Қорғасын қосындыларынан улану
I. Кіріспе
Токсикологияға жалпылама түсінік
II. Негізгі бөлім
1. Улы заттардың жіктелуі
2. Малдың улы заттарға сезімталдығы
3. Уланудың пайда болуы ( шығу тегі) және себебі
4. Улануды емдеудің жалпы принциптері
5. Қорғасын. Қорғасын қосылыстары
6. Қорғасын және оның қосылыстарымен улану
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Токсикологияға жалпылама түсінік
II. Негізгі бөлім
1. Улы заттардың жіктелуі
2. Малдың улы заттарға сезімталдығы
3. Уланудың пайда болуы ( шығу тегі) және себебі
4. Улануды емдеудің жалпы принциптері
5. Қорғасын. Қорғасын қосылыстары
6. Қорғасын және оның қосылыстарымен улану
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Қоршаған табиғатта улы заттардың болатындығы адамдарға көне дәуірлерден-ақ белгілі болған. Бұған дәлел осы заманға дейін сақталып келген ежелгі Греция мен Египеттің материалдық көне мәдени құралдарында адамдардың улы заттарды қолданғандығы жайлы бұлтарытпас айғақтар бар. Ол заманда улар тек қана өлтіру мақсатында пайдаланылатын. Қоғамдық өмірдің дамуы мен көптеген елдердің экономикалық өркендеуі нәтижесінде улардың қолданылу аясы кеңейді. Қазіргі кезде улар ауыл шаруашылығының көптеген салаларында минералдық заттар және пестицидтер ретінде, сондай-ақ ғылыми мақсаттарда да кеңінен қолданылады. Алайда, осы кезге дейін «Улар» деген атауға толық, ғылыми анықтама берілген жоқ. Тіптен осы заманның өзінде кейбір ғалымдар «у» деген атаудың нақтылы анықтамасы болуы мүмкін емес деп тұжырымдайды.
Бұл ретте ұлы ғұлама ғалымдардың «у» туралы, улы заттардың табиғаты жайында, айтқан ой түсініктемелерін келтіре кетейік: «Өз табиғатында әсері өлімге соқтыратын заттардың барлығыда улар» (Әбу Әли Ибн Сина); «Улар - тіршіліктің құпия жақтарын зерттеуге арналған нәзік құралдар»(И.Павлов); «Улар тірі ағзаға әсер етіп, оның қалыпты тіршілігін бұзатын, яғни уландыратын (токсикалық әсері) немесе тіршілік етуді тоқтататын заттар(С.В. Аничиков); (У дегеніміз ағзадағы биохимиялық құбылыстардың қалыпты жағдайда өтуін бұзатын, сол арқылы физиологиялық қызметті әртүрлі дәрежеде тежейтін, тіптен, өлімге душар ететін табиғаты бөлек химиялық қосылыстар»(С. Н. Голиков);
Токсикологияның дамуына зор үлес қосқан орыстың ұлы ғалымы С.В. Баженовтың пайымдауынша удың жалпы биологиялық және токсикологиялық анықтамасына былай деп тұжырымдау жасау дәл сияқты: «У» дегеніміз – тірі ағзалармен өзара әсерлесуге түскен кезде, соңғысында әртүрлі патологиялық құбылыстар тудыратын немесе өлімге душар ететін кез келген химиялық зат. Мысалы, ас тұзының көп мөлшері құстар, иттер, мысықтар және шошқа үшін улы, ақыры өліммен аяқталуы мүмкін.
Улану- жануар ағзасына табиғаты әртүрлі улы заттардың әсері нәтижесінде пайда болатын патологиялық жағдай немесе у - себеп, улану- салдары.
Улы заттар ағзаға ас қорыту , тыныс алу жолдары, тері беті, кілегей қабығы арқылы түседі. Малдардың улануы көбінесе сырттан келген, яғни ағзаға бөтен заттардың (ксенобиотик, xenos-бөтен) әсерінен болады.
Бұл ретте ұлы ғұлама ғалымдардың «у» туралы, улы заттардың табиғаты жайында, айтқан ой түсініктемелерін келтіре кетейік: «Өз табиғатында әсері өлімге соқтыратын заттардың барлығыда улар» (Әбу Әли Ибн Сина); «Улар - тіршіліктің құпия жақтарын зерттеуге арналған нәзік құралдар»(И.Павлов); «Улар тірі ағзаға әсер етіп, оның қалыпты тіршілігін бұзатын, яғни уландыратын (токсикалық әсері) немесе тіршілік етуді тоқтататын заттар(С.В. Аничиков); (У дегеніміз ағзадағы биохимиялық құбылыстардың қалыпты жағдайда өтуін бұзатын, сол арқылы физиологиялық қызметті әртүрлі дәрежеде тежейтін, тіптен, өлімге душар ететін табиғаты бөлек химиялық қосылыстар»(С. Н. Голиков);
Токсикологияның дамуына зор үлес қосқан орыстың ұлы ғалымы С.В. Баженовтың пайымдауынша удың жалпы биологиялық және токсикологиялық анықтамасына былай деп тұжырымдау жасау дәл сияқты: «У» дегеніміз – тірі ағзалармен өзара әсерлесуге түскен кезде, соңғысында әртүрлі патологиялық құбылыстар тудыратын немесе өлімге душар ететін кез келген химиялық зат. Мысалы, ас тұзының көп мөлшері құстар, иттер, мысықтар және шошқа үшін улы, ақыры өліммен аяқталуы мүмкін.
Улану- жануар ағзасына табиғаты әртүрлі улы заттардың әсері нәтижесінде пайда болатын патологиялық жағдай немесе у - себеп, улану- салдары.
Улы заттар ағзаға ас қорыту , тыныс алу жолдары, тері беті, кілегей қабығы арқылы түседі. Малдардың улануы көбінесе сырттан келген, яғни ағзаға бөтен заттардың (ксенобиотик, xenos-бөтен) әсерінен болады.
1. «Қазақ энциклопедиясы» Р. Рысқалиева
2. «Токсикология» оқулық: Алматы 2009, Қорабаев Е.М., Заманбеков Н.А., Өтенов Ә.М., Айтжанов Б.Д., Көбдікова Н.К., Байниязов А.А.
3. www.google.kz
2. «Токсикология» оқулық: Алматы 2009, Қорабаев Е.М., Заманбеков Н.А., Өтенов Ә.М., Айтжанов Б.Д., Көбдікова Н.К., Байниязов А.А.
3. www.google.kz
Қазақ Ұлттық Аграрлық университеті
Клиникалық, ветеринарлық медицина кафедрасы
Реферат
Тақырыбы: Қорғасын қосындыларынан улану
Орындаған: Сүйіндік Н.Б
Тобы: ВМ-301
Қабылдаған: Оспанғали Д
Алматы 2016ж.
Жоспар:
I. Кіріспе
Токсикологияға жалпылама түсінік
II. Негізгі бөлім
1. Улы заттардың жіктелуі
2. Малдың улы заттарға сезімталдығы
3. Уланудың пайда болуы ( шығу тегі) және себебі
4. Улануды емдеудің жалпы принциптері
5. Қорғасын. Қорғасын қосылыстары
6. Қорғасын және оның қосылыстарымен улану
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қоршаған табиғатта улы заттардың болатындығы адамдарға көне дәуірлерден-ақ белгілі болған. Бұған дәлел осы заманға дейін сақталып келген ежелгі Греция мен Египеттің материалдық көне мәдени құралдарында адамдардың улы заттарды қолданғандығы жайлы бұлтарытпас айғақтар бар. Ол заманда улар тек қана өлтіру мақсатында пайдаланылатын. Қоғамдық өмірдің дамуы мен көптеген елдердің экономикалық өркендеуі нәтижесінде улардың қолданылу аясы кеңейді. Қазіргі кезде улар ауыл шаруашылығының көптеген салаларында минералдық заттар және пестицидтер ретінде, сондай-ақ ғылыми мақсаттарда да кеңінен қолданылады. Алайда, осы кезге дейін Улар деген атауға толық, ғылыми анықтама берілген жоқ. Тіптен осы заманның өзінде кейбір ғалымдар у деген атаудың нақтылы анықтамасы болуы мүмкін емес деп тұжырымдайды.
Бұл ретте ұлы ғұлама ғалымдардың у туралы, улы заттардың табиғаты жайында, айтқан ой түсініктемелерін келтіре кетейік: Өз табиғатында әсері өлімге соқтыратын заттардың барлығыда улар (Әбу Әли Ибн Сина); Улар - тіршіліктің құпия жақтарын зерттеуге арналған нәзік құралдар(И.Павлов); Улар тірі ағзаға әсер етіп, оның қалыпты тіршілігін бұзатын, яғни уландыратын (токсикалық әсері) немесе тіршілік етуді тоқтататын заттар(С.В. Аничиков); (У дегеніміз ағзадағы биохимиялық құбылыстардың қалыпты жағдайда өтуін бұзатын, сол арқылы физиологиялық қызметті әртүрлі дәрежеде тежейтін, тіптен, өлімге душар ететін табиғаты бөлек химиялық қосылыстар(С. Н. Голиков);
Токсикологияның дамуына зор үлес қосқан орыстың ұлы ғалымы С.В. Баженовтың пайымдауынша удың жалпы биологиялық және токсикологиялық анықтамасына былай деп тұжырымдау жасау дәл сияқты: У дегеніміз - тірі ағзалармен өзара әсерлесуге түскен кезде, соңғысында әртүрлі патологиялық құбылыстар тудыратын немесе өлімге душар ететін кез келген химиялық зат. Мысалы, ас тұзының көп мөлшері құстар, иттер, мысықтар және шошқа үшін улы, ақыры өліммен аяқталуы мүмкін.
Улану- жануар ағзасына табиғаты әртүрлі улы заттардың әсері нәтижесінде пайда болатын патологиялық жағдай немесе у - себеп, улану- салдары.
Улы заттар ағзаға ас қорыту , тыныс алу жолдары, тері беті, кілегей қабығы арқылы түседі. Малдардың улануы көбінесе сырттан келген, яғни ағзаға бөтен заттардың (ксенобиотик, xenos-бөтен) әсерінен болады.
Қорғасын қосындыларынан улану
Қорғасынмен улану кезіндегі эритроциттердің формасы, а - қалыпты кездегі эритроциттер; б - ретикулоциттер.
Улы заттардың жіктелуі
Кәзіргі кезде улар қатарына жатқызылатын заттардың саны орасан зор. Ғылымның, оның ішінде химияның дамуы , яғни жыл сайын жаңа химиялық қосылыстардың синтезделуі, улы заттардың санын одан әрі көбейтіп отыр. Улы заттардың жіктелуінің қажеттілігі бұрыннан белгілі еді. Алайда фармакология және токсикология мамандары кәзіргі кезге дейін улы заттарды бірыңғай жіктей алмай отыр. Себебі, оларды әртүрлі қасиеттеріне немесе әсер ету айырмашылықтарына қарай топтастыру көбінесе, шартты мағынада ғана жүзеге асырылады. Улы заттарды химиялық принциппен жіктеу өте қиын. Себебі, химиялық құрылымы өте ұқсас заттардың токсикологиялық әсері әртүрлі болуы мүмкін .
Жалпы барлық уытты заттар осы заманғы жіктеу бойынша үлкен 2 топқа бөлінеді:
1. Эндогендік улар - әртүрлі патологиялық құбылыстар кезінде ағзаның өзінде пайда болатын улар (нитрат, нитрит, индол, скатол т.б.).
2. Экзогенді улар - ағзаға сыртқы ортадан келетін уытты заттар . Экзогендік улы заттар өз кезегінде мынадай түрлерге бөлінеді: минерал тектес, өсімдік тектес, органикалық, бейорганикалық және жануар тектес уытты заттар.
Минерал тектес уытты заттарға: ауыр металл тұздарын жатқызамыз.
Органикалық уытты заттарға : пестицидтер, органикалық қышқылдар т.б. жатады.
Өсімдік тектес уытты заттарға: алколойдтар, гликозидтер, сапониндер, эфир майларын жатқызуға болады.
Жануар тектес уытты заттарға : жылан, балық, өрмекші және әртүрлі буынаяқтылар уы, бактерия, вирус және басқада микроорганизмдердің токсиндері жатады.
Химиялық құрамы бойынша өндірісте пестицидтер негізгі үш топқа бөлінеді:
органикалық қосылыстар (фосфорорганикалық, хлорорганикалық, жасанды пиретройдтар, нитрофенолдар, тио- және дитиокарбамин,триазин туындылары);
бейорганикалық қосылыстар (сынап, мыс, циан, родон және фтордың құрамдас қосындылары);
бактерия, вирус, саңырауқұлақ және өсімдік өнімдерінен (немесе өмір сүруге қабілеті бар өнімдерінен) алынатын пестицидтер (пиретриндер, антибиотиктер).
Уланулар туралы жалпы түсінік.
Улардың ағзаға енуі және сыртқа бөлініп шығу жолдары
Улы заттардың ағзаға әсері, ең алдымен, оның мөлшеріне байланысты. Фармакопея бойынша дәрі-дәрмектердің бір мезгілде берілетін немесе тәуліктік ең жоғарғы мөлшері болатындығын білеміз. Ал, бұл мөлшерден асып кеткен жағдайда ағзаның улануы (dosіs toxіca) немесе өлімге душар болуы (dosіs letalіs) мүмкін. Емдік мақсатқа қолданылмайтын, бірақ, улы заттар қатарына жатқызылатын заттардың уландырғыш мөлшері токсикологиялық әдістер арқылы анықталынады.
Удың жануарлар ағзасына әсері
Токсикодинамика - немесе удың мал ағзасына әсері токсикологияның негізгі бөлігі болып табылады. Ол мал ағзасына улардың уытты әсер ету механизмін қарастырады.
Токсикокинетика- малдың жіті және созылмалы улануы кезіндегі улы заттардың сіңу,таралу, жинақталу және ағзадан бөліну заңдылықтарын қарастырады.
Ағза мен улы заттардың өзара әсері екі жағдайда болады. Оның біріншісі - контактілі (жанасу), екіншісі- ағза мен удың тәндік әрекеттесуші қасиеттері.
Ағзаның удың зиянды әсеріне қарсы жауап реакциясы көптеген факторларға байланысты. Олар:
Малдың уға сезімталдығы.
Ағзаның жағдайы.
Удың ағзаға ену жолдары.
Удың ағзаға таралуы және оның талғамалы әсері.
Малдың улы заттарға сезімталдығы
Мал дәрігерлік токсикология уытты заттардың ауылшаруашылық малдары мен жабайы жануарларға, сондай-ақ құстарға, балықтарға және пайдалы жәндіктерге әсерін зерттейді. Жануарлар түрінің уға сезімталдық дәрежесі бірдей болмайды. У түрлі мал ағзасына әртүрлі әсер етеді. Мысалы: ірі қара мал ағзасы ұсақ мал ағзасына қарағанда қорғасын қосылыстарына бейім келеді. Ал жылқылар ірі қара малға қарағанда оймақгүл гликозидтеріне өте сезімтал келеді. Иттер мен шошқалар үшін ас тұзы өте қауіпті болса, ал мысықтарға фенол туындыларының препараттары жағымсыз және т.б.
Барлық шөп қоректі жануарлардың улы өсімдіктерге деген сезімталдығы бірдей емес екендігі ежелден белгілі. Мысалы, ешкілер темекіге сезімтал, бір бөлімді қарынды малдар үшін, у сасыр өте қауіпті. Оларды малдар жеген соң, малда В витаминінің жетіспеушілігі (авитаминоз) басталады, ал көп бөлімді қарынды малдарда байқалмайды. Себебі, олардың мес қарынында В витаминінің синтезіне у сасыр улы әсер көрсете алмайды.
Удың ағзаға ену жолдары
Улы заттардың ағзаға ену жолдары, сіңу жылдамдығы токсикологияда аса маңызды болып саналады. Мал дәрігерлік токсикологияда ағзаға удың ауыз арқылы ену жолы негізгі маңызға ие. Қарында улы заттар азықпен, қарын сөлімен, ондағы микрофлоралармен араласады. Мұның бәрі қарынға түскен улы заттардың физикалық - химиялық құрылымына және уытттылығына әсер етеді.
Мысалы, құрамында алколойдтары бар өсімдіктер қарынға түскенде азық есебінен уыттылығын жоғалтады, ал каломель қарында уытты әсер ете алмайды, бірақ кейбір жағдайларда сулемаға айналып кетуі мүмкін. Өз кезегінде, ол өте уытты. Құсқан кезде қарыннан улы заттар шықпаса, онда кілегей қабықтардың сору қабілеті нашарлап, у ащы ішекке, одан ары қанға, қан арқылы бауырға өтеді. Тоқ ішекте ащы ішекке қарағанда удың сорылуы аз деңгейде болады.
Тыныс алу (ингаляциялық) жолмен ағзаға газ тәрізді улы заттар (көміртегі тотығы , күкіртті сутегі, аммиак) т.б. аэрозольдар, шаң-тозаң түсуі мүмкін. Бұл жолмен ағзаға түскен у өкепе арқылы сорылып, онда күшті тітіркенген өкпе ұлпалары қабынуға ұшырайды (хлор, фосген) немесе өкпе арқылы қанға сіңіп, ағзаға резорбтивті әсер етеді.
Улы заттар әртүрлі ағзалардың кілегей қабықтары арқылы да сорыла алады. Сонымен қатар, көз конъюктивасы, жыныс мүшелерінің кілегей қабықтары, қуық арқылы да енеді. Бірақ, бұлардың мал дәрігерлік токсикология тәжірибесінде маңызы шамалы. Кейбір улы заттар тері арқылы да енуі мүмкін.
Жіті және созылмалы уланулар туралы түсінік
Улану деп- жануар ағзасына улы заттар енгенде болатын патологиялық өзгерістерді айтамыз. Улану уақыты жіті және созылмалы болып бөлінеді.
1. Жіті улану - құстарда немесе жануарларда клиникалық белгілердің кенеттен байқалуымен және ауыр жағдайда өтуімен сипатталады, ол көбінесе кенеттен болатын өліммен аяқталады. Жіті улану кезінде ағзаға түскен удың уыттылығы мен ағзаның жағдайынның шешуші маңызы бар.
2. Созылмалы улану - көбінесе клиникалық белгілердің жасырын өтуімен және жануарлардың жалпы жағдайының аз ғана өзгеруімен сипатталады.
Уланудың пайда болуы ( шығу тегі) және себебі
Экзогенді улармен уланудың барлық түрінде улану себебі айқын болғанымен, улы заттардың ағзаға енуі кезіндегі оның жағдайы мен шарттары әртүрлі болады. Сондықтан, уланудың жағдайы мен себебін анықтағанда, төмендегідей сұрақтар шешімін тапқаны дұрыс болар еді.
Біріншіден, шаруашылықта улы химикаттар түріндегі кездесетін улы заттар бар ма немесе кездесе ме, соны анықтап алу керек. Улы химикаттарға - фтор, барий, мышьяк, сынап, мырыш және басқа заттар, сондай-ақ, инсектицидтер, гербицидтер, фунгицидтер, дефолианттар және т.б. жатады. Бұл категорияға кейбір минералды тыңайтқыштарды да жатқызуға болады. Кәзіргі уақытта, мұндай пестицидтерді қолданбайтын бірде-бір шаруашылық жоқ. Сондықтан да, олардың тек қана номенклатурасын, санын, әр препараттың қасиетін, пайдалану туралы сипаттамасын ғана емес, сонымен бірге, шаруашылықтағы жануарлар мен ұштасу мүмкіндігін есте ұстап, білу керек.
Уланудың себебін анықтағанда, су көздерінің (бұлақ, бастау, көл, өзен) жағдайына да көңіл аудару керек. Себебі, ашық ағын сулар химиялық заттармен ластануы мүмкін, әсіресе олар, зауыт, фабрика және басқа да мекемелерге жақын орналасса.
Жануарлардың химикаттармен улануы, жайылымдарды ауыл шаруашылық зиянкестерінен жою барысында пестицидтермен кездейсоқ ластанғанда, басқа да химиялық заттарға дұрыс көңіл аудармай, оларды әрқилы пайдалануға байланысты. Құстарға, сондай ақ, жануарларға өте қауіпті болып келетін, деротизация жасауға арналған препараттарды қолдану ерекше сақтықты қажет етеді.
Жануарлар минералдық ашығу кезінде улы химикаттарға жататын минеральды тыңайтқыштармен азықтанып қойса, уланатынын ескеру керек.
Соңғы кездерде ауыл шаруашылығында аммиактық қосылыстарды (несеп нәрі - мочевина т.б.) қолдану кең таралған. Оларды дұрыс пайдаланбау да малдардың улануына әкеліп соқтырады.
Шөп коректі жануарлар көбінесе, улы өсімдіктермен ерте көктем айларында, бір орындағы күтіп бағудан шыққаннан кейін, көк шөптермен қоректенгенде анағұрлым көп уланады.
Құрғақшылық жылдары, улы өсімдіктердің басым болуына байланысты, жер отының сапасы өзгергенде, жайылым малдарының жаппай уланатыны белгілі жағдай.
Улануды клиникалық бағалау
Жануарлардың улануының басқа аурулардан айырмашылығы, оның өзіне тән өту сатысы және ерекшелік сипаттары бар.
Олардың негізгілері болып мыналар табылады:
-аурудың аяқ асты болуы, қарқынды өту кезі және ауырған жануарлар мен құстардың жіті өлімі.
-аурудың азық қабылдаудан болуы (немесе соған тәуелділігі)
-бірнеше жануарлардың бір уақытта улануы (ауруы).
-контагиоздың болмауы (жұғымталдығы).
-жүйке, ас қорыту жүйесі жұмысының бұзылу белгілерінің білінуі.
Улануды балау айтарлықтай қиыншылықтарды көрсетеді. Улануға тек клиникалық белгілеріне қарап, балау қоя беру әрқашан мүмкін бола бермейді.
Улануға балау қоюдағы бірінші кезектегі міндет- шаруашылықта жұқпалы арулардың бар-жоқтығын ескеру қажет. Өйткені, жұқпалы аурулар мен уланудың клиникалық белгілері бір-біріне өте ұқсас болып келеді. Мысалы, жұқпалы ауру шыққан шаруашылықтардағы малдарға уланған деп балау қойсақ, нәтижесінде малдардың жаппай қырылуы, ал керісінше, уланған малдарды жұқпалы аурумен ауырған деген шешімге келсек немесе балауда кеткен басқа да қателіктер шаруашылыққа карантинмен, шектеу шараларымен аяқталатын үлкен экономикалық шығын немесе зардап әкеледі.
Улануға және инфекциялық ауруларға ажырата балау қоюда дене температурасын өлшеудің маңызы зор. Мысалы, уланудың басым көпшілігінде, жануарлардың дене температурасы қалыпты немесе қалыпты мөлшерден төмен болатын болса, ал инфекциялық ауруларда керісінше, температура әдетте жоғары болады.
Улануға клиникалық балау қойғанда төмендегі екі белгі дұрыс бағыт беруі мүмкін:
1. Ас қорыту жүйесіндегі өзгерістер - пальпация кезінде ауырсыну, құсу, іш өту (газ жиналу - тимпания).
2. Жүйке жүйесінің қызметінің бұзылуы - талма,қозу және қысылу, жоғары сезімталдық (гиперестезия) , т.б.
Көптеген уланулар орталық жүйке жүйесінің қызметінің бұзылуымен ерекшелінеді. Мырыш, нитрит-нитраттармен және фенол қосындыларымен уланғанда жануарларда қозу, кейде қысылу және кұйзелуі секілді жүйкелік өзгерістер байқалады. Құрамында миметикалық заттары бар фосфорорганикалық заттармен уланғанда парасимпатикалық жүйке жүйесі зақымданып, көз қарашығының тарылуы, саливация (сілекей ағу), тыныс алудың және жүрек ритмінің бәсеңдеуі секілді белгілер байқалады.
Құрамында парасимпатикалық жүйке жүйесіне әсер ететін заттарға жататын атропин алколоиды бар өсімдіктерден немесе препараттардан уланғанда, жүйке жүйесі функциясының бұзылуы, көз қарашығының кеңейюі және тамыр соғуының жиілеуі байқалады. Сонымен қатар, цианогенді гликозидтерден, нитрат-нитриттерден уланғанда, тыныс алу жүйесі зақымданып, тыныс алудың жиілеуі және қиындауы, тиомочевинадан уланғанда - өкпе ісініп, малдың тұншығуы, зооцидтерден уланған малдарда жүрек - қан тамыр жүйесі зақымданып, нүктелі қан толулар секілді белгілерді байқауға болады.
Улануға балау қоюда несеп бөлінудің бұзылуы және несеп құрылысы мен қасиеті өзгерісінің айтарлықтай маңызы бар.
Нитраттармен уланғанда несеп бөліну бұзылып, полиурия, гематурия; сынап қосылыстарымен уланғанда олигурия секілді белгілер білінеді. Хлораттар мен нитраттардан, сондай-ақ люпиннен, еркек у сасырдан және басқа өсімдіктермен уланғанда несеп түсінің өзгеруі байқалады.
Уланудағы байқалған кейбір белгілерге қарай салып жануарлардың улануына балау қою мүмкін емес.
Нақты балауды төмендегідей белгілерге қарап қоюға болады:
-мал өлексесіндегі клиникалық белгілер.
-сойғандағы патологиялық-анатомиялық өзгерістер.
-химиялық-токсикологиялық талдаудың нәтижесі (азық қалдығы, құсық массасы, несепті, патологиялық материалдарды, химикаттарды тексеру нәтижесі).
Улануды емдеудің жалпы принциптері
Жануардың түріне қарай, олардың ағзасындағы уды әртүрлі әдістермен бейтараптауға болады. Кейбір құсу актісі тән жануарлар ағзасын улы заттан босату мақсатында құстыратын заттар береді (апоморфин, вератрин). Ірі қара, жылқылардың асқазанындағы уды зонтпен жуу арқылы, ал кейбір жағдайларда руминаторлық дәрілік заттар көмегімен сыртқа шығаруға болады. Асқазанындағы улы заттарды тазалап алып тастағанменде, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Клиникалық, ветеринарлық медицина кафедрасы
Реферат
Тақырыбы: Қорғасын қосындыларынан улану
Орындаған: Сүйіндік Н.Б
Тобы: ВМ-301
Қабылдаған: Оспанғали Д
Алматы 2016ж.
Жоспар:
I. Кіріспе
Токсикологияға жалпылама түсінік
II. Негізгі бөлім
1. Улы заттардың жіктелуі
2. Малдың улы заттарға сезімталдығы
3. Уланудың пайда болуы ( шығу тегі) және себебі
4. Улануды емдеудің жалпы принциптері
5. Қорғасын. Қорғасын қосылыстары
6. Қорғасын және оның қосылыстарымен улану
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қоршаған табиғатта улы заттардың болатындығы адамдарға көне дәуірлерден-ақ белгілі болған. Бұған дәлел осы заманға дейін сақталып келген ежелгі Греция мен Египеттің материалдық көне мәдени құралдарында адамдардың улы заттарды қолданғандығы жайлы бұлтарытпас айғақтар бар. Ол заманда улар тек қана өлтіру мақсатында пайдаланылатын. Қоғамдық өмірдің дамуы мен көптеген елдердің экономикалық өркендеуі нәтижесінде улардың қолданылу аясы кеңейді. Қазіргі кезде улар ауыл шаруашылығының көптеген салаларында минералдық заттар және пестицидтер ретінде, сондай-ақ ғылыми мақсаттарда да кеңінен қолданылады. Алайда, осы кезге дейін Улар деген атауға толық, ғылыми анықтама берілген жоқ. Тіптен осы заманның өзінде кейбір ғалымдар у деген атаудың нақтылы анықтамасы болуы мүмкін емес деп тұжырымдайды.
Бұл ретте ұлы ғұлама ғалымдардың у туралы, улы заттардың табиғаты жайында, айтқан ой түсініктемелерін келтіре кетейік: Өз табиғатында әсері өлімге соқтыратын заттардың барлығыда улар (Әбу Әли Ибн Сина); Улар - тіршіліктің құпия жақтарын зерттеуге арналған нәзік құралдар(И.Павлов); Улар тірі ағзаға әсер етіп, оның қалыпты тіршілігін бұзатын, яғни уландыратын (токсикалық әсері) немесе тіршілік етуді тоқтататын заттар(С.В. Аничиков); (У дегеніміз ағзадағы биохимиялық құбылыстардың қалыпты жағдайда өтуін бұзатын, сол арқылы физиологиялық қызметті әртүрлі дәрежеде тежейтін, тіптен, өлімге душар ететін табиғаты бөлек химиялық қосылыстар(С. Н. Голиков);
Токсикологияның дамуына зор үлес қосқан орыстың ұлы ғалымы С.В. Баженовтың пайымдауынша удың жалпы биологиялық және токсикологиялық анықтамасына былай деп тұжырымдау жасау дәл сияқты: У дегеніміз - тірі ағзалармен өзара әсерлесуге түскен кезде, соңғысында әртүрлі патологиялық құбылыстар тудыратын немесе өлімге душар ететін кез келген химиялық зат. Мысалы, ас тұзының көп мөлшері құстар, иттер, мысықтар және шошқа үшін улы, ақыры өліммен аяқталуы мүмкін.
Улану- жануар ағзасына табиғаты әртүрлі улы заттардың әсері нәтижесінде пайда болатын патологиялық жағдай немесе у - себеп, улану- салдары.
Улы заттар ағзаға ас қорыту , тыныс алу жолдары, тері беті, кілегей қабығы арқылы түседі. Малдардың улануы көбінесе сырттан келген, яғни ағзаға бөтен заттардың (ксенобиотик, xenos-бөтен) әсерінен болады.
Қорғасын қосындыларынан улану
Қорғасынмен улану кезіндегі эритроциттердің формасы, а - қалыпты кездегі эритроциттер; б - ретикулоциттер.
Улы заттардың жіктелуі
Кәзіргі кезде улар қатарына жатқызылатын заттардың саны орасан зор. Ғылымның, оның ішінде химияның дамуы , яғни жыл сайын жаңа химиялық қосылыстардың синтезделуі, улы заттардың санын одан әрі көбейтіп отыр. Улы заттардың жіктелуінің қажеттілігі бұрыннан белгілі еді. Алайда фармакология және токсикология мамандары кәзіргі кезге дейін улы заттарды бірыңғай жіктей алмай отыр. Себебі, оларды әртүрлі қасиеттеріне немесе әсер ету айырмашылықтарына қарай топтастыру көбінесе, шартты мағынада ғана жүзеге асырылады. Улы заттарды химиялық принциппен жіктеу өте қиын. Себебі, химиялық құрылымы өте ұқсас заттардың токсикологиялық әсері әртүрлі болуы мүмкін .
Жалпы барлық уытты заттар осы заманғы жіктеу бойынша үлкен 2 топқа бөлінеді:
1. Эндогендік улар - әртүрлі патологиялық құбылыстар кезінде ағзаның өзінде пайда болатын улар (нитрат, нитрит, индол, скатол т.б.).
2. Экзогенді улар - ағзаға сыртқы ортадан келетін уытты заттар . Экзогендік улы заттар өз кезегінде мынадай түрлерге бөлінеді: минерал тектес, өсімдік тектес, органикалық, бейорганикалық және жануар тектес уытты заттар.
Минерал тектес уытты заттарға: ауыр металл тұздарын жатқызамыз.
Органикалық уытты заттарға : пестицидтер, органикалық қышқылдар т.б. жатады.
Өсімдік тектес уытты заттарға: алколойдтар, гликозидтер, сапониндер, эфир майларын жатқызуға болады.
Жануар тектес уытты заттарға : жылан, балық, өрмекші және әртүрлі буынаяқтылар уы, бактерия, вирус және басқада микроорганизмдердің токсиндері жатады.
Химиялық құрамы бойынша өндірісте пестицидтер негізгі үш топқа бөлінеді:
органикалық қосылыстар (фосфорорганикалық, хлорорганикалық, жасанды пиретройдтар, нитрофенолдар, тио- және дитиокарбамин,триазин туындылары);
бейорганикалық қосылыстар (сынап, мыс, циан, родон және фтордың құрамдас қосындылары);
бактерия, вирус, саңырауқұлақ және өсімдік өнімдерінен (немесе өмір сүруге қабілеті бар өнімдерінен) алынатын пестицидтер (пиретриндер, антибиотиктер).
Уланулар туралы жалпы түсінік.
Улардың ағзаға енуі және сыртқа бөлініп шығу жолдары
Улы заттардың ағзаға әсері, ең алдымен, оның мөлшеріне байланысты. Фармакопея бойынша дәрі-дәрмектердің бір мезгілде берілетін немесе тәуліктік ең жоғарғы мөлшері болатындығын білеміз. Ал, бұл мөлшерден асып кеткен жағдайда ағзаның улануы (dosіs toxіca) немесе өлімге душар болуы (dosіs letalіs) мүмкін. Емдік мақсатқа қолданылмайтын, бірақ, улы заттар қатарына жатқызылатын заттардың уландырғыш мөлшері токсикологиялық әдістер арқылы анықталынады.
Удың жануарлар ағзасына әсері
Токсикодинамика - немесе удың мал ағзасына әсері токсикологияның негізгі бөлігі болып табылады. Ол мал ағзасына улардың уытты әсер ету механизмін қарастырады.
Токсикокинетика- малдың жіті және созылмалы улануы кезіндегі улы заттардың сіңу,таралу, жинақталу және ағзадан бөліну заңдылықтарын қарастырады.
Ағза мен улы заттардың өзара әсері екі жағдайда болады. Оның біріншісі - контактілі (жанасу), екіншісі- ағза мен удың тәндік әрекеттесуші қасиеттері.
Ағзаның удың зиянды әсеріне қарсы жауап реакциясы көптеген факторларға байланысты. Олар:
Малдың уға сезімталдығы.
Ағзаның жағдайы.
Удың ағзаға ену жолдары.
Удың ағзаға таралуы және оның талғамалы әсері.
Малдың улы заттарға сезімталдығы
Мал дәрігерлік токсикология уытты заттардың ауылшаруашылық малдары мен жабайы жануарларға, сондай-ақ құстарға, балықтарға және пайдалы жәндіктерге әсерін зерттейді. Жануарлар түрінің уға сезімталдық дәрежесі бірдей болмайды. У түрлі мал ағзасына әртүрлі әсер етеді. Мысалы: ірі қара мал ағзасы ұсақ мал ағзасына қарағанда қорғасын қосылыстарына бейім келеді. Ал жылқылар ірі қара малға қарағанда оймақгүл гликозидтеріне өте сезімтал келеді. Иттер мен шошқалар үшін ас тұзы өте қауіпті болса, ал мысықтарға фенол туындыларының препараттары жағымсыз және т.б.
Барлық шөп қоректі жануарлардың улы өсімдіктерге деген сезімталдығы бірдей емес екендігі ежелден белгілі. Мысалы, ешкілер темекіге сезімтал, бір бөлімді қарынды малдар үшін, у сасыр өте қауіпті. Оларды малдар жеген соң, малда В витаминінің жетіспеушілігі (авитаминоз) басталады, ал көп бөлімді қарынды малдарда байқалмайды. Себебі, олардың мес қарынында В витаминінің синтезіне у сасыр улы әсер көрсете алмайды.
Удың ағзаға ену жолдары
Улы заттардың ағзаға ену жолдары, сіңу жылдамдығы токсикологияда аса маңызды болып саналады. Мал дәрігерлік токсикологияда ағзаға удың ауыз арқылы ену жолы негізгі маңызға ие. Қарында улы заттар азықпен, қарын сөлімен, ондағы микрофлоралармен араласады. Мұның бәрі қарынға түскен улы заттардың физикалық - химиялық құрылымына және уытттылығына әсер етеді.
Мысалы, құрамында алколойдтары бар өсімдіктер қарынға түскенде азық есебінен уыттылығын жоғалтады, ал каломель қарында уытты әсер ете алмайды, бірақ кейбір жағдайларда сулемаға айналып кетуі мүмкін. Өз кезегінде, ол өте уытты. Құсқан кезде қарыннан улы заттар шықпаса, онда кілегей қабықтардың сору қабілеті нашарлап, у ащы ішекке, одан ары қанға, қан арқылы бауырға өтеді. Тоқ ішекте ащы ішекке қарағанда удың сорылуы аз деңгейде болады.
Тыныс алу (ингаляциялық) жолмен ағзаға газ тәрізді улы заттар (көміртегі тотығы , күкіртті сутегі, аммиак) т.б. аэрозольдар, шаң-тозаң түсуі мүмкін. Бұл жолмен ағзаға түскен у өкепе арқылы сорылып, онда күшті тітіркенген өкпе ұлпалары қабынуға ұшырайды (хлор, фосген) немесе өкпе арқылы қанға сіңіп, ағзаға резорбтивті әсер етеді.
Улы заттар әртүрлі ағзалардың кілегей қабықтары арқылы да сорыла алады. Сонымен қатар, көз конъюктивасы, жыныс мүшелерінің кілегей қабықтары, қуық арқылы да енеді. Бірақ, бұлардың мал дәрігерлік токсикология тәжірибесінде маңызы шамалы. Кейбір улы заттар тері арқылы да енуі мүмкін.
Жіті және созылмалы уланулар туралы түсінік
Улану деп- жануар ағзасына улы заттар енгенде болатын патологиялық өзгерістерді айтамыз. Улану уақыты жіті және созылмалы болып бөлінеді.
1. Жіті улану - құстарда немесе жануарларда клиникалық белгілердің кенеттен байқалуымен және ауыр жағдайда өтуімен сипатталады, ол көбінесе кенеттен болатын өліммен аяқталады. Жіті улану кезінде ағзаға түскен удың уыттылығы мен ағзаның жағдайынның шешуші маңызы бар.
2. Созылмалы улану - көбінесе клиникалық белгілердің жасырын өтуімен және жануарлардың жалпы жағдайының аз ғана өзгеруімен сипатталады.
Уланудың пайда болуы ( шығу тегі) және себебі
Экзогенді улармен уланудың барлық түрінде улану себебі айқын болғанымен, улы заттардың ағзаға енуі кезіндегі оның жағдайы мен шарттары әртүрлі болады. Сондықтан, уланудың жағдайы мен себебін анықтағанда, төмендегідей сұрақтар шешімін тапқаны дұрыс болар еді.
Біріншіден, шаруашылықта улы химикаттар түріндегі кездесетін улы заттар бар ма немесе кездесе ме, соны анықтап алу керек. Улы химикаттарға - фтор, барий, мышьяк, сынап, мырыш және басқа заттар, сондай-ақ, инсектицидтер, гербицидтер, фунгицидтер, дефолианттар және т.б. жатады. Бұл категорияға кейбір минералды тыңайтқыштарды да жатқызуға болады. Кәзіргі уақытта, мұндай пестицидтерді қолданбайтын бірде-бір шаруашылық жоқ. Сондықтан да, олардың тек қана номенклатурасын, санын, әр препараттың қасиетін, пайдалану туралы сипаттамасын ғана емес, сонымен бірге, шаруашылықтағы жануарлар мен ұштасу мүмкіндігін есте ұстап, білу керек.
Уланудың себебін анықтағанда, су көздерінің (бұлақ, бастау, көл, өзен) жағдайына да көңіл аудару керек. Себебі, ашық ағын сулар химиялық заттармен ластануы мүмкін, әсіресе олар, зауыт, фабрика және басқа да мекемелерге жақын орналасса.
Жануарлардың химикаттармен улануы, жайылымдарды ауыл шаруашылық зиянкестерінен жою барысында пестицидтермен кездейсоқ ластанғанда, басқа да химиялық заттарға дұрыс көңіл аудармай, оларды әрқилы пайдалануға байланысты. Құстарға, сондай ақ, жануарларға өте қауіпті болып келетін, деротизация жасауға арналған препараттарды қолдану ерекше сақтықты қажет етеді.
Жануарлар минералдық ашығу кезінде улы химикаттарға жататын минеральды тыңайтқыштармен азықтанып қойса, уланатынын ескеру керек.
Соңғы кездерде ауыл шаруашылығында аммиактық қосылыстарды (несеп нәрі - мочевина т.б.) қолдану кең таралған. Оларды дұрыс пайдаланбау да малдардың улануына әкеліп соқтырады.
Шөп коректі жануарлар көбінесе, улы өсімдіктермен ерте көктем айларында, бір орындағы күтіп бағудан шыққаннан кейін, көк шөптермен қоректенгенде анағұрлым көп уланады.
Құрғақшылық жылдары, улы өсімдіктердің басым болуына байланысты, жер отының сапасы өзгергенде, жайылым малдарының жаппай уланатыны белгілі жағдай.
Улануды клиникалық бағалау
Жануарлардың улануының басқа аурулардан айырмашылығы, оның өзіне тән өту сатысы және ерекшелік сипаттары бар.
Олардың негізгілері болып мыналар табылады:
-аурудың аяқ асты болуы, қарқынды өту кезі және ауырған жануарлар мен құстардың жіті өлімі.
-аурудың азық қабылдаудан болуы (немесе соған тәуелділігі)
-бірнеше жануарлардың бір уақытта улануы (ауруы).
-контагиоздың болмауы (жұғымталдығы).
-жүйке, ас қорыту жүйесі жұмысының бұзылу белгілерінің білінуі.
Улануды балау айтарлықтай қиыншылықтарды көрсетеді. Улануға тек клиникалық белгілеріне қарап, балау қоя беру әрқашан мүмкін бола бермейді.
Улануға балау қоюдағы бірінші кезектегі міндет- шаруашылықта жұқпалы арулардың бар-жоқтығын ескеру қажет. Өйткені, жұқпалы аурулар мен уланудың клиникалық белгілері бір-біріне өте ұқсас болып келеді. Мысалы, жұқпалы ауру шыққан шаруашылықтардағы малдарға уланған деп балау қойсақ, нәтижесінде малдардың жаппай қырылуы, ал керісінше, уланған малдарды жұқпалы аурумен ауырған деген шешімге келсек немесе балауда кеткен басқа да қателіктер шаруашылыққа карантинмен, шектеу шараларымен аяқталатын үлкен экономикалық шығын немесе зардап әкеледі.
Улануға және инфекциялық ауруларға ажырата балау қоюда дене температурасын өлшеудің маңызы зор. Мысалы, уланудың басым көпшілігінде, жануарлардың дене температурасы қалыпты немесе қалыпты мөлшерден төмен болатын болса, ал инфекциялық ауруларда керісінше, температура әдетте жоғары болады.
Улануға клиникалық балау қойғанда төмендегі екі белгі дұрыс бағыт беруі мүмкін:
1. Ас қорыту жүйесіндегі өзгерістер - пальпация кезінде ауырсыну, құсу, іш өту (газ жиналу - тимпания).
2. Жүйке жүйесінің қызметінің бұзылуы - талма,қозу және қысылу, жоғары сезімталдық (гиперестезия) , т.б.
Көптеген уланулар орталық жүйке жүйесінің қызметінің бұзылуымен ерекшелінеді. Мырыш, нитрит-нитраттармен және фенол қосындыларымен уланғанда жануарларда қозу, кейде қысылу және кұйзелуі секілді жүйкелік өзгерістер байқалады. Құрамында миметикалық заттары бар фосфорорганикалық заттармен уланғанда парасимпатикалық жүйке жүйесі зақымданып, көз қарашығының тарылуы, саливация (сілекей ағу), тыныс алудың және жүрек ритмінің бәсеңдеуі секілді белгілер байқалады.
Құрамында парасимпатикалық жүйке жүйесіне әсер ететін заттарға жататын атропин алколоиды бар өсімдіктерден немесе препараттардан уланғанда, жүйке жүйесі функциясының бұзылуы, көз қарашығының кеңейюі және тамыр соғуының жиілеуі байқалады. Сонымен қатар, цианогенді гликозидтерден, нитрат-нитриттерден уланғанда, тыныс алу жүйесі зақымданып, тыныс алудың жиілеуі және қиындауы, тиомочевинадан уланғанда - өкпе ісініп, малдың тұншығуы, зооцидтерден уланған малдарда жүрек - қан тамыр жүйесі зақымданып, нүктелі қан толулар секілді белгілерді байқауға болады.
Улануға балау қоюда несеп бөлінудің бұзылуы және несеп құрылысы мен қасиеті өзгерісінің айтарлықтай маңызы бар.
Нитраттармен уланғанда несеп бөліну бұзылып, полиурия, гематурия; сынап қосылыстарымен уланғанда олигурия секілді белгілер білінеді. Хлораттар мен нитраттардан, сондай-ақ люпиннен, еркек у сасырдан және басқа өсімдіктермен уланғанда несеп түсінің өзгеруі байқалады.
Уланудағы байқалған кейбір белгілерге қарай салып жануарлардың улануына балау қою мүмкін емес.
Нақты балауды төмендегідей белгілерге қарап қоюға болады:
-мал өлексесіндегі клиникалық белгілер.
-сойғандағы патологиялық-анатомиялық өзгерістер.
-химиялық-токсикологиялық талдаудың нәтижесі (азық қалдығы, құсық массасы, несепті, патологиялық материалдарды, химикаттарды тексеру нәтижесі).
Улануды емдеудің жалпы принциптері
Жануардың түріне қарай, олардың ағзасындағы уды әртүрлі әдістермен бейтараптауға болады. Кейбір құсу актісі тән жануарлар ағзасын улы заттан босату мақсатында құстыратын заттар береді (апоморфин, вератрин). Ірі қара, жылқылардың асқазанындағы уды зонтпен жуу арқылы, ал кейбір жағдайларда руминаторлық дәрілік заттар көмегімен сыртқа шығаруға болады. Асқазанындағы улы заттарды тазалап алып тастағанменде, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz