«Криминология» пәнінен дәрістер
1. Криминология түсінігі, пәні, жүйесі және міндеттері.
2. Криминологиялық зерттеудің әдісі және әдістемесі.
3. Қылмыстылық және оның көрсеткіштері.
4. Қылмыстылықтың себептері және шарттары.
5. Қылмыскердің жеке тұлғасы.
6. Қылмыстылықты ескерту.
7. Күш қолдану арқылы жасалатын қылмыстар мен бұзақылықтың криминологиялық сипаттамасы.
8. Жалпы қылмыстық пайдакүнемдік қылмыстылықтың криминологиялық мінездемесі.
9. Экономикалық қылмыстылықтың криминологиялық сипаттамасы
10. Коррупциялық қылмыстылықтың криминологиялық сипаттамасы.
11. Ұйымдасқан қылмыстылықтың криминологиялық сипаттамасы.
2. Криминологиялық зерттеудің әдісі және әдістемесі.
3. Қылмыстылық және оның көрсеткіштері.
4. Қылмыстылықтың себептері және шарттары.
5. Қылмыскердің жеке тұлғасы.
6. Қылмыстылықты ескерту.
7. Күш қолдану арқылы жасалатын қылмыстар мен бұзақылықтың криминологиялық сипаттамасы.
8. Жалпы қылмыстық пайдакүнемдік қылмыстылықтың криминологиялық мінездемесі.
9. Экономикалық қылмыстылықтың криминологиялық сипаттамасы
10. Коррупциялық қылмыстылықтың криминологиялық сипаттамасы.
11. Ұйымдасқан қылмыстылықтың криминологиялық сипаттамасы.
Криминология - қылмыстылықтың мәнін және қалпын, оның өзгеру заңдылығы мен себептерін, қылмыскердің жеке тұлғасын қоғамға қарсы көзқарастар мен бағыттарды қалыптастыратын факторлардыжәне қылмыстылықты алдын-ала жолдары мен тәсілдерін зерттейтін ғылым.
Криминология пәнінің элементтері:
а/ қылмыстылық; ә/ қылмыстылықтың себептері мен шарттары; б/ қылмыстылықты ескерту. Студенттер ғылымдар жүйесіндегі криминологияның орны жөніндегі сұрақтың даулылығын ескеруі қажет. Оны қылмыстылық социологиясы, социологиялық-құқықтық ғылым, пәнаралық білім саласы, кешенді ғылым деп атайды. Біздің елімізде криминология құқықтану шеңберінде пайда болып, қылмыстық-құқықтық саладағы жалпы теориялық ғылым боп дами бастады. Криминологияның орны қылмыстық-құқық емес саладағы құқықтық ғылымдар жүйесінде, сол сияқты, криминология социология, психология, статистика, демография және басқа қоғамдық, нақты ғылымдармен арақатынаста осы тақырып шегінде оқылуы қажет.
Криминология жүйесін криминология пәнін құрайтын өзара байланысты, белгілі бір тәртіптегі элементтер жиынтығы.
Криминологияның жалпы бөліміне ғылым және тәжірбие ушін қажетті алғашқы ережелер енгізілген, ерелше бөлімін қылмыстылықтың нақты көріністеріне қатысты қолданылатын криминология пәнінің негізгі элементтеріне зерттеуші жеке криминологиялық теориялар құрайды.
Қылмыстылықты алдын-алуға бағытталған тиімді шараларды жасақтау - криминология ғылымың сраптау, болжау, саралан уәзіптерін жүзеге асырады.
Өз бетінше ғылым сияқты криминология тарихы ХІХ ғасырда қоғам және адам жөніндегі ғылымдардың ерекше даму дәуірінде басталып, қылмыстылық себептері және оған әсер ету шаралары жөніндегі турлі ой-пікірлер қақтығысы ретінде көрінеді.
Кейбір теориялар қылмыстық мінез-құлықты сипаттауда биологиялық факторларға аса көңіл бөлсе /биологиялық теория/, басқалары әлеуметтікке /әлеуметтік теориялар/ бет бұрады; кейбір теориялар қылмыстылық пен күресте нәтижеге жету ушін жүйені түбегейлі өзгертуді ұсынады /радикалды теориялар/, кейбірі қылмыстылықты азайту мүмкіндігін бар жүйеде іздестіруді көрсетеді /қалыпты теориялар/. Тәлімгер практикада қажетті, тиімді криминологиялық ілімдерді /қылмыстылықты бақылау ілімі, аномия теориясы, дифференциалды ассоциация теориясы, стигма теориясы, виктимология теориясы және басқалар/.
Криминология пәнінің элементтері:
а/ қылмыстылық; ә/ қылмыстылықтың себептері мен шарттары; б/ қылмыстылықты ескерту. Студенттер ғылымдар жүйесіндегі криминологияның орны жөніндегі сұрақтың даулылығын ескеруі қажет. Оны қылмыстылық социологиясы, социологиялық-құқықтық ғылым, пәнаралық білім саласы, кешенді ғылым деп атайды. Біздің елімізде криминология құқықтану шеңберінде пайда болып, қылмыстық-құқықтық саладағы жалпы теориялық ғылым боп дами бастады. Криминологияның орны қылмыстық-құқық емес саладағы құқықтық ғылымдар жүйесінде, сол сияқты, криминология социология, психология, статистика, демография және басқа қоғамдық, нақты ғылымдармен арақатынаста осы тақырып шегінде оқылуы қажет.
Криминология жүйесін криминология пәнін құрайтын өзара байланысты, белгілі бір тәртіптегі элементтер жиынтығы.
Криминологияның жалпы бөліміне ғылым және тәжірбие ушін қажетті алғашқы ережелер енгізілген, ерелше бөлімін қылмыстылықтың нақты көріністеріне қатысты қолданылатын криминология пәнінің негізгі элементтеріне зерттеуші жеке криминологиялық теориялар құрайды.
Қылмыстылықты алдын-алуға бағытталған тиімді шараларды жасақтау - криминология ғылымың сраптау, болжау, саралан уәзіптерін жүзеге асырады.
Өз бетінше ғылым сияқты криминология тарихы ХІХ ғасырда қоғам және адам жөніндегі ғылымдардың ерекше даму дәуірінде басталып, қылмыстылық себептері және оған әсер ету шаралары жөніндегі турлі ой-пікірлер қақтығысы ретінде көрінеді.
Кейбір теориялар қылмыстық мінез-құлықты сипаттауда биологиялық факторларға аса көңіл бөлсе /биологиялық теория/, басқалары әлеуметтікке /әлеуметтік теориялар/ бет бұрады; кейбір теориялар қылмыстылық пен күресте нәтижеге жету ушін жүйені түбегейлі өзгертуді ұсынады /радикалды теориялар/, кейбірі қылмыстылықты азайту мүмкіндігін бар жүйеде іздестіруді көрсетеді /қалыпты теориялар/. Тәлімгер практикада қажетті, тиімді криминологиялық ілімдерді /қылмыстылықты бақылау ілімі, аномия теориясы, дифференциалды ассоциация теориясы, стигма теориясы, виктимология теориясы және басқалар/.
1. Курс советской криминологии. Т.1. М.,1985.
2. Курс советской криминологии.Т.2. М.,1986.
3. Криминология. Учебник. Т.2. М., 1992.
4.Криминология.Учебник./Под ред.В.ВОрехова. Спб.,1992.
5. Криминология. Учебник. М., 1994.
6.Криминология. Учебник. М., 1995./Под ред. В.Н. Кудрявцева, В.Е. Эминова.
7. Криминология. Учебник. М., 1997.
8. Криминология. Учебник./Под ред. А.И. Долговой. М.,1997.
2. Курс советской криминологии.Т.2. М.,1986.
3. Криминология. Учебник. Т.2. М., 1992.
4.Криминология.Учебник./Под ред.В.ВОрехова. Спб.,1992.
5. Криминология. Учебник. М., 1994.
6.Криминология. Учебник. М., 1995./Под ред. В.Н. Кудрявцева, В.Е. Эминова.
7. Криминология. Учебник. М., 1997.
8. Криминология. Учебник./Под ред. А.И. Долговой. М.,1997.
КРИМИНОЛОГИЯ
Криминология лат. сrіmen- қылмыс және грек. logos- түсінік,
ілім қылмыстықты зерттейтін ғылым ретінде, өз дамуы барысында толық
танымау мен қылмыстылықты жалған ғылым деп хабарлаудан қылмыстылық пен
күресудің теориялық негізі деп тануға дейін ауыр жолдан өтті.
Осы күнде криминологиялық білімді пайдаланбай қылмыстылықпен күресті
тиімді ұйымдастыру мүмкін емес. Бұндай білім әлеуметтік үрдісті басқару
барысында әрі заң шығармашылық және құқық қолдану қызметі кезінде қажетті.
Қазіргі заңгер ресми құжаттарды саралы құрастырып, құқықтық акт
жобаларына сараптамалық баға беріп, қылмыстылық жағдайын саралап, оның
алдын алу жөнінде нұсқаулар жасақтай білуі қажет. Осының барлығы
криминология негіздерін білуді талап етеді.
Бұл күнде заң білімі жүйесінде криминология міндетті оқу пәні ретінде
оқытылады. Осы әдістемелік нұсқаудың мақсаты ”Криминология” курсын оқу
барысында студенттерге көмек білдіру, өйткені мұнда жеке тақырыптарды оқу
жөнінде бағыттар берілген және ерекше көңіл бөлуді қажет ететін өзекті
мәселелер көрсетіліп, жаңа әдебиеттер ұсынылған.
Әдістемелік нұсқау нақты сұрақтарды толық ашпай, негізгі түсініктерді
анықтаумен шектелетін болғандықтан оқулық пен оқу көрнектілігін алмастыра
алмайды.
Қазіргі замандағы криминологияда терминологиялық орын тапқан оқытуға
берілген тақырыптардың атаулары және жүйесі кейбір криминология
оқулықтарына сәйкес келмейді. Сондықтан бұл пәнді оқу барысында Фемида заң
академиясының қылмыстық құқық және іс жүргізу кафедрасы дайындаған
бағдарламасымен жұмыс істеген дұрыс.
Оқу нәтижесінде студент санасында криминология пәнінің мазмұны, оның
міндеттері, заң ғылымдары жүйесіндегі криминологияның орны, қылмыстық
және қылмыстық атқарушылық құқығымен арақатынасы, Қазақстан
Республикасындағы криминологиялық пікірдің дамуы және қазіргі жағдайы
жөнінде нақты түсінік қалыптасуы тиіс.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Курс советской криминологии. Т.1. М.,1985.
2. Курс советской криминологии.Т.2. М.,1986.
3. Криминология. Учебник. Т.2. М., 1992.
4.Криминология.Учебник.Под ред.В.ВОрехова. Спб.,1992.
5. Криминология. Учебник. М., 1994.
6.Криминология. Учебник. М., 1995.Под ред. В.Н. Кудрявцева, В.Е.
Эминова.
7. Криминология. Учебник. М., 1997.
8. Криминология. Учебник.Под ред. А.И. Долговой. М.,1997.
1.Тақырып. Криминология түсінігі, пәні, жүйесі және міндеттері.
Криминология - қылмыстылықтың мәнін және қалпын, оның өзгеру
заңдылығы мен себептерін, қылмыскердің жеке тұлғасын қоғамға қарсы
көзқарастар мен бағыттарды қалыптастыратын факторлардыжәне
қылмыстылықты алдын-ала жолдары мен тәсілдерін зерттейтін ғылым.
Криминология пәнінің элементтері:
а қылмыстылық; ә қылмыстылықтың себептері мен шарттары; б
қылмыстылықты ескерту. Студенттер ғылымдар жүйесіндегі криминологияның
орны жөніндегі сұрақтың даулылығын ескеруі қажет. Оны қылмыстылық
социологиясы, социологиялық-құқықтық ғылым, пәнаралық білім саласы,
кешенді ғылым деп атайды. Біздің елімізде криминология құқықтану
шеңберінде пайда болып, қылмыстық-құқықтық саладағы жалпы теориялық
ғылым боп дами бастады. Криминологияның орны қылмыстық-құқық емес
саладағы құқықтық ғылымдар жүйесінде, сол сияқты,
криминология социология, психология, статистика, демография және
басқа қоғамдық, нақты ғылымдармен арақатынаста осы тақырып шегінде
оқылуы қажет.
Криминология жүйесін криминология пәнін құрайтын өзара
байланысты, белгілі бір тәртіптегі элементтер жиынтығы.
Криминологияның жалпы бөліміне ғылым және тәжірбие ушін
қажетті алғашқы ережелер енгізілген, ерелше бөлімін қылмыстылықтың
нақты көріністеріне қатысты қолданылатын криминология пәнінің негізгі
элементтеріне зерттеуші жеке криминологиялық теориялар құрайды.
Қылмыстылықты алдын-алуға бағытталған тиімді шараларды
жасақтау - криминология ғылымың сраптау, болжау, саралан уәзіптерін
жүзеге асырады.
Өз бетінше ғылым сияқты криминология тарихы ХІХ ғасырда қоғам
және адам жөніндегі ғылымдардың ерекше даму дәуірінде басталып,
қылмыстылық себептері және оған әсер ету шаралары жөніндегі турлі ой-
пікірлер қақтығысы ретінде көрінеді.
Кейбір теориялар қылмыстық мінез-құлықты сипаттауда
биологиялық факторларға аса көңіл бөлсе биологиялық теория,
басқалары әлеуметтікке әлеуметтік теориялар бет бұрады; кейбір
теориялар қылмыстылық пен күресте нәтижеге жету ушін жүйені түбегейлі
өзгертуді ұсынады радикалды теориялар, кейбірі қылмыстылықты азайту
мүмкіндігін бар жүйеде іздестіруді көрсетеді қалыпты теориялар.
Тәлімгер практикада қажетті, тиімді криминологиялық ілімдерді
қылмыстылықты бақылау ілімі, аномия теориясы, дифференциалды
ассоциация теориясы, стигма теориясы, виктимология теориясы және
басқалар.
Қазіргі заманғы криминологиялық ой-пікір жағдайы жөніндегі
сұрақтар бойынша тәлімгер, 90-шы жылдары біздің елімізде алдыңғы
шектегі мәселелер бірі қылмыстылық пен әлеумет ара қатынасы, сонымен
қатар қылмыстылықтың қауіптісі ұйымдасқан, маманданған, коррупциялық
түрлерін зерттеу екенін білу керек.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Иванов Л.О., Ильина Л.В. Пути и судьбы
отечественной криминологии. М.,199 1.
2. Иншаков С.М. Зарубежная криминология. М., 1997.
3. Каиржанов Е.И. Криминология. Алматы, 1997.
4. Коробеев А.И., Усс А.И., Голик Ю.В. Уголовно-правовая
политика. Красноярск, 1991.
5. Кузнецова Н.Ф. Советская криминология в условиях
перестройки. Вестник Моск.ун-та.сер.11.1989, ғ24-31.
6. Криминологические исследования в мире. М., 1995.
2. Тақырып. Криминологиялық зерттеудің
әдісі және әдістемесі.
Бұл тақырыпты оқу үшін “ әдіс”, ”әдіснама ” “әәдістеме ” сияқты
түсініктерді ұғыну маңызды. Жалпылама алғанда, әдіснама – зерттуе
әдістерінің жиынтығы, әдістеме – белгілі бір объектіні ғылыми зерттеу
әдістері мен жолдары туралы ілім.
Криминологиялық зерттуеду ұғынудың жалпы ғылыми әдістері
қолданылады: абстрактіден нақтыға өту, гипотеза, жүйелі-құрылымды саралау,
тарихи әдіс, салыстыру, динамикалық және статистикалық әдістер. Сонымен
қатар криминологиялық зерттеуде ұғынудың нақты-әлеуметтік әдістері кең
қолданылады. Олар: құжаттарды зерттуе қылмыстық іс материалдарын саралау;
сұрастыру анкета, интервью; бақылау тәжірбие.
Криминологиялық пән аралығы қылмыстылық жөніндегі хабарларды жинау,
қарастыру және саралау әдістері кешендікке ие болады. Қылмыстылық жөніндегі
хабар толық, нақты, уақытылы, біркелкі және кешенді болуы қажет.
Криминологиялық зерттеу бағдарламасында қандай сұрақтар
қарастырылатынын тәлімгер жақсы білуіқажет. Олар: 1 алдыңғы зерттеу
нәтижесі мен әдебиеттере берілген саралау жағдайын ескере отырып, зерттеуге
шалдығатын мәселелер, 2 зерттеу мақсаты мен міндеттері, 3 гипотеза, 4
зерттеу әдіснамасы және алынған хабарды жалпылау.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Антонян Ю.М., Блувштейн Ю.Д. Методы моделирования и
изучения преступника и преступного поведения.М., 1974.
2. Бутейко И.А. Анкетный опрос как общение социолога с
респондентом. М., 1989.
3. Долгова Ф.И. Методика изучения территориальных
различий преступности и их причин. М., 1989.
4. Методика анализа преступности. М., 1986.
5. Минин А.Я. Информатизация криминологических
исследований теория и методология. Екатеринбург, 1992.
6. Новиченко А.С. Методологические основы
познания преступности. М., 1991.
7. Панкратов В.В. Методология и методика
криминологических исследований. М.,1972.
8. Пристанская О.В., Юцкова Е.М. Методика
криминологического изучения правосознания и общественного мнения
о преступности. М.,1990.
3.Тақырып. Қылмыстылық және оның көрсеткіштері.
Қылмыстылық - белгілі бір уақытта белгілі бір территориядағы
қылмыс белгілерінен тұратын іс-әрекеттер және осы іс-әрекеттерді
жасаған адамдар жиынтығын беретін, тарихи ауыспалы әлеуметтік құқықтық
жалпылама құбылыс.
Қылмыстылық және қылмыс ара-қатынасы жөніндегі
сұрақтарды зерттеу барысында қылмыстылық қоғамда белгілі бір уақыт
арасында жасалған барлық қылмыстардың жәй жиынтығы ғана еместігін
ескерген жөн. Қылмыстылық күрделі жүйе құрушы қылмыстар мен олардың
нысаналары жиынтығы.
Қылмыстылықтың негізгі санды-сапалық сипаттамалары және олардың
көрсеткіштері:
1. Қылмыстылық жағдайы-көлемі, деңгейі, динамика, құрылымы,
территориялық таратылысы, латенттілік сияқты қасиеттермен сипаталатын
қылмыстылықтың негізгі жайы.
2. Қылмыстылық көлемі - белгілі бір территория да белгілі бір
уақыттағы қылмыстардың қылмыс жасаған адамдардың абсолюттік саны.
3. Қылмыстылық деңгейі - белгілі бір уақыт аралығында белгілі бір
территорияда 100 мың кейде 10 мың тұрғын адамға шаққандағы жасалған
қылмыстар қылмыс жасаған адамдар саны. Қылмыстылық деңгейінің
көрсеткіштері қылмыстылықтың жалпы коэффициенті, қылмыстылықтың
қылмыстық-құқықтық коэффициенті, қылмыстылық белсенділігі
коэффициенті, сотталғандық коэффициенті.
4. Қылмыстылық қозғалысы динамика -қылмыстылықтыңсоның ішінде
оның жеке қасиеттерінің уақыт аралығында бірнеше жыл, бір жыл, бір
ай арасында өзгеруі.
Қылмыстылық қозғалысының көрсеткіштері: абсолюттік өсуі
кішірейуі; өсу темпі,; қылмыстылық көлемі және деңгейінің қосылу
темпі.
5. Қылмыстылық құрылымы - оның жеке түрлерімен арақатынасын
сипаттайтын ішкі құрылысы. Қылмыстылықтың жалпы көлеміндегі
қылмыстылықтың жеке түрінің көлемді салмағы.
Қылмыстылықтың кейбір көрсеткіштерін есептеу үшін қажетті
формулалар:
1 Қылмыстылықтың жалпы коэффициенті
қылмыстар саны
Кж= ––––––––––––––––––х 100000
тұрғындар саны
2. Қылмыстылықтың қылмыстық-құқықтық коэффициенті
қылмыстар саны
Кқ=–––––––––––––––––––––––––––––––– –х 100000
14 жасқа толған тұрғындар саны
3 Қылмыстылық белсенділігі коэффициенті
қылмыс жасағандар саны
Ққ= ––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––х 100000
14-60 ж. дейінгі белсенді тұрғындар саны
4 сотталғандық коэффициенті
сотталғандар саны
Кс=––––––––––––––––––––––––––––––– ––х 100000
14 жасқа толған тұрғындар саны
5 қылмыстылықтың өсу темпі
қылмыстылық көлемінің бақылау көрсеткіші
Тө= –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––х100%
Осы көрсеткіштің алдыңғы маңызы
6 қылмыстылықтың қосылу темпі
Тққ=То-100%
Бұл тақырыпты оқу барысында тәлімгер қылмыстық статистикада
барлық қылмыстылық саны көрінбейтініне көңіл бөлуі қажет.
Қылмыстылықтың жартысы латентті боп қалауы себебін студент білгені
дұрыс. Қылмыстылықтың жеке турінің таралу шегін зерттеу кезінде,
латенттікке сәйкес дұрыстаулар енгізу үшін, латенттік қылмысты анықтау
әдістерімен танысу тәлімгерге қажетті боп табылады.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Аликперов Х.Д. Преступность и компромисс. Баку,1992.
2. Бышевский Ю.В., Конев А.А. Латентная преступность и правосознание.
Учебное пособие. Омск,1986.
3. Вицин С.В. Системный подход и преступность.М.,1980.
4. Долгова А.И. Преступность и общество. М.,1992.
5. Джекебаев У.С. Преступность как криминологическая проблема. Алма-
Ата, 1971.
7. Забрянский Г.И. Показатели преступности и их
измерение.Вестник Моск.ун-та Сер.11.1971,ғ2.
8. Карпец И.И. Преступность: иллюзии и реальность.М.,1992.
9. Кузнецова Н.Ф. Преступление и преступность. М.,1969.
10. Латентная преступность познание, политика, стратегия.М.,1993.
11. Лунеев В.В. Объективизация криинологических показателей в системе
контроля над преступностью. В сб.: Криминологические и уголовно-
правовые идеи борьбы с преступностью.М.,1996.С.34-52.
12. Сидоров В.В. Социальные противоречия и преступность. Саратов,
1989.
13.Шляпочников А.С., Забрянский Г.И. Выявление латентной
преступности. Сов.государство и право.1971,ғ5.
4. Тақырып. Қылмыстылықтың себептері және шарттары.
Қылмыстылық себебі - өзінің салдары нәтижесінде қылмыстылықты
туындататын әлеуметтік жат құбылыс. Қылмыстылық шарттары -
қылмыстылықты туындататын себептердің пайда болуына әсерін тигізетін
әрөтүрлі факторлар.
Қылмыстылықтың себептері мен шарттары криминогенді
детерминаттар атты тексті ұғымға бірігеді. Кейбір құбылыстарды себеп
ретінде кейбіреуін шарт ретінде бағалау, салыстырмалы сипатқа ие
болатыны тәлімгердің есінде болуы қажет.
Қылмыстылықтың себептерін зерттеу ушін қолданылатын,
детерминация, себептілік себептік байланыс, функционалды байланыс,
коррелянтар тәрізді түсініктерді ұғыну үшін 1984 жылы Мәскеу қаласында
басылған "Проблемы криминологической детерминаций" атты Н.Ф.
Кузнецованың кітабын оқып шыққан пайдалы.
Қылмыстылықтың себептері мен шарттары түрлі критериге
байланысты сараланады. Қызмет ету деңгейіне байланысты қылмыстылықтың
жалпы себептері және жеке қылмыс себептері деп бөлінеді.
Бірақ, жеке қылмыс себептері мен шарттары бір жүйеге біріге
отыра, біртұтас қылмыстылықтың себептері мен шарттарын құрайтын
әлеуметтік құбылыс қасиетіне ие болады. Мазмұны бойынша криминогенді
детерминанттар әлеуметтік -экономикалық, әлеуметтік-психологиялық,
идеологиялық, басқару-ұйымдастырушы, тәрбиелік боп жіктеледі. Табиғаты
бойынша криминогенді детерминанттарды объективті деп бөлеміз.
Тереңдігіне байланысты қылмыстылықтың себептері мен байланысты
қылмыстылықтың себептері мен шарттары түбірлі және түбірлі емес және
негізгі емес, басты және басты емес.
Кейбір криминология оқулықтарында қылмыстылықтың себептерін
тікелей және үстіртін деп бөледі. Себеп пен салдар арасындағы өзара
қарым -қатынас әрқашан тікелей байланысты білдіреді.
Қылмыстылыққа қоғамның дамуының нақты қиындықтары,
экономикалық қатынастардағы әлеуметтік қайшылықтар, адамгершілік
сананың кемшіліктері қаншалықты әсер ететінін осы тақырырып шегінде
оқыту қажет.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Джекебаев У.С., Рахимов Т.Т., Судакова Р.Н. Мотивация
преступления и уголовная ответственность. Алма-Ата, 1987.
2. Долгова А.И. Взаимодействие и причинность в системе научно-
детерминистического подхода к изучению преступности. Вопросы
борьбы с преступностью. Вып.35.М.,1989.
3. Дубинин Н.П., Карпец И.И., Кудрявцев В.Н. Генетика.
Поведение. Ответственность. М., 1989.
4. Кудрявцев В.Н. Причинность в криминологии. М.,1968.
5. Лунеев В.В. Мотивация преступного поведения. М.,1991.
6. Минская В.С. Чечель Г.И. Виктимологические факторы и механизм
преступного поведения. Иркутск,1988.
7. Номоконов В.А. Преступное поведение: детерминизм и
ответственность. Владивосток,1989.
8. Полубинский В.И. Виктимологические аспекты профилактики
преступлений. М.,1980.
9. Рахимов Т.Г., Аубакиров Е.Х. Мотивация преступления и
коррекция преступного поведения.Убеждение и принуждение в борьбе
с преступнстью. Алма-Ата,1989.С.62-99.
10. Франк Л.В. Потерпевшие от преступления и проблемы советской
виктимологии. Душанбе,1977.
5.Тақырып. Қылмыскердің жеке тұлғасы.
Берілген тақырыпты оқуға кірісу барысында тәлімгер “қылмыскердің
жеке басы”, “қылмыскер субъектісі”, “кінәлі”, “соттаушы” деген
түсініктердің мазмұнынын ұғынып, олардың арасындағы
айырмашылықтарды көрсете білуі қажет.
Криминологияда қылмыскердің жеке тұлғасы - қоғамға қауіпті
мінез-құлықты таңдап алу мүмкіндігін шарттаушы, қылмыстық-құқықтық
тиым салуды абстрактілі бұзушыны сипаттайтын әлеуметтік және әлеуметті
– маңызды қатынастар мен байланыстар, белгілер мен қасиеттер жиынтығы.
Қылмыскердің жеке тұлғасы құрылымы криминологиялық
көзқарастан туындайтын қылмыстық -құқықтық тиым салуды бұзушыны
сипаттайтын маңызды қасиеттер, байланыстар және қатынастарды шартты
бөлу:
1 әлеуметтік-демографиялық жынысы, жасы, ұлты т.б.
2 әлеуметтік-рольдік азаматтығы, мамандығы, жанұялық жағдайы т.б.
3 қылмыстық-құқықтық сотталғандығы, қауіпті, аса қауіпті, рецидив
4 адамгершілік –психологиялыққылмыстық-құқықтық тиым салуды сақтауға
қатыстылығы, дінге қатыстылығы
5 физиологиялық ауру, дене бітімінің даму ерекшеліктері т.б.
Әлеуметтік жағдай мен жеке тұлға арасындағы қарым-қатынас
сипатына тәуелді қылмыскердің жеке тұлғасының келесі түрлерін
ажыратамыз: жағдайға байланысты қылмыскер, жағдайлы-криминогенді
қылмыскер, кейінді -криминагенді қылмыскер. Кейде қылмыскердің жеке
тұлғасын жіктеу негізіне тұрақты қоғамға жат бекітулер жатқызылады:
1 кездойсоқ қылмыскер, жағдайлы, тұрақсыз, қауіпті, аса қауіпті;
2 криминал алды, жартылай криминалды, парциалды т.б.;
3 кездейсоқ қылмыскер, әдетті қылмыскер, маманданданған қылмыскер.
Тәлімгер адамгершілік сананың ерекшеліктерін әр түрлі
қылмыскердің жеке тұлғалары қажеттілігі мен қылмыстық мінез-құлық
тетігіндегі рольін білуі қажет.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Антонян Ю.М. Изучение личности преступника.М.,1982.
2. Антонян Ю.М. Социальная среда и формирование личности. М.,1975.
3. Антонян Ю.М.,Бородин С.В. Преступность и психические аномалии.
М.,1987.
4. Антонян Ю.М.,Бородин С.В. Преступное поведение и психические
аномалиию.Под.ред.В.Н.Кудрявцева. М.,1998.
5. Личность преступника. М., 1975.
6. Личность преступника. Казань, 1978.
7. Личность преступника как объект криминологического
исследования. М.,1979.
8. Личность преступника и индивидуальное воздействие на
них.Отв.ред. Ю.М. Антонян М.,1989.
6. Тақырып. Қылмыстылықты ескерту.
Қылмыстылықты ескерту – криминогенді факторларды ашу, шектеу, азайту
немесе ыдыратуға, сонымен қатар қылмыстылықтың жеке түрлерінің пайда болу
және таралу факторларын жоюға бағытталған шаралар жиынтығы.
Ескерту шараларының мәні қылмыстылыққа алдын-ала әсер ету. Өзінің
мәніне сәйкес келу үшін ескерту шаралары заңды, нақты, дамытылған,
экономикалық маңызды, кешенді әрі тиімді болуы тиіс.
Қоғамға жат қылықтың әр сатысында ескерту қызметі өз ерекшеліктеріне
ие болады. Қылмыстық мінез-құлық тетігіндегі жәбірленшінің ролін түбегейлі
ескеру, виктимологиялық насихатты қылмыстылықты ескертудің маңызды шарасы
ретінде көрсетеді.
Ескерту шаралары мазмұны бойынша экономикалық, саяси, әлеуметтік,
құқықтық, ұйымдастыру-басқару, мәдени-тәрбиелік т.б., қолдану масштабы
бойынша жалпы мемлекеттік, топтық, жеке боп сараланатынын тәлімгер білуі
тиіс.
Қылмыстылықты ескертудің насихаттау, тоқтату және тыю тәрізді сатылары
бар. Қылмыстылықты ескерту субъектілері жөніндегі сұрақ бойынша тәлімгер
ішкі істер, ұлттық қауіпсіздік, сот, әділет, кеден қызметі, салық
полициясы, прокуратура органдары жүзеге асыратын ескерту шараларының мінезі
мен мазмұнына ерекше көңіл аударғаны жөн. Бұл тақырыпты оқу барысында
қылмыстылықты ескерту шаралары жалпы аралық жоспар негізінде келісіммен
жүзеге асырылса тиімді және қызметті болатынын түсінген маңызды.
Криминогенді болжау қылмыстылықтың болашақ жағдайы, өзгерісі жөніндегі
ғылыми негізделген мүмкіндікті болжау. Оның түрлері: 1 алдын – алудың
жалғасу уақыты бойынша: оралымды, қысқа мерзімді, орташа мерзімді, ұзақ
мерзімді; 2болжау объектісі бойынша: қылмыстылықты, қылмыскер жеке
тұлғасын, қылмыстылық факторларын; 3болжау заты бойынша: іздестіру,
нормативті. Тәлімгер жеке қылмыстық мінез-құлықты болжау мүмкіндіктері
жайлы да білуі керек.
Сонымен қабат қылмыстылықпен күресуді жоспарлау түсінігі және маңызы,
оның мақсаттарын, субъектілерін, мерзімдерін, түрлерін білген жөн.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Аванесов Г.А. Криминология и социальная профилактика. М.,1980.
2. Блувштейн Ю.Д., Зырин М.И., Романов В.В. Профилактика
преступлений. Минск,1986.
3. Бородин С.В. Борьба с преступностью: теоретическая модель
комплексной программы. М.,1990.
4. Гаухман М.Д. Правовые основы предупреждения преступлений.
М.,1990.
5. Голина В.В. Криминологическая профилактика, предотвращение и
пересечение преступлений. Киев, 1989.
6. Голоднюк М.Н., Зубкова В.И. Предупреждение преступности.
М.,1990.
7. Исмаилов И.А. Проблемы предупреждения преступлений. Баку,1990.
8. Сергиевский В.А., Орынбаев Р. Проблемы профилактики
преступлений. Алма-Ата,1991.
9. Теоретические основы профилактики преступлений. М.,1979.
10. Токарев А.Ф. Криминологическое прогнозирование и планирование
предупреждения преступлений. М.,1990.
7.Тақырып. Күш қолдану арқылы жасалатын қылмыстар мен бұзақылықтың
криминологиялық сипаттамасы.
Аталған тақырыпты оқу барысында, тәлімгер күш қолдану арқылы жасалатын
қылмыстылық деп жасалу кезінде күш мақсатқа жету жолы ғана емес, ниеттілік
элементі боп табылатын барлық қылмыстар жиынтығын түсінуі керек.
Осы негізде күш қолдану қылмыстарына жеке бастың өміріне, денсаулығына
тән және жыныстық қолсұғылмаушылығына қарсы ауыр әрекеттер жатқызылады.
Бұзақылық әрекеттері тек қоғамдық тәртіпке қарсы емес, жеке басқа да қауіп
төндіретіндіктен, күш қолданылатын қылмыстылықтың криминологиялық сипаты
бұзақылық туралы криминологиялық хабармен сәйкес келеді.
Күш қолданылатын қылмыстылық және бұзақылыққа криминологиялық
мінездеме бергенде олардың қылмыстылық құрамында салыстырмалы төмен
салмағына көңіл бөлген жөн. Күш қолданылатын қылмыстарды саралауда қылмысты
жасау уақыты, орны, жолдары маңызды орын алады.
Сол себептен көптеген адам өлтіру, дене жарақатын келтіру, зорлау
қалалық орында, көбіне үйде тұрмыс жағдайында жасалады.
Күш қолданылатын қылмыстылықтың қазіргі жағдайын сипаттау кезінде
жалданбалы адам өлтіру – ірі материалдық пайда табу мақсатында кісі өлтіру
қылмысының өсуіне көңіл бөлу керек.
Күш қолданушы қылмыскер мен бұзақының жеке тұлғасын саралау үшін
жауапты үш бөліммен құрастыру қажет: әлеуметтік-демографиялық белгілер,
әлеуметтік-психологиялық және адамгершілік ерекшеліктері, қылмыс алды мінез
құлқы және субъективтік-жағдайлы белгілер.
Аталған қылмыстылықтың себептері мен шарттарын ашуда жәбірленушінің
жеке тұлғасы, оның қылмыскермен алдыңғы қарымқатынасы, оған қарсы күш
қолдану әрекетін жасау уақытындағы жәбірленушінің мінез-құлқын ескеру
қажет.
Күш қолданылатын қылмыстылық пен бұзақылықты туындататын себептерді
сипаттау кезінде бұл қылмыстардың көбі мәдениеттің төменгі деңгейі мен
маскүнемдікпен байланыстылығын көрсету керек.мысалы әрбір екінші күш
қолданушы қылмыскер маскүнем.
Күш қолданылатын қылмыстарды ескерту шараларының мазмұнын ашу кезінде,
тәлімгер тұрмыстық шиеленісті алдын-ала болдырмау, ұсақ құқық бұзушылық
үшін міндетті жауапкершілік қағидасын қамтамасыз ету маңызын ұғынуға
міндетті.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Антонян Ю.М. Преступления, совершаемые с особой жесткостью.
Государство и право. 1992, ғ9. С.62-70.
2. Жалинский А.Э. Насильственная преступность и уголовная
политика. Сов.государство и право. 1991, ғ3. С.101-112.
3. Кудрявцев С.В. Конфликт и насильственное преступление
Социально-психологическое исследование причинно-следственных
связей. М.,1991.
4. Кривощекова Н.В. Применение классификации насильственных
преступников при разработке профилактических мероприятий. Приичны
отдельных видов преступности и проблемы борьбы с ними. М.,
1989.С.145-154.
5. Насилие, агрессия, жесткость. Отв.ред.А.Р. Ратников. М.,1990.
6. Старков О.В. Роль криминогенной ситуации в бытовых
насильственных преступлених. М.,1981.
7. Чечель Г.И. Жестокий способ совершения преступлений против
личности: уголовно-правовое и криминологическое исследование.
Ставрополь, 1992.
8. Тақырып. Жалпы қылмыстық пайдакүнемдік қылмыстылықтың
криминологиялық мінездемесі.
Біздің қоғамымыздың дамуының советтік дәуірінде криминологияда
социалистік меншікке қарсы қылмыстарды зерттеуге аса көңіл бөлінген, өзінің
лауазымды өкілеттігін пайдалану арқылы социалисттік меншікке қарсы және
адамзаттардың жеке меншігіне қарсы пайдакүнемдік қылмыстар жеке оқытылған.
Сондықтан бұл тақырыпты оқу үшін тәлімгер жалпықылмыстық пайдакүнемдік
қылмыстылықтың не екенін түсіну тиіс. Жалпықылмыстық пайдакүнемдік
қылмыстылық ө мүліктік қажеттілігін қайтарымсыз қанағаттандыру мақсатында
бөтеннің мүлкін тікелей заңсыз иеленуден тұратын барлық қылмыстар жиынтығы.
Экономика және мемлекеттік билік саласындағықылмыстылыққа қарағанда,
жалпықылмыстылық пайда күнемдік қылмыстар субъектінің шаруашылық
байланыстар мен экономикалық саладағы қатынастарды бұзумен ұштаспай, өзінің
лауазымды жағдайын пайдаланбай жасауы. Жоғарыдағы айтылғандар
негізінде жалпықылмыстылық пайдакүнемдік қылмыстарға ұрлық, тонау,
қарақшылық, алаяқтық және қорқытып алушылықты жатқызамыз. Қылмыстылық
құрылымында пайдакүнемдік қылмыстылықтың тиісті салмағы тұрақты жоғары 50%
жоғары. Пайдакүнемдік қылмыстылықтың жадпы көрінісінде алдыңғы шепте
ұрлық.80% жоғары.
Жалпықылмыстық пайдакүнемдік қылмыстылықтың себептері мен шарттарын
саралау барысында нарықтық сипаттағы әлеуметтіөэкономикалық қатынастарға
тән себептер мен шаралар. Соның ішіндетұрғындардың мүліктік бөлінісінің
өсуі, жұмыссыздықтың өсуі, алдыңғы капиталды қылмыстық жолмен жинақтау,
өндіріс және материалдық игіліктерді тарату саласындағы мемлекеттік
бақылаудың нашарлауы.
Тәлімгер жалпықылмыстық пайдакүнемдік қылмыстылықтың себептік кешенін
туындататын құбылыстарды жою немесе жеңілдетуге бағытталған ескерту
шараларын ұғынуы тиіс.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Антонян Ю.М., Голубев В.П., Кудрянов Ю.Н. Личность корыстного
преступника. Томск,1989.
2. Елисеев С.А., Прозументов Л.М. Общеуголовные корыстные
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Криминология лат. сrіmen- қылмыс және грек. logos- түсінік,
ілім қылмыстықты зерттейтін ғылым ретінде, өз дамуы барысында толық
танымау мен қылмыстылықты жалған ғылым деп хабарлаудан қылмыстылық пен
күресудің теориялық негізі деп тануға дейін ауыр жолдан өтті.
Осы күнде криминологиялық білімді пайдаланбай қылмыстылықпен күресті
тиімді ұйымдастыру мүмкін емес. Бұндай білім әлеуметтік үрдісті басқару
барысында әрі заң шығармашылық және құқық қолдану қызметі кезінде қажетті.
Қазіргі заңгер ресми құжаттарды саралы құрастырып, құқықтық акт
жобаларына сараптамалық баға беріп, қылмыстылық жағдайын саралап, оның
алдын алу жөнінде нұсқаулар жасақтай білуі қажет. Осының барлығы
криминология негіздерін білуді талап етеді.
Бұл күнде заң білімі жүйесінде криминология міндетті оқу пәні ретінде
оқытылады. Осы әдістемелік нұсқаудың мақсаты ”Криминология” курсын оқу
барысында студенттерге көмек білдіру, өйткені мұнда жеке тақырыптарды оқу
жөнінде бағыттар берілген және ерекше көңіл бөлуді қажет ететін өзекті
мәселелер көрсетіліп, жаңа әдебиеттер ұсынылған.
Әдістемелік нұсқау нақты сұрақтарды толық ашпай, негізгі түсініктерді
анықтаумен шектелетін болғандықтан оқулық пен оқу көрнектілігін алмастыра
алмайды.
Қазіргі замандағы криминологияда терминологиялық орын тапқан оқытуға
берілген тақырыптардың атаулары және жүйесі кейбір криминология
оқулықтарына сәйкес келмейді. Сондықтан бұл пәнді оқу барысында Фемида заң
академиясының қылмыстық құқық және іс жүргізу кафедрасы дайындаған
бағдарламасымен жұмыс істеген дұрыс.
Оқу нәтижесінде студент санасында криминология пәнінің мазмұны, оның
міндеттері, заң ғылымдары жүйесіндегі криминологияның орны, қылмыстық
және қылмыстық атқарушылық құқығымен арақатынасы, Қазақстан
Республикасындағы криминологиялық пікірдің дамуы және қазіргі жағдайы
жөнінде нақты түсінік қалыптасуы тиіс.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Курс советской криминологии. Т.1. М.,1985.
2. Курс советской криминологии.Т.2. М.,1986.
3. Криминология. Учебник. Т.2. М., 1992.
4.Криминология.Учебник.Под ред.В.ВОрехова. Спб.,1992.
5. Криминология. Учебник. М., 1994.
6.Криминология. Учебник. М., 1995.Под ред. В.Н. Кудрявцева, В.Е.
Эминова.
7. Криминология. Учебник. М., 1997.
8. Криминология. Учебник.Под ред. А.И. Долговой. М.,1997.
1.Тақырып. Криминология түсінігі, пәні, жүйесі және міндеттері.
Криминология - қылмыстылықтың мәнін және қалпын, оның өзгеру
заңдылығы мен себептерін, қылмыскердің жеке тұлғасын қоғамға қарсы
көзқарастар мен бағыттарды қалыптастыратын факторлардыжәне
қылмыстылықты алдын-ала жолдары мен тәсілдерін зерттейтін ғылым.
Криминология пәнінің элементтері:
а қылмыстылық; ә қылмыстылықтың себептері мен шарттары; б
қылмыстылықты ескерту. Студенттер ғылымдар жүйесіндегі криминологияның
орны жөніндегі сұрақтың даулылығын ескеруі қажет. Оны қылмыстылық
социологиясы, социологиялық-құқықтық ғылым, пәнаралық білім саласы,
кешенді ғылым деп атайды. Біздің елімізде криминология құқықтану
шеңберінде пайда болып, қылмыстық-құқықтық саладағы жалпы теориялық
ғылым боп дами бастады. Криминологияның орны қылмыстық-құқық емес
саладағы құқықтық ғылымдар жүйесінде, сол сияқты,
криминология социология, психология, статистика, демография және
басқа қоғамдық, нақты ғылымдармен арақатынаста осы тақырып шегінде
оқылуы қажет.
Криминология жүйесін криминология пәнін құрайтын өзара
байланысты, белгілі бір тәртіптегі элементтер жиынтығы.
Криминологияның жалпы бөліміне ғылым және тәжірбие ушін
қажетті алғашқы ережелер енгізілген, ерелше бөлімін қылмыстылықтың
нақты көріністеріне қатысты қолданылатын криминология пәнінің негізгі
элементтеріне зерттеуші жеке криминологиялық теориялар құрайды.
Қылмыстылықты алдын-алуға бағытталған тиімді шараларды
жасақтау - криминология ғылымың сраптау, болжау, саралан уәзіптерін
жүзеге асырады.
Өз бетінше ғылым сияқты криминология тарихы ХІХ ғасырда қоғам
және адам жөніндегі ғылымдардың ерекше даму дәуірінде басталып,
қылмыстылық себептері және оған әсер ету шаралары жөніндегі турлі ой-
пікірлер қақтығысы ретінде көрінеді.
Кейбір теориялар қылмыстық мінез-құлықты сипаттауда
биологиялық факторларға аса көңіл бөлсе биологиялық теория,
басқалары әлеуметтікке әлеуметтік теориялар бет бұрады; кейбір
теориялар қылмыстылық пен күресте нәтижеге жету ушін жүйені түбегейлі
өзгертуді ұсынады радикалды теориялар, кейбірі қылмыстылықты азайту
мүмкіндігін бар жүйеде іздестіруді көрсетеді қалыпты теориялар.
Тәлімгер практикада қажетті, тиімді криминологиялық ілімдерді
қылмыстылықты бақылау ілімі, аномия теориясы, дифференциалды
ассоциация теориясы, стигма теориясы, виктимология теориясы және
басқалар.
Қазіргі заманғы криминологиялық ой-пікір жағдайы жөніндегі
сұрақтар бойынша тәлімгер, 90-шы жылдары біздің елімізде алдыңғы
шектегі мәселелер бірі қылмыстылық пен әлеумет ара қатынасы, сонымен
қатар қылмыстылықтың қауіптісі ұйымдасқан, маманданған, коррупциялық
түрлерін зерттеу екенін білу керек.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Иванов Л.О., Ильина Л.В. Пути и судьбы
отечественной криминологии. М.,199 1.
2. Иншаков С.М. Зарубежная криминология. М., 1997.
3. Каиржанов Е.И. Криминология. Алматы, 1997.
4. Коробеев А.И., Усс А.И., Голик Ю.В. Уголовно-правовая
политика. Красноярск, 1991.
5. Кузнецова Н.Ф. Советская криминология в условиях
перестройки. Вестник Моск.ун-та.сер.11.1989, ғ24-31.
6. Криминологические исследования в мире. М., 1995.
2. Тақырып. Криминологиялық зерттеудің
әдісі және әдістемесі.
Бұл тақырыпты оқу үшін “ әдіс”, ”әдіснама ” “әәдістеме ” сияқты
түсініктерді ұғыну маңызды. Жалпылама алғанда, әдіснама – зерттуе
әдістерінің жиынтығы, әдістеме – белгілі бір объектіні ғылыми зерттеу
әдістері мен жолдары туралы ілім.
Криминологиялық зерттуеду ұғынудың жалпы ғылыми әдістері
қолданылады: абстрактіден нақтыға өту, гипотеза, жүйелі-құрылымды саралау,
тарихи әдіс, салыстыру, динамикалық және статистикалық әдістер. Сонымен
қатар криминологиялық зерттеуде ұғынудың нақты-әлеуметтік әдістері кең
қолданылады. Олар: құжаттарды зерттуе қылмыстық іс материалдарын саралау;
сұрастыру анкета, интервью; бақылау тәжірбие.
Криминологиялық пән аралығы қылмыстылық жөніндегі хабарларды жинау,
қарастыру және саралау әдістері кешендікке ие болады. Қылмыстылық жөніндегі
хабар толық, нақты, уақытылы, біркелкі және кешенді болуы қажет.
Криминологиялық зерттеу бағдарламасында қандай сұрақтар
қарастырылатынын тәлімгер жақсы білуіқажет. Олар: 1 алдыңғы зерттеу
нәтижесі мен әдебиеттере берілген саралау жағдайын ескере отырып, зерттеуге
шалдығатын мәселелер, 2 зерттеу мақсаты мен міндеттері, 3 гипотеза, 4
зерттеу әдіснамасы және алынған хабарды жалпылау.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Антонян Ю.М., Блувштейн Ю.Д. Методы моделирования и
изучения преступника и преступного поведения.М., 1974.
2. Бутейко И.А. Анкетный опрос как общение социолога с
респондентом. М., 1989.
3. Долгова Ф.И. Методика изучения территориальных
различий преступности и их причин. М., 1989.
4. Методика анализа преступности. М., 1986.
5. Минин А.Я. Информатизация криминологических
исследований теория и методология. Екатеринбург, 1992.
6. Новиченко А.С. Методологические основы
познания преступности. М., 1991.
7. Панкратов В.В. Методология и методика
криминологических исследований. М.,1972.
8. Пристанская О.В., Юцкова Е.М. Методика
криминологического изучения правосознания и общественного мнения
о преступности. М.,1990.
3.Тақырып. Қылмыстылық және оның көрсеткіштері.
Қылмыстылық - белгілі бір уақытта белгілі бір территориядағы
қылмыс белгілерінен тұратын іс-әрекеттер және осы іс-әрекеттерді
жасаған адамдар жиынтығын беретін, тарихи ауыспалы әлеуметтік құқықтық
жалпылама құбылыс.
Қылмыстылық және қылмыс ара-қатынасы жөніндегі
сұрақтарды зерттеу барысында қылмыстылық қоғамда белгілі бір уақыт
арасында жасалған барлық қылмыстардың жәй жиынтығы ғана еместігін
ескерген жөн. Қылмыстылық күрделі жүйе құрушы қылмыстар мен олардың
нысаналары жиынтығы.
Қылмыстылықтың негізгі санды-сапалық сипаттамалары және олардың
көрсеткіштері:
1. Қылмыстылық жағдайы-көлемі, деңгейі, динамика, құрылымы,
территориялық таратылысы, латенттілік сияқты қасиеттермен сипаталатын
қылмыстылықтың негізгі жайы.
2. Қылмыстылық көлемі - белгілі бір территория да белгілі бір
уақыттағы қылмыстардың қылмыс жасаған адамдардың абсолюттік саны.
3. Қылмыстылық деңгейі - белгілі бір уақыт аралығында белгілі бір
территорияда 100 мың кейде 10 мың тұрғын адамға шаққандағы жасалған
қылмыстар қылмыс жасаған адамдар саны. Қылмыстылық деңгейінің
көрсеткіштері қылмыстылықтың жалпы коэффициенті, қылмыстылықтың
қылмыстық-құқықтық коэффициенті, қылмыстылық белсенділігі
коэффициенті, сотталғандық коэффициенті.
4. Қылмыстылық қозғалысы динамика -қылмыстылықтыңсоның ішінде
оның жеке қасиеттерінің уақыт аралығында бірнеше жыл, бір жыл, бір
ай арасында өзгеруі.
Қылмыстылық қозғалысының көрсеткіштері: абсолюттік өсуі
кішірейуі; өсу темпі,; қылмыстылық көлемі және деңгейінің қосылу
темпі.
5. Қылмыстылық құрылымы - оның жеке түрлерімен арақатынасын
сипаттайтын ішкі құрылысы. Қылмыстылықтың жалпы көлеміндегі
қылмыстылықтың жеке түрінің көлемді салмағы.
Қылмыстылықтың кейбір көрсеткіштерін есептеу үшін қажетті
формулалар:
1 Қылмыстылықтың жалпы коэффициенті
қылмыстар саны
Кж= ––––––––––––––––––х 100000
тұрғындар саны
2. Қылмыстылықтың қылмыстық-құқықтық коэффициенті
қылмыстар саны
Кқ=–––––––––––––––––––––––––––––––– –х 100000
14 жасқа толған тұрғындар саны
3 Қылмыстылық белсенділігі коэффициенті
қылмыс жасағандар саны
Ққ= ––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––х 100000
14-60 ж. дейінгі белсенді тұрғындар саны
4 сотталғандық коэффициенті
сотталғандар саны
Кс=––––––––––––––––––––––––––––––– ––х 100000
14 жасқа толған тұрғындар саны
5 қылмыстылықтың өсу темпі
қылмыстылық көлемінің бақылау көрсеткіші
Тө= –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––х100%
Осы көрсеткіштің алдыңғы маңызы
6 қылмыстылықтың қосылу темпі
Тққ=То-100%
Бұл тақырыпты оқу барысында тәлімгер қылмыстық статистикада
барлық қылмыстылық саны көрінбейтініне көңіл бөлуі қажет.
Қылмыстылықтың жартысы латентті боп қалауы себебін студент білгені
дұрыс. Қылмыстылықтың жеке турінің таралу шегін зерттеу кезінде,
латенттікке сәйкес дұрыстаулар енгізу үшін, латенттік қылмысты анықтау
әдістерімен танысу тәлімгерге қажетті боп табылады.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Аликперов Х.Д. Преступность и компромисс. Баку,1992.
2. Бышевский Ю.В., Конев А.А. Латентная преступность и правосознание.
Учебное пособие. Омск,1986.
3. Вицин С.В. Системный подход и преступность.М.,1980.
4. Долгова А.И. Преступность и общество. М.,1992.
5. Джекебаев У.С. Преступность как криминологическая проблема. Алма-
Ата, 1971.
7. Забрянский Г.И. Показатели преступности и их
измерение.Вестник Моск.ун-та Сер.11.1971,ғ2.
8. Карпец И.И. Преступность: иллюзии и реальность.М.,1992.
9. Кузнецова Н.Ф. Преступление и преступность. М.,1969.
10. Латентная преступность познание, политика, стратегия.М.,1993.
11. Лунеев В.В. Объективизация криинологических показателей в системе
контроля над преступностью. В сб.: Криминологические и уголовно-
правовые идеи борьбы с преступностью.М.,1996.С.34-52.
12. Сидоров В.В. Социальные противоречия и преступность. Саратов,
1989.
13.Шляпочников А.С., Забрянский Г.И. Выявление латентной
преступности. Сов.государство и право.1971,ғ5.
4. Тақырып. Қылмыстылықтың себептері және шарттары.
Қылмыстылық себебі - өзінің салдары нәтижесінде қылмыстылықты
туындататын әлеуметтік жат құбылыс. Қылмыстылық шарттары -
қылмыстылықты туындататын себептердің пайда болуына әсерін тигізетін
әрөтүрлі факторлар.
Қылмыстылықтың себептері мен шарттары криминогенді
детерминаттар атты тексті ұғымға бірігеді. Кейбір құбылыстарды себеп
ретінде кейбіреуін шарт ретінде бағалау, салыстырмалы сипатқа ие
болатыны тәлімгердің есінде болуы қажет.
Қылмыстылықтың себептерін зерттеу ушін қолданылатын,
детерминация, себептілік себептік байланыс, функционалды байланыс,
коррелянтар тәрізді түсініктерді ұғыну үшін 1984 жылы Мәскеу қаласында
басылған "Проблемы криминологической детерминаций" атты Н.Ф.
Кузнецованың кітабын оқып шыққан пайдалы.
Қылмыстылықтың себептері мен шарттары түрлі критериге
байланысты сараланады. Қызмет ету деңгейіне байланысты қылмыстылықтың
жалпы себептері және жеке қылмыс себептері деп бөлінеді.
Бірақ, жеке қылмыс себептері мен шарттары бір жүйеге біріге
отыра, біртұтас қылмыстылықтың себептері мен шарттарын құрайтын
әлеуметтік құбылыс қасиетіне ие болады. Мазмұны бойынша криминогенді
детерминанттар әлеуметтік -экономикалық, әлеуметтік-психологиялық,
идеологиялық, басқару-ұйымдастырушы, тәрбиелік боп жіктеледі. Табиғаты
бойынша криминогенді детерминанттарды объективті деп бөлеміз.
Тереңдігіне байланысты қылмыстылықтың себептері мен байланысты
қылмыстылықтың себептері мен шарттары түбірлі және түбірлі емес және
негізгі емес, басты және басты емес.
Кейбір криминология оқулықтарында қылмыстылықтың себептерін
тікелей және үстіртін деп бөледі. Себеп пен салдар арасындағы өзара
қарым -қатынас әрқашан тікелей байланысты білдіреді.
Қылмыстылыққа қоғамның дамуының нақты қиындықтары,
экономикалық қатынастардағы әлеуметтік қайшылықтар, адамгершілік
сананың кемшіліктері қаншалықты әсер ететінін осы тақырырып шегінде
оқыту қажет.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Джекебаев У.С., Рахимов Т.Т., Судакова Р.Н. Мотивация
преступления и уголовная ответственность. Алма-Ата, 1987.
2. Долгова А.И. Взаимодействие и причинность в системе научно-
детерминистического подхода к изучению преступности. Вопросы
борьбы с преступностью. Вып.35.М.,1989.
3. Дубинин Н.П., Карпец И.И., Кудрявцев В.Н. Генетика.
Поведение. Ответственность. М., 1989.
4. Кудрявцев В.Н. Причинность в криминологии. М.,1968.
5. Лунеев В.В. Мотивация преступного поведения. М.,1991.
6. Минская В.С. Чечель Г.И. Виктимологические факторы и механизм
преступного поведения. Иркутск,1988.
7. Номоконов В.А. Преступное поведение: детерминизм и
ответственность. Владивосток,1989.
8. Полубинский В.И. Виктимологические аспекты профилактики
преступлений. М.,1980.
9. Рахимов Т.Г., Аубакиров Е.Х. Мотивация преступления и
коррекция преступного поведения.Убеждение и принуждение в борьбе
с преступнстью. Алма-Ата,1989.С.62-99.
10. Франк Л.В. Потерпевшие от преступления и проблемы советской
виктимологии. Душанбе,1977.
5.Тақырып. Қылмыскердің жеке тұлғасы.
Берілген тақырыпты оқуға кірісу барысында тәлімгер “қылмыскердің
жеке басы”, “қылмыскер субъектісі”, “кінәлі”, “соттаушы” деген
түсініктердің мазмұнынын ұғынып, олардың арасындағы
айырмашылықтарды көрсете білуі қажет.
Криминологияда қылмыскердің жеке тұлғасы - қоғамға қауіпті
мінез-құлықты таңдап алу мүмкіндігін шарттаушы, қылмыстық-құқықтық
тиым салуды абстрактілі бұзушыны сипаттайтын әлеуметтік және әлеуметті
– маңызды қатынастар мен байланыстар, белгілер мен қасиеттер жиынтығы.
Қылмыскердің жеке тұлғасы құрылымы криминологиялық
көзқарастан туындайтын қылмыстық -құқықтық тиым салуды бұзушыны
сипаттайтын маңызды қасиеттер, байланыстар және қатынастарды шартты
бөлу:
1 әлеуметтік-демографиялық жынысы, жасы, ұлты т.б.
2 әлеуметтік-рольдік азаматтығы, мамандығы, жанұялық жағдайы т.б.
3 қылмыстық-құқықтық сотталғандығы, қауіпті, аса қауіпті, рецидив
4 адамгершілік –психологиялыққылмыстық-құқықтық тиым салуды сақтауға
қатыстылығы, дінге қатыстылығы
5 физиологиялық ауру, дене бітімінің даму ерекшеліктері т.б.
Әлеуметтік жағдай мен жеке тұлға арасындағы қарым-қатынас
сипатына тәуелді қылмыскердің жеке тұлғасының келесі түрлерін
ажыратамыз: жағдайға байланысты қылмыскер, жағдайлы-криминогенді
қылмыскер, кейінді -криминагенді қылмыскер. Кейде қылмыскердің жеке
тұлғасын жіктеу негізіне тұрақты қоғамға жат бекітулер жатқызылады:
1 кездойсоқ қылмыскер, жағдайлы, тұрақсыз, қауіпті, аса қауіпті;
2 криминал алды, жартылай криминалды, парциалды т.б.;
3 кездейсоқ қылмыскер, әдетті қылмыскер, маманданданған қылмыскер.
Тәлімгер адамгершілік сананың ерекшеліктерін әр түрлі
қылмыскердің жеке тұлғалары қажеттілігі мен қылмыстық мінез-құлық
тетігіндегі рольін білуі қажет.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Антонян Ю.М. Изучение личности преступника.М.,1982.
2. Антонян Ю.М. Социальная среда и формирование личности. М.,1975.
3. Антонян Ю.М.,Бородин С.В. Преступность и психические аномалии.
М.,1987.
4. Антонян Ю.М.,Бородин С.В. Преступное поведение и психические
аномалиию.Под.ред.В.Н.Кудрявцева. М.,1998.
5. Личность преступника. М., 1975.
6. Личность преступника. Казань, 1978.
7. Личность преступника как объект криминологического
исследования. М.,1979.
8. Личность преступника и индивидуальное воздействие на
них.Отв.ред. Ю.М. Антонян М.,1989.
6. Тақырып. Қылмыстылықты ескерту.
Қылмыстылықты ескерту – криминогенді факторларды ашу, шектеу, азайту
немесе ыдыратуға, сонымен қатар қылмыстылықтың жеке түрлерінің пайда болу
және таралу факторларын жоюға бағытталған шаралар жиынтығы.
Ескерту шараларының мәні қылмыстылыққа алдын-ала әсер ету. Өзінің
мәніне сәйкес келу үшін ескерту шаралары заңды, нақты, дамытылған,
экономикалық маңызды, кешенді әрі тиімді болуы тиіс.
Қоғамға жат қылықтың әр сатысында ескерту қызметі өз ерекшеліктеріне
ие болады. Қылмыстық мінез-құлық тетігіндегі жәбірленшінің ролін түбегейлі
ескеру, виктимологиялық насихатты қылмыстылықты ескертудің маңызды шарасы
ретінде көрсетеді.
Ескерту шаралары мазмұны бойынша экономикалық, саяси, әлеуметтік,
құқықтық, ұйымдастыру-басқару, мәдени-тәрбиелік т.б., қолдану масштабы
бойынша жалпы мемлекеттік, топтық, жеке боп сараланатынын тәлімгер білуі
тиіс.
Қылмыстылықты ескертудің насихаттау, тоқтату және тыю тәрізді сатылары
бар. Қылмыстылықты ескерту субъектілері жөніндегі сұрақ бойынша тәлімгер
ішкі істер, ұлттық қауіпсіздік, сот, әділет, кеден қызметі, салық
полициясы, прокуратура органдары жүзеге асыратын ескерту шараларының мінезі
мен мазмұнына ерекше көңіл аударғаны жөн. Бұл тақырыпты оқу барысында
қылмыстылықты ескерту шаралары жалпы аралық жоспар негізінде келісіммен
жүзеге асырылса тиімді және қызметті болатынын түсінген маңызды.
Криминогенді болжау қылмыстылықтың болашақ жағдайы, өзгерісі жөніндегі
ғылыми негізделген мүмкіндікті болжау. Оның түрлері: 1 алдын – алудың
жалғасу уақыты бойынша: оралымды, қысқа мерзімді, орташа мерзімді, ұзақ
мерзімді; 2болжау объектісі бойынша: қылмыстылықты, қылмыскер жеке
тұлғасын, қылмыстылық факторларын; 3болжау заты бойынша: іздестіру,
нормативті. Тәлімгер жеке қылмыстық мінез-құлықты болжау мүмкіндіктері
жайлы да білуі керек.
Сонымен қабат қылмыстылықпен күресуді жоспарлау түсінігі және маңызы,
оның мақсаттарын, субъектілерін, мерзімдерін, түрлерін білген жөн.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Аванесов Г.А. Криминология и социальная профилактика. М.,1980.
2. Блувштейн Ю.Д., Зырин М.И., Романов В.В. Профилактика
преступлений. Минск,1986.
3. Бородин С.В. Борьба с преступностью: теоретическая модель
комплексной программы. М.,1990.
4. Гаухман М.Д. Правовые основы предупреждения преступлений.
М.,1990.
5. Голина В.В. Криминологическая профилактика, предотвращение и
пересечение преступлений. Киев, 1989.
6. Голоднюк М.Н., Зубкова В.И. Предупреждение преступности.
М.,1990.
7. Исмаилов И.А. Проблемы предупреждения преступлений. Баку,1990.
8. Сергиевский В.А., Орынбаев Р. Проблемы профилактики
преступлений. Алма-Ата,1991.
9. Теоретические основы профилактики преступлений. М.,1979.
10. Токарев А.Ф. Криминологическое прогнозирование и планирование
предупреждения преступлений. М.,1990.
7.Тақырып. Күш қолдану арқылы жасалатын қылмыстар мен бұзақылықтың
криминологиялық сипаттамасы.
Аталған тақырыпты оқу барысында, тәлімгер күш қолдану арқылы жасалатын
қылмыстылық деп жасалу кезінде күш мақсатқа жету жолы ғана емес, ниеттілік
элементі боп табылатын барлық қылмыстар жиынтығын түсінуі керек.
Осы негізде күш қолдану қылмыстарына жеке бастың өміріне, денсаулығына
тән және жыныстық қолсұғылмаушылығына қарсы ауыр әрекеттер жатқызылады.
Бұзақылық әрекеттері тек қоғамдық тәртіпке қарсы емес, жеке басқа да қауіп
төндіретіндіктен, күш қолданылатын қылмыстылықтың криминологиялық сипаты
бұзақылық туралы криминологиялық хабармен сәйкес келеді.
Күш қолданылатын қылмыстылық және бұзақылыққа криминологиялық
мінездеме бергенде олардың қылмыстылық құрамында салыстырмалы төмен
салмағына көңіл бөлген жөн. Күш қолданылатын қылмыстарды саралауда қылмысты
жасау уақыты, орны, жолдары маңызды орын алады.
Сол себептен көптеген адам өлтіру, дене жарақатын келтіру, зорлау
қалалық орында, көбіне үйде тұрмыс жағдайында жасалады.
Күш қолданылатын қылмыстылықтың қазіргі жағдайын сипаттау кезінде
жалданбалы адам өлтіру – ірі материалдық пайда табу мақсатында кісі өлтіру
қылмысының өсуіне көңіл бөлу керек.
Күш қолданушы қылмыскер мен бұзақының жеке тұлғасын саралау үшін
жауапты үш бөліммен құрастыру қажет: әлеуметтік-демографиялық белгілер,
әлеуметтік-психологиялық және адамгершілік ерекшеліктері, қылмыс алды мінез
құлқы және субъективтік-жағдайлы белгілер.
Аталған қылмыстылықтың себептері мен шарттарын ашуда жәбірленушінің
жеке тұлғасы, оның қылмыскермен алдыңғы қарымқатынасы, оған қарсы күш
қолдану әрекетін жасау уақытындағы жәбірленушінің мінез-құлқын ескеру
қажет.
Күш қолданылатын қылмыстылық пен бұзақылықты туындататын себептерді
сипаттау кезінде бұл қылмыстардың көбі мәдениеттің төменгі деңгейі мен
маскүнемдікпен байланыстылығын көрсету керек.мысалы әрбір екінші күш
қолданушы қылмыскер маскүнем.
Күш қолданылатын қылмыстарды ескерту шараларының мазмұнын ашу кезінде,
тәлімгер тұрмыстық шиеленісті алдын-ала болдырмау, ұсақ құқық бұзушылық
үшін міндетті жауапкершілік қағидасын қамтамасыз ету маңызын ұғынуға
міндетті.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Антонян Ю.М. Преступления, совершаемые с особой жесткостью.
Государство и право. 1992, ғ9. С.62-70.
2. Жалинский А.Э. Насильственная преступность и уголовная
политика. Сов.государство и право. 1991, ғ3. С.101-112.
3. Кудрявцев С.В. Конфликт и насильственное преступление
Социально-психологическое исследование причинно-следственных
связей. М.,1991.
4. Кривощекова Н.В. Применение классификации насильственных
преступников при разработке профилактических мероприятий. Приичны
отдельных видов преступности и проблемы борьбы с ними. М.,
1989.С.145-154.
5. Насилие, агрессия, жесткость. Отв.ред.А.Р. Ратников. М.,1990.
6. Старков О.В. Роль криминогенной ситуации в бытовых
насильственных преступлених. М.,1981.
7. Чечель Г.И. Жестокий способ совершения преступлений против
личности: уголовно-правовое и криминологическое исследование.
Ставрополь, 1992.
8. Тақырып. Жалпы қылмыстық пайдакүнемдік қылмыстылықтың
криминологиялық мінездемесі.
Біздің қоғамымыздың дамуының советтік дәуірінде криминологияда
социалистік меншікке қарсы қылмыстарды зерттеуге аса көңіл бөлінген, өзінің
лауазымды өкілеттігін пайдалану арқылы социалисттік меншікке қарсы және
адамзаттардың жеке меншігіне қарсы пайдакүнемдік қылмыстар жеке оқытылған.
Сондықтан бұл тақырыпты оқу үшін тәлімгер жалпықылмыстық пайдакүнемдік
қылмыстылықтың не екенін түсіну тиіс. Жалпықылмыстық пайдакүнемдік
қылмыстылық ө мүліктік қажеттілігін қайтарымсыз қанағаттандыру мақсатында
бөтеннің мүлкін тікелей заңсыз иеленуден тұратын барлық қылмыстар жиынтығы.
Экономика және мемлекеттік билік саласындағықылмыстылыққа қарағанда,
жалпықылмыстылық пайда күнемдік қылмыстар субъектінің шаруашылық
байланыстар мен экономикалық саладағы қатынастарды бұзумен ұштаспай, өзінің
лауазымды жағдайын пайдаланбай жасауы. Жоғарыдағы айтылғандар
негізінде жалпықылмыстылық пайдакүнемдік қылмыстарға ұрлық, тонау,
қарақшылық, алаяқтық және қорқытып алушылықты жатқызамыз. Қылмыстылық
құрылымында пайдакүнемдік қылмыстылықтың тиісті салмағы тұрақты жоғары 50%
жоғары. Пайдакүнемдік қылмыстылықтың жадпы көрінісінде алдыңғы шепте
ұрлық.80% жоғары.
Жалпықылмыстық пайдакүнемдік қылмыстылықтың себептері мен шарттарын
саралау барысында нарықтық сипаттағы әлеуметтіөэкономикалық қатынастарға
тән себептер мен шаралар. Соның ішіндетұрғындардың мүліктік бөлінісінің
өсуі, жұмыссыздықтың өсуі, алдыңғы капиталды қылмыстық жолмен жинақтау,
өндіріс және материалдық игіліктерді тарату саласындағы мемлекеттік
бақылаудың нашарлауы.
Тәлімгер жалпықылмыстық пайдакүнемдік қылмыстылықтың себептік кешенін
туындататын құбылыстарды жою немесе жеңілдетуге бағытталған ескерту
шараларын ұғынуы тиіс.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Антонян Ю.М., Голубев В.П., Кудрянов Ю.Н. Личность корыстного
преступника. Томск,1989.
2. Елисеев С.А., Прозументов Л.М. Общеуголовные корыстные
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz