Криминологияның пәні, түсінігі және жүйесі

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 49 бет
Таңдаулыға:

15. Лекция тезистері

1-лекция: Криминологияның пәні, түсінігі және жүйесі

Жоспары:

1. Криминологияның ұғымы, пәні, міндеттері

2. Криминологияның пән аралық байланысы

3. Криминология курсының жүйесі

4. Криминология әдістері мен методологиясы

Әдебиеттер:

1. Аванасев Г. А. Криминология и социальная профилактика. М.,

1980. Гл. 1-6.

2. Герцензон А. А. Уголовное право и социология. М., 1970.

3. Иванов Л. О., Ильина Л. В. Пути и судьбы отечественной криминологии. М., 1991.

4. Карпец И. И. Соотношение криминологии, уголовного и

исправительного -трудового права. «Советское государство и

право, 1981, №4, с. 71-79.

5. Ной И. С. Методологические проблемы советской криминологии.

Саратов, 1976.

6. Стучков Н. А. Введение в криминологию. Л., 1977, гл. 1.

Криминологияның ұғымы, пәні. Криминология - салааралық ғылым. Сол себепті оның анықтамасын

бір сөйлеммен айтып шыққанда түсініксіз болып қалуы мүмкін. Сондықтан да криминолгияның қандай

ғылым саласын екендігін білу үшін ол туралы жалпы картинаны қалыптастыру керек, ол үшін, әрине, оның нені зерттейтіндігін, яғни пәнін анықтау ләзім. Жалпы, криминолгия сөзі екі бөліктен тұрады, яғни латынша '' crіmen -қылмыс’’ және грекше ‘’ logos -ілім’’. Демек, қылмыс туралы ілім болып шығады, бірақ та оның атауы аталған ғылымның немен айналысатындығын әлі де толық ашпайды. Себебі, қазіргі күні қылмыс мәселесімен айналысатын ғылымдар саны бірқатар. Оның ішінде қылмыстық құқықтың да, қылмысты іс жүргізу құқығының де, қылмыстық-атқару құқығының да ғылымдары, сол сияқты құқықтық психология, социология (құқық социологиясы, қылмыс социологиясы және қылмыстық құқық социологиясы), философия (құқық философиясы мен қылмыс философиясы), статистика ғылымдары, тағы да басқа бірқыдыру ғылым салалары бар. Осы салалардың барлығы да қылмыс мәселелерімен айналысқанмен әрқайсысы әр қырынан келеді. Соның ішінде криминология да өз жолымен келуге тырысады. Демек, криминологияның ең алғашқы айналысатын мәселесі -қылмыс сияқты боп көрінеді, бірақ бұл әлі де нақты емес. Криминологияның ең басты мәселесі, жүрегі - қылмыстылық. Жұрт қылмыстылық пен қылмысты бір-ақ нәрсе деп ойлауы әбден ықтимал. Тіпті, қылмыстылықтың жасалған қылмыстардың жиынтығы деп те түсінеді. Иә сыртынан қарағанда солай: қылмыстылық - қылмыстардың жиынтығы, бірақ ішкі жағы мүлде олай емес. Себебі, қылмыс адамәрекетінің бір түрі ғана, ал қылмыстылық - құбылыс. жиынтығынан тұрғанмен де одан мүлде бөлек сапаға ие болған. Бұл жерде диалектиканың санннан сапаға өту заңын еске түсірген жөн. Екі қылмыс қылмыстылық емес, он қылмыс та, тіпті, жүз қылмыс та қылмыстылық сапасына ие емес, ол үшін міндетті түрде масса керек, яғни жаппай болуға тиісті. Мысалға, ешкім де сиырды бар болғаны он сегіз триллион клетканың жиынтығы деп айта алмайды. Иә ол сырттай қарағанда он сегіз триллион клетканың* жиынтығы, бірақ сіз әр жерден дәл сондай он сегіз триллион сиыр клетекасын жинағанмен, бәрібір ол сиыр болмайды (әрі кетсе ‘’соғым’’ болуы мүмкін) . Яғни, жеке клеткада жоқ қасиеттер сиырда, яғни организмде бар. Клетка өзі сиырсияқты бұзауын іздемейді, шөп жемейді т. б. дегендей. Дәл осындай ойды тамшы мен теңіз туралы да айтуға болады. Жоғарыдағы сияқты бір-екі немесе жүз тамшы әлі теңіз емес, басқаша айтқанда әлі де теңіздік қасиеттерге ие емес (флора мен фаунаның, кеменің жүруі, шулау, толқын тудыру) . Яғни қылмыстық құқық, қылмыстық іс жүргізу және қылмыстық атқару құқықтарының ғылымдары қылмысты әр түрлі қырынан келіп қарастыруға тырысса, криминология ол мәселелерді емес, қылмыстылық атты құбылысты зерттейді. Бұл криминологияпәнінің алғашқы компоненті. Криминологияға қылмыстылықты зерттеп қоя салу мақсұт емес. Әрбір зерттеудің түбінде қоғамға келетін пайда болу керек. Оның екінші айналысатын мәселесі - қылмыстылықтың себептері . Осы себептерді анықтау нәтижесінде ғана тиімді нәтижелерге қол жеткізуге болады. Жоғарыда аталып өткен ғылымдардың ешқайсысы да қылмыстылықтың себептеріне қол салмайды, тек әр қырынан тиіп-қашып жанап өтеді. Мысалға, қылмыстық іс жүргізу құқығында қылмыс құрамыныңбелгілерін анықтау үшін жеке сол қылмыстың себептері дәлелдеу пәніне кіреді және олардың алдын алу үшін сот жеке қаулы да шығара алады. Ал кең көлемде, құлашты кеңге сілтей отырып, жан-жақты әр түрлі көзқарастырды жинақтай отырып, қылмыстылықтың себептерінің жүйесін қалыптастыру криминологияның еншісінде. Осы сияқты, криминология жалпы қылмыстылықтың себептерін ғана емес, сонымен қоса, жеке қылмыстардың себептерін де зерттейді. Ал жеке қылмыс пен қылмыстылықтың айырмашылығын жоғарыда сөз еттік. Криминология мәселелерінен қалам тартқан авторлар осы екі компонентті екі бөліп қарастыруды жөн көреді. Демек, криминолгия пәнінің үшінші құрамдас бөлігі - жеке қылмыстардың себептері мен жағдайлары. Бірақ бұл да қылмыстылық атты жағымсыз құбылыстың пайда болатын қайнар көзін толық ашпайды. Себеп өзі секіріп қылмыс жасамайды және мынау қылмыстылықтың себебі деп маңдайына басылған фактор болмайды, ол жәй қарапайым өмірде орын алып жүрген мән-жайлар, оларды қылмыстылық себебіне айналдыратын адамдардың өздері. Олар осы жағдайларды өз санасында қорыту, бағалау арқылы, өн бойынан сүзіп өткізгеннен кейін ғана олар себепке айналады, бірақ біреу үшін қылмыс жасауға жеткілікті себеп болып табылатын фактор екінші біреу үшін себеп емес, керісінше, жігерді қайраушы жағдай болуы мүмкін. Мысалға, жеңіл ойға бой алдыратын адам үшін жұмыссыздық атты фактор қылмыс жасау үшін жеткілікті себеп болса, келесі біреу оны ‘’құдайдың жіберген сынағы’’ деп бағалайды. Сондықтан, қылмыстылықтың пайда болатын бастауларын ашу кезінде себептер мен өзге де жағдайларды бағалайтын қылмыс жасаушы адамның да жеке қасиеттерін айқындап, зерттеудің де маңызы зор. Сонымен, криминологияның пәнін құрайтын келесі, төртінші компонент - қылмыскердің тұлғасы. Осыған дейін криминология әжептәуір нәрселерді зерттеп тастаған сияқты, бірақ қылмыстылықтың пайда болуына әсер ететін тағы бір жай бар, ол - жәбірленушінің мінез-құлқы. Кейде жәбірленушілердің өздері қылмыс құрбаны болуға тікелей үлес қосады, не болмаса, тікелей оны ұғынбаса да жанама түрде себепкер болады. Айталық, толық таныс емес, кездейсоқ адамдарды үйге әкеліп спирттік ішімдік ішеді, не болмаса ұрыс-керіс үстінде ‘’Қане, ұршы мені, ұра алмайсың, еркек емессің’’ деген сияқты сөздермен қайрайды. Егер де болашақ жәбірленушілер өздері үлес қоспағанда, не себепкер болатын жайлардың алдын алып жүргенде әлде қалай болар еді. Сондықтан, криминология жәбірленушінің де мінез-құлқы мен тұлғасын зерттеуді өз мойнына алады және ол криминологиядан басқа ешқандай ғылымның зерттеу пәніне кірмейді (қылмыстық іс жүргізу оларды тек қорғауды жүзеге асырады) . Бірақ криминологияның шаруасы мұнымен де түгесіліп қалмайды. Өйткені, қылмыстылық пен оның себеп-жағдайларын анықтағаннан жарытып пайда келмейді. Осы ғылымның және оның ғана емес, барлық қылмыстық-құқықтық циклдегі құқық салаларының басты мақсаты - қылмыстылықты болдырмау, яғни оның алдын алу. Қылмыстық құқықтық бағыттағы құқық салалары мен олардың ғылымының да қоғам үшін керегі - қылмыстылықтың алдын алу үшін күресетіндігінде. Осы жерде ‘’Өз өзіне қарсы шығатын екі-ақ ғылым бар’’ деп те қалжыңдауға болады, яғни бірі - медицина, екіншісі - қылмыстық-құқықтық циклдегі ғылымдар. Қалжыңдап айтқанда, медик сырқат болмас үшін күреседі, бірақ сырқат жоқ болса, дәрігерге жұмыс та жоқ, дәл сол сияқты, қылмыспен күресетін мамандар қылмыс болмасын дейді, болмаса, оларға да жұмыс жоқ. Әрине, мұның тек қалжың екенін ұмытпаған жөн, әйтпесе, қатты жұмыс істеп кетсек, жұмыссыз қалады екенбіз деп ойлауға әсте болмайды. Қорыта айтқанда, криминология ғылымының пәнін құрайтын келесі, алтыншы компонент - қылмыстылықтың алдын алу . Қылмыстылықтың алдын алу үшін де белгілі бір әрекеттер жасалуы керек. Соның бірі - қылмыстылықты болжау. Мысалға, А. пункітінен Б. пункітіне бір машина шықты деп есептейік және оған жететін бес жол бар. Осы автокөлікті жылжып келе жатқан қылмыстылық деп есептесеңіз, оны тоқтату - оның алдын алу. Тоқтату үшін, әлбетте, оның қай жолмен жүретіндігін білу керек, әйтпесе, бос әуре болады, барлық жолдарды ‘’мемлекет’’ жауып тастай алмайды. Қай жолмен жүретіндігін білу дегеніміз - оны болжау. Демек, криминогияның пәнін криминологиялық болжау да құрайды. Сонымен, криминология ғылымының пәнін құрайтын компоненттер:

1) қылмыстылық;

2) қылмыстылықтың себептері;

3) жеке қылмыстардың себептері мен жағдайлары;

4) қылмыскердің тұлғасы;

5) жәбірленушінің мінез-құлқы мен тұлғасы;

6) қылмыстылықтың алдын алу;

7) криминологиялық болжау.

Кейбір авторлар, осы тізімге тағы бір компонентті қосады, ол - криминологиялық зерттеулердің әдістері. Басқа бір авторлар оған қарсы шығады. Қосқысы келетіндер өз ұмтылысын криминология ғылымының сан салалы болғандықтан, онда өз қанынан өзгенің қаны көп екендігін ескеріп, оның әдістері де сан қилы болып келетіндігімен түсіндіреді. Сол себептен, жан жақтан құралған ғылыми тәсілдерді (социологиялық, статистикалық, психологиялық, биологиялық, математикалық т. б. ) бір жерге біріктіру де аталған ғылым пәніне ену қажет деп есептейді. Ал оған қарсы шығатындар кез келген ғылымның пәні ‘’нені зерттейді?’’ дегенді білдірсе, оның әдістері ‘’қалай зерттейді?’’ дегенді білдіреді дейді, яғни ‘’нені зерттейдіге’’ ‘’қалай зерттейдіні’’ қосу орынсыз деп санайды олар.

Криминологияның түсінігі . Жоғарыда тізімі келтірілген криминология пәнінің компоненттері қолдана отырып, оның түсінігін беру - анықтама берудің ең оңай жолы, яғни криминология дегеніміз - қылмыстылықты, оның себептерін, жеке қылмыстардың себептері мен жағдайларын, жәбірленушінің мінез-құлқы мен тұлғасын, қылмыскердің тұлғасын, сондай-ақ қылмыстылықтың алдын алу мен болжауды зерттейтін салааралық ғылым. Не болмаса, ғалымдардың бір шоғыры осылардың бәрін тізбектеп жатпай қысқартылған да анықтама береді, олардың айтуынша криминология - қылмыстылықты, оның себептерін және қылмыскер тұлғасы мен қылмыстылықтың алдын алуды зерттейтін салааралық ғылым саласы. Олар жоғарыда айтылған компоненттерді жоққа шығармайды, бар болғаны оларды ірілендіріп біріктіреді, яғни қылмыстылықтың себептерін, жеке қылмыстардың себептері мен жағдайларын, сондай-ақ жәбірленушінің мінез-құлқы мен тұлғасын қылмыстылықтың себептеріне шоғырландырса, қылмыстылықтың алдын алу мен болжауды бір деп қарастырады. Криминология ғылымын басқа қырынан да келіп анықтаушылар бар. Бірақ ол негізгі түсінікті толықтырушы ғана анықтама. Криминология қылмыстылықты ғана емес, онымен байланысты өздері қылмыстылықты құрамаса да онымен тікелей байланысты жағымсыз құбылыстарды зерттейді. Олар, айталық, жезөкшелік, өзін өзі өлтіру, маскүнемдік, наркомания т. б. Осылардың бәрі де (қылмыстылықты қоса алғанда) әлеуметтік ауытқулар. Әлеуметтік ауытқуларды зерттейтін ілімнің аты - әлеуметтік патология. Бірақ соңғы ілімнің айналысатын мәселесінің барлығы криминолгия үшін қажет емес, тек оның ішіндегі ең бір асқынған, қоғамға қауіпті түрлеріне ғана криминология ғылымы қызуғышылық танытады. Осыны ескере отырып, криминология дегеніміз - әлеуметтік патология деп аталатын жан жақты, конгломерат ілімнің өзегі болып табылады деушілер бар.

Криминологияның міндеттері. Криминология ғылымының мынандай үш түрлі міндетін атауға болады: 1. Аналитикалық, яғни зерттеу міндеті. Қылмыстылықты, оның себептерін, қылмыскердің тұлғасын, жәбірленушінің мінез-құлқы мен тұлғасын (виктимологиялық аспектілерді) зерделеп, талдау

2. Болжау міндеті - криминогендік құбылыстардың болашақтағы өзгерістері туралы негізді ұсыныстар жасау.

3. Әр түрлі жолмен тәжірибелендіру. Бұл қылмыстылықтың алдын алуға келеді, сол сияқты виктимологиялық профилактиканы да қолдануды көздейді.

2. Криминологияның өзге ғылым салаларымен арақатынасы. Криминология таза ғылым саласы. Бірақ Н. Ф. Кузнецова оны ‘’әлеуметтік-құқықтық салааралық ғылым және заңдардың кешендік саласы’’бір деп те есептейді. Бірақ заңдардың кешендік саласы екендігімен келісе қою қиын. Заңдардың саласы болған соң ол да құқық жүйесіне ену керек. Осы жерде криминологияның сабақтас құқық салаларымен арақатынасын қарастыру барысында құқықтық өзі де үш түрлі мағынада түсінілетіндігін ескерген жөн. Әйтпесе, криминология мен қылмыстық құқықтың құқық саласы ретіндегі мағынасы қиюласпайды. Осы жерден-ақ ашып алайық. Себебі, студенттер кез келген құқық саласынан оқу пәнін бастағанда, оқытушы оның үш түрлі мағынасын, атап айтқанда, құқықтың саласы ретінде, оқу пәні ретінде және ғылым саласы ретінде түсінілетіндігін айта отырып, осы үшеуін бір бірімен шатыстырып алмауды сұрайды. Мысалға, қылмыстық құқықты алайық. Қылмыстық құқық құқық саласы ретінде бар болғаны мемлекет пен қылмыс жасаушы тұлғаны арасында қылмыс жасау сәтінде пайда болған қылмысқа қатысты туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейтін , сол сияқты өзге құқық салаларымен бұған дейін реттеліп қойған қоғамдық қатынастардың кейбірін қорғайтын және өзге ешқандай да құқық саласымен реттелмеген, тек мораль, этика т. б. әлеуметтік институттармен реттелген кейбір қоғамдық қатынастарды қорғайтын нормалардың жиынтығы. Ал ғылым ретінде осы нормалар туралы, олардың практикада қолданылуы туралы (құқық ретінде оның практикада жұмысы жоқ), тарихы мен оларды жетілдіру туралы және осындай нормалардың шет елде қолдану практикасы туралы көзқарастардың, жүйеленген идеялардың жиынтығы ( нақтылау үшін оны қылмыстық құқықтың ғылымы деп те атайды ) . Ал оқу пәні ретінде қылмыстық құқық ғылыми көзқарастарды қолдана отырып, қылмыстық құқықты құрайтын нормалардың мәнін ашады. Демек, криминологияның осындай құқық салаларымен арақатынасын анықтағанда олардың ғылымы алынуы керек, себебі криминологияның өзі де таза күйіндегі ғылым. Бірақ сол құқық салалырының ғылымы аспаннан түскен жоқ сол нормалар туралы, ал нормалар болса ғылымына тікелей бағынышты: тиісті механизмдерден өтсе, ғылымының айтқаны құқық саласында жүзеге асады.

Қылмыстық құқық және криминология. Қылмыстық құқық бар болғаны жасалған нақты қылмыстың мәселелерімен, атап айтқанда қылмыстық жауаптылық мәселесімен айналысады. Ал криминология оның түбіріне бойлайды: қылмыстық құқық үшін бар болғаны қылмыстың үш сатысы қажет болса, криминология үшін оның қылмысқа дайындалудан бұрынғы этаптары да маңызды (мотивацияның қалыптасуы, мотивацияға дейінгі жолдар - мұқтаждық, өмірлік жоспар, мүдде, мүмкіндік т. б. ) ; қылмыстық құқық үшін қылмыстың жалпы субъектісінің бар болғаны үш белгісі маңызды болса (адам болуы, жасқа толуы және есі дұрыс болуы), ал криминология үшін оның туылған сәтінен бастап барлық факторлары мен қасиеттері маңызды (тәрбие жағдайы, психологиясы, барлық демографиялық белгілері т. б. ) . Қылмыстық құқықта қылмыстылықтың алдын алу үшін жалпы және арнай ескертулер, кей жағдайда жауаптылықтан босататын марапаттаушы нормалар турасынан ғана қарастырса, криминология қылмыстылықтың алдын алудың кешенді шараларын жасайды.

Қылмыстық іс жүргізу құқығы және криминология . Қылмыстық іс жүргізу құқығы қылмыстық процестің міндеттерін орындауға, яғни қылмысты тез және толық ашуға, қылмыс жасаған тұлғаны әшкерелеуге, оны қылмыстық жауаптылыққа тартуға және қылмыстылықтың алдын алуға байланысты туындаған қоғамдық қатынастарды реттейтін нормалардың жиынтығы. Криминология таза күйіндегі процессуалдық мәселелермен, яғни айтылған міндеттерді орындау кезінде құқық қорғау органдары мен өзге тұлғалардың (керек кезінде ғана) арасындағы қатынастарды реттеумен айналыспайды. Бірақ қылмыстылықпен күресті тиімді жолға қою үшін қылмыстық процесс ғылымына криминология ұсыныс айта алады. Тек олардың қабысатын жері қылмыстылықтың алдын алу міндеті, бірақ бұл жерде де қылмыстық іс жүргізу құқығы өзіне бұйырған қылмыстық қудалау органдарының ісіне қатыстысымен ғана шектеліп қалады, ал криминологиялық шаралардың ауқымды екенін жоғарыда сөз еттік.

Қылмыстық-атқару құқықығы және криминология. Алғашқысы тек қылмыстық жазалардың орындалу мәселесімен ғана айналысады. Алдын алу бәріне тән болғандықтан, әсіресе, рецидивистік қылмыстылықтың алдын алу мақсатында екі ғылым бірігіп жұмыс жасай алады.

Статистика және криминология . Статистика құбылыстардың сапалық жағын есекере отырып, сандық мәселесімен айналысатындықтан, осы құбылыстардың ішінде қылмыстылық та бар. Сол себепті криминология да статистиканың көмегіне жүгіне алады. Статистиканың қылмысқа қатысты бөлігінің нәтижелері криминологиялық зерттеулер жүргізуде көптеп қолданылады, бірақ статистика (оның қылмыстылыққа қатысты бөлігін қоса алғанда) өзі криминологияның алға қойған міндеттерін қоймайды.

Психология және криминология . Психология тек психикалық құбылыстарды қандай да бір бағытқа, мақсатқа бейімдемей зерттесе, криминология оның нәтижелерін қылмыстылықтың себептерін анықтау мен күресуде қолдану үшін пайдаланады. Психологиялық дәрежеде зерттелген қылмыстылық мәселелерін микрокриминология деп те атайды.

Социология және криминология . Оның мәселесі де психология немесе статистика сияқты шешіледі. Социология әлеуметтік құбылыстарды зерттейді, сол себептен социологиялық деңгейде қылмыстылық мәселесі зерттелсе, оны макрокриминология деп те атаушылар бар. Жалпы алғанда, айта кету керек, криминологияның қандай ғылымның ағымы екендігінде де әлем доктринасында бірізділік жоқ. Мысалға, оны англосаксондық жүйе - социологияның саласы десе, континентальдық доктрина - қоғамдық және жаратылыстану ғылымдарының арасындағы сала деп есептейді. Соның ішінде, Италия - биологияға басымдық берсе (оның тарихи қалыптасқан себептері де бар), Франция - клиникалық жағына басымдық (психологиялық және психиатриялық аномалиямен байланыстырады) береді, ал Германия - биологиялық және социологиялықтың бәсекесі деп есептеп, соңғысына көбірек бүйрегі бұрады. Біздің қазақстандық доктрина криминологияның салааралық ғылым екендігін мойындай отырып, құқық салаларына жақын болуын қалайды. 2002 жылы Санкт-Петербург қаласында ТМД елдерінің криминологтарының конференциясы өтті (Қазақстаннан өкіл - проф. Е. Қайыржанов) . Онда криминология ғылымындағы өзекті мәселелер мен әр түрлі жаңашыл көзқарастар талқыға ұсынылған. Соның бірі - криминологияны қылмыстық- құқықтық циклдағы салалардың методологиясы, үйлестірушісі ретінде қарастыру .

3. Криминологияның жүйесі . Криминология құқық саласы емес. Бірақ құқық салаларына тән қасиет мұнда да бар, ол - жалпы және ерекше бөлімдерден тұру. Криминологияның жалпы бөлімі (немесе жалпы криминология) жоғарыда аталған өз пәнін (қылмыстылық, оның себептері тағы басқалары) жалпылама қарастырады, яғни онда ешқандай да қылмыстылық түрі туралы әңгіме қозғалмайды. Ал ерекше бөлімде болса (немесе ерекше криминология) нақты қылмыстылықтың түрлері алынып, жалпы бөлімде алынған білімдер нақты қолданылады. Мысалға, кәмелетке толмағандардың қылмыстылығы алынып, тек қана соның деңгейі, қарқындылығы, динамикасы (жалпы бөлімде барлық қылмыстылықтың осындай көрсеткіштері зерттеледі), тек қана соның себептері (жалпы бөлімде барлық қылмыстылықтікі), тек қана кәмелетке толмағандардың жасаған қылмысын жәбір шегетіндердің мінез-құлқы мен тұлғасы, тек қана кәмелетке толмаған қылмыскердің тұлғасы, тек қана осы қылмыстылықтың түрінің алдын алу мен болжау сөз болады. Дәл осы сияқты әйелдердің қылмыстылығы, рецидивистік қылмыстылық, кеден қылмыстылығы, коррупциялық қылмыстылық т. б. жөнінде де осылай айтуға болады.

4. Криминологияның әдістері мен методологиясы. Криминологиядағы жалпы ғылымдық әдістер . Соңғы уақытта терминжасамға байланысты пайдасы шамалы бір үрдіс қалыптасты - ол барлық терминдерді бір шыбықтың астына алып қазақтандыру. Осының нәтижесінде жаңадан ‘’әдістеме’’, ‘’әдіснама’’, ‘’тәсілдеме’’ деген тәрізді терминдер қолданыста жүр. Олар методика, методология терминдерін тәржімалауға тырысқан. Бірақ бұл қолдауға тұрарлық іс емес. Енді осы ұғымдардың арқатынасына келейік. Әдіс - ол белгілі бір нәтижеге жетудің жолы болса, методика - ол осындай әдістердің жиынтығы, ал методология - әдіс туралы ілім болып табылады. Криминологияда қолданатын әдістерді екіге, атап айтқанда, жалпы ғылымдық және арнайы ғылымдық деп жіктеуге болады. Соның ішінде жалпы ғылымдық әдістерді оның табиғатына қарамастан барлық ғылымдар қолданады. Олар:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.