Киіз үй құрылысы

1. Киіз үй құрылысы.
2. Шаңырақ
3. Екі қақпалы есік
4. Есiк пен төр
5. Бақан, адалбақан
6. Өрнекті жалпақ тоқыма таспа
7. Киіз үйдің ішкі жасауы
8. Сандық
9. Керегең кең болсын, екi босағаң тең болсын!
10. Қазан.ошақ
11. Табалдырықты баспа!
12. Киiз үйге байланысты қарғыстар

Киіз үй – көптеген ғасырлар бойы Еуразияның ұшы-қиырсыз жазирасын басқарған ежелгі халықтың көшпенді тұрмысы мен өмір салтына мейлінше қолайлы болған баспана түрі. Соңғы қола дәуірінің өзінде-ақ (б.з.д. ІІ мыңжылдық тың соңы – І мыңжылдықтың басы) Еуразия даласында доңғалақ үстіндегі алғашқы жылжымалы тұрғын жайлар пайда бола бастады.
Орта ғасырларда платформаларға орнатылған, ондаған жетек малы сүйреткен орасан зор жиналмайтын киіз үй-ордалар кезіп жүрген. Арба үстіндегі тұрғын жай (күйме) – киіз үйлердің осындай салтанатты түрлері Қазақстанда ХҮІІ ғасырға дейін қолданыста болды.
Киіз үй жиналмалы және жазылмалы ағаш қаңқадан, киіз жабындардан және үйдің барлық бөліктерін бекітетін таңғыш шалмалар мен бау-басқұрлардан, арқандардан құралады. Ағаш қаңқасы төрт бөліктен тұрады: кереге – киіз үйдің шеңберлі қабырғасын түзететін ажырамалы буындар; уық – күмбез сырғауылдары; шаңырақ – күмбез төбесіндегі шеңбер; қос жармалы есік.
Шаңырақ
Шаңырақ – дөңгелек құрсаудан және айқыш-ұйқыш иілген жуан талдан (күлдіреуіш) құралады. Киіз үй күмбезінің құрылымы шаңырақ арқылы біріктірілген. Түскен қардың салмағы елеулі болған кезде уықтар үлкен киіз үйдің шаңырағына 2 тонна шамасында қысымдық күш түсіреді. Сондықтан шаңырақ киіз үй қаңқасының басқа бөліктері сияқты талдан емес, далада өсетін ағаштардың ішіндегі ең қатты әрі берігі – қайыннан жасалады.
Екі қақпалы есік
Керегенің екі қанатының ортасына ең алдымен жарма ағаш есік жақтауы орнатылады (оның тағы бір атауы – сықырлауық). Есік жақтауларының өлшемдері киіз үйдің мөлшеріне және керегенің жазулы торларының биіктігіне байланысты болады. Есіктің биіктігі 140 см мен 175 см аралығында, ені – 70 см мен 100 см аралығында. Киіз үйдің жарма есігі ішке қарай ашылады.
Есiк пен төр
Киiз үйдiң есiгi әдетте шығысқа қаратылады. Бұл — күннiң сәулесi үйге бiрiншi түссiн дегендi бiлдiредi.
Есiкке қарама-қарсы бетте — төр. Төрдегi адам есiкке қарап отырады. Егер ол малдас құрып отырса, оның әкесi жоқ деп есептеңiз. Әкесi тiрi адам малдас құрмайды. Отырудың өзiнiң осындай таңбалық мәнi бар.
Төрдегi адам төрелiк айтады. Төрге ақ пен қара түстi сырмақ төселедi. Мәнiсi, төр — ақ пен қараның ара жiгiн ажырата алатын адамның орны. Төрде отырып, билiк айтқандар мемлекет билiгiне дейiн көтерiлген.