипаттайды ( теңге ).
Қор сиымдылығы:
Фс = ( 5 )
Қор қайтарымы көрсеткішінің артуы және өнімнің қор сыйымдылығының
төмендеуі негізгі қорларды пайдалануды жақсартатын немесе керісінше
көрсетеді.Негізгі қорларды пайдаланудың тиімділігің арттыру үшін олардың
жүктеме деңгейлерін, әсіресе олардың автивтік бөлігін арттыру, қорларды
жанарту, үдемелі жабдықтарды, қазіргі технологияны, білікті қызметкерлерді
пайдалану тиіс.Сонымен бірге негізгі қорлардың қандай деңгейде
пайдаланатының, жалпы және жеке көрсеткіштер арқылы есептеп шығаруға,
өзгерістердің пайда болу себептерін зерделеуге, өнім өндірісінің көлеміне,
басқа көрсеткіштерге негізгі қорлардың қаншалықты ықпал ететіндігін
есептеуге,кәсіпорынның және құрал – жабдықтардың өндірістік қуаттығын
пайдалану дәрежесін зерттеуге, негізгі құралдардың тиімді пайдалану
резервтерін шығаруға экономикалық талдаулардың тиімділігі зор.Талдау жасау
әдетте негізгі қорлардың көлеміне, олардың динамикасы мен құрылымын
зерттеуден басталады.Біз айтып кеткендей, қорлар өндірістік және өндірістік
емес болып бөлінеді.Кәсіпорындағы өндіріс тиімділігін жоғарлатудың негізгі
факторларының бірі – негізгі қорлармен қамтамасыз етілуі, олардың керекті
мөлшерде, ассортиментте және толықтай пайдалануды күтіледі.Кәсіпорынның
өндірістік қуатын өндірістік қорлар анықтайды, әсіресе, белсенді бөлігін
және енжар бөлігін де ерекшелеу керек.Сонымен бірге бөлек топтарды өзіндік
қызметі бойынша ( өндірістік бағыттағы ғимарат, қоймалар, жұмыс машиналары
мен күш машиналары, жабдықтар, өлшеуіш приборлар мен құралдар, көлік
құралдары т.б. ) бөліп көрсетеді.Мұндай детализация құрылымды
оптимизациялау негізінде пайдалану тиімділігін жоғарлату резервтерін шғарып
көрсетуге қажет болды.Келесі талдау жасаудың қадамы – кәсіпорынның негізгі
өндірістік қорлармен қамтамасыз етілуі зерттеледі.Машиналардың кейбір
түрлерімен, механизмдермен, құрал – жабдықтармен, ғимараттармен қамтамасыз
етілуі өнім өндірісінің нақты көрсеткішінің және жоспарлы көрсеткішінің
салыстыру қажеттігімен орындалады.Келесі формулада кәсіпорынның қормен
қамтылуын есептеуге болады.
Қормен қамтылу:
Ф орт = ( 6 )
Мұнда Sөнд – өндірістік алаң ауданы, гақормен қарулануы және
техникалық қарулануы кәсіпорынның негізгі өндірістік қорларының деңгейінің,
жалпы өнімі көрсеткіштері қамтамасыз етілуі еңбектің қормен қарулануы мен
техникалық қарулануы болып табылады.Жалпы еңбектің қормен қарулануы орташа
жылдық өндірістік қорлардың құндылығының ең көп ауысымындағы орта тізімдік
жұмысшылар санына қатынасы болып есептелінеді.
Еңбектің техникалық қарулану деңгейі өндірістік жабдықтардың ен көп
ауысымдағы орта тізімдік жұмысшылар санының қатынасымен анықталады.Оның өсу
қадамы еңбектің өнімділігінің жоғарылауымен сәйкес болады.Еңбек
өнімділігінің өсімі еңбектің техникалық қарулануымен салыстырғанда
ілгерілеу қозғалуы кәсіпорын үшін тиімді болып есептеледі.
Қормен қарулануы:
Ф орт. = ( 7 )
Мұнда: Ж өөп – өнеркәсіптік – өндірістік персоналдардың саны.Негізгі
өндірістік қорларды пайдалану тиімділігін жоғарылатуға бағытталған нақты
жобаларды жасап шығаруды ұйымдастыру үшін соңғы жылдарда қандай деңгейде
пайдаланғаны туралы толық талдаулар жасалуы қажеттілігін туғызады.Осы үрдіс
кезеңінде өндірістік қорларды пайдаланудағы кемшіліктерді тауып, оларды
шешу жолдарын анықтау қажеттілігі пайда болды.Келесі формулада
кәсіпорындардың негізгі қорларды тиімді пайдалану барысында интенсивті
коэффициентін есептеп шығарады.
Интенсивті коэффициент:
К инт = ( 8 )
Мұнда: Ө ф және Ө м – құрал – жабдықтардың фактілі және мөлшерлі
өнімділігі.Келесі формуламызға қарап, кәсіпорынның негізгі қорларды
пайдалануда өндіретін өнімнің санына, көлеміне байланысты экстенсивті
коэффициенті қолданылады.
Экстенсивті коэффициент:
К экс = ( 9 )
К экс = ( 10 )
Мұнда: Т ф – құрал-жабдықтың фактілі жұмыс істеу уақытының қоры; Т к және Т
п – құрал-жабдықтың календарлы және жоспарлы ( тиімді ) жұмыс істеу
уақытының қоры.
Кәсіпорынның интенсивті және экстенсивті коэффициенттерімен есептелген
нәтижелерін келесі формуланы пайдаланып, интегралды коэффициентті шығара
аламыз. Интеграды коэффициент:
К и = орт. ( 11 )
Талдау жасау барысында негізгі қорлардың құрамы мен құрылымы
анықталып, олардың тозу деңгейін, пайдалану тиімділігін ашып көрсетіледі.
Негізгі өндірістік қорлардың нәтижелілігін арттырудың аса маңызды
факторының бірі – жабдықтардың пайдалануын жақсарту. Ол үшін олардың
жұмыссыз тұрып қалуын азайту , ауыстыру коэффициентін көбейту жолымен қол
жетеді [ 12, 197б ].
Негізгі қорларды пайдалану мерзімі ( қызмет ету мерзімі ) өндірістік
процесс барысында техникалық прогресс жағынан да, негізгі қорлардың жаңа
түрлерін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz