Қабандарға арналған қора жайларға қойылатын ветеринариялық – санитариялық және гигеналық талаптар, малдарды күтіп- бағу жағдайлары және оларды жақсарту шаралары

1. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
2. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
2.1 Жоба тапсырмасын жасау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
2.1.2 Көлемді. жоспарларды есептеу шешімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2.2Қабанды күтіп бағу технологиясы, күтуді пайдалануды санитариялық. гигиеналық бағалау (микроклимат параметрлерін,желдетуді, жылу балансын, жарықтандыруды, төсеніш материалдарын есептеу )және оларды жетілдіру шараларынбелгілеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
2.3 Ветеринариялық. санитариялық нысандарға қойылатынзоогигиеналық талартар (қи сақтағыш, өлексені утильдейтін орын және т.б ) және олардың беріктілігін сақтайтын шараларды белгілеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.4 Қабандарды азықтандыру және қабан азғына қойылатын санитариялық. гигиеналық талаптар (азық қоймасын есептеп шығару, мал азығын санитариялық тұрғыдан бағалау)және азықтың сапсын сақтайтын шараларды белгілеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.5Суға және су көзіне қойылатын санитариялық.гииеналық талаптар (азық қоймасын есептеп шығару, мал азығын санитариялық тұрғыдан бағалау )және азықтың санитариялық сапасын сақтайтын шараларды белгілеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2.6 Қабан шаруашылық нысандарын инфекциялық және инвазиялық аурулардан сақтаудағы профилактикалық , санитариялық. гигиеналық шараларын белгілеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
3. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
4. Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32

Гигиена – (грек. hygіeіnos – дені сау) денсаулықты сақтау, аурулардан алдын ала сақтану туралы ғылым; медицинаның бір саласы. Қоршаған ортаның адам организміне (денсаулығына, оның еңбек ету қабілеті мен өмірінің ұзақтығына) тигізетін әсерін зерттейді; елді мекендерді таза ұстау, мұндағы адамдардың тұрмысы мен қызмет жағдайын жақсарту жөнінде түрлі нормативтер мен ғылыми талаптар, санитарлық шаралар жүйесін жасайды.
Шошқаның биологиялық ерекшеліктері (азық талғамауы , көп төлділігі, тез жетілуі ,салыстырмалы түрде стреске жоғары сезімталдығы және т.б. ) олардың ауруларына қарсы шаралар белгілеуде негізгі факторлары болып саналады.
Шошқа етін өндірудің қазіргі технологиясы өндіріс цехтарынан тұратын конвейердің болуын қажет етеді.
Шошқа шаруашылығында оларды ұстаудың екі түрін қолданады : серуенге шығырып және серуенге шығармай. Серуендетіп бағудың өзі 2 түрлі варианттарға бөлінеді : уақытылы серуендету және өз еркімен серуендеу.
Уақытылы серуендету жүйесінде шошқаны жекеленген немесе топтық станоктарда ұстап уақытылы оларды серуендету алаңына шығарып тұрады. Жекеленген станоктарда қабандарды, мегежіндерді және туған мегежіндерді торайларымен бірге ұстайды.
Топтық станоктарда қысыр мегежіндер, буаздығы 3 айға дейінгі ұрғашы шошқалар, енесінен ажыратылған торайлар, асырауға арналған қабандар мен мегежіндер ұсталады. Серуендеу уақытында станокты ашып шошқаларды серуендеу алаңына шығарады. Өз еркімен серуен ету жүйесінде шошқалар топтық станоктарда ұсталып серуенге өз еркімен кіріп- шығып тұрады. Ол үшін қораның ұзын қабырғасынан шығатын тесік жасайды. Шошқаларды станоктарда, мал өтетін жерлерде, азықтандыратын жерде немесе серуендеу алаңдарында азықтандырады. Шошқаны өсірудің серуендік әдісінде оларды әркелкі орналастырады. Павильонды құрылыстарда оларды станоктарда (топтық немесе жеке ), еденде немесе көпярусты торлы батареяларда немесе тұрақты құрастырылған контейнерлерде ; көптесікті ғимараттарда - едендегі станоктарда, торлы батареяларда және жылжымалы контейнерлерде ұсталады.
Қабандар өсімдік тектес және жануар тексетес азықтармен қоретенеді. Энергетикалық сіңімді белоктық заттарға , минералдық, витаминдік заттарды өте қажетсінеді. Осыларды мөлшерлеудің ерекшеліктері оның жасына, тірілей салмағына, физиологиялық жағдайына , азықтандырудың түріне байланысты. [1]

1. Ж.Б.Мырзабеков, П.Ш.Ибрагимов “ Ветеринариялық гигиена ”
2. Алматы 2011
3. А.Б.Таңатаров, А.Атабайұлы, М.А.Таңатаров“ Шошқа шаруашылығы ”Алматы 2005
4. Таңатаров А.Б.“ Шошқа шаруашылығы ” практикум.
5. Алматы- 2006
6. Крупальник В.Л., Попов Н.И., Васенко С.В. «Ветеринарная санитария». Учебное пособие. М., 2005.
7. "Малазығынбағалаужәнемалдыазықтандыру". Алматы 2005ж. Омарқожаұлы Н.,Өкімбеков Б.Р,
8. "Мал шаруашылығы". Астана 2007 ж
9. "Ауылшаруашылықмалдарыназықтандыру практикумы". Алматы 1994ж
10. "Малөсіружәне селекция". Алматы 2006ж. Қ.Бегімбеков, А.Төреханов, Ә.Байжұманов.
11. Ахметсадыков Н.Н. «Ветеринарлық негіздер», Алматы 2007ж

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТІРЛГІ

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Ветеринария факультеті

Ветеринариялық санитариялық сараптау және гигиена кафедрасы

Қабандарға арналған қора жайларға қойылатын ветеринариялық - санитариялық және гигеналық талаптар, малдарды күтіп- бағу жағдайлары және оларды жақсарту шаралары.

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Орындаған :5В120200-Ветинариялық санитария
мамандығының 3 курс ВС-311 топ
студенті Әбілбай Аяулым

Тексерген: В.ғ.м ассистент Құдайбергенова Ж.Н

АЛМАТЫ 2015Ж

Жоспар
1. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
2. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
2.1 Жоба тапсырмасын жасау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
2.1.2 Көлемді- жоспарларды есептеу шешімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
2.2Қабанды күтіп бағу технологиясы, күтуді пайдалануды санитариялық- гигиеналық бағалау (микроклимат параметрлерін,желдетуді, жылу балансын, жарықтандыруды, төсеніш материалдарын есептеу )және оларды жетілдіру шараларынбелгілеу ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.3 Ветеринариялық- санитариялық нысандарға қойылатынзоогигиеналық талартар (қи сақтағыш, өлексені утильдейтін орын және т.б ) және олардың беріктілігін сақтайтын шараларды белгілеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.4 Қабандарды азықтандыру және қабан азғына қойылатын санитариялық- гигиеналық талаптар (азық қоймасын есептеп шығару, мал азығын санитариялық тұрғыдан бағалау)және азықтың сапсын сақтайтын шараларды белгілеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.5Суға және су көзіне қойылатын санитариялық-гииеналық талаптар (азық қоймасын есептеп шығару, мал азығын санитариялық тұрғыдан бағалау )және азықтың санитариялық сапасын сақтайтын шараларды белгілеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.6 Қабан шаруашылық нысандарын инфекциялық және инвазиялық аурулардан сақтаудағы профилактикалық , санитариялық- гигиеналық шараларын белгілеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
3. Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
4. Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32

Бұл курстық жұмысым 32 беттен тұрады жәнеде 8 кесте мен 5 суретті қамтиды.

Түйін сөздер
Гигиена,санитария,ветеринария, қабан шаруашылығы, қора гигиенасы,дезинфекция, дезенсекция, вет-санитариялықталаптар, қора жай микпоклиматы, төсеніш материалдары, жылу балансы, қи сақтағыш, азықтандыру, азықтың санитариялық сапасы, қабандарға арналған станоктар,

Кіріспе
Гигиена - (грек. hygіeіnos - дені сау) денсаулықты сақтау, аурулардан алдын ала сақтану туралы ғылым; медицинаның бір саласы. Қоршаған ортаның адам организміне (денсаулығына, оның еңбек ету қабілеті мен өмірінің ұзақтығына) тигізетін әсерін зерттейді; елді мекендерді таза ұстау, мұндағы адамдардың тұрмысы мен қызмет жағдайын жақсарту жөнінде түрлі нормативтер мен ғылыми талаптар, санитарлық шаралар жүйесін жасайды.
Шошқаның биологиялық ерекшеліктері (азық талғамауы , көп төлділігі, тез жетілуі ,салыстырмалы түрде стреске жоғары сезімталдығы және т.б. ) олардың ауруларына қарсы шаралар белгілеуде негізгі факторлары болып саналады.
Шошқа етін өндірудің қазіргі технологиясы өндіріс цехтарынан тұратын конвейердің болуын қажет етеді.
Шошқа шаруашылығында оларды ұстаудың екі түрін қолданады : серуенге шығырып және серуенге шығармай. Серуендетіп бағудың өзі 2 түрлі варианттарға бөлінеді : уақытылы серуендету және өз еркімен серуендеу.
Уақытылы серуендету жүйесінде шошқаны жекеленген немесе топтық станоктарда ұстап уақытылы оларды серуендету алаңына шығарып тұрады. Жекеленген станоктарда қабандарды, мегежіндерді және туған мегежіндерді торайларымен бірге ұстайды.
Топтық станоктарда қысыр мегежіндер, буаздығы 3 айға дейінгі ұрғашы шошқалар, енесінен ажыратылған торайлар, асырауға арналған қабандар мен мегежіндер ұсталады. Серуендеу уақытында станокты ашып шошқаларды серуендеу алаңына шығарады. Өз еркімен серуен ету жүйесінде шошқалар топтық станоктарда ұсталып серуенге өз еркімен кіріп- шығып тұрады. Ол үшін қораның ұзын қабырғасынан шығатын тесік жасайды. Шошқаларды станоктарда, мал өтетін жерлерде, азықтандыратын жерде немесе серуендеу алаңдарында азықтандырады. Шошқаны өсірудің серуендік әдісінде оларды әркелкі орналастырады. Павильонды құрылыстарда оларды станоктарда (топтық немесе жеке ), еденде немесе көпярусты торлы батареяларда немесе тұрақты құрастырылған контейнерлерде ; көптесікті ғимараттарда - едендегі станоктарда, торлы батареяларда және жылжымалы контейнерлерде ұсталады.
Қабандар өсімдік тектес және жануар тексетес азықтармен қоретенеді. Энергетикалық сіңімді белоктық заттарға , минералдық, витаминдік заттарды өте қажетсінеді. Осыларды мөлшерлеудің ерекшеліктері оның жасына, тірілей салмағына, физиологиялық жағдайына , азықтандырудың түріне байланысты. [1]
Қабандардың ішек- қарын жолдары күйіс қайыратын малдармен салыстырғанда рациондағы амин қышқылдарының құрамына, В тобы витаминдерін қамтамасыз болуын жоғары мөлшерде қажет етеді.
Қабан организмі амин қышқылдарын , витамминдерді өте көп қажет етеді. Азықтандыру үшін бұршақ дақылдарының дәндерін, тамыржемістілер мен түйнекжемістілерді , шөптерді , шөп ұнын , ұн тартқаннан кейін және майхана өнеркәсіптерінің қалдықтарымен, жануар тектес азықтарды, қоректік тамақтардың қалдықтарын пайдаланады. Қабан азығы қоректілігінің негізгі бөлігі (60-90 % қабанның топтарына байланысты дәнді дақылдар ( арпа, жүгері, бтдай, кебек т.б. ) рацион құрамында болуы қажет. Бұл азықтар углеводтарға бай болады, витаминдерге және минералдық , толық бағалы белоктық заттар жеткіліксіз болады. Рацион қоректілігін 10-30 % шырынды азықтар ұстайды. Бұған жататындар : картоп, азықтық және қант қызылшасы, сиыр жоңышқасы, сұлы, бұршақ сұлы қоспалары.
