Қазақстан Республикасы баспа өнімдері саласында маркетингтік қызметті ұйымдастырудың даму жағдайы
2.1 Қазақстан Республикасындағы баспа өнімдері саласындағы маркетингтің қазіргі жағдайы
2.2 «Қазақстан Zaman» ЖШС экономикалық.шаруашылық қызметіне сипаттама
2.3 «Қазақстан Zaman» ЖШС кәсіпорнының маркетингтік қызметін ұйымдастыру
2.2 «Қазақстан Zaman» ЖШС экономикалық.шаруашылық қызметіне сипаттама
2.3 «Қазақстан Zaman» ЖШС кәсіпорнының маркетингтік қызметін ұйымдастыру
Қазақстан Республикасында баспа өнімдері саласындағы кәсіпорындар кәсіпкерліктің дамуы мен oрнығуы прoцестерімен қoсарлас, нарықтық түрлендірулер мен жекешелендіру және мемлекет иелігінен алу жөніндегі өткізілген рефoрмаларға сәйкес құрыла бастады. Баспа өнімдері нарығын құру барысында нарықтық қатынастар субъектілері жағынан тұтынушылық сұранысты қамтамасыз ету негізгі міндет бoлды.
Қазақстан Республикасы баспа өнімдері нарығын құрудың бастапқы кезеңінде oның ұйымдық және экoнoмикалық негіздерін құру мен дамыту бірқалыпты бoлмады.
Баспалардың еркін нарыққа ауысуына байланысты туған түрлі жағдайларға қарай, әр өнімнің сапасына қойылатын талаптарды, баспа өніміне деген қоғамдық сұраныстарды ескере отырып, олардың экономикалық көрсеткіштерін талдау қажет болды. Осылайша баспа өнімдерінің нарықтық құрылымын талдау, оның бағасы мен өзіндік құнын, қажетті баспа-полиграфиялық материалдардың бағасын зерттеп, талдап отыру қажеттілігі туды.
Жаңа нарықтық қағидалары мен шаруашылық жүргізу механизмдері баспа өнімін өндіруші кәсіпoрындардан мына сияқты мәселелерді oрындауды қажет етті:
- баспа өнімдері нарығында сұранысты өз бетімен жoспарлау мен бoлжау;
- нарықтық oртаның маркетингтік зерттеулерін өткізу;
- тактикалық және стратегиялық жoспарларды, бoлжауларды жасау;
- қысқа мерзімді және oрта мерзімді бизнес-жoспарларды жасау;
- тиімді менеджмент жүйесін құру.
Басқа өнеркәсіп салаларымен салыстырғанда баспа саласы бір өнімді ұзақ уақыт бойы шығара бермейді, сондықтан бұл салада жаңа бағытқа мамандану және өнімді түрлендіріп отыру қажет.
Тәжірибеде баспа саласында кең ассортиментте өнім шығаратын кәсіпорындар жоқтың қасы деп айтуға болады, әдетте, баспа кәсіпорындары бір немесе бірнеше өнім түрі бойынша негізгі тақырыптық бағыттармен жұмыс істейді. Тіпті, ірі баспа кәсіпорындары да белгілі бір бағытта (экономика, заң саласы, маркетинг, менеджмент, медицина, әдебиет) өнім ұсынумен ғана шектеледі. Соның негізінде кәсіпорынның белгілі бір имиджі қалыптасады.
Қазақстандағы баспа кәсіпорындары шығаратын өнім түрлеріне қарай кітап баспасы және газет-журнал баспасы, сипаты мен бағытына қарай ғылыми баспа, бұқаралық баспа, балалар баспасы болып жіктеледі. Болжамдарға сәйкес, қазіргі уақытта Қазақстанда баспа өнімдері саласында жұмыс істейтін кәсіпорындар санымен (1998 жылы 1700-ден аса кәсіпорын лицензия алған, оның 900-ға жуығы кітап шығарады) бұл нарықтағы бәсекелестік арта түсетіні анық. Осыған орай, ұсақ кәсіпорындарды жабу, ұқсас өнімдер шығаратын кәсіпорындарды ұйымдық-құқықтық жағынан біріктіру (холдингтер, акционерлік қоғамдар) жұмыстарын жүргізуге болады. Алайда бұл процесстер көп уақыт пен қаражатты қажет етеді. Сондықтан баспа өнімдері саласындағы сатып алушы үшін бәсекелестік күрестің артуы кәсіпорындардың нарықта өз өнімдерін дұрыс жайғастыра білуін талап етеді.
Қазақстан Республикасы баспа өнімдері нарығын құрудың бастапқы кезеңінде oның ұйымдық және экoнoмикалық негіздерін құру мен дамыту бірқалыпты бoлмады.
Баспалардың еркін нарыққа ауысуына байланысты туған түрлі жағдайларға қарай, әр өнімнің сапасына қойылатын талаптарды, баспа өніміне деген қоғамдық сұраныстарды ескере отырып, олардың экономикалық көрсеткіштерін талдау қажет болды. Осылайша баспа өнімдерінің нарықтық құрылымын талдау, оның бағасы мен өзіндік құнын, қажетті баспа-полиграфиялық материалдардың бағасын зерттеп, талдап отыру қажеттілігі туды.
Жаңа нарықтық қағидалары мен шаруашылық жүргізу механизмдері баспа өнімін өндіруші кәсіпoрындардан мына сияқты мәселелерді oрындауды қажет етті:
- баспа өнімдері нарығында сұранысты өз бетімен жoспарлау мен бoлжау;
- нарықтық oртаның маркетингтік зерттеулерін өткізу;
- тактикалық және стратегиялық жoспарларды, бoлжауларды жасау;
- қысқа мерзімді және oрта мерзімді бизнес-жoспарларды жасау;
- тиімді менеджмент жүйесін құру.
Басқа өнеркәсіп салаларымен салыстырғанда баспа саласы бір өнімді ұзақ уақыт бойы шығара бермейді, сондықтан бұл салада жаңа бағытқа мамандану және өнімді түрлендіріп отыру қажет.
Тәжірибеде баспа саласында кең ассортиментте өнім шығаратын кәсіпорындар жоқтың қасы деп айтуға болады, әдетте, баспа кәсіпорындары бір немесе бірнеше өнім түрі бойынша негізгі тақырыптық бағыттармен жұмыс істейді. Тіпті, ірі баспа кәсіпорындары да белгілі бір бағытта (экономика, заң саласы, маркетинг, менеджмент, медицина, әдебиет) өнім ұсынумен ғана шектеледі. Соның негізінде кәсіпорынның белгілі бір имиджі қалыптасады.
Қазақстандағы баспа кәсіпорындары шығаратын өнім түрлеріне қарай кітап баспасы және газет-журнал баспасы, сипаты мен бағытына қарай ғылыми баспа, бұқаралық баспа, балалар баспасы болып жіктеледі. Болжамдарға сәйкес, қазіргі уақытта Қазақстанда баспа өнімдері саласында жұмыс істейтін кәсіпорындар санымен (1998 жылы 1700-ден аса кәсіпорын лицензия алған, оның 900-ға жуығы кітап шығарады) бұл нарықтағы бәсекелестік арта түсетіні анық. Осыған орай, ұсақ кәсіпорындарды жабу, ұқсас өнімдер шығаратын кәсіпорындарды ұйымдық-құқықтық жағынан біріктіру (холдингтер, акционерлік қоғамдар) жұмыстарын жүргізуге болады. Алайда бұл процесстер көп уақыт пен қаражатты қажет етеді. Сондықтан баспа өнімдері саласындағы сатып алушы үшін бәсекелестік күрестің артуы кәсіпорындардың нарықта өз өнімдерін дұрыс жайғастыра білуін талап етеді.
2. Қазақстан Республикасы баспа өнімдері саласында маркетингтік қызметті ұйымдастырудың даму жағдайы
2.1 Қазақстан Республикасындағы баспа өнімдері саласындағы маркетингтің қазіргі жағдайы
Қазақстан Республикасында баспа өнімдері саласындағы кәсіпорындар кәсіпкерліктің дамуы мен oрнығуы прoцестерімен қoсарлас, нарықтық түрлендірулер мен жекешелендіру және мемлекет иелігінен алу жөніндегі өткізілген рефoрмаларға сәйкес құрыла бастады. Баспа өнімдері нарығын құру барысында нарықтық қатынастар субъектілері жағынан тұтынушылық сұранысты қамтамасыз ету негізгі міндет бoлды.
Қазақстан Республикасы баспа өнімдері нарығын құрудың бастапқы кезеңінде oның ұйымдық және экoнoмикалық негіздерін құру мен дамыту бірқалыпты бoлмады.
Баспалардың еркін нарыққа ауысуына байланысты туған түрлі жағдайларға қарай, әр өнімнің сапасына қойылатын талаптарды, баспа өніміне деген қоғамдық сұраныстарды ескере отырып, олардың экономикалық көрсеткіштерін талдау қажет болды. Осылайша баспа өнімдерінің нарықтық құрылымын талдау, оның бағасы мен өзіндік құнын, қажетті баспа-полиграфиялық материалдардың бағасын зерттеп, талдап отыру қажеттілігі туды.
Жаңа нарықтық қағидалары мен шаруашылық жүргізу механизмдері баспа өнімін өндіруші кәсіпoрындардан мына сияқты мәселелерді oрындауды қажет етті:
- баспа өнімдері нарығында сұранысты өз бетімен жoспарлау мен бoлжау;
- нарықтық oртаның маркетингтік зерттеулерін өткізу;
- тактикалық және стратегиялық жoспарларды, бoлжауларды жасау;
- қысқа мерзімді және oрта мерзімді бизнес-жoспарларды жасау;
- тиімді менеджмент жүйесін құру.
Басқа өнеркәсіп салаларымен салыстырғанда баспа саласы бір өнімді ұзақ уақыт бойы шығара бермейді, сондықтан бұл салада жаңа бағытқа мамандану және өнімді түрлендіріп отыру қажет.
Тәжірибеде баспа саласында кең ассортиментте өнім шығаратын кәсіпорындар жоқтың қасы деп айтуға болады, әдетте, баспа кәсіпорындары бір немесе бірнеше өнім түрі бойынша негізгі тақырыптық бағыттармен жұмыс істейді. Тіпті, ірі баспа кәсіпорындары да белгілі бір бағытта (экономика, заң саласы, маркетинг, менеджмент, медицина, әдебиет) өнім ұсынумен ғана шектеледі. Соның негізінде кәсіпорынның белгілі бір имиджі қалыптасады.
Қазақстандағы баспа кәсіпорындары шығаратын өнім түрлеріне қарай кітап баспасы және газет-журнал баспасы, сипаты мен бағытына қарай ғылыми баспа, бұқаралық баспа, балалар баспасы болып жіктеледі. Болжамдарға сәйкес, қазіргі уақытта Қазақстанда баспа өнімдері саласында жұмыс істейтін кәсіпорындар санымен (1998 жылы 1700-ден аса кәсіпорын лицензия алған, оның 900-ға жуығы кітап шығарады) бұл нарықтағы бәсекелестік арта түсетіні анық. Осыған орай, ұсақ кәсіпорындарды жабу, ұқсас өнімдер шығаратын кәсіпорындарды ұйымдық-құқықтық жағынан біріктіру (холдингтер, акционерлік қоғамдар) жұмыстарын жүргізуге болады. Алайда бұл процесстер көп уақыт пен қаражатты қажет етеді. Сондықтан баспа өнімдері саласындағы сатып алушы үшін бәсекелестік күрестің артуы кәсіпорындардың нарықта өз өнімдерін дұрыс жайғастыра білуін талап етеді.
Жаңа ақпараттық технологиялардың дамуы баспа өнімдерінің жаңа түрлерінің пайда болуына ықпал етуде. Қазақстанда аудио және электронды кітап басылымдары дамып келеді. 204 жылы Кітап Палатасына баспа өнімдерінің қалыптасқан түрлерімен (кітаптар, кітапшалар, ноталық басылымдар және т.б.) қатар 24 аудиокітап, оның ішінде 12 аталым балаларға арналған ертегі, 4 оқулық, 8 көркем әдебиет және 42 электронды кітап, оның ішінде 29 мерзімді басылым, 13 оқу әдебиеті келіп түскен.
1.02.15 жылғы мәліметтерге сәйкес, Қазақстан Республикасында жалпы таралымы 142,4 млн дананы құрайтын және 2176,4 млн баспа таңбасы көлеміндегі 20218 баспа өнімі шығарылған. Қазақстан Республикасында 2009-2015 жылдар аралығында баспа өнімдерін шығару динамикасы 12-кестеде көрсетілген.
Кесте 12
Қазақстан Республикасында 2009-2015 жылдар аралығында баспа өнімдерін шығару динамикасы
Көрсеткіш
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Баспа өнімі
17050
14716
15017
16390
16623
18237
20433
Өткен жылмен салыстырғанда % бойынша өсімі
--
- 15,7
1,05
4,7
10,6
7,77
11,6
Таралымы (млн. дана)
814,9
656,9
474,9
297,3
238,0
211,4
194,2
Өткен жылмен салыстырғанда % бойынша төмендеуі
--
19,4
27,6
37,4
20,1
11,3
8,1
Ескерту:[28] әдебиет көзінен алынған.
Баспа өнімдері санының өсуі шығарылатын баспа өнімдері таралымының төмендеу қарқынына да әсер етеді. 2015 жылы баспа өнімдерінің таралымының жалпы жиынтығы өткен жылмен салыстырғанда 8,1%-ға төмендеген. Алдағы уақытта да осындай құбылыс байқалуы мүмкін. Алайда баспа өнімдері нарығын зерттеу нәтижесіне сәйкес, таралым көлемінің өсуі әлеуметтік-экономикалық белсенділіктің артуы мен тұтынушылардың төлем қабілеттілігінің өсуі кезінде ғана жүзеге асады.
2015 жылы баспа саласындағы негізгі өзгерістердің бірі барлық тақырыптар бойынша баспа өнімдері санының өсуі болып табылады. Ең көп баспа өнімі саяси және әлеуметтік-экономикалық тақырыпта - 4930, одан кейін көркем әдебиет (балалар әдебиетін қосқанда) саласында - 4297, техникалық тақырыпта - 3650, жаратылыстану ғылымы бағытында - 1838 баспа өнімі шығарылған. Әлеуметтік маңызы бар басылымдар саны біршама өскен. Сондай-ақ 2015 жылы ғылыми басылымдар саны 12%-ға (2014 жылы 3000, 2015 жылы 3355 ) өскен. Қазақстандағы баспа өнімдері саласындағы мұндай өзгерістер Қазақстан Республикасы баспа жүйесіндегі жағымды өзгерістермен байланысты [28].
Қазақстан Республикасы баспа саласында орта және ұсақ кәсіпорындар үлесінің артуы байқалады. Бұл саладағы кәсіпорындардың жұмыс істеу қарқыны да әр түрлі болып келеді. Жеке меншік кәсіпорындардың арасында мемлекеттік баспа кәсіпорындарымен лайықты бәсекелес бола алатын ірі кәсіпорындар саны да өсіп келеді. Республиканың баспа жүйесінде автормен жұмыстан бастап баспа өнімін оқырманға жеткізуге дейінгі қызметтердің өндірістік тізбегін жүзеге асыратын ірі баспа ұйымдары ерекше орынға ие. Олар баспаның да, полиграфияның және кітап саудасы ұйымдарының да қызметін қатар атқарады. Мысалы, Атамұра корпорациясы, Алматыкітап баспасы ЖШС-ны атауға болады. Бұл баспалардың республика бойынша дербес кітап тарату жүйесі бар. Осының негізінде Қазақстан Республикасының баспа саласы үнемі даму үстінде деп айтуға болады. Қазақстан Республикасы баспа саласындағы кәсіпорындардың жалпы саны - 3317. Соның ішінде заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің үлесі -кестеде көрсетілген.
Кесте 13
Қ.Р. баспа саласындағы заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің үлесі
2011
2012
2013
2014
2015
Қазақстан Республикасы
2826
3320
3303
3333
3417
Заңды тұлғалар
2004
2519
2329
2376
2218
Жеке кәсіпкерлер
822
901
974
957
1199
Ескертпе:[29] әдебиет көзінен алынған.
2015 жылы нарықтағы баспа кәсіпорындарының қатарына жаңа 850 кәсіпорын қосылды. Баспа жүйесінің кеңеюі меншік түріндегі мемлекеттік емес құрылымдардың есебінен жүргізіліп отыр. Мемлекеттік және мемлекеттік емес баспа кәсіпорындарының баспа өнімін шығару бойынша жұмыс көрсеткіштерінің қатынасы 31,3%68,7%-ды, ал таралымы бойынша - 20,8%79,2%-ды құрайды. 1991 жылы баспа саласындағы мемлекеттік құрылымдардың үлесі 87,5%-ды құраған болатын. Бұл Қазақстан Республикасының баспа саласындағы құрылымдық өзгерістерді білдіреді.
Сурет 14 . Меншік түрі бойынша Қазақстандағы баспа кәсіпорындары [30]
Қазақстанның қазіргі кездегі баспа жүйесінің дамуында Алматы және Астана қалаларынің баспа ісіндегі белсенділігі анық байқалады (Сурет 14).
2016 жылы Алматы қаласында орналасқан 40 баспа саласындағы кәсіпорындарының қызметкерлерінен сұрау жүргізілген болатын. Сұрау нәтижесінде Қазақстандағы баспа саласындағы дамуындағы келесідей беталыс анықталды:
Сурет 15. Қазақстан Республикасындағы баспа кәсіпорындарының қалалар бойынша орнласуы.
Ескертпе: [30] әдебиет негізінде автормен жасалған.
1. 2017 жылы шығаруға жоспарланатын баспа өнімінің көлемі.
Сауалнамаға қатысқан респонденттердің 77%-ы Қазақстан баспа нарығында 2016 жылы шығатын жаңа өнімдердің жалпы саны 2015 жылмен салыстырғанда азаяды, ал 9%-ы бұрынғы қалпында қалады, 5%-ы өнім ассортименті кеңейеді деп есептесе, қалған 9%-ы бұл сұраққа жауап беруге қиналған. Ал кәсіпорындардың алдағы жылға қатысты өз жоспарларына қатысты келетін болсақ, респонденттердің 31%-ы шығарылатын өнім көлемін өсіретіндігін, 41%-ы өнім көлемін бұрынғы деңгейде қалдыратындығын, 14%-ы өнімді қысқартатындығын айтса, қалған 14%-ы бұл сұрақ әлі шешілмегендігін айтты.
Сурет 16. 2017 жылы шығаруға жоспарланатын баспа өнімінің саны бойынша респондент жауаптары
Ескертпе: [30] әдебиет негізінде автормен жасалған.
2. Қазақстандағы баспа өнімдерінің бағасы. Респонденттердің 82%-ы 2017 жылға қарай баспа өнімдерінің бағасы өседі деп есептесе, 18%-ы баға деңгейі баспа өнімдерін өндірушілерге байланысты деп жауап берді.
Жоғарыда көрсетілген сауалнама нәтижесі бойынша мынадай қорытындыға келуге болады: баспа саласындағы кәсіпорындар үлкен көлемде өнім шығарудан гөрі, өзінің мақсатты нарығын анықтап, аз таралымда өнімдер шығару арқылы сол нарық бөлігін игеруді жөн деп санайды.
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында Қазақстан Республикасында баспа өнімдері саласы тиімді бизнес саласы болып табылады. Нарық заңына сәйкес, түрлі салада, түрлі тақырыптарда баспа өнімдерін шығаратын баспа саласындағы кәсіпорындар нарықтағы өз орнын алуға ұмтылуда. Баспа өнімдері нарығында ірі және ұсақ кәсіпорындар ұсынатын біртектес басылымдар санының көп болуы баспа кәсіпорындарының арасында сатып алушы үшін бәсекелестік күрестің дамып келе жатқандығын көрсетеді.
Баспа өнімі нарығындағы бәсекелестік деңгейі 5 негізгі бәсекелестік күштің негізінде анықталады, олардың жиынтық әсері салада табысқа жету мүмкіндігін анықтайды. 5 негізгі бәсекелестік күшке мыналар жатады:
- нарыққа жаңа қатысушылардың ену қаупі;
- алмастырушы тауарлардың пайда болу қаупі;
- нарықтағы сатып алушылар позициясының күшеюі;
- нарықтағы жабдықтаушылар позициясының күшеюі;
- саладағы өндірушілер арасындағы бәсеке.
Кәсіпорының нарықтағы ұстанымын талдау кезінде оның күшті және әлсіз жақтарын ғана емес, сонымен қатар әсер ететін нақты факторларын анықтау керек. Кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігіне мынадай бірқатар факторлар әсер етеді: кәсіпорын өнімдерінің сыртқы және ішкі нарықта бәсекеге қабілеттілігі, өндірілетін өнімдердің түрлері, нарықтың сыйымдылығы, нарыққа кіру жеңілдігі, осы нарықта жұмыс істеп жатқан кәсіпорындардың бәсекелік ұстанымдары, саланың бәсекеге қабілеттілігі; аймақтың және елдің бәсеке қабілеттілігі [31].
Қазақстандағы баспа өнімдері саласындағы бәсекелестік сипатына тоқталатын болсақ, қазіргі жағдайда бұл нарықта таза бәсекелестік орын алып отыр.
Қазақстан Республикасындағы баспа өнімдері саласы кәсіпорындарының тән сипаттамалардың бірі - баспа кәсіпорындары қызметінің аумақ бойынша шектелуі. Баспа өнімінің белгілі бір аумақта ғана өткізілуі тираж санының аздығымен, оны таратудың экономикалық жағынан қиындығымен және кәсіпорынның бәсекелестікке дайын болмауымен түсіндіріледі. Мұндай кәсіпорындар нарықта маркетингтік зерттеулер жүргізе отырып, жаңа нарықтарға шығуға ұмтылуы тиіс. Кәсіпорынның көлеміне, қызметіне, мүмкіндіктеріне байланысты әр түрлі маркетингтік зерттеулер жүргізіледі. Кәсіби тұрғыда жүргізілген маркетингтік зерттеулер кәсіпорынға өзінің нарықтық мүмкіндіктерін әділдікпен бағалауға және қойған мақсатына ең аз тәуекелмен жетуге болатын бағыттарын таңдауға мүмкіндік береді. Баспа өнімдері саласында нарықты зерттеу арқылы нарық жағдайы, нарық сыйымдылығы, нарықтағы бәсекелестердің мүмкіндіктері анықталып, кәсіпорынның алдағы уақыттағы маркетингтік бағдарламасы жасалады.
Баспа саласындағы кәсіпорындардың нарықта бәсекеге қабілетті болуы үшін қажет шарттардың бірі - тауар саясатын дұрыс ұйымдастыра білу. Кәсіпорынның тауарлық саясатының маңызды сатысы статистикалық есеп жүргізіп отыру болып табылады. Қазақстанның баспа кәсіпорындарының көпшілігінде статистикалық есептің дұрыс жүргізілмеуі бір жағынан, баспа нарығының тауарлармен толығып кетуін тудырса, екінші жағынан, тұтынушылардың қажеттілігі толықтай қанағаттандырылмауына әкеліп соғады. Көптеген кәсіпорындар Қазақстан Республикасының Ұлттық мемлекеттік Кітап палатасына баспа өніміне лицензияның болмауы, авторлық қаламақыны төлеуден жалтаруы салдарынан ережеге сай баспа өнімінің нұсқасын және тираж санын жібермейді. Қазақстан Республикасының Ұлттық мемлекеттік Кітап палатасы - Қазақстанда шығатын басылымдардың жарыққа шығуына бағыт-бағдар беріп, халықаралық стандарт талабына сай тіркеуге алатын, баспа және баспасөз өнімдерін жинап, сақтайтын, статитикасын жүргізетін бірден-бір ғылыми-библиографиялық орталық болып саналады [28].
Баспа өнімдерінің шығатын уақыты, орны, таралым саны туралы толық ақпараттың Кітап палатасына жіберілмеуі кәсіпорындардың бірдей өнім шығаруына және жасанды бәсекелестіктің артуына әкеледі.
Қазіргі баспа нарығындағы баспа өнімдерінің бағасына тоқталатын болсақ, баспа өнімінің бағасы екі бағытта дамуда: таралым саны аз болғанымен, сапалы, ұзақ мерзім пайдаланылатын баспа өнімдерінің бағасы өсуде, ал бір рет пайдаланылатын баспа өнімдерінің бағасының өсуі байқалмайды.
Кәсіпорындардың маркетингтік құралдарының бірі - өнім бағасының тұтынушы үшін тиімді болуы. Қазақстанның баспа саласындағы кәсіпорындардың өнімдерінің бағасы аумақ бойынша ерекшеленеді.
Кесте 14
Баспа кәсіпорындары өнімінің аумақ бойынша бағалары
Газеттің орташа бағасы (тг)
Журналдың орташа бағасы (тг)
Кітаптың орташа бағасы (тг)
Батыс Қазақстан облысы
100
220
900
Шығыс Қазақстан облысы
90
200
700
Оңтүстік Қазақстан облысы
80
180
900
Алматы қаласы
120
250
1100
Астана қаласы
100
230
1200
Ескертпе: [30] әдебиет көзінен алынған.
Алматы және Астана қалаларындағы баспа өнімдерінің бағасы басқа аумақтарға қарағанда салыстырмалы түрде қымбат болып келеді. Бұл кәсіпорындардың баға белгілеуіне әсер ететін бірнеше факторларға байланысты болып келеді.
Баспа өнімінің өзіндік құны айтарлықтай дәрежеде баспа өнімінің таралым санына байланысты. Өнімді өндіруге кеткен шығындар баспа өнімінің таралым санына бөлінеді. Шетелдік баспа кәсіпорындарының өткізу нарықтары өте ауқымды болып келеді, сондықтан олардың баспа өнімдерінің таралым саны ондаған миллионға жетеді де, сәйкесінше өнімнің өзіндік құны төмен болады.
Баспа өнімдеріне баға белгілеу келесі келесі түрде жүргізіледі:
oo біріншіден, кәсіпорынның алатын пайдасы бекітіледі;
oo екіншіден, кәсіпорынның өнімге кеткен шығындарын ескере отырып, өнімнің өзіндік құны белгіленеді;
oo үшіншіден, есептелген бағаны нарықтық бағамен теңестіреді.
Өз өнімдеріне баға белгілей отырып, кәсіпорын өнімнің тұтынушыға жеткізуді жүзеге асыратын әрбір өткізу арнасы өнімнің бастапқы бағасына өз бағасын қосып отыратынын ескеруі қажет.
Баспа кәсіпорының өткізу жүйесінің жақсы дамығандығының көрсеткіші ретінде ел аумағы бойынша баспа өнімдерін сату нүктелерінің болуын, өнімді сату сапасының жоғары болуын, өнім ассортименінің кең болуын айтуға болады.
Қазіргі уақытта баспа өнімін өткізу жүйесіне байланысты Қазақстанда бірқатар мәселелер байқалады. Киоск желісі бойынша баспа өнімін сатуда мемлекеттік органдар тарапынан түрлі реттеулер жүргізіліп отырады. Оған мемлекеттік лицензияны алу және ұзарту, объектіні орналастыру ережесіне байланысты рұқсат алу, жалға алу шығындары, салық төлеу және т.б. жатады.
Дәстүрлі көтерме сауда нарықтағы өзгерістерге - ірі бөлшек сауда желілері көтерме сауданың негізгі сатып алушылары болып табылатын ұсақ саудагерлерді нарықтан ығыстыруына байланысты дағдарыстық жағдайда қалып қоюда.
Көтерме сауданың инвестициялық тартымдылығы мен тиімділігін жоғалта бастауының негізгі себебі - көптеген баспа кәсіпорындарының көтерме саудамен айналыстан компаниялардың қызметінен бас тартып, бөлшек сауда желілерімен тікелей байланыс орнатуы болып табылады. Екінші себеп, баспа өнімдері бағасының арзандауы болып табылады. Сәйкесінше, кәсіпорын пайдасының төмендеуі өткізу жүйесін тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік бермейді. Қазіргі уақытта нарықта қалыптасқан жағдайға сәйкес, дистрибуторлардың маржиналдық табысының мөлшері де азайып отыр.
Қазақстан Республикасы баспа өнімдері саласындағы санаулы кәсіпорындардың ғана филиалдық желісі бар. Филиалдық желі арқылы өнімді тұтынушыға барынша жақын орналастыруға мүмкіндік туады, бұл өз кезегінде, көтерме-бөлшек сауда фирмаларының сауда үстемелері қосылмай, өнім бағасының арзан болуына жол ашады.
Өнімді тарату нүктелерін таңдау барлық негізгі факторларды ескере отырып жүргізіледі: басылым тақырыбы, баспа өнімінің шығу жиілігі, өнімнің мақсатты аудиториясы. Қазақстан Республикасы баспа кәсіпорындары баспа өнімдерін таратуда келесі тәртіп бойынша жұмыс істейді:
1. Барлық сауда нүктелерінің тапсырысын жүйелі түрде талдау;
2. Баспа өнімі таралымын тарату, өткен басылым сандарынан қалған тауарларды жинау;
3. Фирмалармен және дүкендермен келісімшарт жасасу;
4. Көрмелерге қатысу жұмыстарымен айналысу;
5. Қолма-қол ақшаларды жинау, қолма-қолсыз ақшаның түсуін бақылап отыру.
6. Қайтарылған тауарларды баспа кәсіпорындарына жіберу.
Баспа өнімдерін бөлшек сауда арқылы сату газет-журнал, кітап сияқты баспа өнімдерін шығаратын кәсіпорындарда қолданылады. Баспа өнімдері нарығындағы бөлшек сауданың негізгі кемшілігі - баспа өнімін сатудан түсетін пайда көлемінің аздығы. Бұл баспа өнімдерін таратумен айналысатын фирмалар санының азаюына және бөлшек сауда нүктелерінің санының азаюына әсер етіп отыр.
Қазақстан Республикасында баспа өнімдері саласында бөлшек сауданы дамуы үшін қажет алғышарттар:
:: есіктен-есікке қағидасы бойынша жұмыс істейтін өнімді жеткізу қызметін ұсыну;
:: сенімді тасымалдау қызметтерін ұсыну;
:: ұсынылатын қызметтердің тиімділігін үнемі бақылап отыру;
:: қосымша қызметтер ұсыну;
:: бәсекелестік тарифтік саясат;
:: жеткілікті жұмыс тәжірибесінің болуы;
:: аймақтарда филиалдық желінің болуы;
:: филиалдық желісі бар еншілес компаниялардың болуы.
Қазақстандағы баспа кәсіпорындары баспа өнімдерін жылжытуда қолданатын негізгі жылжыту әдістері мыналар:
- ішкі жарнама;
- сыртқы жарнама;
- PR-шаралары;
- өткізуді ынталандыру;
Баспа кәсіпорындары қолданатын жылжыту арналарын 2 түрге бөлуге болады: көп шығынды және аз шығынды.
Көп шығынды әдістерге жатады:
- теледидар жарнамасы;
- радио жарнамасы;
- сыртқы маңдайшалар ілу;
- презентациялар, жарнамалық акциялар жүргізу;
- презентацияға шақырулар жасау;
- журналдарға жарнамалық-ақпараттық сипаттағы мақалалар шығару.
Аз шығынды әдістерге жатады:
- ғимарат сыртына баннерлер іліп қою;
- есік алдында компания, компания өнімдері жайлы ақпарат іліп қою;
- жарнамалық парақшалар, буклеттер, флайерлер, визиткалық карточкалар жасау;
- көліктердегі жарнама.
Қазіргі нарықты экономика жағдайында Қазақстандағы баспа өнімдері саласындағы кәсіпорындар өз өнімдерін өткізуде көптеген жылжыту түрлерін қолдануда. Алайда баспа кәсіпорындары үшін ең тиімді әдіс - жарнама болып табылады.
Жарнама сату көлемін жоғарылатып, тауардың өмірлік циклына әсер етеді. Егер баспа кәсіпорыны өз бәсекелестерінен баспа ісінің сапасы жөнінен ерекшеленетін болса, жарнамалық хабарландыруда тауарға емес, баспа ісінің сапалылығына назар аударылады.
Баспа кәсіпорындарының жарнамалық ақпаратты таратудың негізгі құралдары: радио, теледидар, газет, журнал, почта арқылы жарнама, интернет жарнамасы, баспалық жарнама. Сондай-ақ кәсіпорындар сыртқы жарнаманы да тиімді қолданады. Сыртқы жарнамаға қала көшелеріндегі барлық жарнамалар жатады.
Баспа саласында қолданылатын негізгі жарнама түрлерінің сипаттамалары -кестеде көрсетілген.
Кесте 15
Баспа өнімдерін жарнамалау түрлерінің сипаттамалары
Артықшылықтары
Кемшіліктері
Тиімсіз жағы
Тиімділі жағы
Теледидар және радио жарнамасы
ауқымды аудиторияны қамтуы
хабарламаның тез әсер етіп, тез бәсеңдеуі
Жарнамалық роликтер бағасы қымбатқа түседі
Баспа кәсіпорындары қызметкерлерінің теледидар бағдарламаларына қатысуы
Газет және журнал беттеріндегі жарнама
теледидар және радио жарнамасына қарағанда ұзақ мерзімге жарайды
тиімді әсер беретін баспа түрін таңдау қиындығы
мәтінде тұтынушыларға түсініксіз арнайы терминдерді қолдану
баспа түрін дұрыс таңдай отырып, ағартушылық бағыттағы мақалалар жазу
Интернеттегі жарнама
интернеттегі жарнаманың жарамдылық мерзімі жоқ, тиімді жасалған жарнама біраз уақытқа жарайды және бағасы жағынан арзан
жарнаманың тұтынушыларға әсер еткенімен, нәтижесінде көп тұтынушыны тартпайды
кәсіпорын сайтын жылжыту жұмыстарын дұрыс жүргізбеу
Интернет жарнаманы тек кәсіпорын сайтына ғана емес, кең аудиториясы бар сайттарға орналастырып отыру
Сыртқы жарнама
кәсіпорын жайлы тұрақты түрде еске салып отырады
бағасы жағынан қымбат түседі
жарнама жазуының ұсақ түрде жазылуы тұтынушылардың оны оқуын қиындатады
сыртқы жарнаманың ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді түрін қатар қолданып отыру
баспалық жарнама (парақшалар, буклеттер, флайерлер, шақыртулар, визиткалар)
жарнаманың арзан түріне жатады
нәтиже беруі төмен деңгейде
почталық жәшіктерге таратылады
сауда орталықтарында, бизнес орталықтарда тарату
Ескертпе:[32] әдебиет негізінде автормен құрастырылған.
Баспа саласында қолданылатын жарнама түрлерінің әрқайсысының өзіне тән ерекшеліктерін, артықшылықтары мен кемшіліктерін ескере отырып, баспа кәсіпорындары өзіне қолайлы жарнама түрлерін қолданады.
Қазақстандық баспа кәсіпорындарының қай жарнама түрін көп қолданатынын 17-суреттен көруге болады.
Сурет 17. Қазақстан баспа өнімдері саласындағы кәсіпорындардағы жарнама түрлерін қолдануы (2015 жылғы мәліметтер бойынша) [28]
Баспа кәсіпорындары саласында жарнама қолдануда газет жарнамасы ең көп қолданылатын жарнама түрі болып табылады.
Қазақстанда баспа кәсіпорындарының арасында кітап, газет-журнал басылымдарын шығаратын кәсіпорындар жарнамалық іс-шараларды аз жүргізетіні анықталды. Мұндай кәсіпорындар тұтынушыларды ақпараттандыруды тұрақты түрде жүргізіп отырмайды. Баспа өнімдерін тұтынушылардың тауар жайында ақпарат алу көздері 18-суретте көрсетілген.
Сурет 18. Баспа өнімдерін тұтынушылардың тауар жайында ақпарат алу көздері [30]
Суреттен көріп отырғанымыздай, баспа өнімдері жайлы ақпарат беруде газеттегі және журналдағы жарнамалар бірінші орынға ие, одан кейінгі орындарда анықтамалардағы жарнамалар, тұтынушылардың достарынан, әріптестерінен естуі болса, сыртқы жарнама мен интернеттегі жарнаманың да орны ерекше.
Шығарылатын баспа өнімінің тиімді сатылуы әлеуетті тұтынушылар баспа өнімі жайында ақпараттанған жағдайда ғана жүзеге асады. Осыған байланысты баспа кәсіпорындары ақпараттандыру қызметін белсенді жүргізіп отыруы тиіс.
Қазақстандағы баспа кәсіпорындары өткізуді ынталандыруды негізгі 3 бағыт бойынша жүргізеді:
1.делдалдарды ынталандыру;
2. өнімді өткізумен айналысатын кәсіпорын ызметкерлерін ынталандыру;
3. сатып алушыларды ынталандыру.
Делдалдарды ынталандырудың негізгі әдістеріне мыналар жатады:
- тауар тобын тегін беру;
- арнайы жеңілдіктер ұсыну;
- бірлескен жарнама жасау;
- түрлі саудалық байқаулар ұйымдастыру.
Кәсіпорын қызметкерлерін ынталандыру қызметкерлерді жұмыс істеу сапасын арттыруға, бағытталып, қызметкерлерге ақшалай сыйақылар беруден, қосымша демалыс беруден тұруы мүмкін.
Тұтынушыларды ынталандыру әдістері: тегін үлгілер ұсыну - баспа саласында қолданылатын өте тиімді әдіс, көбінесе жаңа өнім шығарған немесе жаңа нарыққа енуге бет алған баспа кәсіпорындары қолданатын әдіс, баға бойынша жеңілдіктер жасау - тұтынушылар үшін сезілетін әдіс, көбінесе үлкен көлемде тауар алатын тұтынушыларға қолданылады. Баспа өнімін тұрақты алатын тұтынушыларға қосымша баға жеңілдіктері ұсынылады.
Қазіргі уақытта жаңа баспа өнімін нарыққа ұсынуда презентация өткізу баспа кәсіпорындары арасында белең алып келе жатыр.
Сондай-ақ Қазақстандағы газет-журналдар оқырмандар арасында түрлі байқауларды жиі ұйымдастырып отырады. Сыйақы түрінде ақшалай немесе заттай сыйлықтар, жолдамалар ұсынылуы мүмкін. Бұл баспа өнімдері саласында қолданылатын өткізуді ынталандырудың кең тараған әдісіне жатады.
Баспа өнімдері сласындағы кәсіпорындар үшін қоғаммен байланысты ұйымдастыру мынадай артықшылықтарға ие болуға ықпалын тигізеді:
- кәсіпорын имиджін құру және оны сақтау;
- баспа өнімдерін көпшілікке танымал ету;
- кәсіпорын жайында қате және жағымсыз ақпараттар пайда болған жағдайда оны теріске шығару.
Қазақстандағы баспа өнімдері саласындағы кәсіпорындар арасында жағымды қоғамдық пікір қалыптастыру мақсатында мынадай іс-шараларға қатысады:
- қайырымдылық шаралары (жеке тұлға немесе ұйым атынан қатысу);
- мәдени және спорттық сипаттағы түрлі іс-шараларға демеушілік жасау;
- мерейтойлық іс-шаралар және түрлі презентациялар;
- кәсіпорынның қызметі мен жеткен жетістіктері жайында есеп беретін құжаттарды жариялау.
Соңғы уақытқа дейін баспа өнімдері нарығы ұсынысқа тәуелді болып келді, яғни тұтынушылар баспа кәсіпорындары ұсынатын өнімдерді ғана сатып алатын еді. Қазір бұл жағдай өзгеріп келеді: сұраныс көлемі ұсыныс көлемінен артып келеді. Осыған байланысты кәсіпорындар маркетингтік қызметті дамыту мәселесіне назар аудара бастады.
2.2 Қазақстан Zaman ЖШС экономикалық-шаруашылық қызметіне сипаттама
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғалы бері отандық баспа өнімдері нарығында көптеген баспа кәсіпорындары өз жұмысын жүргізе бастады. Баспа нарығында пайда болған кәсіпорынның бірі Қазақстан Zaman ЖШС-і болып табылады.
Қазақстан Zaman ЖШС-і өз қызметін 1992 жылы бастады. Серіктестік тұтынушылардың қажеттіліктерін барынша толық қанағаттандыратын тауарлар мен қызметтер арқылы нарықты толықтыруға бағытталған шаруашылық қызмет арқылы және ұйым ұжымының әлеуметтік және экономикалық көзқарастарын жүзеге асыруы негізінде пайда алу мақсатымен құрылған.
Серіктестік мемлекеттік тіркеуден өткен кейін, жеке меншік құқығы бар, өзіндік балансы бар, республикалық және шетелдік банктік шоттары бар, өзінің мөрі және басқа да реквизиттері бар заңды тұлға болып табылады.
Қазақстан Zaman ЖШС заңды тұлға ретінде өз құқығы және міндеттері бар жеке шаруашылық объектісі болып табылады. Кәсіпорын ұйым мақсатына және міндетіне сай шаруашылық қызметін жүргізуге, келісімшарт құруға және соған сай өз міндеттемелеріне жауапты болуға құқығы бар. Кәсіпорын толық шаруашылық есеп, өзін-өзі қаржыландыру, өзін-өзі қамтамасыз ету негізінде жұмыс істейді. Қызметкерлерді әлеуметтік қамтамасыз ету, ынталандыру жинақталған қаражат есебінен өтеледі және ұйым өзінің шаруашылық қызметіне, жабдықтаушылар мен тұтынушылар, банк, сондай-ақ еңбек ұжымы алдындағы міндеттеріне ағымдағы заңға сәйкес толық жауапкершілік алады.
Компаниядан қазақ тіліндегі "Қазақстан Заман" газеті, түрік тіліндегі "Заман" газеті, "Мөлдір бұлақ" балалар журналы шығады. Қазақстан Zaman ЖШС-нің баспа өнімдері Қазақстанның барлық аймақтарына таралады.
Қазақ тіліндегі "Қазақстан Заман" газетінің негізгі мақсаты - республика көлеміндегі экономикалық-әлеуметтік, қоғамдық-саяси бағыттағы ақпараттарды жан-жақты жазып, Қазақстан халқын хабардар етіп отыру. Халықаралық, қоғамдық-саяси Қазақстан Zaman газетімен үндес басылымдар 18 елде жарық көреді. 1992 жылдан бастап бүгінге дейін өз қызметін жалғастырып келе жатқан басылым Түркия, Орта Азия және төрткүл әлемнен ақпараттар беріп отырады. Сондай-ақ интернет-газет арқылы төрткүл әлемге Қазақстан туралы және Мемлекет басшысының конструктивті сыртқы және ішкі саясаты жайлы мәліметтер таратылады.
Газет министрліктермен, ведомстволармен, агенттіктермен, облыстық әкімдіктермен тұрақты байланыс орнатқан.
Республика облыстарындағы меншікті тілшілердің мәліметтері бойынша аймақтардағы мемлекеттік бағдарламалардың орындалу барысы туралы ақпараттар жүйелі түрде жиналып, әр облыста болып жатқан барлық оқиғаларға қатысты талдау мақалалары жарияланады. Әлеуметтік, мәдениет салаларында іске асырылған шаралар туралы да кең тынысты материалдар беріліп отырады. Газет қоғамдағы өзекті мәселелердің барлығын қамту мақсатымен өз ауқымын күн санап кеңейтіп келеді: саясат, экономика, өнер, спорт, қоғам, отбасы мәселесі осының барлығы газеттің негізгі тақырыптары болып табылады [33].
Қазақстан Zaman ЖШС-нің баспа өнімдерінің бірі - Мөлдір бұлақ балалар журналы. Мөлдір бұлақ журналы - балалар мен жасөспірімдерге арналған ақпараттық-танымдық журнал. Мөлдір бұлақ журналы балаларды имандылыққа, еңбек сүйгіштікке, отаншылдық рухқа тәрбиелейтін басылым. Журнал бетінде қазақ халқының тарихына қатысты шешендік өнер мен даналық сөздер, балалардың ой-өрісін кеңейтетін, тілін ұстартып, сөздік қорын байытатын өлең-тақпақтар, ертегілер мен ғибратты оқиғалар, ғылым және қызықты жануарлар әлемі, денсаулық, спорт, жеміс-жидектер мен жаңа заман технологиясынан шағын ақпараттар, қолөнер жұмыстарын жасауды үйрету, қалалар мен дүние жүзіне саяхат, әзілдер, жаңылтпаштар мен жұмбақтар, әр түрлі сөзжұмбақтар тұрақты жарияланады.
Қазақстан Zaman ЖШС-і түрік тіліндегі Zaman газетін 2000 жылдан бері шығарып келеді. Zaman газеті Түркия елінде 1986 жылдан бері шығып келе жатқан Түркияның күн сайын шығатын ең беделді газеттерінің бірі болып саналады. Газетте Түркияның ішкі саясаты, халықаралық саясаттағы ахуал, экономика, мәдениет, өнер саласындағы өзекті мәселелер қозғалады. Бұл газет Түркиядағы өз интернет сайтын құрған бірінші басылым болып табылады, газеттің электронды нұсқасы 1995 жылы пайда болды. Zaman газеті әлемнің бірнеше елдерінде жарық көреді. Олар: Австралия, Әзірбайжан, Болгария, Германия, Румыния, Қазақстан, Қырғызстан, Түркменстан, АҚШ елдері.
Zaman газетін Қазақстанда шығарудың мақсаты - Қазақстанда тұратын түрік диаспорасының түрік тілінде ақпараттар алып, қоғамның өзекті мәселелерінен хабардар болып отыруына жағдай жасау.
Серіктестік қызметін өзінің құрылтай құжаттарына және Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырады.
Серіктестік өзінің қызметін толық шаруашылық есеп негізінде жүзеге асырады. Республикада және шет елде өз атынан келісім-шартқа отыруды жүзеге асырады, мүліктік және мүліктік емес құқықтарға ие болып, жауапкершілік апарады, сотта жауап тартушы және жауап апарушы ретінде қатысады.
Қазақстан Zaman ЖШС-інің негізгі қызмет түрлері мыналар:
- баспалық қызмет;
- компанияларға ақпараттық-жарнамалық қызмет көрсету;
- баспа өнімдерінің көрмесін ұйымдастыру;
- баспа өнімдерін нарықта көтерме және бөлшек сауда арқылы сату.
Кесте 15
Қазақстан Zaman ЖШС-нің негізгі экономикалық-шаруашылық көрсеткіштері
№
Көрсеткіштер
2014 жылы
2015 жылы
1
Өнім өткізуден түскен табыс, мың тг.
114666
249600
2
Өнімнің өзіндік құны, мың тг.
93680
209363
3
Жиынтық табыс, мың тг.
20986
39237
4
Негізгі қызметтен түскен табыс, мың тг.
10460
12120
5
Негізгі емес қызметтен түскен табыс, мың тг.
10460
12120
6
Салық салудан кейінгі негізгі емес қызметтен түскен табыс, мың тг.
7322
8484
7
Таза табыс, мың тг.
7322
8484
8
Жұмысшылардың орташа тізімі, адам
112
124
9
Қорқайтарымдылық, тг.
3,91
6,28
10
Қорсыйымдылық, тг.
0,26
0,16
11
Бір жұмысшының жылдық орташа тигізген үлесі, мың тг.
1023,804
2004,839
Ескертпе: [34] әдебиет көзінен алынған.
Шаруашылық-экономикалық көрсеткіштердің талдауы келесі бағыттарды анықтады: 1) зерттелген мерзімде кәсіпорын табыстарының барлық түрлері (өнім өткізуден түскен табыс, жиынтық табыс, негізгі қызметтен түскен табыс, салық салуға дейін және салық салудан кейін негізгі емес қызметтен түскен табыс, таза табыс) көбейді, бұл өндірістің ұлғаюы мен көлемінің өсуіне байланысты; 2) өнімнің өзіндік құны өсті, бірақ оның өсу қарқыны таза табыс көрсеткішінде айқын көрінбейді; 3) жұмысшылардың орташа тізімі ұлғайды; 4) соған байланысты әрбір жұмысшының жылдық орташа қызмет жасауы екі есеге жуық өсті; 5) қорқайтарымдылық, еңбектің қор қаруландырылу көрсеткіштері өсіп, сәйкесінше қорсыйымдылық көрсеткіші төмендеді. Осылайша Қазақстан Zaman ЖШС-нің өз ресурстарын пайдалануы жалпы бағалағанда тиімді болып табылады.
Кәсіпорынның негізгі пайдасы баспа өнімдерін сатудан түседі. Пайда көлемі баспа өнімінің көлеміне, таралымына, өнімді өндіруге кеткен шығындар мен өнім бағасының арасындағы айырбасқа байланысты болып келеді.
Қазақстан Zaman ЖШС-нің негізгі өнімдерінің бағасы төмендегідей: Қазақстан Zaman газеті - 130 теңге, Мөлдір бұлақ журналы - 200 теңге, Zaman газеті - 150 теңге.
Қазақстан Zaman ЖШС-інің баспа өнімдері Алматы қаласы Гамма Принт ЖШС-інде басылады. Баспаханамен жұмыс 09.01.2004 жылдан бері үздіксіз жүргізіліп келеді. Бұл ұйыммен келісімшарт заңды түрде тіркелген.
Қазақстан Zaman ЖШС-нің баспа өнімдері редакцияда және қалалық сауда дүңгіршектерінде сатылады және мына компаниялар арқылы таратылады:
- Қазпочта АҚ;
- Евразия Пресс ЖШС;
- Эврика Пресс ЖШС;
- ERNUR-press ЖШС;
- Эврика-Media ЖШС;
- Пресс-Центр Казахстан ЖШС;
- Тараз Пресс ЖШС.
Алматы қаласында баспа өнімдері 1 күн ішінде жетеді. Ал Республикамыздың басқа аймақтарына 3-4 күнде жетеді
Баспа өнімдерінің соңғы 3 жыл көлемінде шығарылған таралым көлемі 16-кестеде көрсетілген.
Кесте 16
Қазақстан Zaman ЖШС-індегі өнімдердің шығарылу көлемі
Таралымы, дана
%
Жыл
2013
2014
2015
2013
2014
2015
Қазақстан Zaman газеті
20000
24000
35000
55,5
56,5
59,3
Мөлдір бұлақ журналы
10000
12000
15000
27,7
27,9
25,4
Zaman газеті
6000
8000
9000
16,8
15,6
15,3
Барлығы
36000
44000
59000
100
100
100
Ескертпе: [34] әдебиет көзінен алынған.
Кестедегі мәліметтер негізінде келесідей қорытынды жасауға болады: Қазақстан Zaman ЖШС-нің тауарлық құрылымында негізгі орынды, яғни негізгі өнім түрі Қазақстан Zaman газеті болып табылады. Оның кәсіпорынның тауар құрылымындағы үлесі біршама үлкен. Екінші орында - балаларға арналған Мөлдір бұлақ журналы. Zaman газетінің үлесі басқа 2 өніммен салыстырғанда аз екендігін көруге болады.
Кәсіпорынның шығаратын өнімдері бойынша белгілі бір уақыт аралығында өндірістік күштерін толық, тиімді пайдаланылуын талдау маңызды болып табылады. Зерттелетін уақыт ішінде өнім өндірісінің динамикасын анықтаймыз. Осыған орай әр топ бойынша шығарылған өнім проценттік көрсеткіштермен анықталған. Талдаудың қорытындылары 17-кестеде көрсетілген.
Кесте 17
Кәсіпорын өндірістік күштерін тиімді пайдаланудың талдауы
№
Көрсеткіштер
2014жылы
2015жылы
Күштерді тиімді пайдалану (%):
1
Қазақстан Zaman газеті
62,8
70,3
2
Мөлдір бұлақ журналы
45,6
51,8
3
Zaman газеті
27,6
33,3
6
Өнімнің 3 негізгі тобы бойынша өндірістік күштерді орташа пайдаланудың орташа көрсеткіші
49,86
57,24
Ескертпе: [34] әдебиет көзінен алынған.
Жалпы алғанда, зерттелген мерзім аралығында өндірістік күштердің пайдаланылу қарқыны өсті: бірінші өнім бойынша 62,8-ден 70,3%-ке, екінші өнімде 45,6-дан 51,8%-ке, үшінші өнімде 27,6-дан 33,3%-ке дейін өзгерді.
Қазіргі уақытта Қазақстан Zaman ЖШС жұмыскерлер саны орташа есеппен 50 адамға дейін болатын шағын кәсіпкерлік субъектісі болып табылады. Кәсіпорындағы жұмыскерлер саны 01.01.2015 мерзіміндегі көрсеткіш бойынша 35 адамды құрайды.
Қазақстан Zaman ЖШС-нің негізгі бөлімдерінің қызметіне және бөлім қызметкерлерінің ұйымда атқаратын қызметтеріне сипаттама:
1. Кәсіпорын басшылығы бас директордан және бас директордың орынбасарынан тұрады.
Бас директор: ағымдағы кәсіпорын қызметін басқару, кәсіпорын қызметінің нәтижесіне жауапкершілік алу, ұйым атынан жасалған келісімшарттар жасау және келісімшарт талаптарының орындалуына жауап беру, ұйым атынан банкте шот ашу, ұйым атынан сенімхат беру, қызметкерлермен еңбек шартына отыру және қажет болған жағдайда оны бұзу, ұйымның қызметкерлер штатын бекіту, қызметкерлердің еңбекақы көлемін, ынталандыру жұмыстарының бағытын белгілеу, бүкіл кәсіпорын қызметкерлеріне байланысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
2.1 Қазақстан Республикасындағы баспа өнімдері саласындағы маркетингтің қазіргі жағдайы
Қазақстан Республикасында баспа өнімдері саласындағы кәсіпорындар кәсіпкерліктің дамуы мен oрнығуы прoцестерімен қoсарлас, нарықтық түрлендірулер мен жекешелендіру және мемлекет иелігінен алу жөніндегі өткізілген рефoрмаларға сәйкес құрыла бастады. Баспа өнімдері нарығын құру барысында нарықтық қатынастар субъектілері жағынан тұтынушылық сұранысты қамтамасыз ету негізгі міндет бoлды.
Қазақстан Республикасы баспа өнімдері нарығын құрудың бастапқы кезеңінде oның ұйымдық және экoнoмикалық негіздерін құру мен дамыту бірқалыпты бoлмады.
Баспалардың еркін нарыққа ауысуына байланысты туған түрлі жағдайларға қарай, әр өнімнің сапасына қойылатын талаптарды, баспа өніміне деген қоғамдық сұраныстарды ескере отырып, олардың экономикалық көрсеткіштерін талдау қажет болды. Осылайша баспа өнімдерінің нарықтық құрылымын талдау, оның бағасы мен өзіндік құнын, қажетті баспа-полиграфиялық материалдардың бағасын зерттеп, талдап отыру қажеттілігі туды.
Жаңа нарықтық қағидалары мен шаруашылық жүргізу механизмдері баспа өнімін өндіруші кәсіпoрындардан мына сияқты мәселелерді oрындауды қажет етті:
- баспа өнімдері нарығында сұранысты өз бетімен жoспарлау мен бoлжау;
- нарықтық oртаның маркетингтік зерттеулерін өткізу;
- тактикалық және стратегиялық жoспарларды, бoлжауларды жасау;
- қысқа мерзімді және oрта мерзімді бизнес-жoспарларды жасау;
- тиімді менеджмент жүйесін құру.
Басқа өнеркәсіп салаларымен салыстырғанда баспа саласы бір өнімді ұзақ уақыт бойы шығара бермейді, сондықтан бұл салада жаңа бағытқа мамандану және өнімді түрлендіріп отыру қажет.
Тәжірибеде баспа саласында кең ассортиментте өнім шығаратын кәсіпорындар жоқтың қасы деп айтуға болады, әдетте, баспа кәсіпорындары бір немесе бірнеше өнім түрі бойынша негізгі тақырыптық бағыттармен жұмыс істейді. Тіпті, ірі баспа кәсіпорындары да белгілі бір бағытта (экономика, заң саласы, маркетинг, менеджмент, медицина, әдебиет) өнім ұсынумен ғана шектеледі. Соның негізінде кәсіпорынның белгілі бір имиджі қалыптасады.
Қазақстандағы баспа кәсіпорындары шығаратын өнім түрлеріне қарай кітап баспасы және газет-журнал баспасы, сипаты мен бағытына қарай ғылыми баспа, бұқаралық баспа, балалар баспасы болып жіктеледі. Болжамдарға сәйкес, қазіргі уақытта Қазақстанда баспа өнімдері саласында жұмыс істейтін кәсіпорындар санымен (1998 жылы 1700-ден аса кәсіпорын лицензия алған, оның 900-ға жуығы кітап шығарады) бұл нарықтағы бәсекелестік арта түсетіні анық. Осыған орай, ұсақ кәсіпорындарды жабу, ұқсас өнімдер шығаратын кәсіпорындарды ұйымдық-құқықтық жағынан біріктіру (холдингтер, акционерлік қоғамдар) жұмыстарын жүргізуге болады. Алайда бұл процесстер көп уақыт пен қаражатты қажет етеді. Сондықтан баспа өнімдері саласындағы сатып алушы үшін бәсекелестік күрестің артуы кәсіпорындардың нарықта өз өнімдерін дұрыс жайғастыра білуін талап етеді.
Жаңа ақпараттық технологиялардың дамуы баспа өнімдерінің жаңа түрлерінің пайда болуына ықпал етуде. Қазақстанда аудио және электронды кітап басылымдары дамып келеді. 204 жылы Кітап Палатасына баспа өнімдерінің қалыптасқан түрлерімен (кітаптар, кітапшалар, ноталық басылымдар және т.б.) қатар 24 аудиокітап, оның ішінде 12 аталым балаларға арналған ертегі, 4 оқулық, 8 көркем әдебиет және 42 электронды кітап, оның ішінде 29 мерзімді басылым, 13 оқу әдебиеті келіп түскен.
1.02.15 жылғы мәліметтерге сәйкес, Қазақстан Республикасында жалпы таралымы 142,4 млн дананы құрайтын және 2176,4 млн баспа таңбасы көлеміндегі 20218 баспа өнімі шығарылған. Қазақстан Республикасында 2009-2015 жылдар аралығында баспа өнімдерін шығару динамикасы 12-кестеде көрсетілген.
Кесте 12
Қазақстан Республикасында 2009-2015 жылдар аралығында баспа өнімдерін шығару динамикасы
Көрсеткіш
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Баспа өнімі
17050
14716
15017
16390
16623
18237
20433
Өткен жылмен салыстырғанда % бойынша өсімі
--
- 15,7
1,05
4,7
10,6
7,77
11,6
Таралымы (млн. дана)
814,9
656,9
474,9
297,3
238,0
211,4
194,2
Өткен жылмен салыстырғанда % бойынша төмендеуі
--
19,4
27,6
37,4
20,1
11,3
8,1
Ескерту:[28] әдебиет көзінен алынған.
Баспа өнімдері санының өсуі шығарылатын баспа өнімдері таралымының төмендеу қарқынына да әсер етеді. 2015 жылы баспа өнімдерінің таралымының жалпы жиынтығы өткен жылмен салыстырғанда 8,1%-ға төмендеген. Алдағы уақытта да осындай құбылыс байқалуы мүмкін. Алайда баспа өнімдері нарығын зерттеу нәтижесіне сәйкес, таралым көлемінің өсуі әлеуметтік-экономикалық белсенділіктің артуы мен тұтынушылардың төлем қабілеттілігінің өсуі кезінде ғана жүзеге асады.
2015 жылы баспа саласындағы негізгі өзгерістердің бірі барлық тақырыптар бойынша баспа өнімдері санының өсуі болып табылады. Ең көп баспа өнімі саяси және әлеуметтік-экономикалық тақырыпта - 4930, одан кейін көркем әдебиет (балалар әдебиетін қосқанда) саласында - 4297, техникалық тақырыпта - 3650, жаратылыстану ғылымы бағытында - 1838 баспа өнімі шығарылған. Әлеуметтік маңызы бар басылымдар саны біршама өскен. Сондай-ақ 2015 жылы ғылыми басылымдар саны 12%-ға (2014 жылы 3000, 2015 жылы 3355 ) өскен. Қазақстандағы баспа өнімдері саласындағы мұндай өзгерістер Қазақстан Республикасы баспа жүйесіндегі жағымды өзгерістермен байланысты [28].
Қазақстан Республикасы баспа саласында орта және ұсақ кәсіпорындар үлесінің артуы байқалады. Бұл саладағы кәсіпорындардың жұмыс істеу қарқыны да әр түрлі болып келеді. Жеке меншік кәсіпорындардың арасында мемлекеттік баспа кәсіпорындарымен лайықты бәсекелес бола алатын ірі кәсіпорындар саны да өсіп келеді. Республиканың баспа жүйесінде автормен жұмыстан бастап баспа өнімін оқырманға жеткізуге дейінгі қызметтердің өндірістік тізбегін жүзеге асыратын ірі баспа ұйымдары ерекше орынға ие. Олар баспаның да, полиграфияның және кітап саудасы ұйымдарының да қызметін қатар атқарады. Мысалы, Атамұра корпорациясы, Алматыкітап баспасы ЖШС-ны атауға болады. Бұл баспалардың республика бойынша дербес кітап тарату жүйесі бар. Осының негізінде Қазақстан Республикасының баспа саласы үнемі даму үстінде деп айтуға болады. Қазақстан Республикасы баспа саласындағы кәсіпорындардың жалпы саны - 3317. Соның ішінде заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің үлесі -кестеде көрсетілген.
Кесте 13
Қ.Р. баспа саласындағы заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің үлесі
2011
2012
2013
2014
2015
Қазақстан Республикасы
2826
3320
3303
3333
3417
Заңды тұлғалар
2004
2519
2329
2376
2218
Жеке кәсіпкерлер
822
901
974
957
1199
Ескертпе:[29] әдебиет көзінен алынған.
2015 жылы нарықтағы баспа кәсіпорындарының қатарына жаңа 850 кәсіпорын қосылды. Баспа жүйесінің кеңеюі меншік түріндегі мемлекеттік емес құрылымдардың есебінен жүргізіліп отыр. Мемлекеттік және мемлекеттік емес баспа кәсіпорындарының баспа өнімін шығару бойынша жұмыс көрсеткіштерінің қатынасы 31,3%68,7%-ды, ал таралымы бойынша - 20,8%79,2%-ды құрайды. 1991 жылы баспа саласындағы мемлекеттік құрылымдардың үлесі 87,5%-ды құраған болатын. Бұл Қазақстан Республикасының баспа саласындағы құрылымдық өзгерістерді білдіреді.
Сурет 14 . Меншік түрі бойынша Қазақстандағы баспа кәсіпорындары [30]
Қазақстанның қазіргі кездегі баспа жүйесінің дамуында Алматы және Астана қалаларынің баспа ісіндегі белсенділігі анық байқалады (Сурет 14).
2016 жылы Алматы қаласында орналасқан 40 баспа саласындағы кәсіпорындарының қызметкерлерінен сұрау жүргізілген болатын. Сұрау нәтижесінде Қазақстандағы баспа саласындағы дамуындағы келесідей беталыс анықталды:
Сурет 15. Қазақстан Республикасындағы баспа кәсіпорындарының қалалар бойынша орнласуы.
Ескертпе: [30] әдебиет негізінде автормен жасалған.
1. 2017 жылы шығаруға жоспарланатын баспа өнімінің көлемі.
Сауалнамаға қатысқан респонденттердің 77%-ы Қазақстан баспа нарығында 2016 жылы шығатын жаңа өнімдердің жалпы саны 2015 жылмен салыстырғанда азаяды, ал 9%-ы бұрынғы қалпында қалады, 5%-ы өнім ассортименті кеңейеді деп есептесе, қалған 9%-ы бұл сұраққа жауап беруге қиналған. Ал кәсіпорындардың алдағы жылға қатысты өз жоспарларына қатысты келетін болсақ, респонденттердің 31%-ы шығарылатын өнім көлемін өсіретіндігін, 41%-ы өнім көлемін бұрынғы деңгейде қалдыратындығын, 14%-ы өнімді қысқартатындығын айтса, қалған 14%-ы бұл сұрақ әлі шешілмегендігін айтты.
Сурет 16. 2017 жылы шығаруға жоспарланатын баспа өнімінің саны бойынша респондент жауаптары
Ескертпе: [30] әдебиет негізінде автормен жасалған.
2. Қазақстандағы баспа өнімдерінің бағасы. Респонденттердің 82%-ы 2017 жылға қарай баспа өнімдерінің бағасы өседі деп есептесе, 18%-ы баға деңгейі баспа өнімдерін өндірушілерге байланысты деп жауап берді.
Жоғарыда көрсетілген сауалнама нәтижесі бойынша мынадай қорытындыға келуге болады: баспа саласындағы кәсіпорындар үлкен көлемде өнім шығарудан гөрі, өзінің мақсатты нарығын анықтап, аз таралымда өнімдер шығару арқылы сол нарық бөлігін игеруді жөн деп санайды.
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында Қазақстан Республикасында баспа өнімдері саласы тиімді бизнес саласы болып табылады. Нарық заңына сәйкес, түрлі салада, түрлі тақырыптарда баспа өнімдерін шығаратын баспа саласындағы кәсіпорындар нарықтағы өз орнын алуға ұмтылуда. Баспа өнімдері нарығында ірі және ұсақ кәсіпорындар ұсынатын біртектес басылымдар санының көп болуы баспа кәсіпорындарының арасында сатып алушы үшін бәсекелестік күрестің дамып келе жатқандығын көрсетеді.
Баспа өнімі нарығындағы бәсекелестік деңгейі 5 негізгі бәсекелестік күштің негізінде анықталады, олардың жиынтық әсері салада табысқа жету мүмкіндігін анықтайды. 5 негізгі бәсекелестік күшке мыналар жатады:
- нарыққа жаңа қатысушылардың ену қаупі;
- алмастырушы тауарлардың пайда болу қаупі;
- нарықтағы сатып алушылар позициясының күшеюі;
- нарықтағы жабдықтаушылар позициясының күшеюі;
- саладағы өндірушілер арасындағы бәсеке.
Кәсіпорының нарықтағы ұстанымын талдау кезінде оның күшті және әлсіз жақтарын ғана емес, сонымен қатар әсер ететін нақты факторларын анықтау керек. Кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігіне мынадай бірқатар факторлар әсер етеді: кәсіпорын өнімдерінің сыртқы және ішкі нарықта бәсекеге қабілеттілігі, өндірілетін өнімдердің түрлері, нарықтың сыйымдылығы, нарыққа кіру жеңілдігі, осы нарықта жұмыс істеп жатқан кәсіпорындардың бәсекелік ұстанымдары, саланың бәсекеге қабілеттілігі; аймақтың және елдің бәсеке қабілеттілігі [31].
Қазақстандағы баспа өнімдері саласындағы бәсекелестік сипатына тоқталатын болсақ, қазіргі жағдайда бұл нарықта таза бәсекелестік орын алып отыр.
Қазақстан Республикасындағы баспа өнімдері саласы кәсіпорындарының тән сипаттамалардың бірі - баспа кәсіпорындары қызметінің аумақ бойынша шектелуі. Баспа өнімінің белгілі бір аумақта ғана өткізілуі тираж санының аздығымен, оны таратудың экономикалық жағынан қиындығымен және кәсіпорынның бәсекелестікке дайын болмауымен түсіндіріледі. Мұндай кәсіпорындар нарықта маркетингтік зерттеулер жүргізе отырып, жаңа нарықтарға шығуға ұмтылуы тиіс. Кәсіпорынның көлеміне, қызметіне, мүмкіндіктеріне байланысты әр түрлі маркетингтік зерттеулер жүргізіледі. Кәсіби тұрғыда жүргізілген маркетингтік зерттеулер кәсіпорынға өзінің нарықтық мүмкіндіктерін әділдікпен бағалауға және қойған мақсатына ең аз тәуекелмен жетуге болатын бағыттарын таңдауға мүмкіндік береді. Баспа өнімдері саласында нарықты зерттеу арқылы нарық жағдайы, нарық сыйымдылығы, нарықтағы бәсекелестердің мүмкіндіктері анықталып, кәсіпорынның алдағы уақыттағы маркетингтік бағдарламасы жасалады.
Баспа саласындағы кәсіпорындардың нарықта бәсекеге қабілетті болуы үшін қажет шарттардың бірі - тауар саясатын дұрыс ұйымдастыра білу. Кәсіпорынның тауарлық саясатының маңызды сатысы статистикалық есеп жүргізіп отыру болып табылады. Қазақстанның баспа кәсіпорындарының көпшілігінде статистикалық есептің дұрыс жүргізілмеуі бір жағынан, баспа нарығының тауарлармен толығып кетуін тудырса, екінші жағынан, тұтынушылардың қажеттілігі толықтай қанағаттандырылмауына әкеліп соғады. Көптеген кәсіпорындар Қазақстан Республикасының Ұлттық мемлекеттік Кітап палатасына баспа өніміне лицензияның болмауы, авторлық қаламақыны төлеуден жалтаруы салдарынан ережеге сай баспа өнімінің нұсқасын және тираж санын жібермейді. Қазақстан Республикасының Ұлттық мемлекеттік Кітап палатасы - Қазақстанда шығатын басылымдардың жарыққа шығуына бағыт-бағдар беріп, халықаралық стандарт талабына сай тіркеуге алатын, баспа және баспасөз өнімдерін жинап, сақтайтын, статитикасын жүргізетін бірден-бір ғылыми-библиографиялық орталық болып саналады [28].
Баспа өнімдерінің шығатын уақыты, орны, таралым саны туралы толық ақпараттың Кітап палатасына жіберілмеуі кәсіпорындардың бірдей өнім шығаруына және жасанды бәсекелестіктің артуына әкеледі.
Қазіргі баспа нарығындағы баспа өнімдерінің бағасына тоқталатын болсақ, баспа өнімінің бағасы екі бағытта дамуда: таралым саны аз болғанымен, сапалы, ұзақ мерзім пайдаланылатын баспа өнімдерінің бағасы өсуде, ал бір рет пайдаланылатын баспа өнімдерінің бағасының өсуі байқалмайды.
Кәсіпорындардың маркетингтік құралдарының бірі - өнім бағасының тұтынушы үшін тиімді болуы. Қазақстанның баспа саласындағы кәсіпорындардың өнімдерінің бағасы аумақ бойынша ерекшеленеді.
Кесте 14
Баспа кәсіпорындары өнімінің аумақ бойынша бағалары
Газеттің орташа бағасы (тг)
Журналдың орташа бағасы (тг)
Кітаптың орташа бағасы (тг)
Батыс Қазақстан облысы
100
220
900
Шығыс Қазақстан облысы
90
200
700
Оңтүстік Қазақстан облысы
80
180
900
Алматы қаласы
120
250
1100
Астана қаласы
100
230
1200
Ескертпе: [30] әдебиет көзінен алынған.
Алматы және Астана қалаларындағы баспа өнімдерінің бағасы басқа аумақтарға қарағанда салыстырмалы түрде қымбат болып келеді. Бұл кәсіпорындардың баға белгілеуіне әсер ететін бірнеше факторларға байланысты болып келеді.
Баспа өнімінің өзіндік құны айтарлықтай дәрежеде баспа өнімінің таралым санына байланысты. Өнімді өндіруге кеткен шығындар баспа өнімінің таралым санына бөлінеді. Шетелдік баспа кәсіпорындарының өткізу нарықтары өте ауқымды болып келеді, сондықтан олардың баспа өнімдерінің таралым саны ондаған миллионға жетеді де, сәйкесінше өнімнің өзіндік құны төмен болады.
Баспа өнімдеріне баға белгілеу келесі келесі түрде жүргізіледі:
oo біріншіден, кәсіпорынның алатын пайдасы бекітіледі;
oo екіншіден, кәсіпорынның өнімге кеткен шығындарын ескере отырып, өнімнің өзіндік құны белгіленеді;
oo үшіншіден, есептелген бағаны нарықтық бағамен теңестіреді.
Өз өнімдеріне баға белгілей отырып, кәсіпорын өнімнің тұтынушыға жеткізуді жүзеге асыратын әрбір өткізу арнасы өнімнің бастапқы бағасына өз бағасын қосып отыратынын ескеруі қажет.
Баспа кәсіпорының өткізу жүйесінің жақсы дамығандығының көрсеткіші ретінде ел аумағы бойынша баспа өнімдерін сату нүктелерінің болуын, өнімді сату сапасының жоғары болуын, өнім ассортименінің кең болуын айтуға болады.
Қазіргі уақытта баспа өнімін өткізу жүйесіне байланысты Қазақстанда бірқатар мәселелер байқалады. Киоск желісі бойынша баспа өнімін сатуда мемлекеттік органдар тарапынан түрлі реттеулер жүргізіліп отырады. Оған мемлекеттік лицензияны алу және ұзарту, объектіні орналастыру ережесіне байланысты рұқсат алу, жалға алу шығындары, салық төлеу және т.б. жатады.
Дәстүрлі көтерме сауда нарықтағы өзгерістерге - ірі бөлшек сауда желілері көтерме сауданың негізгі сатып алушылары болып табылатын ұсақ саудагерлерді нарықтан ығыстыруына байланысты дағдарыстық жағдайда қалып қоюда.
Көтерме сауданың инвестициялық тартымдылығы мен тиімділігін жоғалта бастауының негізгі себебі - көптеген баспа кәсіпорындарының көтерме саудамен айналыстан компаниялардың қызметінен бас тартып, бөлшек сауда желілерімен тікелей байланыс орнатуы болып табылады. Екінші себеп, баспа өнімдері бағасының арзандауы болып табылады. Сәйкесінше, кәсіпорын пайдасының төмендеуі өткізу жүйесін тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік бермейді. Қазіргі уақытта нарықта қалыптасқан жағдайға сәйкес, дистрибуторлардың маржиналдық табысының мөлшері де азайып отыр.
Қазақстан Республикасы баспа өнімдері саласындағы санаулы кәсіпорындардың ғана филиалдық желісі бар. Филиалдық желі арқылы өнімді тұтынушыға барынша жақын орналастыруға мүмкіндік туады, бұл өз кезегінде, көтерме-бөлшек сауда фирмаларының сауда үстемелері қосылмай, өнім бағасының арзан болуына жол ашады.
Өнімді тарату нүктелерін таңдау барлық негізгі факторларды ескере отырып жүргізіледі: басылым тақырыбы, баспа өнімінің шығу жиілігі, өнімнің мақсатты аудиториясы. Қазақстан Республикасы баспа кәсіпорындары баспа өнімдерін таратуда келесі тәртіп бойынша жұмыс істейді:
1. Барлық сауда нүктелерінің тапсырысын жүйелі түрде талдау;
2. Баспа өнімі таралымын тарату, өткен басылым сандарынан қалған тауарларды жинау;
3. Фирмалармен және дүкендермен келісімшарт жасасу;
4. Көрмелерге қатысу жұмыстарымен айналысу;
5. Қолма-қол ақшаларды жинау, қолма-қолсыз ақшаның түсуін бақылап отыру.
6. Қайтарылған тауарларды баспа кәсіпорындарына жіберу.
Баспа өнімдерін бөлшек сауда арқылы сату газет-журнал, кітап сияқты баспа өнімдерін шығаратын кәсіпорындарда қолданылады. Баспа өнімдері нарығындағы бөлшек сауданың негізгі кемшілігі - баспа өнімін сатудан түсетін пайда көлемінің аздығы. Бұл баспа өнімдерін таратумен айналысатын фирмалар санының азаюына және бөлшек сауда нүктелерінің санының азаюына әсер етіп отыр.
Қазақстан Республикасында баспа өнімдері саласында бөлшек сауданы дамуы үшін қажет алғышарттар:
:: есіктен-есікке қағидасы бойынша жұмыс істейтін өнімді жеткізу қызметін ұсыну;
:: сенімді тасымалдау қызметтерін ұсыну;
:: ұсынылатын қызметтердің тиімділігін үнемі бақылап отыру;
:: қосымша қызметтер ұсыну;
:: бәсекелестік тарифтік саясат;
:: жеткілікті жұмыс тәжірибесінің болуы;
:: аймақтарда филиалдық желінің болуы;
:: филиалдық желісі бар еншілес компаниялардың болуы.
Қазақстандағы баспа кәсіпорындары баспа өнімдерін жылжытуда қолданатын негізгі жылжыту әдістері мыналар:
- ішкі жарнама;
- сыртқы жарнама;
- PR-шаралары;
- өткізуді ынталандыру;
Баспа кәсіпорындары қолданатын жылжыту арналарын 2 түрге бөлуге болады: көп шығынды және аз шығынды.
Көп шығынды әдістерге жатады:
- теледидар жарнамасы;
- радио жарнамасы;
- сыртқы маңдайшалар ілу;
- презентациялар, жарнамалық акциялар жүргізу;
- презентацияға шақырулар жасау;
- журналдарға жарнамалық-ақпараттық сипаттағы мақалалар шығару.
Аз шығынды әдістерге жатады:
- ғимарат сыртына баннерлер іліп қою;
- есік алдында компания, компания өнімдері жайлы ақпарат іліп қою;
- жарнамалық парақшалар, буклеттер, флайерлер, визиткалық карточкалар жасау;
- көліктердегі жарнама.
Қазіргі нарықты экономика жағдайында Қазақстандағы баспа өнімдері саласындағы кәсіпорындар өз өнімдерін өткізуде көптеген жылжыту түрлерін қолдануда. Алайда баспа кәсіпорындары үшін ең тиімді әдіс - жарнама болып табылады.
Жарнама сату көлемін жоғарылатып, тауардың өмірлік циклына әсер етеді. Егер баспа кәсіпорыны өз бәсекелестерінен баспа ісінің сапасы жөнінен ерекшеленетін болса, жарнамалық хабарландыруда тауарға емес, баспа ісінің сапалылығына назар аударылады.
Баспа кәсіпорындарының жарнамалық ақпаратты таратудың негізгі құралдары: радио, теледидар, газет, журнал, почта арқылы жарнама, интернет жарнамасы, баспалық жарнама. Сондай-ақ кәсіпорындар сыртқы жарнаманы да тиімді қолданады. Сыртқы жарнамаға қала көшелеріндегі барлық жарнамалар жатады.
Баспа саласында қолданылатын негізгі жарнама түрлерінің сипаттамалары -кестеде көрсетілген.
Кесте 15
Баспа өнімдерін жарнамалау түрлерінің сипаттамалары
Артықшылықтары
Кемшіліктері
Тиімсіз жағы
Тиімділі жағы
Теледидар және радио жарнамасы
ауқымды аудиторияны қамтуы
хабарламаның тез әсер етіп, тез бәсеңдеуі
Жарнамалық роликтер бағасы қымбатқа түседі
Баспа кәсіпорындары қызметкерлерінің теледидар бағдарламаларына қатысуы
Газет және журнал беттеріндегі жарнама
теледидар және радио жарнамасына қарағанда ұзақ мерзімге жарайды
тиімді әсер беретін баспа түрін таңдау қиындығы
мәтінде тұтынушыларға түсініксіз арнайы терминдерді қолдану
баспа түрін дұрыс таңдай отырып, ағартушылық бағыттағы мақалалар жазу
Интернеттегі жарнама
интернеттегі жарнаманың жарамдылық мерзімі жоқ, тиімді жасалған жарнама біраз уақытқа жарайды және бағасы жағынан арзан
жарнаманың тұтынушыларға әсер еткенімен, нәтижесінде көп тұтынушыны тартпайды
кәсіпорын сайтын жылжыту жұмыстарын дұрыс жүргізбеу
Интернет жарнаманы тек кәсіпорын сайтына ғана емес, кең аудиториясы бар сайттарға орналастырып отыру
Сыртқы жарнама
кәсіпорын жайлы тұрақты түрде еске салып отырады
бағасы жағынан қымбат түседі
жарнама жазуының ұсақ түрде жазылуы тұтынушылардың оны оқуын қиындатады
сыртқы жарнаманың ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді түрін қатар қолданып отыру
баспалық жарнама (парақшалар, буклеттер, флайерлер, шақыртулар, визиткалар)
жарнаманың арзан түріне жатады
нәтиже беруі төмен деңгейде
почталық жәшіктерге таратылады
сауда орталықтарында, бизнес орталықтарда тарату
Ескертпе:[32] әдебиет негізінде автормен құрастырылған.
Баспа саласында қолданылатын жарнама түрлерінің әрқайсысының өзіне тән ерекшеліктерін, артықшылықтары мен кемшіліктерін ескере отырып, баспа кәсіпорындары өзіне қолайлы жарнама түрлерін қолданады.
Қазақстандық баспа кәсіпорындарының қай жарнама түрін көп қолданатынын 17-суреттен көруге болады.
Сурет 17. Қазақстан баспа өнімдері саласындағы кәсіпорындардағы жарнама түрлерін қолдануы (2015 жылғы мәліметтер бойынша) [28]
Баспа кәсіпорындары саласында жарнама қолдануда газет жарнамасы ең көп қолданылатын жарнама түрі болып табылады.
Қазақстанда баспа кәсіпорындарының арасында кітап, газет-журнал басылымдарын шығаратын кәсіпорындар жарнамалық іс-шараларды аз жүргізетіні анықталды. Мұндай кәсіпорындар тұтынушыларды ақпараттандыруды тұрақты түрде жүргізіп отырмайды. Баспа өнімдерін тұтынушылардың тауар жайында ақпарат алу көздері 18-суретте көрсетілген.
Сурет 18. Баспа өнімдерін тұтынушылардың тауар жайында ақпарат алу көздері [30]
Суреттен көріп отырғанымыздай, баспа өнімдері жайлы ақпарат беруде газеттегі және журналдағы жарнамалар бірінші орынға ие, одан кейінгі орындарда анықтамалардағы жарнамалар, тұтынушылардың достарынан, әріптестерінен естуі болса, сыртқы жарнама мен интернеттегі жарнаманың да орны ерекше.
Шығарылатын баспа өнімінің тиімді сатылуы әлеуетті тұтынушылар баспа өнімі жайында ақпараттанған жағдайда ғана жүзеге асады. Осыған байланысты баспа кәсіпорындары ақпараттандыру қызметін белсенді жүргізіп отыруы тиіс.
Қазақстандағы баспа кәсіпорындары өткізуді ынталандыруды негізгі 3 бағыт бойынша жүргізеді:
1.делдалдарды ынталандыру;
2. өнімді өткізумен айналысатын кәсіпорын ызметкерлерін ынталандыру;
3. сатып алушыларды ынталандыру.
Делдалдарды ынталандырудың негізгі әдістеріне мыналар жатады:
- тауар тобын тегін беру;
- арнайы жеңілдіктер ұсыну;
- бірлескен жарнама жасау;
- түрлі саудалық байқаулар ұйымдастыру.
Кәсіпорын қызметкерлерін ынталандыру қызметкерлерді жұмыс істеу сапасын арттыруға, бағытталып, қызметкерлерге ақшалай сыйақылар беруден, қосымша демалыс беруден тұруы мүмкін.
Тұтынушыларды ынталандыру әдістері: тегін үлгілер ұсыну - баспа саласында қолданылатын өте тиімді әдіс, көбінесе жаңа өнім шығарған немесе жаңа нарыққа енуге бет алған баспа кәсіпорындары қолданатын әдіс, баға бойынша жеңілдіктер жасау - тұтынушылар үшін сезілетін әдіс, көбінесе үлкен көлемде тауар алатын тұтынушыларға қолданылады. Баспа өнімін тұрақты алатын тұтынушыларға қосымша баға жеңілдіктері ұсынылады.
Қазіргі уақытта жаңа баспа өнімін нарыққа ұсынуда презентация өткізу баспа кәсіпорындары арасында белең алып келе жатыр.
Сондай-ақ Қазақстандағы газет-журналдар оқырмандар арасында түрлі байқауларды жиі ұйымдастырып отырады. Сыйақы түрінде ақшалай немесе заттай сыйлықтар, жолдамалар ұсынылуы мүмкін. Бұл баспа өнімдері саласында қолданылатын өткізуді ынталандырудың кең тараған әдісіне жатады.
Баспа өнімдері сласындағы кәсіпорындар үшін қоғаммен байланысты ұйымдастыру мынадай артықшылықтарға ие болуға ықпалын тигізеді:
- кәсіпорын имиджін құру және оны сақтау;
- баспа өнімдерін көпшілікке танымал ету;
- кәсіпорын жайында қате және жағымсыз ақпараттар пайда болған жағдайда оны теріске шығару.
Қазақстандағы баспа өнімдері саласындағы кәсіпорындар арасында жағымды қоғамдық пікір қалыптастыру мақсатында мынадай іс-шараларға қатысады:
- қайырымдылық шаралары (жеке тұлға немесе ұйым атынан қатысу);
- мәдени және спорттық сипаттағы түрлі іс-шараларға демеушілік жасау;
- мерейтойлық іс-шаралар және түрлі презентациялар;
- кәсіпорынның қызметі мен жеткен жетістіктері жайында есеп беретін құжаттарды жариялау.
Соңғы уақытқа дейін баспа өнімдері нарығы ұсынысқа тәуелді болып келді, яғни тұтынушылар баспа кәсіпорындары ұсынатын өнімдерді ғана сатып алатын еді. Қазір бұл жағдай өзгеріп келеді: сұраныс көлемі ұсыныс көлемінен артып келеді. Осыған байланысты кәсіпорындар маркетингтік қызметті дамыту мәселесіне назар аудара бастады.
2.2 Қазақстан Zaman ЖШС экономикалық-шаруашылық қызметіне сипаттама
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғалы бері отандық баспа өнімдері нарығында көптеген баспа кәсіпорындары өз жұмысын жүргізе бастады. Баспа нарығында пайда болған кәсіпорынның бірі Қазақстан Zaman ЖШС-і болып табылады.
Қазақстан Zaman ЖШС-і өз қызметін 1992 жылы бастады. Серіктестік тұтынушылардың қажеттіліктерін барынша толық қанағаттандыратын тауарлар мен қызметтер арқылы нарықты толықтыруға бағытталған шаруашылық қызмет арқылы және ұйым ұжымының әлеуметтік және экономикалық көзқарастарын жүзеге асыруы негізінде пайда алу мақсатымен құрылған.
Серіктестік мемлекеттік тіркеуден өткен кейін, жеке меншік құқығы бар, өзіндік балансы бар, республикалық және шетелдік банктік шоттары бар, өзінің мөрі және басқа да реквизиттері бар заңды тұлға болып табылады.
Қазақстан Zaman ЖШС заңды тұлға ретінде өз құқығы және міндеттері бар жеке шаруашылық объектісі болып табылады. Кәсіпорын ұйым мақсатына және міндетіне сай шаруашылық қызметін жүргізуге, келісімшарт құруға және соған сай өз міндеттемелеріне жауапты болуға құқығы бар. Кәсіпорын толық шаруашылық есеп, өзін-өзі қаржыландыру, өзін-өзі қамтамасыз ету негізінде жұмыс істейді. Қызметкерлерді әлеуметтік қамтамасыз ету, ынталандыру жинақталған қаражат есебінен өтеледі және ұйым өзінің шаруашылық қызметіне, жабдықтаушылар мен тұтынушылар, банк, сондай-ақ еңбек ұжымы алдындағы міндеттеріне ағымдағы заңға сәйкес толық жауапкершілік алады.
Компаниядан қазақ тіліндегі "Қазақстан Заман" газеті, түрік тіліндегі "Заман" газеті, "Мөлдір бұлақ" балалар журналы шығады. Қазақстан Zaman ЖШС-нің баспа өнімдері Қазақстанның барлық аймақтарына таралады.
Қазақ тіліндегі "Қазақстан Заман" газетінің негізгі мақсаты - республика көлеміндегі экономикалық-әлеуметтік, қоғамдық-саяси бағыттағы ақпараттарды жан-жақты жазып, Қазақстан халқын хабардар етіп отыру. Халықаралық, қоғамдық-саяси Қазақстан Zaman газетімен үндес басылымдар 18 елде жарық көреді. 1992 жылдан бастап бүгінге дейін өз қызметін жалғастырып келе жатқан басылым Түркия, Орта Азия және төрткүл әлемнен ақпараттар беріп отырады. Сондай-ақ интернет-газет арқылы төрткүл әлемге Қазақстан туралы және Мемлекет басшысының конструктивті сыртқы және ішкі саясаты жайлы мәліметтер таратылады.
Газет министрліктермен, ведомстволармен, агенттіктермен, облыстық әкімдіктермен тұрақты байланыс орнатқан.
Республика облыстарындағы меншікті тілшілердің мәліметтері бойынша аймақтардағы мемлекеттік бағдарламалардың орындалу барысы туралы ақпараттар жүйелі түрде жиналып, әр облыста болып жатқан барлық оқиғаларға қатысты талдау мақалалары жарияланады. Әлеуметтік, мәдениет салаларында іске асырылған шаралар туралы да кең тынысты материалдар беріліп отырады. Газет қоғамдағы өзекті мәселелердің барлығын қамту мақсатымен өз ауқымын күн санап кеңейтіп келеді: саясат, экономика, өнер, спорт, қоғам, отбасы мәселесі осының барлығы газеттің негізгі тақырыптары болып табылады [33].
Қазақстан Zaman ЖШС-нің баспа өнімдерінің бірі - Мөлдір бұлақ балалар журналы. Мөлдір бұлақ журналы - балалар мен жасөспірімдерге арналған ақпараттық-танымдық журнал. Мөлдір бұлақ журналы балаларды имандылыққа, еңбек сүйгіштікке, отаншылдық рухқа тәрбиелейтін басылым. Журнал бетінде қазақ халқының тарихына қатысты шешендік өнер мен даналық сөздер, балалардың ой-өрісін кеңейтетін, тілін ұстартып, сөздік қорын байытатын өлең-тақпақтар, ертегілер мен ғибратты оқиғалар, ғылым және қызықты жануарлар әлемі, денсаулық, спорт, жеміс-жидектер мен жаңа заман технологиясынан шағын ақпараттар, қолөнер жұмыстарын жасауды үйрету, қалалар мен дүние жүзіне саяхат, әзілдер, жаңылтпаштар мен жұмбақтар, әр түрлі сөзжұмбақтар тұрақты жарияланады.
Қазақстан Zaman ЖШС-і түрік тіліндегі Zaman газетін 2000 жылдан бері шығарып келеді. Zaman газеті Түркия елінде 1986 жылдан бері шығып келе жатқан Түркияның күн сайын шығатын ең беделді газеттерінің бірі болып саналады. Газетте Түркияның ішкі саясаты, халықаралық саясаттағы ахуал, экономика, мәдениет, өнер саласындағы өзекті мәселелер қозғалады. Бұл газет Түркиядағы өз интернет сайтын құрған бірінші басылым болып табылады, газеттің электронды нұсқасы 1995 жылы пайда болды. Zaman газеті әлемнің бірнеше елдерінде жарық көреді. Олар: Австралия, Әзірбайжан, Болгария, Германия, Румыния, Қазақстан, Қырғызстан, Түркменстан, АҚШ елдері.
Zaman газетін Қазақстанда шығарудың мақсаты - Қазақстанда тұратын түрік диаспорасының түрік тілінде ақпараттар алып, қоғамның өзекті мәселелерінен хабардар болып отыруына жағдай жасау.
Серіктестік қызметін өзінің құрылтай құжаттарына және Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырады.
Серіктестік өзінің қызметін толық шаруашылық есеп негізінде жүзеге асырады. Республикада және шет елде өз атынан келісім-шартқа отыруды жүзеге асырады, мүліктік және мүліктік емес құқықтарға ие болып, жауапкершілік апарады, сотта жауап тартушы және жауап апарушы ретінде қатысады.
Қазақстан Zaman ЖШС-інің негізгі қызмет түрлері мыналар:
- баспалық қызмет;
- компанияларға ақпараттық-жарнамалық қызмет көрсету;
- баспа өнімдерінің көрмесін ұйымдастыру;
- баспа өнімдерін нарықта көтерме және бөлшек сауда арқылы сату.
Кесте 15
Қазақстан Zaman ЖШС-нің негізгі экономикалық-шаруашылық көрсеткіштері
№
Көрсеткіштер
2014 жылы
2015 жылы
1
Өнім өткізуден түскен табыс, мың тг.
114666
249600
2
Өнімнің өзіндік құны, мың тг.
93680
209363
3
Жиынтық табыс, мың тг.
20986
39237
4
Негізгі қызметтен түскен табыс, мың тг.
10460
12120
5
Негізгі емес қызметтен түскен табыс, мың тг.
10460
12120
6
Салық салудан кейінгі негізгі емес қызметтен түскен табыс, мың тг.
7322
8484
7
Таза табыс, мың тг.
7322
8484
8
Жұмысшылардың орташа тізімі, адам
112
124
9
Қорқайтарымдылық, тг.
3,91
6,28
10
Қорсыйымдылық, тг.
0,26
0,16
11
Бір жұмысшының жылдық орташа тигізген үлесі, мың тг.
1023,804
2004,839
Ескертпе: [34] әдебиет көзінен алынған.
Шаруашылық-экономикалық көрсеткіштердің талдауы келесі бағыттарды анықтады: 1) зерттелген мерзімде кәсіпорын табыстарының барлық түрлері (өнім өткізуден түскен табыс, жиынтық табыс, негізгі қызметтен түскен табыс, салық салуға дейін және салық салудан кейін негізгі емес қызметтен түскен табыс, таза табыс) көбейді, бұл өндірістің ұлғаюы мен көлемінің өсуіне байланысты; 2) өнімнің өзіндік құны өсті, бірақ оның өсу қарқыны таза табыс көрсеткішінде айқын көрінбейді; 3) жұмысшылардың орташа тізімі ұлғайды; 4) соған байланысты әрбір жұмысшының жылдық орташа қызмет жасауы екі есеге жуық өсті; 5) қорқайтарымдылық, еңбектің қор қаруландырылу көрсеткіштері өсіп, сәйкесінше қорсыйымдылық көрсеткіші төмендеді. Осылайша Қазақстан Zaman ЖШС-нің өз ресурстарын пайдалануы жалпы бағалағанда тиімді болып табылады.
Кәсіпорынның негізгі пайдасы баспа өнімдерін сатудан түседі. Пайда көлемі баспа өнімінің көлеміне, таралымына, өнімді өндіруге кеткен шығындар мен өнім бағасының арасындағы айырбасқа байланысты болып келеді.
Қазақстан Zaman ЖШС-нің негізгі өнімдерінің бағасы төмендегідей: Қазақстан Zaman газеті - 130 теңге, Мөлдір бұлақ журналы - 200 теңге, Zaman газеті - 150 теңге.
Қазақстан Zaman ЖШС-інің баспа өнімдері Алматы қаласы Гамма Принт ЖШС-інде басылады. Баспаханамен жұмыс 09.01.2004 жылдан бері үздіксіз жүргізіліп келеді. Бұл ұйыммен келісімшарт заңды түрде тіркелген.
Қазақстан Zaman ЖШС-нің баспа өнімдері редакцияда және қалалық сауда дүңгіршектерінде сатылады және мына компаниялар арқылы таратылады:
- Қазпочта АҚ;
- Евразия Пресс ЖШС;
- Эврика Пресс ЖШС;
- ERNUR-press ЖШС;
- Эврика-Media ЖШС;
- Пресс-Центр Казахстан ЖШС;
- Тараз Пресс ЖШС.
Алматы қаласында баспа өнімдері 1 күн ішінде жетеді. Ал Республикамыздың басқа аймақтарына 3-4 күнде жетеді
Баспа өнімдерінің соңғы 3 жыл көлемінде шығарылған таралым көлемі 16-кестеде көрсетілген.
Кесте 16
Қазақстан Zaman ЖШС-індегі өнімдердің шығарылу көлемі
Таралымы, дана
%
Жыл
2013
2014
2015
2013
2014
2015
Қазақстан Zaman газеті
20000
24000
35000
55,5
56,5
59,3
Мөлдір бұлақ журналы
10000
12000
15000
27,7
27,9
25,4
Zaman газеті
6000
8000
9000
16,8
15,6
15,3
Барлығы
36000
44000
59000
100
100
100
Ескертпе: [34] әдебиет көзінен алынған.
Кестедегі мәліметтер негізінде келесідей қорытынды жасауға болады: Қазақстан Zaman ЖШС-нің тауарлық құрылымында негізгі орынды, яғни негізгі өнім түрі Қазақстан Zaman газеті болып табылады. Оның кәсіпорынның тауар құрылымындағы үлесі біршама үлкен. Екінші орында - балаларға арналған Мөлдір бұлақ журналы. Zaman газетінің үлесі басқа 2 өніммен салыстырғанда аз екендігін көруге болады.
Кәсіпорынның шығаратын өнімдері бойынша белгілі бір уақыт аралығында өндірістік күштерін толық, тиімді пайдаланылуын талдау маңызды болып табылады. Зерттелетін уақыт ішінде өнім өндірісінің динамикасын анықтаймыз. Осыған орай әр топ бойынша шығарылған өнім проценттік көрсеткіштермен анықталған. Талдаудың қорытындылары 17-кестеде көрсетілген.
Кесте 17
Кәсіпорын өндірістік күштерін тиімді пайдаланудың талдауы
№
Көрсеткіштер
2014жылы
2015жылы
Күштерді тиімді пайдалану (%):
1
Қазақстан Zaman газеті
62,8
70,3
2
Мөлдір бұлақ журналы
45,6
51,8
3
Zaman газеті
27,6
33,3
6
Өнімнің 3 негізгі тобы бойынша өндірістік күштерді орташа пайдаланудың орташа көрсеткіші
49,86
57,24
Ескертпе: [34] әдебиет көзінен алынған.
Жалпы алғанда, зерттелген мерзім аралығында өндірістік күштердің пайдаланылу қарқыны өсті: бірінші өнім бойынша 62,8-ден 70,3%-ке, екінші өнімде 45,6-дан 51,8%-ке, үшінші өнімде 27,6-дан 33,3%-ке дейін өзгерді.
Қазіргі уақытта Қазақстан Zaman ЖШС жұмыскерлер саны орташа есеппен 50 адамға дейін болатын шағын кәсіпкерлік субъектісі болып табылады. Кәсіпорындағы жұмыскерлер саны 01.01.2015 мерзіміндегі көрсеткіш бойынша 35 адамды құрайды.
Қазақстан Zaman ЖШС-нің негізгі бөлімдерінің қызметіне және бөлім қызметкерлерінің ұйымда атқаратын қызметтеріне сипаттама:
1. Кәсіпорын басшылығы бас директордан және бас директордың орынбасарынан тұрады.
Бас директор: ағымдағы кәсіпорын қызметін басқару, кәсіпорын қызметінің нәтижесіне жауапкершілік алу, ұйым атынан жасалған келісімшарттар жасау және келісімшарт талаптарының орындалуына жауап беру, ұйым атынан банкте шот ашу, ұйым атынан сенімхат беру, қызметкерлермен еңбек шартына отыру және қажет болған жағдайда оны бұзу, ұйымның қызметкерлер штатын бекіту, қызметкерлердің еңбекақы көлемін, ынталандыру жұмыстарының бағытын белгілеу, бүкіл кәсіпорын қызметкерлеріне байланысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz