Триггерлер. Триггерлердің топталуы.

Кіріспе.

Триггерлер жартылай өткізгішті материалдардан жасалатын, цифрлық құрылғылардан жасалған приборлар. Триггерлердің қазіргі таңда түрлері өте көп. Триггерлер жұмыс атқару түріне қарай тактілі және тактілі емес, сонымен қатар санағыш триггерлер, ионды триггерлер деп бірнеше түргебөлінеді. Осы жұмыс барысында триггерлердің осы түрлерінесипаттама беріліп, олардың жұмыс істеу принциптері ашылып, түсініктемелер беріліеді. Қазіргі ғылыми техниканың дамыған заманыныда электроника әлемінде, әсіресе микроэлектроника әлемінде триггерлердің көптеген түрлері белгілі болып, қолданыста жүр. Триггерлер жалпы айтқанда санағыштың, тіркегіштің рөлін атқарады. Триггерлер санау жүйесіндегі еекілік кодты сандармен жұмыс атқарады. Триггердің кірісіне берілген сигнал триггерге түскеннен кейін, бірнеше уақыттан кейін, осы құрылғының ішінде екілік кодқа түрленіп, триггердің шықпасына екілік код түрінде беріледі. Басқа сөзбен айтқанда триггерлер қарапайым сигналды сандық сигналдарға айналдру құрылғысы болып табылады. Соңғы жылдары триггерлердің радиотехникада алатын орны ауқымданып, кеңейіп келе жатқаны белгілі болып отыр.
Триггерлердің бірнеше түрлеріне және олардың жұмыс істеу принциптеріне жұмыстың негізгі бөлімінде түсініктеме беріледі. Триггерлер мен қатар қазір техникада, атап айтқанда радиотехникада мультивибратор, мултиплексорлар, демультиплексорлар, шифраторлар сынды жартылай өткізгішіт санағыш құралдары қолданылуда. Бұл құрылғылардың барлығы дерлік, осы екілік кодтау жүйесімен жұмыс атқарады. Санау жүйесінде негізінде информация екі нөл және бір сандарымен жүзеге асады. Осы екі сан арқылы кез-келген информация екілік сандарға түрленеді. Осы жоғарыда аталған аспаптардың барлығы жартылай өткізгішті кристаллдардан жасалған.
Жартылай өткізгішіті кристталдардан жасалған көптеген элементтер тізбегі триггерлерді құрайды. Адам өмрінде соңғы жылдары көптеген прогрестің болуы, осы ғылыми-тхниканың дамуымен тығыз байланысты болып отыр. Осындай санау құралдарының пайда болуына байланысты көптеген машинлар, есептеу машиналары, санағыш құралдары пайда болып, қолданысқа еніп отыр. Санағыш құралдары, оның ішінде триггерлер бірнеше кірме мен шықпадан тұрады. Олардың кірмесіндегі сигналдар электр немесе қарапайым механикалық сигналдар түрінде болса, триггердің шықпасына осы сигналдар міндетті түрде сандық сигналдар түрінде беріледі. Триггерлердің шартты белгіленуімен, олардың атқаратын қызметі, олардың графикалық кескіндері төменде айтылып, оларға сипаттама беріледі. Триггеррдің әр түрлі күйлері мен олардың құрылымдық схемаларымен қатар, олардың топталуы, сыныпталуы келесі төмендгі кестелерд берілетін болады. Бұл құрылғының ең басты бөлшегі ретінде жартылай өткізгішті диод алынады, яғни триггерлер жартылай өткізгішті диод негізінде жұмыс атқарады екен. Жартылай өткізгіштердің негізін салған ағылшын физигі

Пайдаланылған әдебиеттер

1.Савельев И.В. Курс общей физики. М. Наука, 1982. Т. 2.496 С

2.Общая электротехника/ Под ред. В. С. Пантюшина. М. Высшая школа, 1970.567 С.

3.Электротехника /Под ред. В. Г. Герасимова. М.:Высшая школа. 1985.480 С.

4.Борисов Ю.М., Липатов Д. Н. Общая электротехника.М.: Высшая школа .1974.519С

5.Касаткин А.С.,Немцов М. В. Электротехника.М:Энергоатомиздат. 1983.440С

6.Основы теории цепей/ Г. В. Зевеке, П.А. Ионкин, А. В. Нетушил, С.В. Страхов.М.: Энергия. 1975. 752С.

7.Электрические измерения/ Под ред. А.В. Фремке. М.: Энергия.1980.424С.

8.Вольдек А.И. Электрические машины. Л.: Энергия. 1980. 928С.

9.Чиликин М. Г., Сандлер А.С. Общий курс электропривода.М.: Энергоиздат. 1981.576 С

10.Михайлов О. П., Стоколов В. Е. Электрические аппараты и средства автоматизации. М.: Машиностроение, 1982. 180С

11.Электрический справочник. М.: Энергия, 1985. Т.1.488С.1986.Т.2.640 С

12.ГОСТ 19880-74.Электротехника. Термины и определения.

13.ГОСТ 1494-77. Электротехника. Буквенные обазначения основных велечин .

14.СТ СЭВ 2182-80. Обазначения буквенно- цифровые в электрических схемах.

Пән: Электротехника
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

Жоспар.
Кіріспе.

І. Негізігі бөлім.

1.1. Триггерлердің түрлері мен сипаты.
1.2. Триггерлердің құрылымы.
1.3. Тактілі және тактілі емес триггерлер.

2. Триггерлердің топталуы.
2.1. Тактілі және тактілі емес триггерлер.
2.2. Санағыш триггерлер.
2.3. . RS- триггер.

Қорытынды

Әдебиеттер.

Кіріспе.

Триггерлер жартылай өткізгішті материалдардан жасалатын, цифрлық
құрылғылардан жасалған приборлар. Триггерлердің қазіргі таңда түрлері өте
көп. Триггерлер жұмыс атқару түріне қарай тактілі және тактілі емес,
сонымен қатар санағыш триггерлер, ионды триггерлер деп бірнеше
түргебөлінеді. Осы жұмыс барысында триггерлердің осы түрлерінесипаттама
беріліп, олардың жұмыс істеу принциптері ашылып, түсініктемелер беріліеді.
Қазіргі ғылыми техниканың дамыған заманыныда электроника әлемінде, әсіресе
микроэлектроника әлемінде триггерлердің көптеген түрлері белгілі болып,
қолданыста жүр. Триггерлер жалпы айтқанда санағыштың, тіркегіштің рөлін
атқарады. Триггерлер санау жүйесіндегі еекілік кодты сандармен жұмыс
атқарады. Триггердің кірісіне берілген сигнал триггерге түскеннен кейін,
бірнеше уақыттан кейін, осы құрылғының ішінде екілік кодқа түрленіп,
триггердің шықпасына екілік код түрінде беріледі. Басқа сөзбен айтқанда
триггерлер қарапайым сигналды сандық сигналдарға айналдру құрылғысы болып
табылады. Соңғы жылдары триггерлердің радиотехникада алатын орны
ауқымданып, кеңейіп келе жатқаны белгілі болып отыр.
Триггерлердің бірнеше түрлеріне және олардың жұмыс істеу
принциптеріне жұмыстың негізгі бөлімінде түсініктеме беріледі. Триггерлер
мен қатар қазір техникада, атап айтқанда радиотехникада мультивибратор,
мултиплексорлар, демультиплексорлар, шифраторлар сынды жартылай өткізгішіт
санағыш құралдары қолданылуда. Бұл құрылғылардың барлығы дерлік, осы
екілік кодтау жүйесімен жұмыс атқарады. Санау жүйесінде негізінде
информация екі нөл және бір сандарымен жүзеге асады. Осы екі сан арқылы кез-
келген информация екілік сандарға түрленеді. Осы жоғарыда аталған
аспаптардың барлығы жартылай өткізгішті кристаллдардан жасалған.
Жартылай өткізгішіті кристталдардан жасалған көптеген
элементтер тізбегі триггерлерді құрайды. Адам өмрінде соңғы жылдары
көптеген прогрестің болуы, осы ғылыми-тхниканың дамуымен тығыз байланысты
болып отыр. Осындай санау құралдарының пайда болуына байланысты көптеген
машинлар, есептеу машиналары, санағыш құралдары пайда болып, қолданысқа
еніп отыр. Санағыш құралдары, оның ішінде триггерлер бірнеше кірме мен
шықпадан тұрады. Олардың кірмесіндегі сигналдар электр немесе қарапайым
механикалық сигналдар түрінде болса, триггердің шықпасына осы сигналдар
міндетті түрде сандық сигналдар түрінде беріледі. Триггерлердің шартты
белгіленуімен, олардың атқаратын қызметі, олардың графикалық кескіндері
төменде айтылып, оларға сипаттама беріледі. Триггеррдің әр түрлі күйлері
мен олардың құрылымдық схемаларымен қатар, олардың топталуы, сыныпталуы
келесі төмендгі кестелерд берілетін болады. Бұл құрылғының ең басты
бөлшегі ретінде жартылай өткізгішті диод алынады, яғни триггерлер жартылай
өткізгішті диод негізінде жұмыс атқарады екен. Жартылай өткізгіштердің
негізін салған ағылшын физигі Ганн екені белгілі. Осы диодтар негізінде
әртүрлі триггерлер жасалынып отыр. Триггерлердің негізгі атқаратын
қызметтері әртүрлі болғандықтан, қазіргі таңда әртүрлі триггерлердің түрін
ажыратуға болады. Мұндай триггерлердің көпшілігі осы күндері әр түрлі
машиналар үшін қолданылып жүр.

1. Триггерлердің қолданылуы мен сипаты.

Соңғы жылдары триггерлер деген құрылғылармен радиотехникалық
журналдардан көптеп кездесетін болдық. Бұл құрылғы жартылай өткізгішті
құрылғылар тобына жатады. Триггерлер басқармалы түзеткіштер мен
инверторларда және қосып-ажыратып тұратын құрылғыларда қолданылады.
Кез-келген жартылай өткізгішті триггер бірнеше қабаттардан тұрады.
Егер, кернеудің мәнін өсіретін болсақ, онда денистордан өтетін ток басында
артады және осы уақытта денистор тұйықталған күйде болады. Триггер мұндай
күйде бір шама уақытқа дейін болады, яғни өсірген кернеудің шамасы қосу
кернеуіне сәйкес келгенше. Өсірген кернеу мен қосу кернеуінің шамасы сәйкес
келгенде динистор ашық күйге өтеді. Барлық денисторлар үшін токтың
максимал мәні 200 мА болады. Триггердің ашылу сәтіндегі кернеуді қосу
кернеуі деп , ал токты қосу тогы деп атайды. Әр түрлі маркалы диисторлар
үшін қосу кернеуінің мәні әр түрлі болады. Мысалы: КН102А-20В, КН102И-150В
т.с.с. Ал қосу тогының мәні барлық денисторлар үшін бірдей болады: 5Ма
Триггер ашық күйде минималды токтың мәні удержания токтың мәнінен артқанға
дейін болады. Триггерға паспортында көрсетілген кернеуден жоғары кернеу
берілсе құрылғы істен шығуы мүмкін. Енді триггердің бірқатар
параметрлерімен танысқаннан кейін, екі генератор жинап әр түрлі
Эксперименттер жасауға болады.

1-ші генератор-жарықтың жарқырауын беретін генератор. Генератор ток көзіне
қосылғаннан кейін, ондағы С1 конденсатор зарядтала бастайды. Осы
конденсатордың зарядталуы бірінші резистор іске қосылғанға дейін жалғасады.
Конденсатордағы кернеу максимал мәнге жеткенде конденсатор разрядталады да,
EL1 шамы да өшеді. Конденсаторға берілген кернеудің шамасы бірнеше есе
үлкен болса да мұнда қысқа тұйықталу болмайды.
Конденсатор разрядталғаннан кейін, динистор тұйықталады да С1 конденсаторы
қайтадан зарядтала бастайды. Шамамен 5 секунттай уақыттан кейін генератор
жарықталыну шығарады (вспышка). Егер резистордың орнына басқа кедергісі
азырақ резистор алмастыратын болсақ, онда жарқыраулардың жиілігі артады,
яғни екі жарқыраудың арасындағы уақыт азая түседі. Ал егер кедергісі
үлкенірек резистор алсақ, онда жарқыраудың жиілігі керісінше кемиді, яғни
екі жарқыраудың арасындағы уақыт аралығы көбееді. Бұндай нәтежені
конденсатордың сыйымдылығын өзгерту арқылы да алуға болады.
Енді генератордың бастапқы схемасына оралып, тағы да бір
қосымша кернеуі 400В С2 конденсатор жалғастырайық, Бұл кезде жарқырау
мүлдем жоғалып кетеді. Тізбекте екі конденсатор болғаннан кейін, бір
конденсатор мұнда сүзгіштің ролін атқарып кетеді. Яғни денистор ашылмайды
да генератор жұмыс істемейді.Бірақ мұндай жағдайда да генераторды кедергіні
көбейту арқылы іске қосуға болады, бұл кезде жарқырау өте баяу жүреді,
тіпті екі жарқыраудың арасындағы уақыт бірнеше минутқа жетуі мүмкін.

Жарқыраулардың жиілігін көбейту үшін, бірінші конденсатордың
сыйымдылығын азайта түсу қажет.
Бұл схемада көрсетілген динистордың маркасы КН102Б. С1 конденсаторының
номиналды мәні 50В-тан кемболмау керек, диодтың тогы 50мА-ден кем болмауы
және кері кернеу шамасы 400 В-ТАН кем болмауы тиіс. Мұндағы шамның
қуаттылығы 2 Вт, кернеуі-2,5 В, тогы-0,26 А-ге тең.
Келесі генератор- дыбыс жиілігінің генераторы деп аталады. Оның схемасы
алдыңғы генератордың схемасына өте ұқсаса келеді, тек қана шамның орнына
мұнда ТОН-2 телефон аппараты алынады және С2 конденсаторының сыйымдылығы
бір шама азайтылған. Осының әсерінен генерацияланатын сигналдың жиілігі
өсіп отыр.
С1 –конденсаторы алдыңғы генератордағыдай сүзгіш қызметін атқарса, бірінші
резистор бірінші диодтағы кернеуді азайту үшін қолданылады. Егер
генераторды 45-60 В аралығындағы айнымалы кернеумен қоректендірсе, онда
мұнда бірінші резистордың қажеті жоқ. С1 конденсаторының орнына қағаздан
жасалған МБМ конденсаторын алуға болады, ал С2 конденсаторының ролін кез-
келген кернеуі 50 В-тан кем емес конденсатор атқара алады, диод- кері
кернеуі 400 В-тан кем емес болуы шарт.
Генератор ток көзіне қосылғаннан кейін телефон аппараттарында
белгілі бір тондағы дыбыс пайда болады.Егер С2 конденсаторының орнына
сыйымдылығы азырақ конденсатор алатын болсақ, онда телефон аппараттарына
келіп түсетін дыбыстың жиілігі өседі. Егер керісінше бұл конденсатордың
орнына сыйымдылығы бірнеше есе үлкен конденсатор қолдансақ, онда телефон
аппараттарына түсетін дыбыстың жиілігі төмендейді. Мұндай нәтежені екінші
резистордың шамасын өзгерту арқылы алуға болады- Мұны тексеру өте оңай.
Қазіргі таңда шығарылып жатқан микросхемалардың сипаттамасы
динисторлардыкіне өте ұқсас, сондықтан көптеген жағдайларда осы
микросхемалар динисторларды алмастырып, олардың ролін атқара алады.
Генератрмен жұмыс атқарғанда белгілі бір техника қауіпсіздігін ұмытпаған
жөн. Генератор іске қосылғаннан кейін, оның шығыс және кірісін қолмен
ұсиамау керек. Сонымен қатар келіп тұрған кезде телефон аппаратын құлаққа
тоспау керек
Әр түрлі технологиялық қондырғыларда өнеркәсіптік электрониканың элементтік
құраушысы бөлігі болып табылатын триггерлер кеңінен қолданылады.
Триггерлердің параметріне қарай олар кернеулік, токтык және қуаттық болып
бөлінеді. Триггерлердің негізгі парметрлері: максимал орташа тура тогы,
импульсті тура кернеуі, максиамл кері тогы және кері кернеуі. Қазірігі
кездегі динисторлардың орташа тогы 2000 Амперге жетіп отыр, ал тура
кернеуі 4000 Вольтқа жетіп отыр.

Ғылыми-техникалық революция мен оның өсу қарқыны көп жағдайда
электрониканың дамуымен анықталады. Электроника-электрондардың
электромагниттік өрістермен өзара әсері жөніндегі ғылым. Электроника
электромагниттік энергияның түрленуін, күшеюін, электромагниттік
тербелістердің қабылдануын, вакуумдық , рентгендік спектрлердің шашырауын
қарастырады. Жартылай өткізгіштердің өмірде қолданылуы олардағы заряд
тасымалдаушылардың кинетикалық қасиеттеріне негізделген. Жартылай
өткізгіштер физикасын түсіну үшін кванттық физика мен релятивистік емес
кванттық механиканың негіздерін білу қажет.
Зоналық теорияға сәйкес жартылай өткізгіштерге тыйым салынған зонасы 0-2 э
В болатын заттар жатады. Мұндай заттар тым көп. Элементтерден оларға бор,
кремний, германий, фосфар, селен,теллур, иод жатады. Осындай элементтер
негізінде әр түрлі жартылай өткізгішті приборлар жасалып, қолданыста жүр:
транзисторлар, тиристорлар, триггерлер т.б. Бұл приборлардың ең басты
бөлшегі жартылай өткізгішті диодтар болып табылады.
Диодтарды 1963 жылы Ганн деген ғалым ендірді. Ганн галлий
арсенийдің монокристалды пластинкасына 3 Квсм кернеулік өрісін бергенде
кристалл жоғары жиілікті тербелісті ұдайы генерациялайтынын байқаған. Көп
ұзамай бұл эффект түсіндірілді. Галиий арсенийдің күрделі зоналық құрылымы
болады. Әр алуан жартылай өткізгіш приборлардың әрекеті р-п ауысудың
қасиеттерін пайдалануға негізделген. Бұл приборларға әр түрлі мақсаттағы
диодтар, транзисторлар, гальваникалық элементтер, лазерлер тағыда басқа
приборлар жатады.
р-п ауымулар жартылай өткізгіштер қасиетінің сезімталдықты арттыруға,
сөйтіп, фотодиодтар, салқындатқыштар, тиристорлар, динисторлар жасауға
мүмкіндік берді. Диодтар түзеткіш, импульсты, жоғары жиілікті, детекторлы
және ауыстырғыш болып келеді. Диодтардың көмегімен жиілігі және қуаты әр
түрлі айнымалы токты тұрақты токка түрлендіреді. Түзеткіш диодтарды
германий және кремниийден әзірлейді. Жоғары жиілікті токты, модуляцияны
түзету үшін пайдаланылатын түзеткішті нүктелік диодтар деп атайды. Кернеуді
тұрақтандыру үшін тиянақ немесе стаблитрондар пайдаланылады. р-п ауысудың
тосқауылдық сыйымдылығының болуы жартылай өткізгіш диодты сызықты емес
басқармалы сыйымдылық ретінде пайдалануға болады. Мұндай диодтар варикаптар
деп аталады. Варикаптың жұмыс принципі бітеме бағытта р-п ауысудың өз
зарядтық сыйымдылығының өз зарядтық сыйымдылығының өзгерту қасиетіне
негізделген. Варикап кремний негізінде диффузиялық әдіспен жасалынады.
Варикапты тербелмелі контурда жиілікті өзгерту үшін, параметрлік
күшейткіштерде, генераторларда, автоматикада қолданылады. Туннельдік
диодтар р және п облыстары бар германийден жасалған, барынша легирленген,
тіпті Ферми деңгейі сәйкес келетін валенттік зонада және өткізгіштік зонада
жататын, ал тесіктің және электрон газы көп ерекшелінген, жазық диод
түрінде болады. Тунельдік диодтың негізгі қасиетіне шырқау кернеуі мен
құлдырау кернеуі арасында пайда болатын теріс дифференциялдық кедергінің
болуы жатады. Диод айырып- қосқыш ретінде жұмыс істей алады.

2. Триггерлердің құрылымы.

Қазіргі кезде өнеркәсіптік электроникада негізінен жартылай
өткізгіштен жасалған аспаптар мен құрылғылар қолданылады. Мұның себебі
вакуумдық құрылғыларға қарағанда жартылай өткізгіштен жасалған аспаптардың
габариті әлде қайда кіші, сенімділігі жоғары, энергияны аз жұмсайды және
арзан. Сондықтан бұл тарауда жартылай өткізгіштен жасалған аспаптар мен
қарапайым құрылғылар, оның ішінде триггерлер қарастырылады.
Бұған дейін электрондық құрылғылар үздіксіз жұмыс істейді және оларға әр
түрлі сигналдар үнемі әсер етіп тұрады деп есептелген. Бірақ автоматты
басқару жүйелерінде, есептеу машиналарында, радиотехникада т.б. үздіксіз
жұмыс режимімен қатар импульсті жұмыс режимі кеңінен қолданылады.
Импульсты жұмыс режимінде электрлік сигналдың қысқа уақытты әсерлері
үзілістерден кейін қайталанып отырады.
Импульсті жұмыс режимінің үздіксіз жұмыс режиміне қарағанда көптеген
артықшылықтары бар. Импульсті жұмыс режимінде импульстің әсер ететін
уақытты ішінде үлкен қуат бөліне тұрса да, жалпы алғанда құрылғының
орташа қуат бөліне тұрса да, жалпы алғанда құрылғының орташа қуаты азаяды.
Импульсті режимі құрылғыға температураның әсерін әлсіретуге, осы себепті
оның параметрлерін тұрақтандыруға мүмкіндік береді.

Импульсті сигналдар арқылы бірнеше информация беруге болады және
олар кіреукелерге төзімді келеді.
Кең тараған импульсті құрылғылардың бірі - триггер. Ағылшын тілінен
аударғанда триггер-ағытқыш ілмек деген ұғымды білдіреді.
Триггер деп екі орнықты күйі бар және сыртқы сигналдың әсерінен бір күйден
екінші күйге секіріп өте алатын құрылғыны айтады. Триггерде оң кері
байланысты екі каскадты тұрақты токтың күшейткіші қолданылады. Каскадтағы
сәйкесті резисторлардың кедергілірдің өзара тең болатындай етіп, таңдап
алады.
Сондықтан мұндай триггерді симметриялы деп атайды.
Тізбекті қорек көзіне қосқанда параметрлерінің дәл бірдей болмауы себепті
транзистордың біреуі екіншісіне қарағанда бұрын ашылады. Мысалы, VT1
транзисторы бұрын ашылды делік. Ашық транзисторда коллектордың потенциялы
төмендейдіде қорек көзінің кернеуі негізінен коллекторлық резисторға келіп
түседі. Бірінші транзистордың коллекторы екінші транзистордың базасымен
жалғанғандықтан, бірінші транзистордың коллекторының потенциалының
төмендеі екінші транзисторының жабылуына әкеліп соғады.
Ығыстырушы қорек көзі транзистордың толық жабылуын қамтамасыз етеді. Ол
үшін оның ЭҚК-інің мөлшері төмендегі шарттарды қанағаттандыруы керек.
Мұндағы:

Ікк- транзистордың паспортында келтірілген
коллектордың максимал кері тогы.

Егер триггерге сырттан сигнал әсер етпесе, онда ол осы күйінде қала
береді.
Триггердегі екі транзистор кезекпен ашылып-жабылып тұру үшін-бұл
осы құрылғының негізгі атқаратын қызметі, транзисторлардың біреуінің
базасына әртүрлі полярлы сигнал беру керек. Қарастырып отырған триггерде
екі кірме және екі шықпа бар. Кірмелік тізбектердегі конденсаторлар мен
диодтар қорек көзінен сыртқы сигнал көздеріне ток өткізбейді және
сигналдың оң таңбалы құраушысын ұстап қалады. Бірінші транзистордың
базасының потенциалы төмендегенде коллекторының потенциалы жоғарлайды да
екінші транзистордың коллекторының потенциалы төмендейді. Ендеше Ш1
шықпасы төңкерме шықпада, ал Ш2 шықпасы тура шықпа болып табылады. Мұны
суреттен келтірілген триггердің уақыттық диаграммаларынан анық көруге
болады.
Мұнда екі кірмеге кезекпен теріс полярлы сигнал беріп тұр. Бірінші
кірмеге берілген теріс полярлы сигнал бірінші транзистордың базасының
потенциалын төмендетеді де коллекторының потенциалын жоғарлатады. VT1
транзисторының коллекторының потенциалының жоғарлауы VT2 транзисторының
базасының потенциалын жоғарлатады, ал ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.