Тыныс алу жүйесі. Тыныс алу жүйесі мүшелерінің құрылысы мен қызметі жайлы
І. Кіріспе
Тыныс алу жүйесі
ІІ. Негізгі бөлім
1. Тыныс алу түрлері және тыныс алу бұлшықеттерінің қызметтері.
2. Тыныс алу жүйесі мүшелерінің құрылысы мен қызметі
3. Тыныс алу жүйесінің патофизиологиясы.
4. Сыртқы тыныс алу жетімсіздігі
ІІІ. Қорытынды
ІҮ. Пайдаланылған әдебиеттер
Тыныс алу жүйесі
ІІ. Негізгі бөлім
1. Тыныс алу түрлері және тыныс алу бұлшықеттерінің қызметтері.
2. Тыныс алу жүйесі мүшелерінің құрылысы мен қызметі
3. Тыныс алу жүйесінің патофизиологиясы.
4. Сыртқы тыныс алу жетімсіздігі
ІІІ. Қорытынды
ІҮ. Пайдаланылған әдебиеттер
Тыныс алу дегеніміз қоршаған орта мен ағзаның жасуша арасындағы газ алмасуы. Сүтқоректілердің тыныс алу арнайы мүшелер арқылы жүргізіледі. Тыныс алу мүшелері танау мен жұтқыншақтан, кеңірдектен, бронх тармандарынан және негізгі тыныс алу мүшесі - өкпеден құралған. Ол көптеген альвеолалардан тұрады. Өкпе кеуде қуысында орналасқан. Кеуде қуысы омыртқа жотасының қабырғалардан, төссүйегі мен диафрагмадан құралған. Өкпе көкірек қабырғасымен тікелей жанаспайды. Олардың арасында плевраның беткейлік (париеталдық) және астарлық (висцералдық) жапырақшаларымен көмкерілген плевра-аралық қуыс болады. Бұл қуыстың пайда болу себептері: 1 - туғаннан соң кеуденің дамуы өкпеге қарағанда жылдамырақ болады. 2 - қабырғаның басы омыртқаның жігімен және омыртқаның қанаты қабырғаның бұдырмағымен әуелгі дем алудан кейін бекітіледі.
Тыныс алу 5 негізгі кезеңнен тұрады:
1. Сыртқы тыныс алу - өкпе көпіршіктері мен атмосфералық ауа арасындағы газ алмасуы немесе өкпенің желдетілуі.
2. Кіші қан айналым шеңбері капиллярларындағы газ алмасуы.
3. Үлкен қан айналым шеңбері капиллярларының қан мен ұлпа арасындағы газ алмасуы.
4. Газдардың қан арқылы тасымалдануы – оттегінің өкпеден ұлпаларға және көмірқышқыл газының ұлпадан өкпеге тасымалдануы.
5. Ішкі тыныс алу – жасуша митохондриясындағы заттардың биологиялық тотығуы немесе ұлпалық тыныс алу.
Алғашқы төртеуін физиология, ал бесіншісін биохимия зерттейді.
Тыныс алу 5 негізгі кезеңнен тұрады:
1. Сыртқы тыныс алу - өкпе көпіршіктері мен атмосфералық ауа арасындағы газ алмасуы немесе өкпенің желдетілуі.
2. Кіші қан айналым шеңбері капиллярларындағы газ алмасуы.
3. Үлкен қан айналым шеңбері капиллярларының қан мен ұлпа арасындағы газ алмасуы.
4. Газдардың қан арқылы тасымалдануы – оттегінің өкпеден ұлпаларға және көмірқышқыл газының ұлпадан өкпеге тасымалдануы.
5. Ішкі тыныс алу – жасуша митохондриясындағы заттардың биологиялық тотығуы немесе ұлпалық тыныс алу.
Алғашқы төртеуін физиология, ал бесіншісін биохимия зерттейді.
1. Краткая медицинская энциклопедия, 1-том. Москва - 1990.
2. Жексенбаева Ақгүл Орынбеккызы, Анатомия, 1-2 том.
3. Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі/ - Алматы: "Сөздік-Словарь", 2009.
4. Патофизиология: Ә.Н.Нұрмұхамбетұлы: Оқулық: Алматы, «Эверо» баспасы-2007 ж. 484-495-беттер.
5. Литвицкий П.Ф. Патофизиология: Оқулық: 2 т. – М.: ГЭОТАР-МЕД, 2008. Б. 382-386
6. Патологическая физиология: Оқулық ред. Н.Н.Зайко ж/е Ю.В.Быця. – 2-бас. – М.: МЕДпресс-информ, 2004. – Б. 447-471.
2. Жексенбаева Ақгүл Орынбеккызы, Анатомия, 1-2 том.
3. Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі/ - Алматы: "Сөздік-Словарь", 2009.
4. Патофизиология: Ә.Н.Нұрмұхамбетұлы: Оқулық: Алматы, «Эверо» баспасы-2007 ж. 484-495-беттер.
5. Литвицкий П.Ф. Патофизиология: Оқулық: 2 т. – М.: ГЭОТАР-МЕД, 2008. Б. 382-386
6. Патологическая физиология: Оқулық ред. Н.Н.Зайко ж/е Ю.В.Быця. – 2-бас. – М.: МЕДпресс-информ, 2004. – Б. 447-471.
Жоспары:
І. Кіріспе
Тыныс алу жүйесі
ІІ. Негізгі бөлім
1. Тыныс алу түрлері және тыныс алу бұлшықеттерінің қызметтері.
2. Тыныс алу жүйесі мүшелерінің құрылысы мен қызметі
3. Тыныс алу жүйесінің патофизиологиясы.
4. Сыртқы тыныс алу жетімсіздігі
ІІІ. Қорытынды
ІҮ. Пайдаланылған әдебиеттер
І . Кіріспе
Тыныс алу дегеніміз қоршаған орта мен ағзаның жасуша арасындағы газ алмасуы. Сүтқоректілердің тыныс алу арнайы мүшелер арқылы жүргізіледі. Тыныс алу мүшелері танау мен жұтқыншақтан, кеңірдектен, бронх тармандарынан және негізгі тыныс алу мүшесі - өкпеден құралған. Ол көптеген альвеолалардан тұрады. Өкпе кеуде қуысында орналасқан. Кеуде қуысы омыртқа жотасының қабырғалардан, төссүйегі мен диафрагмадан құралған. Өкпе көкірек қабырғасымен тікелей жанаспайды. Олардың арасында плевраның беткейлік (париеталдық) және астарлық (висцералдық) жапырақшаларымен көмкерілген плевра-аралық қуыс болады. Бұл қуыстың пайда болу себептері: 1 - туғаннан соң кеуденің дамуы өкпеге қарағанда жылдамырақ болады. 2 - қабырғаның басы омыртқаның жігімен және омыртқаның қанаты қабырғаның бұдырмағымен әуелгі дем алудан кейін бекітіледі.
Тыныс алу 5 негізгі кезеңнен тұрады:
1. Сыртқы тыныс алу - өкпе көпіршіктері мен атмосфералық ауа арасындағы газ алмасуы немесе өкпенің желдетілуі.
2. Кіші қан айналым шеңбері капиллярларындағы газ алмасуы.
3. Үлкен қан айналым шеңбері капиллярларының қан мен ұлпа арасындағы газ алмасуы.
4. Газдардың қан арқылы тасымалдануы - оттегінің өкпеден ұлпаларға және көмірқышқыл газының ұлпадан өкпеге тасымалдануы.
5. Ішкі тыныс алу - жасуша митохондриясындағы заттардың биологиялық тотығуы немесе ұлпалық тыныс алу.
Алғашқы төртеуін физиология, ал бесіншісін биохимия зерттейді.
ІІ. Негізгі бөлім
Тыныс алу түрлері және тыныс алу бұлшықеттерінің қызметтері. Тыныс алу дем алу - инспирация мен дем шығару - экспирацияп роцестерінен құралған. Осы екеуінің кезектесіп отырылуының арқасында өкпенің желдетілуі іске асырылады. Дем алу кезінде өкпе көпіршіктеріне оттегі келіп түссе, ал дем шығарғанда сыртқы ортаға көмірқышқыл газына бай, оттегіге кедей ауа бөлінеді. Дем алу және дем шығаруда ауаның жылжуы көкірек жасушасының кеңеюі мен сығылуының кезектесуімен байланысты. Көкірек жасушасының кеңеюін тудыратын 2 жолы бар: а) қабырғалардың көтерілуін тыныс алу бұлшықеттерінің жиырылуы және б) диафрагманың (көкет) жиырылуы мен босаңсуы.
Тыныс алудың түрлері:
а) қабырғалық (косталдық) немесе көкіректік тыныс алу әйелдерде;
б) іштік (абдоминалдық) немесе көкеттік тыныс алу ерлерде;
в) қабырғалық-іштік немесе аралас тыныс алу ересек малда болады.
Төмендегі факторларға байланысты тыныс алу түрлері өзгереді: жасқа, киімге, мамандыққа, жүктілікке.
Тыныс алу циклі - дем алу, дем шығару және тыныс кідірісінен тұрады. Дем алу дем шығарудан қысқа болады. Тыныс кідірісі - тыныс алу циклінің тұрақсыз бөлігі. Тыныс алу қозғалысы белгілі бір ырғақпен және жиілікпен өтеді. Оны 1 минуттағы кеуде жасушаларының қозғалу санымен анықтайды.
Сыртқы тыныс алуды зерттеу әдістері. Өкпе - қуыс ағза. Ол белгілі мөлшерде ғана ауа сыйғыза алады. Максимальді дем алудан кейінгі барынша толық дем шығарудыөкпенін тіршіліктік сыйымдылығы(ӨТС) дейді. Бұл көлем үш бөліктен құралған:
1- тыныс алу бөлігі (тыныстық ауа)- малдың қалыпты жағдайдағы дем алу мен дем шығаруындағы ауаның мөлшері, адамда 0,5 л, жылқыда 5-6 л., қойда - 0,3-0,5 л;2- қосымша бөлік - қалыпты дем алған соң, дем шығармай қосымша тағы да дем алғандағы ауаның көлемі, адамда - 1,5 л; жылқыда - 12 л, қойда - 0,5-1 л. 3-резервті бөлік(қордағы ауа) - қалыпты дем шығарған соң, дем алмай, қосымша дем шығарудағы ауа көлемі.
Сонымен, аталған тыныстық, қосымша және қордағы ауалардың қосыңдысын өкпенің тіршіліктік сыйымдылығы(ӨТС) деп атайды. Адамда ол 3,5-4 л, ал жылқыда 26-30 л шамасында. ӨТС малдың жасына, өнімделігіне, тұқым ерекшеліктеріне және басқа факторларға байланысты өзгереді. Ол арнаулы құрал - спирометркөмегімен анықталады.
Спирометрия - бірінші-реттік өкпелік көлемдердің тіркелуі. Құрғақ және сулы спирометр көмегімен тіркеледі.
Газдардың қан арқылы тасымалдануы. Дем алған кезде өкпеге атмосфералық ауа барады. Ол 79,03% азоттан, 20,9% - оттегіне, 0,03% - көмір қышқыл газынан және 1% оқшау газдардан - аргон, неон, гелий құралған. Дем шығарған кездегі ауаның құрамы: азот 79,7%, оттегі-16%, көмірқышқыл газы - 4,4% болады.
1. Газдардың араласуы- өкпедегі газдардың алмасуы - оттегі көпіршікті ауадан қанға және көмірқышқыл газының қаннан көпіршікті ауаға араласу нәтижесінде іске асырылады.2. Парциалды қысым - газдың көпіршікті мембрана арқылы қанға өтуге бағытталған күш. Атмосфералық ауаның құрамында барлық газдар алмасуға қатыспайды. Мұның себебі, ағза жасушалары өзіне керекті газдарды таңдап алуына және парциалды (үлес) қысымының айырмасына байланысты.Парциалды - латынның parc- бір бөлек деген сөзінен шыққан.3. Парциалды кернеулік - ерітілген газдың молекуласы, газдық ортадан сұйықтыққа шығуға бағытталған күш. Егер де, газ қысымы парциалды кернеуліктен жоғары болса, онда газ ериді. Егер, газ қысымы, парциалды кернеуліктен төмен болса, онда газ ерітіндіден газдық ортаға шығады.4. Газдың қан арқылы тасымалдануы - газдардың негізгі мөлшері байланысқан түрінде тасымалданады. Бос күйінде газдардың аз ғана мөлшері тасымалданады.
Оттегінің тасымалдануы - оттегі қанда гемоглобин байланысқан, яғни оксигемоглобин түрінде тасымалданады. Қанда оттегі парциалды қысым кернеулігінің өсуі оксигемоглобин санын арттырады.
Көмірқышқыл газының тасымалдануы - 3 түрде өтеді:
1. СО2 бос түрінде (физиологиялық ерітілген). 2. Көмірқышқылының қышқыл тұздары (бикарбонат НСО3[-]). 3. Карбгемоглобин
Эритроцитте СО2 газысумен байланысып, көмірқышқылын түзеді. Көмір қышқыл газының негізгі бөлімі эритроциттердің ішіне өтіп, онда көмір қышқылы түзіледі. Бұл процесс 1932 жылы Мелдрум мен Рафтон ашқанкарбоангидразаферментінің әсерімен жүреді. Эритроцитке өткен СО2-нің Н2СО3-ке тез айналуына байланысты жасуша ішінде НСО3[-]ионының концентрациясы жоғарылайды да, ол плазмаға өте бастайды. Олардың орнына плазмадан эритроцитке хлор ионы өтеді де, плазмада натрий иондарының мөлшері артып, олар NaHCO3түзеді. Веналық қан өкпеге орала отырып, СО2бөледі. Н2СО3-- СО2+ Н2О айналады.
Сонымен, газ алмасуға оттегі мен көмір қышқыл газы қатысады, ал азот қанша мөлшерде дем алғанда өкпеге барса, сөл мөлшерде қайтадан айналадағы ортаға бөлініп отырады.
Тыныс алудың реттелуі. Тыныс орталығы сопақша мида орналасқан. Кезеген жүйке өкпеде екі түрлі механорецепторлар түзеді. Олардың бірі өкпе ұлпасы керілгенде, екінші - ол созылғанда тітіркенеді. Тыныс орталығынаавтоматизм қасиетіде тән. Ағзада немесе оның жеке ұлпаларында оттегінің жетіспеуін гипоксиядеп атайды. Гипоксия көп жағдайда қан құрамында оттегінің жетіспеуінің (гипоксемия) салдарынан туындайды. А) өзін-өзі реттеу - өкпенің өз механорецепторларымен байланысты өкпенің керілуі мен сығылуы. Б) жүйкелік - тыныс алу орталығы сопақша мида орналасқан. В) гуморальдық - қанның газдық құрамындағы оттегі мен СО2шамасы биологиялық белсенді заттар - гормондармен
Тыныс алу жүйесінің мүшелері қызметтеріне қарай екіге бөлінеді:
* ауаны сыртқы ортадан ішке және іштен сыртқа қарай қозғайтын тыныс алу жолдары - мұрын қуысы, көмей, кеңірдек жәнебронхылар.
* түскен газдарды алмастыру процессін жүргізетін мүше - өкпе;
Бұл мүшелер орналасулары бойынша жоғарғы және төменгі тыныс алу жолдарына болып бөлінеді:
* жоғарғы тыныс алу жолдары - мұрын қуысы, жұтқыншақ, ауыз қуысы;
* төменгі тыныс алу жолдары - көмей, кеңірдек, бронхы.
Мұрын қуысы қызметі
Ауа мұрын арқылы екі бөлікті-қалқалы мұрын қуысына түседі. Әрбір бөлікті-қалқада мұрын қуысының ішкі бетін ұлғайтатын үш мұрын қалқаны орналасқан. Ол эпителийлі қабықпен және көп қан тамырларымен жабылған. Тамырлармен аққан қан түскен ауаны дене температурасына дейін жылытады, ал сілемейлі қабық ауаны ылғалдайды және шаң-тозаңдар менмикроорганизмдерді тұтып қалады. Тұтылған микроорганизмдерді лейкоциттер қорытады (фагоцитоз), қорытудан артылған шаң-тозаңдар эпителий түктері (кірпікшелер) арқылы сыртқа шығарылады. Мұрын қуысында жылытылған, ылғалданған және тазартылған ауа жұтқыншақ арқылы көмейге түседі.
Көмей қызметі
Көмей - іші қуыс түтік, қабырғалары сіңір, буын және бұлшық еттермен қосылған бірнеше шеміршек тұрады. Көмейге ас бөлшектері немесе басқа заттар түскенде, сондай-ақ қабыну процестерінде адам қатты жөтелгенде дем шығарылады. Бұл көмейдің тазартылуына әсер етіп, тыныстың төменгі бөлімдеріне зиянды заттардың енуіне кедергі келтіреді. Көмей ауаны жұтқыншақ арқылы кеңірдекке өткізеді.
Кеңірдек және бронхылар қызметі
Кеңірдек - өңештің алдында орналасқан ұзындығы 9-13 см, диаметрі 15 мм. түтік. Ол кеңірдек қабырғасының қабысып қалуына кедергі келтіретін шеміршекті жартылай сақиналардан тұрады. Сақиналар мойынның қандай қозғалысы болмасын ауаны ұстап қалмайды Өңешке кеңірдектің артқы жұмсақ қабырғасы жанасып, астың өңешпен еркін жылжуына мүмкіндік береді. V кеуде омыртқасы түсында кеңірдек екі бронхыға бөлінеді. Бронхылар өкпенің оң жақ және сол жақ бөліктеріне кіріп, тармақталып, бронхы ағашын түзеді. Ұштарындағы жіңішке тармақтары - бронхиолалар өкпе көпіршіктері - альвеолаларменаяқталады.
Альвеолалардағы газ алмасу
Кіші қан айналымы арқылы өкпеге веналық (көк) қан түседі, бұл жерде оттегімен қанығып, көмір қышқыл газынан ажыратылып, алқызыл түсті артериялық қанға айналады. Көмір қышқыл газы өкпе көпіршіктеріне (альвеолаға) өтіп, дем шығару кезінде ағзадан шығады. Артериялық қан ары қарай үлкен қан айналымы арқылы дене мүшелеріне өтіп, олардың жасушаларынауамен қамтиды, оны тұтыну барысында жасушалардан көмір қышқыл газы бөлініп шығып, қан қайтадан веналық (көк) болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сыртқы тыныс алу жүйесінің патофизиологиясы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сыртқы тыныс алу жетіспеушілігінің белгілері: алқыну, патологиялық тыныс және асфиксия.
Алқыну -- адамда ауа жетіспеу сезімімен қабаттасатын, тыныс алу козғалыстарының тереңдігі мен жиілігінің, дем алу мен дем шығару узақтығының, тыныс алу ырғағының өзгерістерімен сипатталады. Ол урейлену, қоркыныш, абыржу сезімдерімен қабаттасады.
Алқыну турлеріне терең және жиі тыныс (гиперпноэ), терең және сирек тыныс (брадипноэ), үстіртін жиі тыныс (полипноэ немесе тахипноэ), инспирациялық және экспирациялық алқынулар жатады.
Экспирациялык алкынуда дем шығару узақтығы демалу ұзақтығынан ұзақ болады. Өкпе альвеолаларының жиырылғыштығы мен серпімділігі төмендегенде (өкпе эмфиземасында) , тыныс алу орталығының қызметі бұзылғанда (асфиксияның 2-ші сатысында), ұсақ бронхтардың спазмы және бітелуінде (бронхты астмада) байқалады.
Инспирациялык алкынуда дем алу ұзақтығы дем шығару ұзақтығынан артық болады. Жоғарғы тыныс жолдары тарылғанда (күлде, бөгде зат түскенде), байқалады.
Патологиялық тыныстарға (периодикалық немесе үзілісті тыныс) Чейн-Стокс, Биот, Кусмауль тыныстары, агониялық тыныс немесе ақтық дем жатады. Бұл тыныс алулар ми жарақаты кездерінде, бас сүйек ішіндегі қысым жоғарылағанда (қан құйылуда, менингиттерде, өспелерде т.с.с.), ұйқы шақыратын немесе наркотикалық заттармен уланғанда пайда болады. Агониялық тыныс алуда тыныс алуға қабырға аралық бұлшықеттермен қоса мойын бұлшық еттері қатысады, науқас басын артқа шалқайтып аузымен ауа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. Кіріспе
Тыныс алу жүйесі
ІІ. Негізгі бөлім
1. Тыныс алу түрлері және тыныс алу бұлшықеттерінің қызметтері.
2. Тыныс алу жүйесі мүшелерінің құрылысы мен қызметі
3. Тыныс алу жүйесінің патофизиологиясы.
4. Сыртқы тыныс алу жетімсіздігі
ІІІ. Қорытынды
ІҮ. Пайдаланылған әдебиеттер
І . Кіріспе
Тыныс алу дегеніміз қоршаған орта мен ағзаның жасуша арасындағы газ алмасуы. Сүтқоректілердің тыныс алу арнайы мүшелер арқылы жүргізіледі. Тыныс алу мүшелері танау мен жұтқыншақтан, кеңірдектен, бронх тармандарынан және негізгі тыныс алу мүшесі - өкпеден құралған. Ол көптеген альвеолалардан тұрады. Өкпе кеуде қуысында орналасқан. Кеуде қуысы омыртқа жотасының қабырғалардан, төссүйегі мен диафрагмадан құралған. Өкпе көкірек қабырғасымен тікелей жанаспайды. Олардың арасында плевраның беткейлік (париеталдық) және астарлық (висцералдық) жапырақшаларымен көмкерілген плевра-аралық қуыс болады. Бұл қуыстың пайда болу себептері: 1 - туғаннан соң кеуденің дамуы өкпеге қарағанда жылдамырақ болады. 2 - қабырғаның басы омыртқаның жігімен және омыртқаның қанаты қабырғаның бұдырмағымен әуелгі дем алудан кейін бекітіледі.
Тыныс алу 5 негізгі кезеңнен тұрады:
1. Сыртқы тыныс алу - өкпе көпіршіктері мен атмосфералық ауа арасындағы газ алмасуы немесе өкпенің желдетілуі.
2. Кіші қан айналым шеңбері капиллярларындағы газ алмасуы.
3. Үлкен қан айналым шеңбері капиллярларының қан мен ұлпа арасындағы газ алмасуы.
4. Газдардың қан арқылы тасымалдануы - оттегінің өкпеден ұлпаларға және көмірқышқыл газының ұлпадан өкпеге тасымалдануы.
5. Ішкі тыныс алу - жасуша митохондриясындағы заттардың биологиялық тотығуы немесе ұлпалық тыныс алу.
Алғашқы төртеуін физиология, ал бесіншісін биохимия зерттейді.
ІІ. Негізгі бөлім
Тыныс алу түрлері және тыныс алу бұлшықеттерінің қызметтері. Тыныс алу дем алу - инспирация мен дем шығару - экспирацияп роцестерінен құралған. Осы екеуінің кезектесіп отырылуының арқасында өкпенің желдетілуі іске асырылады. Дем алу кезінде өкпе көпіршіктеріне оттегі келіп түссе, ал дем шығарғанда сыртқы ортаға көмірқышқыл газына бай, оттегіге кедей ауа бөлінеді. Дем алу және дем шығаруда ауаның жылжуы көкірек жасушасының кеңеюі мен сығылуының кезектесуімен байланысты. Көкірек жасушасының кеңеюін тудыратын 2 жолы бар: а) қабырғалардың көтерілуін тыныс алу бұлшықеттерінің жиырылуы және б) диафрагманың (көкет) жиырылуы мен босаңсуы.
Тыныс алудың түрлері:
а) қабырғалық (косталдық) немесе көкіректік тыныс алу әйелдерде;
б) іштік (абдоминалдық) немесе көкеттік тыныс алу ерлерде;
в) қабырғалық-іштік немесе аралас тыныс алу ересек малда болады.
Төмендегі факторларға байланысты тыныс алу түрлері өзгереді: жасқа, киімге, мамандыққа, жүктілікке.
Тыныс алу циклі - дем алу, дем шығару және тыныс кідірісінен тұрады. Дем алу дем шығарудан қысқа болады. Тыныс кідірісі - тыныс алу циклінің тұрақсыз бөлігі. Тыныс алу қозғалысы белгілі бір ырғақпен және жиілікпен өтеді. Оны 1 минуттағы кеуде жасушаларының қозғалу санымен анықтайды.
Сыртқы тыныс алуды зерттеу әдістері. Өкпе - қуыс ағза. Ол белгілі мөлшерде ғана ауа сыйғыза алады. Максимальді дем алудан кейінгі барынша толық дем шығарудыөкпенін тіршіліктік сыйымдылығы(ӨТС) дейді. Бұл көлем үш бөліктен құралған:
1- тыныс алу бөлігі (тыныстық ауа)- малдың қалыпты жағдайдағы дем алу мен дем шығаруындағы ауаның мөлшері, адамда 0,5 л, жылқыда 5-6 л., қойда - 0,3-0,5 л;2- қосымша бөлік - қалыпты дем алған соң, дем шығармай қосымша тағы да дем алғандағы ауаның көлемі, адамда - 1,5 л; жылқыда - 12 л, қойда - 0,5-1 л. 3-резервті бөлік(қордағы ауа) - қалыпты дем шығарған соң, дем алмай, қосымша дем шығарудағы ауа көлемі.
Сонымен, аталған тыныстық, қосымша және қордағы ауалардың қосыңдысын өкпенің тіршіліктік сыйымдылығы(ӨТС) деп атайды. Адамда ол 3,5-4 л, ал жылқыда 26-30 л шамасында. ӨТС малдың жасына, өнімделігіне, тұқым ерекшеліктеріне және басқа факторларға байланысты өзгереді. Ол арнаулы құрал - спирометркөмегімен анықталады.
Спирометрия - бірінші-реттік өкпелік көлемдердің тіркелуі. Құрғақ және сулы спирометр көмегімен тіркеледі.
Газдардың қан арқылы тасымалдануы. Дем алған кезде өкпеге атмосфералық ауа барады. Ол 79,03% азоттан, 20,9% - оттегіне, 0,03% - көмір қышқыл газынан және 1% оқшау газдардан - аргон, неон, гелий құралған. Дем шығарған кездегі ауаның құрамы: азот 79,7%, оттегі-16%, көмірқышқыл газы - 4,4% болады.
1. Газдардың араласуы- өкпедегі газдардың алмасуы - оттегі көпіршікті ауадан қанға және көмірқышқыл газының қаннан көпіршікті ауаға араласу нәтижесінде іске асырылады.2. Парциалды қысым - газдың көпіршікті мембрана арқылы қанға өтуге бағытталған күш. Атмосфералық ауаның құрамында барлық газдар алмасуға қатыспайды. Мұның себебі, ағза жасушалары өзіне керекті газдарды таңдап алуына және парциалды (үлес) қысымының айырмасына байланысты.Парциалды - латынның parc- бір бөлек деген сөзінен шыққан.3. Парциалды кернеулік - ерітілген газдың молекуласы, газдық ортадан сұйықтыққа шығуға бағытталған күш. Егер де, газ қысымы парциалды кернеуліктен жоғары болса, онда газ ериді. Егер, газ қысымы, парциалды кернеуліктен төмен болса, онда газ ерітіндіден газдық ортаға шығады.4. Газдың қан арқылы тасымалдануы - газдардың негізгі мөлшері байланысқан түрінде тасымалданады. Бос күйінде газдардың аз ғана мөлшері тасымалданады.
Оттегінің тасымалдануы - оттегі қанда гемоглобин байланысқан, яғни оксигемоглобин түрінде тасымалданады. Қанда оттегі парциалды қысым кернеулігінің өсуі оксигемоглобин санын арттырады.
Көмірқышқыл газының тасымалдануы - 3 түрде өтеді:
1. СО2 бос түрінде (физиологиялық ерітілген). 2. Көмірқышқылының қышқыл тұздары (бикарбонат НСО3[-]). 3. Карбгемоглобин
Эритроцитте СО2 газысумен байланысып, көмірқышқылын түзеді. Көмір қышқыл газының негізгі бөлімі эритроциттердің ішіне өтіп, онда көмір қышқылы түзіледі. Бұл процесс 1932 жылы Мелдрум мен Рафтон ашқанкарбоангидразаферментінің әсерімен жүреді. Эритроцитке өткен СО2-нің Н2СО3-ке тез айналуына байланысты жасуша ішінде НСО3[-]ионының концентрациясы жоғарылайды да, ол плазмаға өте бастайды. Олардың орнына плазмадан эритроцитке хлор ионы өтеді де, плазмада натрий иондарының мөлшері артып, олар NaHCO3түзеді. Веналық қан өкпеге орала отырып, СО2бөледі. Н2СО3-- СО2+ Н2О айналады.
Сонымен, газ алмасуға оттегі мен көмір қышқыл газы қатысады, ал азот қанша мөлшерде дем алғанда өкпеге барса, сөл мөлшерде қайтадан айналадағы ортаға бөлініп отырады.
Тыныс алудың реттелуі. Тыныс орталығы сопақша мида орналасқан. Кезеген жүйке өкпеде екі түрлі механорецепторлар түзеді. Олардың бірі өкпе ұлпасы керілгенде, екінші - ол созылғанда тітіркенеді. Тыныс орталығынаавтоматизм қасиетіде тән. Ағзада немесе оның жеке ұлпаларында оттегінің жетіспеуін гипоксиядеп атайды. Гипоксия көп жағдайда қан құрамында оттегінің жетіспеуінің (гипоксемия) салдарынан туындайды. А) өзін-өзі реттеу - өкпенің өз механорецепторларымен байланысты өкпенің керілуі мен сығылуы. Б) жүйкелік - тыныс алу орталығы сопақша мида орналасқан. В) гуморальдық - қанның газдық құрамындағы оттегі мен СО2шамасы биологиялық белсенді заттар - гормондармен
Тыныс алу жүйесінің мүшелері қызметтеріне қарай екіге бөлінеді:
* ауаны сыртқы ортадан ішке және іштен сыртқа қарай қозғайтын тыныс алу жолдары - мұрын қуысы, көмей, кеңірдек жәнебронхылар.
* түскен газдарды алмастыру процессін жүргізетін мүше - өкпе;
Бұл мүшелер орналасулары бойынша жоғарғы және төменгі тыныс алу жолдарына болып бөлінеді:
* жоғарғы тыныс алу жолдары - мұрын қуысы, жұтқыншақ, ауыз қуысы;
* төменгі тыныс алу жолдары - көмей, кеңірдек, бронхы.
Мұрын қуысы қызметі
Ауа мұрын арқылы екі бөлікті-қалқалы мұрын қуысына түседі. Әрбір бөлікті-қалқада мұрын қуысының ішкі бетін ұлғайтатын үш мұрын қалқаны орналасқан. Ол эпителийлі қабықпен және көп қан тамырларымен жабылған. Тамырлармен аққан қан түскен ауаны дене температурасына дейін жылытады, ал сілемейлі қабық ауаны ылғалдайды және шаң-тозаңдар менмикроорганизмдерді тұтып қалады. Тұтылған микроорганизмдерді лейкоциттер қорытады (фагоцитоз), қорытудан артылған шаң-тозаңдар эпителий түктері (кірпікшелер) арқылы сыртқа шығарылады. Мұрын қуысында жылытылған, ылғалданған және тазартылған ауа жұтқыншақ арқылы көмейге түседі.
Көмей қызметі
Көмей - іші қуыс түтік, қабырғалары сіңір, буын және бұлшық еттермен қосылған бірнеше шеміршек тұрады. Көмейге ас бөлшектері немесе басқа заттар түскенде, сондай-ақ қабыну процестерінде адам қатты жөтелгенде дем шығарылады. Бұл көмейдің тазартылуына әсер етіп, тыныстың төменгі бөлімдеріне зиянды заттардың енуіне кедергі келтіреді. Көмей ауаны жұтқыншақ арқылы кеңірдекке өткізеді.
Кеңірдек және бронхылар қызметі
Кеңірдек - өңештің алдында орналасқан ұзындығы 9-13 см, диаметрі 15 мм. түтік. Ол кеңірдек қабырғасының қабысып қалуына кедергі келтіретін шеміршекті жартылай сақиналардан тұрады. Сақиналар мойынның қандай қозғалысы болмасын ауаны ұстап қалмайды Өңешке кеңірдектің артқы жұмсақ қабырғасы жанасып, астың өңешпен еркін жылжуына мүмкіндік береді. V кеуде омыртқасы түсында кеңірдек екі бронхыға бөлінеді. Бронхылар өкпенің оң жақ және сол жақ бөліктеріне кіріп, тармақталып, бронхы ағашын түзеді. Ұштарындағы жіңішке тармақтары - бронхиолалар өкпе көпіршіктері - альвеолаларменаяқталады.
Альвеолалардағы газ алмасу
Кіші қан айналымы арқылы өкпеге веналық (көк) қан түседі, бұл жерде оттегімен қанығып, көмір қышқыл газынан ажыратылып, алқызыл түсті артериялық қанға айналады. Көмір қышқыл газы өкпе көпіршіктеріне (альвеолаға) өтіп, дем шығару кезінде ағзадан шығады. Артериялық қан ары қарай үлкен қан айналымы арқылы дене мүшелеріне өтіп, олардың жасушаларынауамен қамтиды, оны тұтыну барысында жасушалардан көмір қышқыл газы бөлініп шығып, қан қайтадан веналық (көк) болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сыртқы тыныс алу жүйесінің патофизиологиясы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сыртқы тыныс алу жетіспеушілігінің белгілері: алқыну, патологиялық тыныс және асфиксия.
Алқыну -- адамда ауа жетіспеу сезімімен қабаттасатын, тыныс алу козғалыстарының тереңдігі мен жиілігінің, дем алу мен дем шығару узақтығының, тыныс алу ырғағының өзгерістерімен сипатталады. Ол урейлену, қоркыныш, абыржу сезімдерімен қабаттасады.
Алқыну турлеріне терең және жиі тыныс (гиперпноэ), терең және сирек тыныс (брадипноэ), үстіртін жиі тыныс (полипноэ немесе тахипноэ), инспирациялық және экспирациялық алқынулар жатады.
Экспирациялык алкынуда дем шығару узақтығы демалу ұзақтығынан ұзақ болады. Өкпе альвеолаларының жиырылғыштығы мен серпімділігі төмендегенде (өкпе эмфиземасында) , тыныс алу орталығының қызметі бұзылғанда (асфиксияның 2-ші сатысында), ұсақ бронхтардың спазмы және бітелуінде (бронхты астмада) байқалады.
Инспирациялык алкынуда дем алу ұзақтығы дем шығару ұзақтығынан артық болады. Жоғарғы тыныс жолдары тарылғанда (күлде, бөгде зат түскенде), байқалады.
Патологиялық тыныстарға (периодикалық немесе үзілісті тыныс) Чейн-Стокс, Биот, Кусмауль тыныстары, агониялық тыныс немесе ақтық дем жатады. Бұл тыныс алулар ми жарақаты кездерінде, бас сүйек ішіндегі қысым жоғарылағанда (қан құйылуда, менингиттерде, өспелерде т.с.с.), ұйқы шақыратын немесе наркотикалық заттармен уланғанда пайда болады. Агониялық тыныс алуда тыныс алуға қабырға аралық бұлшықеттермен қоса мойын бұлшық еттері қатысады, науқас басын артқа шалқайтып аузымен ауа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz