Сиыр мен бұқаны пішу
1. Кіріспе.
2. Негізгі бөлім:
• Пішу және пішуге көрсетулер мен қарсы дәлелдер;
• Еркек малдың жыныс мүшелерінің анатомо. топографиясы және еркек малды пішу;
• Бұқаны пішу;
• Ұрғашы малдың жыныс мүшелерінің анатомо . топографиясы, ұрғашы малды пішу.
• Сиырды пішу.
3. Қорытынды
4. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
5. Қосымшалар: суреттер, үлгілер, нұсқаулар
2. Негізгі бөлім:
• Пішу және пішуге көрсетулер мен қарсы дәлелдер;
• Еркек малдың жыныс мүшелерінің анатомо. топографиясы және еркек малды пішу;
• Бұқаны пішу;
• Ұрғашы малдың жыныс мүшелерінің анатомо . топографиясы, ұрғашы малды пішу.
• Сиырды пішу.
3. Қорытынды
4. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
5. Қосымшалар: суреттер, үлгілер, нұсқаулар
Сиыр, ірі қара, мүйізді ірі қара — сүтқоректілер класына жататын аша тұяқты, қуыс мүйізді, күйіс қайыратын жануарлар. Оның жабайы және қолға үйретілген түрлері бар. Қолға үйретілген Сиыр жабайы турдан тараған, ол біздің дәуірімізге дейін мыңдаған жылдар бойы Еуропа, Азия, Африка материктерінде кең тараған.
Сиырдың дене бітімі олардың өнімділік бағытына (сүт, ет) байланысты болады. Сүт бағытындағы Сиырдың денесі ұзын, сүйегі салыстырмалы түрде жіңішке, терісі жұқа, жұмсақ, түгі жылтыр, қарыны кең, басы мен мойыны ұзын, құрсағы мен желіні үлкен болады. Ет бағытындағы Сиырдың тұрқы төртпақ әрі кең, омыраулы, аяғы мен мойыны қысқалау, желіні кішілеу, сүтті малға қарағанда бұлшық еттері жақсы жетілген, терісі қалың әрі жұмсақ, тері астындағы май қабаты жақсы дамыған. Сиырдың барлығының да түгінің ұзындығы мен қалыңдығы бірдей, денесін тегіс жабады, тек қарыны, шабы мен желін айналасының түгі жіңішке әрі сирек болады. Мойын астындағы терісі қатпарланған, мүйіздері қуыс әрі қысқа, тұмсығының алдыңғы жағында мұрын айнасы болады. Асқазаны төрт камералы (месқарын, жұмыршақ, қатпаршақ, ұлтабар), соның арқасында олардың көп мөлшерде ірі сабақты шөпті қорытуға мүмкіндігі бар. Жағының жоғарғы жағында күрек тістері болмайды, желіні төрт емшекті.[1]
Сиырдың жынысы мен жасына байланысты жас төлін — бұзау, алты айға толғанға дейінгі төлін (еркек, ұрғашысын) — баспақ, бір жастағы төлін (еркек, ұрғашысын) — тайынша, бір жастағы ұрғашысын — қашар, бір жас пен екі жас аралығындағы ұрғашысын — құнажын, екі жас пен үш жас аралығындағысын (еркек, ұрғашысын) — дөнежін, еркегін — бұқа, піштірілген еркегін — өгіз деп атайды.
Швейцария, Альп тауларында жайылатын сиыр
• Сиырлар 5 жасқа дейін өсіп жетіледі, кейбір кеш жетілетін тұқымдары 6 — 7 жасында өсуін тоқтатады. Ұрғашысы 20 — 35 жыл, бұқасы 15 — 20 жыл тіршілік етеді.
Сиырдың дене бітімі олардың өнімділік бағытына (сүт, ет) байланысты болады. Сүт бағытындағы Сиырдың денесі ұзын, сүйегі салыстырмалы түрде жіңішке, терісі жұқа, жұмсақ, түгі жылтыр, қарыны кең, басы мен мойыны ұзын, құрсағы мен желіні үлкен болады. Ет бағытындағы Сиырдың тұрқы төртпақ әрі кең, омыраулы, аяғы мен мойыны қысқалау, желіні кішілеу, сүтті малға қарағанда бұлшық еттері жақсы жетілген, терісі қалың әрі жұмсақ, тері астындағы май қабаты жақсы дамыған. Сиырдың барлығының да түгінің ұзындығы мен қалыңдығы бірдей, денесін тегіс жабады, тек қарыны, шабы мен желін айналасының түгі жіңішке әрі сирек болады. Мойын астындағы терісі қатпарланған, мүйіздері қуыс әрі қысқа, тұмсығының алдыңғы жағында мұрын айнасы болады. Асқазаны төрт камералы (месқарын, жұмыршақ, қатпаршақ, ұлтабар), соның арқасында олардың көп мөлшерде ірі сабақты шөпті қорытуға мүмкіндігі бар. Жағының жоғарғы жағында күрек тістері болмайды, желіні төрт емшекті.[1]
Сиырдың жынысы мен жасына байланысты жас төлін — бұзау, алты айға толғанға дейінгі төлін (еркек, ұрғашысын) — баспақ, бір жастағы төлін (еркек, ұрғашысын) — тайынша, бір жастағы ұрғашысын — қашар, бір жас пен екі жас аралығындағы ұрғашысын — құнажын, екі жас пен үш жас аралығындағысын (еркек, ұрғашысын) — дөнежін, еркегін — бұқа, піштірілген еркегін — өгіз деп атайды.
Швейцария, Альп тауларында жайылатын сиыр
• Сиырлар 5 жасқа дейін өсіп жетіледі, кейбір кеш жетілетін тұқымдары 6 — 7 жасында өсуін тоқтатады. Ұрғашысы 20 — 35 жыл, бұқасы 15 — 20 жыл тіршілік етеді.
Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті
"Ветеринария" факультеті
"Акушерлік, хирургия және Өсіп - өну биотехнологиясы" кафедрасы
Курстық жұмыс
Сиыр мен бұқаны пішу
Орындаған: ВМ 305
Тексерген:
Жоспары:
1. Кіріспе.
2. Негізгі бөлім:
* Пішу және пішуге көрсетулер мен қарсы дәлелдер;
* Еркек малдың жыныс мүшелерінің анатомо- топографиясы және еркек малды пішу;
* Бұқаны пішу;
* Ұрғашы малдың жыныс мүшелерінің анатомо - топографиясы, ұрғашы малды пішу.
* Сиырды пішу.
3. Қорытынды
4. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
5. Қосымшалар: суреттер, үлгілер, нұсқаулар
Кіріспе
Сиыр, ірі қара, мүйізді ірі қара -- сүтқоректілер класына жататын аша тұяқты, қуыс мүйізді, күйіс қайыратын жануарлар. Оның жабайы және қолға үйретілген түрлері бар. Қолға үйретілген Сиыр жабайы турдан тараған, ол біздің дәуірімізге дейін мыңдаған жылдар бойы Еуропа, Азия, Африка материктерінде кең тараған.
Сиырдың дене бітімі олардың өнімділік бағытына (сүт, ет) байланысты болады. Сүт бағытындағы Сиырдың денесі ұзын, сүйегі салыстырмалы түрде жіңішке, терісі жұқа, жұмсақ, түгі жылтыр, қарыны кең, басы мен мойыны ұзын, құрсағы мен желіні үлкен болады. Ет бағытындағы Сиырдың тұрқы төртпақ әрі кең, омыраулы, аяғы мен мойыны қысқалау, желіні кішілеу, сүтті малға қарағанда бұлшық еттері жақсы жетілген, терісі қалың әрі жұмсақ, тері астындағы май қабаты жақсы дамыған. Сиырдың барлығының да түгінің ұзындығы мен қалыңдығы бірдей, денесін тегіс жабады, тек қарыны, шабы мен желін айналасының түгі жіңішке әрі сирек болады. Мойын астындағы терісі қатпарланған, мүйіздері қуыс әрі қысқа, тұмсығының алдыңғы жағында мұрын айнасы болады. Асқазаны төрт камералы (месқарын, жұмыршақ, қатпаршақ, ұлтабар), соның арқасында олардың көп мөлшерде ірі сабақты шөпті қорытуға мүмкіндігі бар. Жағының жоғарғы жағында күрек тістері болмайды, желіні төрт емшекті.[1]
Сиырдың жынысы мен жасына байланысты жас төлін -- бұзау, алты айға толғанға дейінгі төлін (еркек, ұрғашысын) -- баспақ, бір жастағы төлін (еркек, ұрғашысын) -- тайынша, бір жастағы ұрғашысын -- қашар, бір жас пен екі жас аралығындағы ұрғашысын -- құнажын, екі жас пен үш жас аралығындағысын (еркек, ұрғашысын) -- дөнежін, еркегін -- бұқа, піштірілген еркегін -- өгіз деп атайды.
Швейцария, Альп тауларында жайылатын сиыр
* Сиырлар 5 жасқа дейін өсіп жетіледі, кейбір кеш жетілетін тұқымдары 6 -- 7 жасында өсуін тоқтатады. Ұрғашысы 20 -- 35 жыл, бұқасы 15 -- 20 жыл тіршілік етеді.
* Сүт бағытындағы Сиырдан 9 -- 12 жыл жақсы өнім алынады, бұдан кейін олардың тісі қажалып, өнімділігі төмендейді.
* Сиырды етке 1,5 -- 2 жасында бордақылап немесе жайып семіртіп өткізген жөн.
* Асыл тұқымды сиырларды тұқым алу үшін 5 -- 10 жыл пайдаланады..
* Ұрғашы тайыншалардың жыныстық қабілеті 7 -- 10 айлығында, бұқаларда 8 -- 10 айлығында жетіледі.
* Алайда шағылысқа қашарды 18 -- 22, бұқаны 14 -- 18 айлығында қосады.
* Бұзаулағаннан алғашқы күйлеуіне дейінгі мерзім шамамен үш аптаға созылады, күйті 19 -- 22 күнге, буаздығы орта есеппен 285 күнге созылады..
* Ұрғашысы әдетте бір бұзау табады, егіз бұзау табатыны сирек (2%-ға жуық). Егіздің ұрғашы сыңарлары көбіне төл беруге қабілетсіз.
* Тұқымына байланысты жаңа туған бұзаудың салм. 18 -- 45 кг, кейде 60 кг; ұрғашысына қарағанда еркек бұзаудың салм. 1 -- 3 кг артық болады. Олардың еті мен майы салыстырмалы түрде аз, ал сүйектері тірі салмағының 30%-ын құрайды.
* Ересек Сиырдың салм. 250 -- 600 кг, ең таңдаулысы 1000 кг; бұқасы 300 -- 900 кг; ең таңдаулысы 1600 кг-нан асады.
Сиырды ет және сүт алу мақсатында өсіреді. Бұлардың өнімі тұқымының ерекшелігіне, азықтандыру және күтіп бағу дәрежесіне байланысты. Сүтті сиыр тұқымының орташа өнімі жылына 3500 -- 400 кг, сүтінің майл. 3,6 -- 4%. Бір сауын маусымында 20000 кг сүт беретін (голланд тұқымы) сиырлар бар. Ең жоғары тәуліктік сауым мөлшері 82,2 кг (ярослав тұқымы). Сауылым мерзімі 280 -- 320 күнге созылады, суалу кезеңі 1,5 -- 2 ай. Тез жетілетін тұқымдардың ең мол сүт беретін кезеңі 4-тумасында.
Негізгі бөлім:
Пішу - жыныс бездерінің қызметін жасанды түрде тоқтатуы.Оны әртүрлі әдістермен тоқтатуы мүмкін.Көбінесе пішу арқылы жыныс мүшелерін алып тастайды.Еркек малдарда жыныс бездерінің қанмен қамтамасыздығын және иннервациясын бұзу операциялық тәсілдерді қолданумен оның құрамын толық немесе жарым - жарты алып тастайды.Жыныс бездердің фукциясын және басқа әсерлермен тоқтатуы мүмкін, мысалы радиоктивтілік сәулеленудің, химиялық және гормондық дәрілердің көмегі арқылы.Қазіргі заманда иммунологиялық пішу тәсілдері де бар.Хирургиялық операция арқылы пішудің үлкен шаруашылық мәні бар.
Пішілген малдың организмінде заттар алмасуына терең өзгерістер шақырады және осыған орай оның дамуында морфологиялық ерекшеліктер байқалады. Пішілген мал жақсырақ бордақталынады, олардың еті нәзік, көбірек құнды болады, еркектерде болатын арнайы ерекше жағымсыз иістен және дәмден тазаланады; жүннің сапасы жақсарады; жұмысшы малдар тыные көбірек шыдамды келеді, пішілген сиырларда сүт шығу дәуірі ұзартылады деген пікір бар.
Жыныс бездері толық алынғанда, еркек малда оны орхидектомия (греч. orchis - жұмыртқалық, ectome - иссечение), ал ұрғашыларда -- овариэктомия деп атайды (лат. ovarium -- аналық без).
Пішуге көрсетулер және қарсы дәлелдері. Пішуді мал шаруашылығында бордақыланатын малдан қосымша май, ет және жүн алуда қолданады, өсіруге жарамсыз еркектерді кездейсоқ ұрықтандыру қақпайлауына, сонымен қатар малды топтап ұстауын жеңілтуіне және және малды жұмысқа пайдалануын жеңілдету үшін қолданады. Көбінесе асыл тұқымды емес және жұмысқа пайдаланатын жануарларды пішуге жібереді.
Еркектерді емдеу көрсеткіштерімен интравагинальдық жарықтарда, ұмалардың механикалык қирауында, көп уақытқа созылған қабынуда, жалпы қынап кабықтың шемен пайда болған түрлерінде, ен бауының күр етамырларының варикозды кеңейуінде, ісіктерде пішеді. Сиырларды бордақылауын жаксарту үшін және емдеуге келмейтін бедеулікке апаратын аналық бездердің ауруларында пішеді. Шошқаларды бордақылаудың алдында пішіп жібереді.
Пішуді шаруашылықта жұкпалы ауруларға қарсы (топалаң эмкар, тіліме және шошқалардың обасы және т.б) профилактикалык шаралардың басталуынан немесе аяқталуынан 2 аптадан кейін пішуді кешіктірмей жоспарлайды. Дәл осылай жоспармен жұмысшы малдарды пішеді.
Еркек малды пішу
Анатомо - топографиялық деректері. Шаптық канал (canalis inguinalis) - сыртқы (тері астындағы) және ішкі (құрсақтық) екі шаптық сақинасы бар, құрсақтың қиғаш бұлшық еттерімен құрастырылған, құрсақтың вентральдық кабырғасындағы орналасқан май құйғыш тәрізді саңылау (айғырда ұзындығы 10-12 см).
Ең ұзын шап каналы бұқаларға, ең ұзын шап сақиналар айғырларда болады. Үй қояндарында шаптық каналы өте кең болады. Шаптық канал ішінде кұрсақ пердесінің париенталдық өсіндісі төселіп (көлденең фасциямен жабылған) қынаптық канал кеңейіп сanalis vaginalis) құрастырады. Ұма шектерінде қынаптық канал кеңейіп және жалпы қынаптық қабық қуысына (cavum vaginalis) кешіп етеді. Қынаптық каналдан басқа, шаптық сақиналарға лайықты болатын сыртқы және ішкі қынаптық сақиналары болады. Қынаптық каналдан басқа, шаптық каналда сыртқы Семенниковый көтергіші, сыртқы күре артериялары және күретамырлары, сыртқы еркек безінің жүйке бұтақтары және лимфа тамырлары, айғырларда кейде қосымша шаптықтар лимфа түйіндер орналасады.
Еркек безінің қабы - (saccus testiculorum) күйіс қайтаратындарда және жалғызтұяқтыларда сандардын арасында, ал қалған малда анусқа жақын маңда орналасады. Ол қос қуыстың - ұмадан, еркек бездің қос сыртқы көтергіші және қос жалпы қынаптық қабықтан түзеледі.
1) Ұманың терісі ең жуан бұкаларда, онда терлік және май бездері орналасады. Орта сызықпен ұма тігісі жүреді .
2. Бұлшық ет - серпімді қабық (tunica dartos) терімен тығыз қосылған оның мазмұнында бұлшық ет шоқтары көп және арасында серпімді талшықтары болады. Ортаңғы сызықта қалыңдап ол ұманы екі қуысқа бөледі. Кәрі қойларда сол қабықтың астында майлы клечатка дамиды.
3. Ұманың фасциясы (fascia subdartoica) ең көп бұқаларда және қабандарда дамыған, жалпы қынаптык қабықпен болбыр ал алдыңғы қабатпен берік байланған.
Yenма (scrotum) келесі қабаттардан түзеледі.
4. Жалпы қынаптык қабық (tunica vaginalis communis) іш пердесінің париенталдык және көлденең фасцияның өсіндісі, ұманың әрбір жартысында төселіп, жалпы қынаптық қабык куысын кұрастырады (cavum vaginalis), құрсақ қынаптық канал арқылы құрсақ қуысымен хабарласады. Қабықтың латералдық қабырғада, сырткы еркек безді көтергіші (m.cremaster ext.) орналасқан, ол бұқада, айғырда және кабанда жақсы белгіленеді. Ол ішкі қигаш бұлшық еттің бір бұтағы болып келеді.
Еркек бездің арнайы қынаптық қабығы (tunica vaginalis propria) еркек безді, қосалқыны және ен бауын жабады. Ашық пішу тәсілде оны тіліп жарады.
Еркек без (testis, didymis, s. orchis) сырттан қынаптық арнайы қабықпен жабылған. Арнайы қынаптық қабық белоктық қабықпен тығыз байланысқан. Еркек безінің бас жағынан ішке қарай тартымдар кетеді одан трабекулар тарайды. Трабекулдар бездік элементтер толтырылған камераларды құрады онда жыныс клеткалары спермилер және андрогендік гормон тестостерон өндіріледі. Еркек бездің басы бұқада жоғары айналған, айғырда алға, қабанда төмен қарай орналасқан.
Қосалқы (epididymis) күйіс қайырушыларда ол еркек бездің каудальдық жағына, ал айғырларда, қабандарда, төбеттерде және еркек мысықтарда дорсолатералдық беткейде орналасқан. Оның басы, денесі жэне құйрығы болады. Қосалқының құйрығынан ұрықөткізгіш басталады; буда арқылы қосалқының құйрығы еркек безмен. ал қынаптық будамен - жалпы қынаптық қабық косылады.
Ен бауы (funiculus spermaticus) сырттан құрсақтың висцеральдық бүрмесімен жабылған, ол еркек бездің іш майына айналып сол арқылы жалпы қынаптық қабықпен қосылады. Оның кұрамында :
а) ішкі тұқымдық артерия (a. Spermatica interna) ол кұрсақ аортасынан бөлініп шығады.
б) ұрық өткізгіштің артериясы (a. Deferentis) кіндік тамырынан бөлініп, ен бауының құрамында ұрық өткізгішпен қасында жүреді. Сыртқы ен артериясы терең жамбастық артериясынан немесе құрсақ артериясының тармағынан алыстайды. Ол ен бауының құрамына енбейді тек сыртқыда ен көтергіште және ен кабақтарында тармақталады.
в) ішкі ен көтергіш - (m. Cremaster intemus) тегіс бұлшық ет талшықтардан түзеледі, олар ен бауын бойлай жүріп белоктық кабықта жоғалады (ірі мүйізді малда осы бұлшық ет жоқ болады);
г) ішкі ен өрімі (plexus spermaticus intemus, s. hervus spennaticus intemus) каудалдық іш май түйінінің постганглионарлық талшықтарынан құрылады;
д) лимфа тамырлары еннен және қосалқыдан басталып 18 - ден 38 (айғырларда) дейін ірі және ұсақ діңдермен ен баумен бірге жүріп бел лимфа түйіндерге ағып құйылады;
е) ұрықөткізгіш (ductus deferens, s. Ductus spermaticus) косалқының каналының жалғасы, оның кұйрығынан шыгады. Ол ен бауында медианалды жақта орналасады. Қынаптық канал арқылы құрсақ қуысқа кіріп, куық мойнының артынан көпіріктік бездік ағыспен қосылып, әрбір жақтан ұрық құйғыш ағыс кұрастырады. Yenрықөткізгіштің соңғы бөлімі жүзімтүрді бездері бар ампулотәрізді кеңейтуді құрастырады. Ен баудың тұкымдық артерия және күретамыры орналаскан көлемі тамырлы бөлім деп аталады, ал медиально жатқан ұрықөткізгіш орналасқан көлемі үрықөткізгіш бөлімі болады.
Ұманың жүйкеленуі және канмен қамтамассыз етуі
Ұма және ұмакөтергіш сырткы еннің және жыныс тамырлардың бұтақтары арқылы канмен жабдықталады. Ұма және жалпы қынаптық қабық сыртқы тұкымдық, құрсақ - шаптық және мықын - құрсақтық жүйке бұтақтарымен, ал ұманың артқы бөлімі шапаралық жүйкесімен жабдықталады.
Лимфа тамырларының көп санды ұсақ тамырларынан құрылган 6 - 8 ірі діндерді ұманың қабырға жақтарынан жүріп үстіңгі шаптық түйіндерге ағып кұйылады.
Пішетін малдың жасы, уақыты, орыны және оны пішуге даярлау ережесі
Малды кез - келген жаста пішуге болады, бірақ өнім шығатын малды пішуге қолайлы мезгіл туралы сұрақ көбінде әлі толық шешілмеген.
Еркек малды түріне, тұқымына, тез жетілуіне, пішу мақсаттары (бордақтауға немесе жұмысқа қолдануға) және орындалатын операцияның тәсіліне тәуелд, оларды әртүрлі жасында пішуге болады. Жұмысқа пайдаланатын айғырларды 5 жастан асқан мезгілде пішеді, оны азу тістері шыққанынан анықтайды. Ал етке арналғандарды пішудің қажеті жоқ. Одан ерте уақытта пішкен малдың еркек жыныс гормондары тапшылығына байланысты олардың дене дамуы төмендеп конституциясы толық жетілмейді және кейбіреулерінде ұмалары жалпы қынаптық қабық қуысына түспейді. Есектерді және қашырларды 3 - 4 жасында пішуге болады. Бордақтауға арналған бұқаларды Қазақстанның онтүстік аймақтарында көбінесе пішпейді, себебі олар тез жетіліп 1,5 -2 жылда толық 400 кг дейін салмақ жинап алады. Республикамыздың солтүстіктерінде кешірек жетілген себептен бұқаларды пішкен дұрыс болады. Тәжірибенің көп деректерімен және ауыл шаруашылық мамандарының байқауымен оларды 6 ай мезгілінде емес, одан кешірек организм толық қалыптасуына байланысты 1 жастан асқан кезінде пішу қолайлы болады, сол шартта мал бордақыланып, қажетті салмаққа жылдам жетіледі. Жұмысқа пайдаланатын бұқаларды 1 жылдан асырып операция жасайды.
Еркек тоқтыларды және лақтарды 5-6 айдан үлкен жастарында пішуге болады. Тек текелерді союға дейін 4-5 айдан кешіктірмей пішу қажет, себебі оның етіндегі жағымсыз иіс жойылмайды. Еркек тоқтыларды қандай тәсілмен пішседе олардың жетілуі және организмнің ауруға төзімділігі нашар келеді. Қабандарды тәжірибеде 4 - 8 - 12 аптада пішуін ұсынады, бірақ ерте пішкенде олардың дамуы саябырлайды, сол себептен оларда текедегі сияқты олардың етінің жағымсыз иісін жою үшін сойғанға 3- 4 ай қалғанда пішкен дұрыс болады. Жалпы қабандарды әдетте 1 жылдан асырмай етке сояды. Түйелерге 2,5 - 3 жасында операция жасайды. Бұғыларды (корализации дәуіріне) 10 - 12 айында, үй қояндарын 1,5 -2,5 айында пішеді. Бірақ пішуді, шаруашылық жағдайларында, емдік көрсетулеріне және басқа оқиғаларға байланысты жарамды мезгілдерге өндіруге болады.
Пішер қарсаңында ірі малды азықтандырмайды, ал операция алдында ішегін және қуығын азат етеді. Айғырларды операция карсаңында ішкі шаптык сақинасын ректальды зерттейді, себебі олардың мөлшеріне пішу тәсілі тәуелді болады. Егер шаптық сакиналарға саусақтың үш ұштарын енгізуге болса, ондайда айғырларды жабық тәсілмен пішеді. Негізі ірі малды шөп басқан көгал жердің орында пішкен қолайлы келеді.
Еркек малды пішу әдістерінің жалпы сипатамасы
Еркек малды пішу тэсілдерінің саны өте мол. Бірақ олардың барлық негіздерін екі тәсілге біріктіруге болады - қанды және қансыз (перкутарлык). Ол тәсілдерді пайдалануы және жүзеге асыруы операция жасалатын малға, шаруашылықтың жағдайына, ветеринар маманның шеберлігіне, операцияның мақсатына, операцияның аумағындағы патологиясына және қолданылатын құралдардың ерекшеліктеріне тәуелді болады.
Малды қанды әдіспен пішуі кең таралған, жиірек колданылады, ондайда ашық және жабық тәсілдердін қолданумен көбінде енді және қосалқыны толық алып тастайды. Ашық тәсілде жалпы қынаптық кабын жарып ұманы ашып оны қосалқысымен бірге алып тастайды. Жабық тәсілде жалпы қынаптық қабықты кеспейді, енді және қосалқыны оларды жабатын жалпы қынаптық кабықпен бірге тіліп алады.
Жыныс бездердің элементтерінің жарым-жарты жоюдың негізгі мақсаты - шәует бөлінуді тоқтауы, еркек жыныс гормон өңдіруін сактау. Қанға бөліп шығатын жыныс гормоны малдың үйлесімін молырақ дамытып калыптастырады, ал ұрықтандыруға кабілеттілігі болмайды. Осы тәсілді тап толық пішу деп есептеуге болмайды. Оны көбінде стерилдеу деп атағаны дүрыс болады. Ең көп таралғаны 2 тәсіл:
а) еннің тек қана паренхимасын жою (экспрессиялық пішу) оның болбыр ұлпасының негіздерін және қосалқысының сақталуы ;
б) еннің қосалқысының құйрықтарының резекциясы - операцияны кейде қойларда және өгізшелерге жасайды. Операция жасалган малда либидо сақталып олар ұрғашыларды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
"Ветеринария" факультеті
"Акушерлік, хирургия және Өсіп - өну биотехнологиясы" кафедрасы
Курстық жұмыс
Сиыр мен бұқаны пішу
Орындаған: ВМ 305
Тексерген:
Жоспары:
1. Кіріспе.
2. Негізгі бөлім:
* Пішу және пішуге көрсетулер мен қарсы дәлелдер;
* Еркек малдың жыныс мүшелерінің анатомо- топографиясы және еркек малды пішу;
* Бұқаны пішу;
* Ұрғашы малдың жыныс мүшелерінің анатомо - топографиясы, ұрғашы малды пішу.
* Сиырды пішу.
3. Қорытынды
4. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
5. Қосымшалар: суреттер, үлгілер, нұсқаулар
Кіріспе
Сиыр, ірі қара, мүйізді ірі қара -- сүтқоректілер класына жататын аша тұяқты, қуыс мүйізді, күйіс қайыратын жануарлар. Оның жабайы және қолға үйретілген түрлері бар. Қолға үйретілген Сиыр жабайы турдан тараған, ол біздің дәуірімізге дейін мыңдаған жылдар бойы Еуропа, Азия, Африка материктерінде кең тараған.
Сиырдың дене бітімі олардың өнімділік бағытына (сүт, ет) байланысты болады. Сүт бағытындағы Сиырдың денесі ұзын, сүйегі салыстырмалы түрде жіңішке, терісі жұқа, жұмсақ, түгі жылтыр, қарыны кең, басы мен мойыны ұзын, құрсағы мен желіні үлкен болады. Ет бағытындағы Сиырдың тұрқы төртпақ әрі кең, омыраулы, аяғы мен мойыны қысқалау, желіні кішілеу, сүтті малға қарағанда бұлшық еттері жақсы жетілген, терісі қалың әрі жұмсақ, тері астындағы май қабаты жақсы дамыған. Сиырдың барлығының да түгінің ұзындығы мен қалыңдығы бірдей, денесін тегіс жабады, тек қарыны, шабы мен желін айналасының түгі жіңішке әрі сирек болады. Мойын астындағы терісі қатпарланған, мүйіздері қуыс әрі қысқа, тұмсығының алдыңғы жағында мұрын айнасы болады. Асқазаны төрт камералы (месқарын, жұмыршақ, қатпаршақ, ұлтабар), соның арқасында олардың көп мөлшерде ірі сабақты шөпті қорытуға мүмкіндігі бар. Жағының жоғарғы жағында күрек тістері болмайды, желіні төрт емшекті.[1]
Сиырдың жынысы мен жасына байланысты жас төлін -- бұзау, алты айға толғанға дейінгі төлін (еркек, ұрғашысын) -- баспақ, бір жастағы төлін (еркек, ұрғашысын) -- тайынша, бір жастағы ұрғашысын -- қашар, бір жас пен екі жас аралығындағы ұрғашысын -- құнажын, екі жас пен үш жас аралығындағысын (еркек, ұрғашысын) -- дөнежін, еркегін -- бұқа, піштірілген еркегін -- өгіз деп атайды.
Швейцария, Альп тауларында жайылатын сиыр
* Сиырлар 5 жасқа дейін өсіп жетіледі, кейбір кеш жетілетін тұқымдары 6 -- 7 жасында өсуін тоқтатады. Ұрғашысы 20 -- 35 жыл, бұқасы 15 -- 20 жыл тіршілік етеді.
* Сүт бағытындағы Сиырдан 9 -- 12 жыл жақсы өнім алынады, бұдан кейін олардың тісі қажалып, өнімділігі төмендейді.
* Сиырды етке 1,5 -- 2 жасында бордақылап немесе жайып семіртіп өткізген жөн.
* Асыл тұқымды сиырларды тұқым алу үшін 5 -- 10 жыл пайдаланады..
* Ұрғашы тайыншалардың жыныстық қабілеті 7 -- 10 айлығында, бұқаларда 8 -- 10 айлығында жетіледі.
* Алайда шағылысқа қашарды 18 -- 22, бұқаны 14 -- 18 айлығында қосады.
* Бұзаулағаннан алғашқы күйлеуіне дейінгі мерзім шамамен үш аптаға созылады, күйті 19 -- 22 күнге, буаздығы орта есеппен 285 күнге созылады..
* Ұрғашысы әдетте бір бұзау табады, егіз бұзау табатыны сирек (2%-ға жуық). Егіздің ұрғашы сыңарлары көбіне төл беруге қабілетсіз.
* Тұқымына байланысты жаңа туған бұзаудың салм. 18 -- 45 кг, кейде 60 кг; ұрғашысына қарағанда еркек бұзаудың салм. 1 -- 3 кг артық болады. Олардың еті мен майы салыстырмалы түрде аз, ал сүйектері тірі салмағының 30%-ын құрайды.
* Ересек Сиырдың салм. 250 -- 600 кг, ең таңдаулысы 1000 кг; бұқасы 300 -- 900 кг; ең таңдаулысы 1600 кг-нан асады.
Сиырды ет және сүт алу мақсатында өсіреді. Бұлардың өнімі тұқымының ерекшелігіне, азықтандыру және күтіп бағу дәрежесіне байланысты. Сүтті сиыр тұқымының орташа өнімі жылына 3500 -- 400 кг, сүтінің майл. 3,6 -- 4%. Бір сауын маусымында 20000 кг сүт беретін (голланд тұқымы) сиырлар бар. Ең жоғары тәуліктік сауым мөлшері 82,2 кг (ярослав тұқымы). Сауылым мерзімі 280 -- 320 күнге созылады, суалу кезеңі 1,5 -- 2 ай. Тез жетілетін тұқымдардың ең мол сүт беретін кезеңі 4-тумасында.
Негізгі бөлім:
Пішу - жыныс бездерінің қызметін жасанды түрде тоқтатуы.Оны әртүрлі әдістермен тоқтатуы мүмкін.Көбінесе пішу арқылы жыныс мүшелерін алып тастайды.Еркек малдарда жыныс бездерінің қанмен қамтамасыздығын және иннервациясын бұзу операциялық тәсілдерді қолданумен оның құрамын толық немесе жарым - жарты алып тастайды.Жыныс бездердің фукциясын және басқа әсерлермен тоқтатуы мүмкін, мысалы радиоктивтілік сәулеленудің, химиялық және гормондық дәрілердің көмегі арқылы.Қазіргі заманда иммунологиялық пішу тәсілдері де бар.Хирургиялық операция арқылы пішудің үлкен шаруашылық мәні бар.
Пішілген малдың организмінде заттар алмасуына терең өзгерістер шақырады және осыған орай оның дамуында морфологиялық ерекшеліктер байқалады. Пішілген мал жақсырақ бордақталынады, олардың еті нәзік, көбірек құнды болады, еркектерде болатын арнайы ерекше жағымсыз иістен және дәмден тазаланады; жүннің сапасы жақсарады; жұмысшы малдар тыные көбірек шыдамды келеді, пішілген сиырларда сүт шығу дәуірі ұзартылады деген пікір бар.
Жыныс бездері толық алынғанда, еркек малда оны орхидектомия (греч. orchis - жұмыртқалық, ectome - иссечение), ал ұрғашыларда -- овариэктомия деп атайды (лат. ovarium -- аналық без).
Пішуге көрсетулер және қарсы дәлелдері. Пішуді мал шаруашылығында бордақыланатын малдан қосымша май, ет және жүн алуда қолданады, өсіруге жарамсыз еркектерді кездейсоқ ұрықтандыру қақпайлауына, сонымен қатар малды топтап ұстауын жеңілтуіне және және малды жұмысқа пайдалануын жеңілдету үшін қолданады. Көбінесе асыл тұқымды емес және жұмысқа пайдаланатын жануарларды пішуге жібереді.
Еркектерді емдеу көрсеткіштерімен интравагинальдық жарықтарда, ұмалардың механикалык қирауында, көп уақытқа созылған қабынуда, жалпы қынап кабықтың шемен пайда болған түрлерінде, ен бауының күр етамырларының варикозды кеңейуінде, ісіктерде пішеді. Сиырларды бордақылауын жаксарту үшін және емдеуге келмейтін бедеулікке апаратын аналық бездердің ауруларында пішеді. Шошқаларды бордақылаудың алдында пішіп жібереді.
Пішуді шаруашылықта жұкпалы ауруларға қарсы (топалаң эмкар, тіліме және шошқалардың обасы және т.б) профилактикалык шаралардың басталуынан немесе аяқталуынан 2 аптадан кейін пішуді кешіктірмей жоспарлайды. Дәл осылай жоспармен жұмысшы малдарды пішеді.
Еркек малды пішу
Анатомо - топографиялық деректері. Шаптық канал (canalis inguinalis) - сыртқы (тері астындағы) және ішкі (құрсақтық) екі шаптық сақинасы бар, құрсақтың қиғаш бұлшық еттерімен құрастырылған, құрсақтың вентральдық кабырғасындағы орналасқан май құйғыш тәрізді саңылау (айғырда ұзындығы 10-12 см).
Ең ұзын шап каналы бұқаларға, ең ұзын шап сақиналар айғырларда болады. Үй қояндарында шаптық каналы өте кең болады. Шаптық канал ішінде кұрсақ пердесінің париенталдық өсіндісі төселіп (көлденең фасциямен жабылған) қынаптық канал кеңейіп сanalis vaginalis) құрастырады. Ұма шектерінде қынаптық канал кеңейіп және жалпы қынаптық қабық қуысына (cavum vaginalis) кешіп етеді. Қынаптық каналдан басқа, шаптық сақиналарға лайықты болатын сыртқы және ішкі қынаптық сақиналары болады. Қынаптық каналдан басқа, шаптық каналда сыртқы Семенниковый көтергіші, сыртқы күре артериялары және күретамырлары, сыртқы еркек безінің жүйке бұтақтары және лимфа тамырлары, айғырларда кейде қосымша шаптықтар лимфа түйіндер орналасады.
Еркек безінің қабы - (saccus testiculorum) күйіс қайтаратындарда және жалғызтұяқтыларда сандардын арасында, ал қалған малда анусқа жақын маңда орналасады. Ол қос қуыстың - ұмадан, еркек бездің қос сыртқы көтергіші және қос жалпы қынаптық қабықтан түзеледі.
1) Ұманың терісі ең жуан бұкаларда, онда терлік және май бездері орналасады. Орта сызықпен ұма тігісі жүреді .
2. Бұлшық ет - серпімді қабық (tunica dartos) терімен тығыз қосылған оның мазмұнында бұлшық ет шоқтары көп және арасында серпімді талшықтары болады. Ортаңғы сызықта қалыңдап ол ұманы екі қуысқа бөледі. Кәрі қойларда сол қабықтың астында майлы клечатка дамиды.
3. Ұманың фасциясы (fascia subdartoica) ең көп бұқаларда және қабандарда дамыған, жалпы қынаптык қабықпен болбыр ал алдыңғы қабатпен берік байланған.
Yenма (scrotum) келесі қабаттардан түзеледі.
4. Жалпы қынаптык қабық (tunica vaginalis communis) іш пердесінің париенталдык және көлденең фасцияның өсіндісі, ұманың әрбір жартысында төселіп, жалпы қынаптық қабык куысын кұрастырады (cavum vaginalis), құрсақ қынаптық канал арқылы құрсақ қуысымен хабарласады. Қабықтың латералдық қабырғада, сырткы еркек безді көтергіші (m.cremaster ext.) орналасқан, ол бұқада, айғырда және кабанда жақсы белгіленеді. Ол ішкі қигаш бұлшық еттің бір бұтағы болып келеді.
Еркек бездің арнайы қынаптық қабығы (tunica vaginalis propria) еркек безді, қосалқыны және ен бауын жабады. Ашық пішу тәсілде оны тіліп жарады.
Еркек без (testis, didymis, s. orchis) сырттан қынаптық арнайы қабықпен жабылған. Арнайы қынаптық қабық белоктық қабықпен тығыз байланысқан. Еркек безінің бас жағынан ішке қарай тартымдар кетеді одан трабекулар тарайды. Трабекулдар бездік элементтер толтырылған камераларды құрады онда жыныс клеткалары спермилер және андрогендік гормон тестостерон өндіріледі. Еркек бездің басы бұқада жоғары айналған, айғырда алға, қабанда төмен қарай орналасқан.
Қосалқы (epididymis) күйіс қайырушыларда ол еркек бездің каудальдық жағына, ал айғырларда, қабандарда, төбеттерде және еркек мысықтарда дорсолатералдық беткейде орналасқан. Оның басы, денесі жэне құйрығы болады. Қосалқының құйрығынан ұрықөткізгіш басталады; буда арқылы қосалқының құйрығы еркек безмен. ал қынаптық будамен - жалпы қынаптық қабық косылады.
Ен бауы (funiculus spermaticus) сырттан құрсақтың висцеральдық бүрмесімен жабылған, ол еркек бездің іш майына айналып сол арқылы жалпы қынаптық қабықпен қосылады. Оның кұрамында :
а) ішкі тұқымдық артерия (a. Spermatica interna) ол кұрсақ аортасынан бөлініп шығады.
б) ұрық өткізгіштің артериясы (a. Deferentis) кіндік тамырынан бөлініп, ен бауының құрамында ұрық өткізгішпен қасында жүреді. Сыртқы ен артериясы терең жамбастық артериясынан немесе құрсақ артериясының тармағынан алыстайды. Ол ен бауының құрамына енбейді тек сыртқыда ен көтергіште және ен кабақтарында тармақталады.
в) ішкі ен көтергіш - (m. Cremaster intemus) тегіс бұлшық ет талшықтардан түзеледі, олар ен бауын бойлай жүріп белоктық кабықта жоғалады (ірі мүйізді малда осы бұлшық ет жоқ болады);
г) ішкі ен өрімі (plexus spermaticus intemus, s. hervus spennaticus intemus) каудалдық іш май түйінінің постганглионарлық талшықтарынан құрылады;
д) лимфа тамырлары еннен және қосалқыдан басталып 18 - ден 38 (айғырларда) дейін ірі және ұсақ діңдермен ен баумен бірге жүріп бел лимфа түйіндерге ағып құйылады;
е) ұрықөткізгіш (ductus deferens, s. Ductus spermaticus) косалқының каналының жалғасы, оның кұйрығынан шыгады. Ол ен бауында медианалды жақта орналасады. Қынаптық канал арқылы құрсақ қуысқа кіріп, куық мойнының артынан көпіріктік бездік ағыспен қосылып, әрбір жақтан ұрық құйғыш ағыс кұрастырады. Yenрықөткізгіштің соңғы бөлімі жүзімтүрді бездері бар ампулотәрізді кеңейтуді құрастырады. Ен баудың тұкымдық артерия және күретамыры орналаскан көлемі тамырлы бөлім деп аталады, ал медиально жатқан ұрықөткізгіш орналасқан көлемі үрықөткізгіш бөлімі болады.
Ұманың жүйкеленуі және канмен қамтамассыз етуі
Ұма және ұмакөтергіш сырткы еннің және жыныс тамырлардың бұтақтары арқылы канмен жабдықталады. Ұма және жалпы қынаптық қабық сыртқы тұкымдық, құрсақ - шаптық және мықын - құрсақтық жүйке бұтақтарымен, ал ұманың артқы бөлімі шапаралық жүйкесімен жабдықталады.
Лимфа тамырларының көп санды ұсақ тамырларынан құрылган 6 - 8 ірі діндерді ұманың қабырға жақтарынан жүріп үстіңгі шаптық түйіндерге ағып кұйылады.
Пішетін малдың жасы, уақыты, орыны және оны пішуге даярлау ережесі
Малды кез - келген жаста пішуге болады, бірақ өнім шығатын малды пішуге қолайлы мезгіл туралы сұрақ көбінде әлі толық шешілмеген.
Еркек малды түріне, тұқымына, тез жетілуіне, пішу мақсаттары (бордақтауға немесе жұмысқа қолдануға) және орындалатын операцияның тәсіліне тәуелд, оларды әртүрлі жасында пішуге болады. Жұмысқа пайдаланатын айғырларды 5 жастан асқан мезгілде пішеді, оны азу тістері шыққанынан анықтайды. Ал етке арналғандарды пішудің қажеті жоқ. Одан ерте уақытта пішкен малдың еркек жыныс гормондары тапшылығына байланысты олардың дене дамуы төмендеп конституциясы толық жетілмейді және кейбіреулерінде ұмалары жалпы қынаптық қабық қуысына түспейді. Есектерді және қашырларды 3 - 4 жасында пішуге болады. Бордақтауға арналған бұқаларды Қазақстанның онтүстік аймақтарында көбінесе пішпейді, себебі олар тез жетіліп 1,5 -2 жылда толық 400 кг дейін салмақ жинап алады. Республикамыздың солтүстіктерінде кешірек жетілген себептен бұқаларды пішкен дұрыс болады. Тәжірибенің көп деректерімен және ауыл шаруашылық мамандарының байқауымен оларды 6 ай мезгілінде емес, одан кешірек организм толық қалыптасуына байланысты 1 жастан асқан кезінде пішу қолайлы болады, сол шартта мал бордақыланып, қажетті салмаққа жылдам жетіледі. Жұмысқа пайдаланатын бұқаларды 1 жылдан асырып операция жасайды.
Еркек тоқтыларды және лақтарды 5-6 айдан үлкен жастарында пішуге болады. Тек текелерді союға дейін 4-5 айдан кешіктірмей пішу қажет, себебі оның етіндегі жағымсыз иіс жойылмайды. Еркек тоқтыларды қандай тәсілмен пішседе олардың жетілуі және организмнің ауруға төзімділігі нашар келеді. Қабандарды тәжірибеде 4 - 8 - 12 аптада пішуін ұсынады, бірақ ерте пішкенде олардың дамуы саябырлайды, сол себептен оларда текедегі сияқты олардың етінің жағымсыз иісін жою үшін сойғанға 3- 4 ай қалғанда пішкен дұрыс болады. Жалпы қабандарды әдетте 1 жылдан асырмай етке сояды. Түйелерге 2,5 - 3 жасында операция жасайды. Бұғыларды (корализации дәуіріне) 10 - 12 айында, үй қояндарын 1,5 -2,5 айында пішеді. Бірақ пішуді, шаруашылық жағдайларында, емдік көрсетулеріне және басқа оқиғаларға байланысты жарамды мезгілдерге өндіруге болады.
Пішер қарсаңында ірі малды азықтандырмайды, ал операция алдында ішегін және қуығын азат етеді. Айғырларды операция карсаңында ішкі шаптык сақинасын ректальды зерттейді, себебі олардың мөлшеріне пішу тәсілі тәуелді болады. Егер шаптық сакиналарға саусақтың үш ұштарын енгізуге болса, ондайда айғырларды жабық тәсілмен пішеді. Негізі ірі малды шөп басқан көгал жердің орында пішкен қолайлы келеді.
Еркек малды пішу әдістерінің жалпы сипатамасы
Еркек малды пішу тэсілдерінің саны өте мол. Бірақ олардың барлық негіздерін екі тәсілге біріктіруге болады - қанды және қансыз (перкутарлык). Ол тәсілдерді пайдалануы және жүзеге асыруы операция жасалатын малға, шаруашылықтың жағдайына, ветеринар маманның шеберлігіне, операцияның мақсатына, операцияның аумағындағы патологиясына және қолданылатын құралдардың ерекшеліктеріне тәуелді болады.
Малды қанды әдіспен пішуі кең таралған, жиірек колданылады, ондайда ашық және жабық тәсілдердін қолданумен көбінде енді және қосалқыны толық алып тастайды. Ашық тәсілде жалпы қынаптық кабын жарып ұманы ашып оны қосалқысымен бірге алып тастайды. Жабық тәсілде жалпы қынаптық қабықты кеспейді, енді және қосалқыны оларды жабатын жалпы қынаптық кабықпен бірге тіліп алады.
Жыныс бездердің элементтерінің жарым-жарты жоюдың негізгі мақсаты - шәует бөлінуді тоқтауы, еркек жыныс гормон өңдіруін сактау. Қанға бөліп шығатын жыныс гормоны малдың үйлесімін молырақ дамытып калыптастырады, ал ұрықтандыруға кабілеттілігі болмайды. Осы тәсілді тап толық пішу деп есептеуге болмайды. Оны көбінде стерилдеу деп атағаны дүрыс болады. Ең көп таралғаны 2 тәсіл:
а) еннің тек қана паренхимасын жою (экспрессиялық пішу) оның болбыр ұлпасының негіздерін және қосалқысының сақталуы ;
б) еннің қосалқысының құйрықтарының резекциясы - операцияны кейде қойларда және өгізшелерге жасайды. Операция жасалган малда либидо сақталып олар ұрғашыларды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz