Мемлекеттік басқарудың теориялық-әдістемелік негіздері туралы ақпарат

Пән: Мемлекеттік басқару
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 67 бет
Таңдаулыға:

Топтар мен жіктерге әлеуметтік бөліну және оларға тән қарама - қайшы мүдделер мен қайшылыққа толы өзара қарым - қатынастар мемлекеттің саяси функциясына - қоғамдық және әлеуметтік қатынастарды реттеуге деген қажеттілікті туғызды. Мемлекеттік аппаратта ерекше дәрежелі топтар шоғырланғандықтан әлеуметтік реттеу функциясы негізінен осы топтардың халықтың қалған бөлігіне үстемдік орнатуын қамтамасыз етіп отырды. Осы функцияны орындау сәтінен бастап мемлекет саяси институтқа айналады.

Қоғам мүшелерінің жүріс-тұрысының, тәртібінің жалпы ережелерін бекіту және қатаң сақтау, сондай-ақ қоғамға қажетті қызмет түрлерін (өндірістік сауда және т. б) ұйымдастыру мен реттеу мемлекеттің пайда болу мен даму кезеңінен бергі негізгі міндеті болып табылады. Аталған қауымдастықтың аумағын корғау функциясын да үнемі мемлекет атқарып отырған.

Мемлекеттік басқару саяси бірлестікке біріккен адамдардың ортақ ерік - мүддесін білдіретін орталықтандырылған билік арқылы жүзеге асты. Халық сайлайтын немесе билікті мұрагерлікпен алатын беделді тұлғалар тобы тікелей билікке ие болды.

Бүгінгі таңда аталған факторлардың ешқайсысы да ұтымды басқарудың занды негізі (детерминанта) ретінде өз мәнін жоғалтқан емес. Керісінше, олар күрделене түсуде. Қоғамның көптеген басқа да объективті қажеттіліктері қалыптасты, ал ол қажеттіліктерді кез-келген мемлекет тек адамдардың біріккен қызметі мен қоғамдық қатынастардың жаңа түрлерін және формаларын саналы түрде ұйымдастыру мен басқару арқылы қанағаттандыра алады. Осыған орай ғылым мен техника саласындағы, ақпараттар жүйесіндегі жаңалықтар бірінші кезекте адамның қауіпсіздігін, оның өмір сүру ортасын сақтау мәселесін алға тартып отырғанын айта кеткен жөн. Қоғамның жаңа өндірістік-техникалық және экономикалық базисі әлеуметтік құрылымның, қоғамдық еңбек бөлінісінің, әлеуметтік институттардың, адамдар қажеттіліктерінің мазмұны мен құрылымының, олардың арасындағы байланыстың сапалы түрғыдан өзгеруіне себеп болды, жаңа қарама-қайшылықтар мен қақтығыстар туғызды. XX ғасырдың екінші жартысы мемлекеттердің адам құқығы мен бостандықтарын қорғау мәселелерін шешуге басты назар аударып, әлемнің көптеген елдерінде демократиялық режимдердің орнығуы мен даму кезеңі болып табылады.

Әрбір ел үшін аталған мәселелердің белгілі тарихи кезеңмен байланысты өзіндік ерекшелікгері болады. Егер басқарушы күштер өз қызметтерінде жалпы даму заңдылықтарын білуді басшылыққа алуға қабілеттілік танытпаса, сондай-ақ өздері басқарып отырған халықтың жағдайын, даму деңгейін, дәстүрін, оның үміттерін ескермесе онда қоғамды басқару өзінің алдына қойған міндеттерін толық атқара алмайды.

Қазақстан Республикасының мемлекеттік басқару жүйесін жаңғыртуын іске асыру Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіру саласында қоғамның қажеттіліктерін, жеке және заңды тұлғалардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қанағаттандыру деңгейін арттыруға бағытталған бірыңғай, сындарлы саясат жүргізуді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Тәуелсіздік алған сәттен бастап Қазақстанда жүргізілген мемлекеттік басқару реформаларының қорытындылары талданады, ағымдағы ахуалды талдау нәтижесінде түйінді проблемалар айқындалды, мемлекеттік басқару жүйесін жаңғыртудың негізгі бағыттары және оны іске асыру тетігі белгіленген.

Нарықтық қатынастар өрісінің кеңеюі мен институционалдық сипаттағы өзгерістер мемлекеттік басқару стилі мен жүйесін жетілдіруді және оның тиімділігін арттыруды талап етеді. Сондықтан Қазақстан Республикасындағы нарықтық қатынастардың қалыптасу жағдайындағы мемлекеттік басқарудың күрделілігін анықтау қазіргі басқарудың алғышарттарының бірі болып табылады. Аталған мәселенің өзектілігіне мемлекеттік органдардың алдындағы міндеттерінің күрделілігі мен көлемінің көбеюі, шаруашылық субъектілерінің және әртүрлі меншік формаларының үнемі көбейіп отыруы, ұйымдастырушылық-басқарушылық қатынастарының күрделену факторлары жатады. Бүкіл мемлекеттік басқарудың тиімділігі мемлекеттік органдардың өзара байланыстарының жүзеге асырылуынан, олардың міндеттерінің, ұйымдастыру әдістері мен формаларының дұрыс анықталуымен тікелей байланысты.

Дипломдық жұмысымда мемлекеттік және жергілікті басқару теориясы туралы М. Вебер, Нерсесянц B. C. А. Файоль, Г. Эмерсон, Ф. Тейлор, Г. Форд экономистердің зерттеулеріне және нарықтық қатынастардағы мемлекеттік басқару мен реттеу туралы А. М. Еабашкина, А. Р. Батчаева, Н. И. Глазунова, А. Навой, А. Нешита, С. О. Рогова, Н. Х. Сабитованың зерттеу жұмыстарына сүйеніп жаздым.

Жалпы дипломдық жұмыстың мақсаты мемлекеттік басқарудың құралдары арқылы нарықтық тәсілдемелерін айқындау.

Дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлімнен және оның бөлімшелерінен, қорытындынан тұрады.

Бірінші бөлімде мемлекеттік басқарудың теориялық астарлары қарастырылады. Екінші бөлімде мемлекеттік басқаруға қатысты нарықтық тәсілдемелердің ерекшеліктері айқындалады. Үшінші бөлімде мемлекеттік басқару жүйесін жаңғырту жолдарын қарастырылады.

Дипломдық жұмысты жазу барысында әдістемелік негіз болып отандық және шетелдік экономистердің бюджетті зерттеу бойынша еңбектер, нормативтік құқықтық актілер мен заңдар әдебиеттер, мақалалар мен статистикалық мәліметтер табылады.

1 МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Мемлекеттік басқарудың теориялық астары

Мемлекет қоғамның ажырағысыз бөлігі болғандықтан барлық дерлік гуманитарлық ғылымдар мемлекеттік басқару мәселелерін қарастырады. Сол сияқты мемлекеттік басқару ісінде де және ол туралы ғылымды қалыптастыру процесінде де басқа да гуманитарлық емес ғылымдардың әдістері мен мәліметтері қолданылады. Бірақ ғылымның әр саласы мемлекеттік басқару мәселесін өзінің зерттеу тұрғысынан қарастырады. Атап айтқанда мемлекет қызметін мемлекет және құқық теориясы, саясаттану, әлеуметтану, философия және тағы басқа көіптеген ғылыми пәндер зерттейді.

Философия - табиғат, коғам және адам ойының дамуының жалпы зандылықтарын аша отырып, мемлекетті, мемлекеттік басқаруды қарастырғанда оның мүмкіндіктері мен шегін, объективті және субъективті жақтарын қарастырады.

Әлеуметтану - қоғамдағы мемлекеттің рөлін және соған орай мемлекетгік басқаруды халықгың әр түрлі әлеуметтік, кәсіби және басқа да топтарымен өзара байланыста және қарым-қатынаста қарастырады.

Саясаттану - мемлекетті ерекше саяси институт ретінде, ең алдымен мемлекеттік басқарудың орнын көрсету тұрғысынан қарастырады.

Экономикалық теория - мемлекеттік басқарудың рөлін экономикамен байланыста қарастырады. Ал мемлекеттік басқару теориясы мемлекеттік басқарудың мәні мен проблемаларын, оның заңдарын, қағидаларын, нысандары мен әдістерін, сондай-ақ мемлекеттік басқарудың объектілері мен субъектілерінің ерекшеліктерін қарастырады.

Аталған ғылымның зерттеу саласы мемлекет, саясат, мемлекеттік басқару, билік сияқты негізгі түсініктерді қамтиды. Осы пәннің негізі саналатын концепция саясаттың, құқықтың, басқару мен биліктің өзара байланысынан туындайды. Басқару арқылы билік жүзеге асырылады, ол құқыққа және саясатқа сүйенеді.

Мемлекеттің әлеуметтік басқару саласындағы қызметі қоғамдық қатынастар мен адамдардың іс-әрекетін құқықтық реттеумен байланысты. Осыдан мемлекеттік басқарудың зандық аспектісі туындайды. Бұл мағынада ол білімнің саяси-зандық саласы ретінде сипатгалуы мүмкін.

Сондай-ақ жоғарыда айтылғандай мемлекеттік басқару мемлекеттің тұтас қоғамға жалпы ықпалы және де оның әлеуметтік жүйенің әр түрлі элементтерімен өзара әрекеті қарастырылатындықтан, бұл әлеуметтік ғылым. Осыларға орай мемлекеттік басқару теориясы - саяси-құқықтық және әлеуметтік ғылым.

Сонымен, мемлекеттік басқару теориясының мазмұны - қоғамды басқару институты ретіндегі мемлекеттің маңызды функцияларын, оларды жүзеге асырудың зандылықтары мен қағидаларын оқып-үйрену, басқарудың негізі ретіндегі мемлекеттік саясатты ғылыми негіздеу.

Мемлекеттік басқару теориясының пәні - қоғамды басқарудың саяси-құқықтық институты ретіндегі мемлекеттік билік органдарының қызметін және қалыптасатын саяси-құқықтық, әлеуметгік қарым-қатынастарды талдау болып табылады. Сондықтан біз оны кешенді ғылым деп қарастырамыз. Оған келесідей ұғымдарды жатқызамыз: мемлекеттің негізгі функциясы ретінде басқаруды сипаттайтын жалпы ұғымдар: мемлекеттік басқару, басқару субъектісі ретіндегі мемлекет (мемлекеттік орган, аппарат, мекеме), мемлекеттік басқару объектісі (әлеуметтік топтар, қоғамдық процестер, әлеуметтік институттар) ; мемлекеттік билік (саяси, әкімшілік, экономикалық және т. б. ) ; басқарушылық қызмет (саяси жетекшілік, әкімшілік басқару, нормативті-құқықтық реттеу) ; басқарудағы қатынастар (ұйымдық-экономикалық, әлеуметтік-саяси, нормативтік-құқықтық) [1, б. 45] .

Атқарымдық қызмет процесі ретінде мемлекеттік басқаруды бейнелейтін ұғымдар: мемлекеттік басқару қызметі, басқару заңдылығы мен қағидалары, басқару ісінің нысаны, әдістері, құралдары, стилі;

Басқару процесінің негізгі элементтері мен кезеңдерін бейнелейтін ұғымдар: мақсатты тұжырымдау, саяси стратегия, мемлекеттік шешімдер мен қабылданған шешімдер;

Басқару қызметі мен қатынастардың қозғаушы күйлерін және оларды шектейтін факторларды сипаттайтын ұғымдар: ұлттық-мемлекеттік мүдделер, әлеуметтік топтар, саяси мүдделер, жалпы үлттық және топтық құндылықтар;

Тұтастай мемлекеттік басқаруды сипаттайтын ұғымдар: мемлекеттік билік (үш тармақ), басқару мен билік субъектілерінің деңгейі; билікті орталықтандыру және орталықтан сыздандыру және басқару;

Мемлекеттік басқару жүзеге асырылатын сыртқы ортаны
сипаттайтын ұғымдар: әлеуметтік, саяси, құқықтық, экономикалық және басқа кеңістіктер.

Мемлекеттік басқару теориясында философиялық-әлеуметтік және басқа жалпытеориялық түсініктер, ең алдымен әлеуметтік басқару ғылымының түсініктері қолданылады. Ғылыми әдебиеттерде басқару әр түрлі белгілері бойынша бірнеше түрге бөлінеді: қоғамдық өмірдегі салаларға байланысты: тұтас қоғамды басқару, экономикалық басқару, әлеуметтік басқару, саяси басқару, рухани-идеологиялық басқару.

Қоғамдық қатынастардың құрылымына байланысты: қоғамның экономикалық (тұтынушылар мен өндірушілер арасындағы байланыс), әлеуметтік (білім беру, денсаулық сақтау салаларының қызметін пайдалану барысында туындайтын қатынастар), саяси және рухани дамуын басқару.

Басқарудың қоғамдық құбылыстарды қамту көлемі мен сипатына байланысты: қоғамды басқару, мемлекетті басқару, ұлттық экономиканың өрістері мен салаларын басқару, кәсіпорын, ұйымдарды, фирмаларды басқару және т. б.

Мемлекеттік басқарудың өзіне ғана тән ерекшеліктері оны басқа басқару түрлерінен ерекшелеп тұрады. Ондай ерекшеліктер үшеу. Мемлекеттік басқаруда, осы аталған басқару түрін жүзеге асыратын оның субъектісі - мемлекет. Мемлекет анықтамаларының айырмашылығына және оның көп қырынан көрініс табуына қарамастан барлық зерттеуші-ғалымдар бір ауыздан онда шоғырланған билік күшін атап өтеді. Мысалы М. Вебер: «Мемлекет дегеніміз адамдардың легитимді күш қолдану арқылы екінші бір адамдарға үстемдік етуі» - деп жазған. Қоғамда адамдардың тәртібінің дұрыс болуын қамтамасыз ететін және оған мәжбүрлеу арқылы қол жеткізетін мемлекеттік құрылым туралы пікір қалыптасты. Қазіргі заманғы философиялық энциклопедияда мемлекет «адамдардың біріккен іс-әрекеттерінің нәтижесінде, үкімет қызметінің нәтижесінде үнемі өзгеріп отыратын, қандай да бір салада қоғамдық істерді тәртіпке келтіретін үстемдік ету құрылымы ретінде түсіндіріледі». Осыдан мемлекеттің мемлекет болып табылатындығы да, оның қоғамдық құрылымдардан айырмашылығы да сол, онда адамдарға қатысты мемлекеттік билік шоғырланған және ол қоғамда жүзеге асады. Ал билік өзара байланысты білдіреді, оның процесі кезінде адамдар материалдық, ақпараттық және басқа себептермен өз еріктерімен немесе күш қолдану арқылы басқалардың үстемдігін, сондай-ақ мақсатты нормативті нұсқауларды мойындайды, солардың талаптарына сай іс-әрекеттер жасайды, өз өмірлерін құрады. Мысалы: отбасында да, адамдар тобында, ұжымда, сол сияқты салт-дәстүрде, қоғамдық пікірде де билік болады, бірақ бұның бәрін біз мемлекеттік басқарумен салыстыра алмаймыз. Өйткені мемлекеттік билік құқыққа негізделген, ал оны жүзеге асыру күштеу құралдарына ие болып отырған мемлекеттік аппарат күшінде. Сондықтан мемлекеттік басқаруда оның басқарушылық әсері мемлекеттік билікке сүйенеді және сол арқылы қамтамасыз етіледі. Ал бұл жәй тілек, ниет, ұран емес, керісінше басқару мақсаттарына, ондағы ұйымдастырушылық серпілістерге және бекітілген реттеушілік нормаларға сөзсіз қол жеткізуге, жүзеге асыруға, орындауға бағыттайтын күштеп көндіру механизмі. Осыдан мемлекет қандай, оның мақсаты не және сол мақсаттарға қалай қол жеткізу керек деген тағы басқа көптеген тарихи мәнге ие болатын, шешімін табу адамзатты өзінің даму кезеңінен бастап толғандырып жүрген мәселелер туындайды [2, б. 41] .

Мемлекеттік басқарудың екінші ерекшелігі оның барлық қоғамға, тіпті одан тыс, мемлекетгің халықаралық саясатын жүргізу шеңберінде басқа адамдардың қоғамына таралуы. Көп жағдайда бұл тезис мемлекет адамдардың барлық іс-әрекеттеріне араласады, олардың өзара қарым-қатынастарын басқарады деген сияқты түсінбеушіліктер тудырады. Тек тоталитарлық мемлекет қана осыған ұқсас істерді жасауға тырысты, оның өзінде де қоғамға мүлтіксіз бақылау орнатуға мүмкіндік болмағандықтан оны жүзеге асыра алмады. Қоғамда әрқашанда аз да болса еркіндік болады. Мемлекет пен қоғамның өзара байланысының қалыпты варианты адамдардың қоғамдық іс-әрекетгеріне еркіндік, өзін-өзі басқару, дербестік тән екендігін көрсетеді. Бірақ осы еркіндіктің, дербестіктің, өзін-өзі басқарудың шегі қоғамдық институттармен қатар мемлекетпен де анықталады. Тек мемлекет қана адамдардың қоғам өмірінің барлық саласындағы іс-әрекетінің негізгі жалпы ережелерін зандар арқылы белгілейді және оларды қатаң сақтауды өзінің билік күшімен қамтамасыз етеді. Көп жағдайда мемлекет міндетті түрде еркіндікке қарсы тұрады және басқару тек қана шектеулер, тыйым салу, жазалау алып келеді деп саналады. Және мемлекет қоғамдық процестерді неғұрлым аз басқарса, қоғам мемлекеттен еркін болса, соғұрлым адамдарға да жақсы болады және қоғамдық проблемалар тез шешімін табады деп саналады. Алайда үлкен тәжірибе «әділдік» заң арқылы, идеалды заң негізінде, құқық негізінде жүзеге асу керек деген қорытынды жасалынған. Адамның еркіндігі оның өзі өмір сүріп жатқан мемлекетте қабылданған зандар іс жүзіне асырылған кезеңнен басталады. Сонымен, қоғам, адамдар мемлекетке қарсы күрес жүргізбей, құқықтық-демократиялық мемлекет үшін күресуі қажет. Еркіндікке мемлекетпен бірге, соның көмегімен қол жеткізген жөн. «Мемлекеттік басқарудың барлық қоғамға таралу» проблемасы мемлекеттің қоғамның қандай да бір саласынан «кетуімен», саланы басқаруды тоқтатуымен, кез келген процестерді ұйымдастырудан бас тартумен шектелмейді. Бәрі де қоғамның даму жағдайымен, оның өзін-өзі объективті реттеуіне және басқаруына, адамдардың нақты тәртіптеріне байланысты. Оның үстіне қоғамның әрбір саласы мен адамдарды тәртіпке келтіру, ерік пен іс-әрекет бостандығы қатаң сақтай алатындығымен тікелей байланысты. Болашақта да мемлекеттік басқару өзінің бүкіл қоғамға әсер ету қасиетін сақтай алады деп ұйғаруға негіз бар. Бірақ оның әсерінің ауқымы, терең тамыр жаю, сипаты мен мазмұны бүкіл қоғамның даму жағдайына қарай үнемі өзгеріп отырады. Сонымен бірге ол өзінің ұйымдастырушылық, реттеушілік және мақсатты бағытталған әсерін тигізетін процестермен, құбылыстармен, қатынастармен өзара байланыста болуға бейім.

Мемлекеттік басқарудың өзіне тән үшінші ерекшелігі. Мемлекет күрделі және көпқырлы қоғамдық құбылыс бола отырып және басқару субъектісі ретінде басқаруға жүйелілік сипат береді. Басқарудың басқа түрлеріне қарағанда мемлекеттік басқару бұл ерекшелігінсіз жүзеге аспайды. Онда милллионд аған адам, көптеген мемлекеттік органдар және басқа құрылымдар, ал құрылымдарда лауазымды тұлғалар жұмылдырылған. Мемлекеттік басқаруда әр түрлі материалдық, қаржылық және интеллектуалдық ресурстар мен ауқымды ақпараттар қолданылады. Ол басқарушылық шешімдер мен ұйымдастырушылық амалдардан түрады. Егер әрбір лауазымды тұлға өзінің қызметін Крылов мысалындағыдай «ақку, шортан, шаян» құсап атқарса, осындай басқарудың нәтижесінде қоғамда қандай бейберекет орнайтынын елестету қиын емес. Сол себепті мемлекетгік басқару үшін жүйелілік ерекшелігі үлкен мәнге ие болады. Осы ерекшелік кана оған қажетгі келісімділікті, үйлесімділікті, белгілі мақсаткерлікті, тиімділікті береді [3, б. 12] .

Сонымен қорыта айтқанда мемлекеттік басқаруды былай деп анықтауға болады: мемлекеттік басқару - бұл мемлекеттің адамдардың қоғамдық іс-әрекеттерін тәртіпке келтіру, сақтау немесе қайта құру мақсатында өзінің билік күшіне сүйене отырып практикалық, ұйымдастырушылық және реттеушілік әсері. Әрине, күрделі қоғамдық құбылыстың кез-келген анықтамасы шартты сипатқа ие және шектеулі болады, себебі берілген сипаттамаларға кейбір элементтердің енбей қалуы мүмкін. Мемлекеттік басқарудың ұсынылып отырған анықтамасының ерекшелігі оның жүйелі ұйымдасқан субъект ретінде басқарушы әсерді қабылдайтын адамдардың қоғамдық өмірін, мемлекет пен қоғамды байланыстыратын басқару әсерін біріктіруінде. Ол өз кезегінде мемлекеттік басқаруға әр қырынан теориялық сипаттамалар беруге, дұрыс түсінуге және тәжірибе жүзінде қолдануға мүмкіндік береді.

Қазіргі заманғы мемлекеттер бір-бірінен айтарлықтай ерекшеленеді. Бұл айырмашылықтар өзіндік мәнге ие бола отырып, мемлекетті басқаруда көрініс табады. Сондықтан мемлекеттерді бір-бірінен ажырататын негізгі белгілерді қарастыру қажет. Аристотельдің жіктемесі бойынша мемлекеттер билік күшінің бастауы мен егеменді иесі (яғни дербес, тәуелсіз және жоғары) бойынша монархиялық, аристократиялық және демократиялық болып бөлінеді. Монархиялық мемлекетте жоғары билік мұрагерлік жолмен немесе туысқандық құқығымен, кейде сайлау жолымен алатын бір адамның-монархтың қолында шоғырланады. Қоғам мен мемлекет дамуының қазіргі кезеңінде монархиялардың екі түрі қалыптасқан: дуалистік және парламенттік. Олар белгілі бір деңгейде мемлекеттердің тұрпатына, олардың пайда болуы мен қызмет ету жағдайларына тәуелді.

Дуалистік монархияга тән ерекшелік - бұл монарх пен парламенттің арасында мемлекеттік биліктің ресми-құқықтық бөлінуі. Атқарушы билікті тікелей монархтың өзі жүзеге асырса, заң шығарушы билік іс жүзінде монархқа бағынатын парламенттің қолында шоғырланады. Сәйкесінше аристократиялық мемлекетте жоғары билік қоғамның элитасына, оның білімді, тәжірибелі және парасатгы өкілдеріне тиесілі деп саналады. Демократиялық мемлекетте биліктің бірден-бір бастауы - халық төменнен жоғары қарай қағидасы бойынша тікелей өз еркін білдіру арқылы мемлекеггік билікті қалыптастырады. Бүгінгі күні сақталған монархиялар әр түрлі нұсқада және қатынаста монархиялық, аристократиялық және демократиялық белгілерді үйлестірген конституциялық (заңмен шектелген) монархияларға айналған.

Элитаның ұйымдастырушылық бірігуінің (консолидациясының) күрделілігіне байланысты таза аристократиялық мемлекеттерді анықтау қиындық тудырады. Көбіне элита монархияның болмаса демократияның атын жамылып басқарды және басқарады. «Біз, халық, бекітеміз және қабылдаймыз» деп 1787 жылы АҚШ Конституциясында жазылғанмен де демократиялық мемлекеттің қадір-қасиеті мен болашағын мойындау өткен XX ғасырда жүзеге асты.

Әрбір жоғары билік тұрпатына сәйкес мемлекеттік басқаруды ұйымдастыру мен жүзеге асыру логикасы анықталатынын ескерген жөн. Басқару нысаны жоғары және жергілікті мемлекеттік органдардың құрылу және олардың арасындағы өзара қарым-қатынас тәртібін қамтитын мемлекетгі ұйымдастыру ретінде қарастырылады. Биліктің бір адаммен жүзеге асырылуына болмаса оның ұжымдық органның қолында шоғырлануына қарай басқару нысандарының айырмашылықтары бар. Осыған сәйкес бірінші жағдайда монархиялық басқару нысаны қалыптасса, екіншісіне-республикалық басқару нысаны тән.

Басқару нысаны, яғни жалпымемлекеттік билікті ұйымдастыру бойынша парламенттік және президенттік республикалар болып бөлінеді. Сонымен бірге аралас нысандары да кездеседі: жартылай президенттік республика және парламенттік монархия. Ол билікті бөлу қағидасын мойындау мен оны жүзеге асыру механизмдерінің езіндік ерекшеліктеріне байланысты. Парламенттік республикада сайланбалы заң шығарушы орган белгілі басымдыққа ие. Үкімет парламент арқылы құрылады және соның алдында есеп береді (Италия, Германия) . Премьер-министрдің лауазымы бар парламенттік монархиядағы заң шығарушы және атқарушы биліктің құрылу механизмі мен арақатынасы да осындай [4, б. 17] .

Парламенттік монархия мемлекеттік билікті жүзеге асырудың барлық саласында монархтың мәртебесінің ресми және нақты шектелуімен ерекшеленеді. Заң шығарушы билік толықтай парламентке тиесілі, ал атқарушы билік өз қызметі үшін парламенттің алдында жауапты үкіметгің қолында шоғырланады. Үкіметтің құрылуына монарх қалыптасқан дәстүрді сақтау мақсатында ғана қатысады. Ұлыбритания, Жапония, Дания, Голландия, Швеция сынды алдыңғы қатарлы елдер монархиялық мемлекеттер қатарында саналады.

Президенттік республикада заң шығарушы орган (конгресс немесе басқа атауы бар орган) және атқарушы биліктің басшысы (ол мемлекеттің де басшысы) халықпен сайланады, олар өз қызметтерінде тәуелсіз, бірақ бір-бірін тежей отырып, қоғамды билеудегі тепе-теңдікті қамтамасыз етеді (АҚШ, Аргентина, Мексика және т. б. елдер) . Бөлінген мемлекеттік билік органдарының қызметін және өзара іс-әрекетін төреші және кепілгер ретінде қамтамасыз ететін Ресейдегі, Франциядағы және басқа да елдердегі мемлекет басшылары-президентгер ерекше мәртебеге ие. Мұндай елдерде үкімет негізінен президент алдында жауап береді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.