Қабанның каротинге деген қажетін бұршақ дақылдарынан жасалған шөп ұнымен азықтандыру, витаминді пішен , сәбіз, арнайы препараттар ғана қанағаттандыра алады. Шошқалардың қоректік заттар мен энергияны пайдалану тиімілігі жасына, тірілей салмағына, жынысына, табиғаттың климаттың жағдайына, азықтандырудың түріне байланысты. Азықтандыру түрлері рационмен сипатталады. Азықтандыру түрлері рациондағы азық топтарына байланысты. [2]

2 Негізгі бөлім
2.1 Жоба тапсырмасын жасау
Өндіруші - қабандарды және ұрықтанған мегежіндерді ұстау орындарымен жалғасқан , арнайы қабандық - бөлмелерде ұстаған дұрыс. Қабандарды бір жануарға 5-4 м2 есебінен мал қорада 5-7 мал басын ұстайды, ересектерін - жеке немесе әрбір қабанға 7,5 м2 есебінен 2-3 басты мал қорада ұстайды. Шағылыстыру мезгілінің алдында барлық қабандарды ветеринарлық - зоотехникалық тексеруден, емдеуден, тұяқтарын кесуден өткізеді.
Зоотехникалық талаптарды сақтағанда тұқымдық қабандарды 4-5 жасқа дейін пайдаланады және жылына өндіруші табынның 25% жарамсыз болып отырады. Өнеркәсіптік технологияда қабандарды пайдалану мерзімі 2-3 жылға дейін қысқарады . Кәдімгі технологиямен жұмыс жүргізетін шаруашылықтарда жармсыз өндіруші -қабандарды ауыстыру 40-50 % - дан кем болмайды, ал өндірістік шаруашылықта өндіруші - қабандар 100% болуы керек. Жас қабандар өндірістік тексеруден соң негізгі табынға 2 жасында ауыстырылады.
Шағылыстыруды табысты жүргізуді қамтамасыз ететін негізгі тәсілдердің бірі болып, шағылысттыру алдындағы кезеңде, сонымен қоса шағылыстыру мезгілінде 2-3 рет жүргізілетін қабан шәуетін бағалау саналады. Ұрықты бақылау макро-және микроскопиялық тәсілмен жүргізіледі.Бірінші жағдайда тұқымның түсі мен исіне көңіл бөледі. Әдетте , тұқым ақ, мөлдір түсті, ақ үлпектермен және өзіндік иісі болады. Басқа реңді және шіріген иіс болса , қабанды шағылыстыруға жібермейді. Алынған тұқымды микроскоп астында қарағанда, жылдам, үдемелі қозғалыстағы көп мөлшердегі ұрықтарды көруге болады. Шәуеттердің сапасына қатты бақылау жүргізіледі. Қашырымға шәуетінің көлемі 200 мл көп, өзі қою , 50 пайыз тірі тік үдемелі қозғалыспен жүретін қабандарды жібереді. Егер , қабаннан алынатын шәует сапасы жоғарыда көрсетілген талапқа сәйкес келмесе, оларды 1-1,5 ай бойы құнды азықтандыру режиміне қояды. Шәуетті алғаннан соң оның сапасын тексереді : түсі, исі, көлемі , ұрықтардың саны және қимылы. Қабандарды үлкен кешендерге пайдалануға төменгі талаптарға сай келгенде ғана жібереді.[2]
Шәуеттің қоюлығы төрт категориямен бағаланады: қою - Г; орташа - О; сирек- С; А- азоспермия , мүлдем жоқ немсе өте аз мөлшерде. Ұрықтың белсенділігі 5 балдық жүйемен бағаланады : үдемелі қозғалыстар 90-100 % -5 ; 70-90 % -4 ; 50-70 %- 3 ; 30-50 %-2 ; 10-30 %-1.
Қабандардың табан құрамында әр түрлі жаста болғанының маңызы зор, оларды дұрыс пайдалануға мүмкіндік береді. Жас қабандармен толық жастағы мегежіндерді қашыруға, ал жас мегежіндерді 3-5 жастағы қабандармен қашыру ұсынылады.

1- кесте. Қашырылатын қабандарға қойылатын талаптар

1.100 кг салмаққа жеткен уақыт- Элита классынан төмен болмауы
ты , денесінің ұзындығы және керек.
қыртысмайдың қалыңдығы.

2.Ұрықтардың жалпы саны 30 млрд-тан аз болмауы керек.

3.Ұрықтардың шығым қабілеті. 75 пайыз кем болмауы керек.

4.Көптөлдік, торайдың енесінен Қаралған технологияға сәйкес келуі айырғандағы салмағы және керек.
бордақылау қасиеті.

Егер ұрықтар аз қозғалатын, үдемелі қозғалыстары әлсіз немесе тербелгіш немесе шеңберлі болса, бұндай шәует аналықты ұрықтандыруға жарамайды. Шәуеттің сапасы екі көрсетткіш бойынша анықталады- қоюлығы мен белсенділігі.
Шағылыстырулардың жүктеме саны қабанның жасына, дамуына, денсулығына, темпераментіне және шағылыстырудың таратылуы мен жүйесіне тәулді болып отырады. Әдетте жаппай шағылыстыру компониясы кезеңінде қабандарды жыныстық пайдалану орташа жүргізіледі , яғни үш күнде бір рет қашырымға пайдаланады.
Жыныс жүктемесінің орташа режимінде ересек қабанды демалысыз, бүкіл шағылысу кезеңінде пайдалануға болады ( 2-3 ай ). Жыныстық пайдаланудың төменгі режимінде (7-10 күнде 1 рет ) шәует түзілу төмендейді.Қажет болғанда қабандарды одан да қарқаынды -екі күнде 1 рет,1-1,5 ай қатарынан 10 күндік демалыс бере отырып пайдалануға болады. Күнделікті қашарым тек ересек қабандарға ғана рұқсат етілді.
Шаруашылықтағы негізгі азықтық дақылдардың түріне қарай қабандарды азықтандыру мынандай түрге бөлінеді :
-рациондағы жемнің мөлшері 50-55 % -ке дейін болады.
- үздіксіз көк шөппен қамтамасыздандыру ұйымдастырылады.[3]
Төлдердің саны және сапасы айтарлықтай дәрежеде аталықтардың физиологиялық әлеуетіне байланысты. Ұзақ уақыт бойы шағылысқа түспеген кезеңде, қоректік заттардың барлық түрінің мөлшерін азайту ұсынылады. Сақа аталықтар үшін тірілей салмағы 200-250 кг болғанда-10 % - ке , ал тірілей салмағы 250-350 кг болғанда - 20 % - ке азайтылады. Өсіп келе жатқан жас аталықтар үшін 100 кг тірілей салмағына 2 азық өлшемін қосады.

1-сурет. Қабандарды тасымалдау кезіндегі орналастыру реті:

2.1.2 Көлемді- жоспарларды есептеу шешімдері
Өндіріс жағдайында тұқымдық қабандардың маңызы аналықтарға қарағанда басым. Ересек қабан табиғи шағылысуда жылына 500 торай берсе, қолдан ұрықтандыруды кеңінен қолданғанда бұл сан кем дегенде 10 есеге артады.
Қабандарда жыныстық жетілу, аналық шошқаларға қарағанда сәл кештеу туады. Бірақ жыныс функциясының бастапқы белгілері жыныстық жетілуінен бұрын пайда болады. Мысалы , асылу рефлексі 110 күнінде байқалады. Қабандарды тұқымдыққа пайдаланудың бастапқы тиімді жасы көптеген сұрыптаушылырдың пікірі бойынша 1- кластан төмен емес, жалпы дамудың 11-12 ай деп саналады.
Қабандарды әдейі жасалынған шошқа қорада ұстайды, себебі ол жерде үлкен топпен манежде малды өз бетімен табиғи жолмен шағылыстырады. Қолмен аналықтарды шағылыстырған кезде, олардың ұрығының сапасын тексеру үшін зертхана және қосалқы бөлмелер болуы керек.[4]
Қабандарды серуендетуге күніне 2 рет шығарып тұрады, тегіс жолмен 1-2 км дейін қуалайды. Жауын- шашын күндері қабандарды қора жанындағы ашық қораға ( загон ) шығарып, шөп ұнымен тамақтандырады. Асыл тұқымды қабандарды 8-10 айлығынан бастап бөлек, сатнокта ұстайды, себебі бір топтың ішінде бір- бірінің өсуіне жетілуіне кері әсерін тигізеді. Ал жеке ұстаудың кері әсері- қабан тағыланып, қатыгез болады, оларды серуендету, күтіп - бағу қиындап кетеді. Оларды топтап бағу үшін , бір- біріне жайлап үйрету керек. Мысалы, серуендеуге 2 қабанды бірге шығарады, олар бір- біріне үйренісіп болғаннан соң, оларға 3- ші қабанды жібереді. Қабандардың бойындағы бір- біріне деген қатыгездікті осылай етіп жоя бастайды. Қабандарды тазалықта ұстау қажет. Қыс айларында оларды сабаннан немесе шөптен жасалынған шеткамен тазалайды, ал жазда суға түсіреді. Қабандардың тұяқтары тез өсіп жетіліп олардың қозғалып жүруіне кедергі келтіреді. Сондықтан тұяқтарын 2 апта сайын кесіп, табанын тазалап тұру керек. Бұл жұмыстың барлығын техник- малдәрігер жасайды.
Жеті, сегіз айлық жастан бастап қабандарға айына бір рет қамба беріп, олардың дұрыс дамуы мен жыныстық бұзылуларын болдырмауға жағдай жасайды. Сол уақытқа дейін оларды шошқа тұлыптарға секіртіп үйрету қажет, егер қабандарды қолдан ұрықтану үшін қолданылатын болса, сперманың сапсын зерттеп, жыныстық белсенділігін анықтайды.
Тұқымын тұлыпқа беруге үйретуді 7- айлық жастан бастайды. Шәует беруді - бір - екі жақындаудан кейін жасаған қабандарды мұқият белгілеп алып, осы рефлексті одан әрі дамытады. Қабандарды шағылыстыруға дайындау шағылыстыру алындағы мерзімде ғана емес, бір жыл бойына жүргізіллуі керек. Жыл бойы оларды зоотехниктің бақылауы қажает. Қалыпты жыныс қабілеттілігімен қамтамасыз ету үшін қабандарды тұқымдық кондицияда және дені сау күйде ұстау керек. Бұл жағдайда қабандарды азықтандыру басты роль атқарады : біріншіден қабанды тұқымдық кондиция мен жақсы физиологиялық күйде ұстауға, екіншіден жжоғарғы балсенді, қою шәуетті көп мөлшерде өндіруді қамтамасыз етуге, үшіншіден өсіп келе жатқан қабандардың тиімді дамуын қамтамасыз етуге жағдай туғызады.[5]
Бір қашырымда қабан шәует түзу үшін жоғары бағалы протеин мен басқа да қоректік заттардың көп мөлшері жұмсалады және 400-500 мл , кейде 900- 1000 мл мөлшерде шәует бөледі.
Аналықтармен шағылысу барысында қабандардың жалпы зат алмасу процесі біршама артады, нәтижесінде энергиға, витаминдерге, макро- микроэлементтерге қажеттілігі көбейеді.
Осы заттардың ағзаға жеткіліксіз түсуі қабандардағы шәует өнімділігін төмендетеді, шәуеттің төзімділігі мен ұрықтандыру қабілеті нашарлайды, қабандар әлсізденіп және шағылысуы нашар барады.
Қабандардың қоректік заттарға қажеттіллігі олрадың тірі салмағына, жасына, пайдалану қарқындылығына , зат алмасудағы жекелеген еркшелігіне және жалпы физиологиялық күйіне байланысты. Жыныстық тыныштық және орташа шағылыстыруға қолдану кезінде қабанның 100 кг тірілей салмағына 1,5 кг а.ө. шамасында азық мөлшшерін, ал қарқынды пайдалану және 2 жасқа дейін 2-2,5 а.ө. азық мөлшерін, 120-140 г қорытылатын протиен, 6-7 г кальций, 5-6 г фосфор, 5 г ас тұзы, микроэлементтерден 70 г темір, 1 мг кобальт, 8 мг мыс, 55 мг марганец, 50 мг мырыш, 0,4 мг иод , витаминдерден А- 5000 И.Е., Е- 25 мг,В1 -1,8 мг, B2- 4 мг, B3-15 мг, 25 мг- неацин, 850 мг холин, 25 мг - B 12 кіреді.

2-кесте.Қабанды шағылыстыруға интенсивті пайдаланғандағы азықтандыру нормасы, ( тәулігіне 1 басқа )

Көрсеткіштері
Тірілей салмағы ,кг

151-200 210-250 251-300 301-350
Азық өлшемі,кг
3,6 3,9 4,1 4,4
Алмасу энергиясы,МДж
39,9 42,2 45,2 48,8

Құрғақ зат, кг
2,81 2,97 3,20 3,44
Шикі протеин,г
556 560 634 661
Қорытылатын протеин,г
436 460 496 533
Лизин,г
26,7 28,2 30,4 32,7
Метионин+ цистин,г
17,7 16,7 20,2 21,7
Шикі клечатка,г
197 208 224 241
Ас тұзы,г
16 17 18 20
Кальций,г
26 28 30 32
Фосфор,г
21 23 24 26
Темір,мг
326 345 541 500
Мырыш,мг
244 258 278 300
Марганец,мг
132 140 150 162
Кобальт,мг
5 5 5 6
Йод,мг
1 1 1,1 1,2
Каротин,мг
38 34 37 40
А витамині, Х0 мың
16,5 17,0 18,5 20
Д витамині, Х0 мың
1,6 1,7 1,8 2,0
Е витамині,мг
132 140 150 162
Тиамин,мг
7,3 7,7 8,0 9,0
Рибофлавин,мг
16,3 17,2 19,0 20,0
Пантотен қышқылы
65 68 74 79
Холин,мг
3,3 3,4 3,7 4,0
Никотин қышқылы, мг
81 86 93 100
Цианкобала мин, мг
228 241 259 279

Өндіріс жағдайында тұқымдық қабандардың маңызы аналықтарға қарағанда басым. Ересек қабан табиғи шағылысуда жылына 500 торай берсе, қолдан ұрықтандыруды [6]
Қабандардың шәует өніміне ауыстырылмайтын аминқышқылдары - лизин мен метионинмен қамтамасыз ететін құнды азық түрлері үлкен әсер еттеді. Лизин деңгейі азық мөлшшеріндегі шикі протеиннің 4,75% құрайды , оларды орташа пайдалану деңгейі - 5,53 % , ал қарқынды пайдалануда -5,9 % .Қабандарға 2 жасқа дейін тірі салмағы 150-200 кг, шағылыспайтын кезеңінде тәулігіне 30 г лизин, ал шағылысу кезеңінде 42 г лизин қажет, 2 жастан үлкен , салмағы 250-300 кг қабандар үшін сәйкес 34 лизин және 45 г метионин керек. Азық мөлшерін реттеу азықты таңдау әдісі, препараттарды қосу есебінен жүргізіледі.
Қабан етін өндірудің қазргі технологиясы өндіріс цехтарынан тұратын конвейердің болуын қажет етеді. Атап айтқандда, онда мына цехтар қарастырылуы керек: торайлау (онда мегежіндер торайлап, торайлары 35-65 күнге дейін өсіріледі); енесінен ажыртылған торайлар цехы ( бұл цехқа торайлау цехынан ауыстырылып, 4 айлығына дейін өсіріледі ); бұдан кейін жас шошқалар өсіру немесе бордақылау цехына жіберіледі. Мегежіндер торайларын ажыратқаннан кейін бойдақ мегежіндер цехына, ал ұрықтатанғаннан кейін буаз мегежіндер цехына ауыстырлады (одан қайтадан торайлау цехына оралады ).
Қабан етін өндіру технологиясына өсірудің 1,2 және 3 фазалы әдістері қолданылады.
-бір фазалы әдісте торайларды олар торайланған стноктарда өсірп , бордақылайды.
- екі фазалы әдісте торайларды торайлау цехынан , енесінен ажратылған торайлар цехына ауыстырып , сол жерде бордақылайды;
- үш фазалы әдісте торайларды үш жерден өткізеді : торайлау, өсіру және бордақылау.
Барлық әдістерде мегежіндерді торайларынан айырған соң ұрықтандыру цехына ауыстырады.[7]
Қабан шаруашылықтарында оларды ұстаудың екі түрі қолданылады: серуенге шығаарып және серуенге шығармай . Серуендетіп бағудың өзі 2 түрлі варианттарға бөлінеді: уақытылы серуендету және өз еркімен серуендету.
Уақытылы серуендету жүйесінде қабанды жекеленген немесе топтық станоктарда ұстап, уақытылы серуендету алаңдарына шығарып тұрады. Жекеленген станоктарда қабандарды, мегежіндерді және туған мегежіндерді торайларымен бірге ұсттайды. Топтық станоктарда қысыр мегежіндер , буаздығы оптық станоктарда қысыр мегежіндер , буаздығы оптық станоктарда қысыр мегежіндер , буаздығы 3 айға дейінгі ұрғашы қабандар, енесінен ажратылған торайлар, асырауға арналаған қабандар мен мегежіндер ұсталады. Серуендеу уақытында станокты ашып , қабандарды серунендеу алаңына шығарады. Өз еркімен серуен ету жүйесінде қабандар (бойдақ мегежіндер, буаздығы 3 айға дейінгі мегежіндер, енесінен ажырған торайлар, аырауға қалдырылған төл, бордақы бастар ) толық станоктарда ұсталып серуенге өз еркімен кіріп - шығып тұрады. Ол үшін қораның ұзын қабарғасынан шығатын тесік жасайды. Қабандардың станоктарда , мал өтетін жерлерде , азықтандыратын жерде немесе ссеруендеу алаңдарында азықтандырады. Қабандарды өсірудің серуендік әдісінде оларды әркелкі орналастырады. Павильонды құрылыстарда оларды станоктарда ( топтық немесе жеке ) , еденде көпярусты торлы батареяларда немесе тұрақты құрастырылған контейнерлерде; көпесікті ғимараттарда -едендегі станоктарда, торлы батареяларда және жылымалы контейнерлерде ұсталады.[7]
Серуендеу алаңының көлемі қабанның басына байланысты . Серуендеу алңының мөлшері әрбір басқа есептегенде : ұрықтандырғыш қабандарға- 10 м 2 , мегежіндерге 5-10 м 2 , ажыратылған торайларға- 0,8 м 2, мал басын толықтыруға арналған торайларға 1,5 м2.
Серуендеу алаңдарын бетонмен жауып, қоршайды. Оңтүстік аймақтарда серуендеу жағдайында ұстау бүкіл жыл бойына, ал қалған аймақтарда жылы мезгілде қолданады. Қыс мезгілінде шошқаларды серуенге күн жылы болғанда шығарып отырады.
Серуендеу жүйесі қабандардың денсаулығы мен өнімділігіне оң әсер етеді. Бұл кезде оған моцион, күн радиациясы және басқа факторлар әсер етеді.
Серуенсіз жүйені бордақылайтын малдарға қолданады. Оларды топтық станоктарда 15-30 бастан ұстайды. Ірі өндірістерде серуенсіз жүйені барлық жастағы малдарға қолданады.
Негізінен жекеше шаруашылықтар мен жеке үйлерде қабандарды ұстаудың серуенсіз жүйесі қолданылады, қабандар жыл бойы станокта ұсталынады. Бұндай жүйе өндірістің интенсивті типіне негізделген (мегенжіндер жылына 2,2-2,3 рет торайлайды, торайлар 7-7,5 айында өткізіледі ), жжануарларға техникалық құралдардың көмегімен олардың дұрыс дамуына қажетті физиологиялық талаптарын қанағаттандыратын орта жасалады. Сонымен өндірстің концентрациясы мен ғылыми- техникалық прогрестің дамуы шошқаларды ұстаудың серуенсіз жүйесін болашақта кеңінен таралуына мүмкіндік туғызады.
Серуенсіз жүйеде қабандарды төсеніште немесе көпярусты торлы батареяларда немесе жылжымалы алаңдарда ұстайды. [8]

3-кесте.Қабандарды өсіретін станоктардың көлемі:

Көрсеткіштер
СОСФ- 35
ОСМ-60
ОСМ-120
Станоктардың габариттері

Мөлшері,м :

Ұзындығы
2,1
3,1
3
Ені
1,75
205
255
Биіктігі
1,2
1,1
1,08
Станоктың ауданы
3,68
6,35
7,65

2-3 суреттер. серуендегі ұрғашы және еркек қабандар

2.2 Қабанды күтіп- бағу технолагиясын, күтуді, пайдалануды санитариялық - гигиеналық бағалау (микроклимат параметрларін, желдетуді, жылу балансын, жарықтандыруды, төсеніш материалдарын есепптеу )
Қабан еті мен майы тағамдық құнарлылығы мен дәмдік қаситтерімен ерекшеленеді. Мәселен ,1 кг қабан етінде 2500 ккал, ал сиыр етінде -1500 ккал энергия бар. Қабанның тұтас етінде орташа алғанда 52 пайыз бұлшық ет , 38 пайыз май және 10 пайыз сүйек ұлпалары бар. Ет өнеркәсібінің ғылыми - зерттеу институтының және басқа да ғылыми- зертеу мекемелерінің зерттеулеріне қарағанда қабан еті бағалы белоктарға , барлық аминқышқылдарына, минералдық заттар мен В тобының витаминдеріне бай.
Қабан - өсімтал мал. Қабандарға арналған қоралар максимальды сыйымдылығы 100 бастан көп емес есебінде салынса, әдетте қолдан ұрықтанддыру пунктімен бірге тұрғызылады. Бұл ғимараттарда келесі бөлмелер қарастырылады : станоктар тұрған бөлме, төсеніш пен құрал - сайманға арналған бөлме , қызметкерлерге арналған бөлме. Әрбір жеке тұрған қабан қорасында дәретхана мен қол жуатын жер қарастырылуы қажет. Сонымен қатар шаруашылықта қабан басы көп болған жағдайда енесінен ажыраған торайларды және өсіруге арналған шошқаларды ұстауға арналған қора- жайлар болады. Оларда малды топтап ұстауға арналған 2 немесе 4 қатарлы орналасқан станоктарда (әрқайсысының сиымдылығы 25-30 бас ) ұстайды.
Қабандарды өз еркімен серуендетіп ұстауға арналған қораларды климатты жұмсақ аймақтарда салады. Олардың күн шуақ ұзына бойы жағынан серуендету алаңы орналастырылып, қораның қабырғасымен шошқалар өздері кіріп- шығып жүретін тесіктер қалдырады. Тесіктердің саны мен көлемі қабанның жасына байланысты болады. Бір осындай тесікке келетін қабан саны енесінен ажыратылған және өсіруге арналған жас торайлар үшін -30 бас ; ересек қабандар үшін -20 бас; бордақыдағы қабандар үшін -30-50 бас. Шығу тегінің көлемі (ұзындығы және биіктігі ) : енесінен ажыратылған торайларға 0,3х0,4 м; өсіруге арналған және бордақыдағы жас торайларға -0,5х0,8 м; ересек қабандарға - 0,6х0,9 м. Шығу тесігін жасағанда оның асты босағасыз еденнің бетімен бірдей етіп жасайды және табалдырық орналастырады. Шығу орнын теңсемелі топсасы бар есіктермен қамтамасыз етеді.[8]
Станоктың көлемімен бірге шошқаны азықтандыру жабдықтаының әр басқа арналған ұзындығының да үлкен маңызы бар, әсіресе жануарларды топтап ұстаған кезде. Азықтандыру орны жетпесе қабандар арасында талас туып, күштісі әлсізін науадан ығыстырады.
Станоктардың еденін негізінде құрама етіп жасайды: қилаңғыш торлы, ал дем алатын орынды тегіс.
Қабандар тәуліктің көп уақытын жатып өткізетінін ескеріп (шамамен 20 сағаттай ), әр уақтына еденді жылы ұстайды, әсірсе оларды төсенішсіз ұстағанда ( ол үшін еденді жылы етіп жасайды немесе арнайы жылыту көздерін пайдаланады).
Қабандардың серуендеу алаңының көлемі шамамен әр басқа 8-10 м болу керек.
Ұрықтандырғыш қабандар жеке станоктарда ұсталады, оның ауданы 7м2 , ( тереңдігі 2,5- 2,8 м, қоршау биіктігі 1,4 м ) .Тексерілетін және күйіттеуші қабандар топпен, әр станокта 5 бастан орналастырылады. Топтық станоктың әрбір басқа арналған ауданы 2 м2 ( терңдігі 3,5 м, қоршау биіктігі 1 м ) . Қабандарды азықтандыру үшін топтық немесе жеке станоктарда азықтандыратын және суаратын ыдыстары болады.
Құрғақ азыққа арналған ыдыстың ені 50 см, бтиіктігі 20 см, бір басқа арналған азықтану орнының мөлшері 45 см.
Бір басқа қолданылатын су мөлшері тәулігіне 25 л : соның ішінде малды суаруға -10 л, ыдысты жуып , орнын тазалауға - 7,5 л, қалған су азықты дайындауға және құрал- саймандарды жууға қолданылады. Ересек жануарларға арналған су температурасы жылдың суық мезгіліне 10-16 ºС болуы керек, жылы маусымда реттелінбейді.
Қабандарды пайдалану тәртібін оның жасына, қоңдылығына , түріне және өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып бекітеді. Асыл тұқымдық шаруашылықтарда жас қабандарды шағылысуға 11-12 пайызға (тірі салмағы 160-180 кг ), ал тауарлы шаруашылықтарда - 11 айында (тірі салмағы 130- 150 кг ) жібереді. Қабандарды ерте пайдалану олардың өсім- таллдығын төмендетіп, ұрық алу азаяды.
Ірі шаруашыллықтарда қабандарды интенсивті пайдалану 2,5-3 жылға дейін созылады. Интенсивті режимде пайдалану кезінде 12-18 айлық қабандарға айына 7-12 рет ұрықтандыруға рұқсат етіледі. Ал шектеулі түрде пайдаланғанда -6 рет, 18-24 айлығында сәйкесінше 9-16 және 8 ; 24-36 айлығында -11-12 және 10 ; 3 жастан жоғары - 13-24 және 12. Қолдан ұрықтандыру кезінде қабандарды пайдалану интенсивтілігі артады. Табиғи шағылысу кезінде бір қабан 40 аналыққа дейін ұрықтандырса , ал қолдан ұрықтандырғанда оның қабілеті 400 басқа жетеді.[7]
Ұрықтандыру үшін пайдаланатын қабандарды жұқпалы аурулары жоқ шаруашылықтардан алады ( туберкулезден, бруцеллезден, лептеспироздан міндетті түрде таза болу керек ).

2.3Ветеринариялық- санитариялық нысандарға қойылатын зоогигиеналық талартар (қи сақтағыш, өлексені утильдейтін орын және т.б ) және олардың беріктілігін сақтайтын шараларды белгілеу
Қи төсеніштердің құрылыстары
Қиды мезгілінде жинаудың және оны қи тәккіште дұрыс сақтаудың малдың денсаулығын сақтау үшін аса зор маңықы бар. Мұнымен қатар, қиды дұрыс сақтағанда оның тыңайтқыштық қасиеті сақталады, бқл егін шығымдығын арттыруға көмекші болады.
Қиды дұрыс сақтағанда жұқпалы және глисті аурулардың тарау мүмкіншіліктері азаяды.
Қи төккішті жасағанда зоогигиеналық мынадай талаптарды дұрыс орындау қажет:
Қи төккіш жасар алдында ең алдымен алаңды тегістеп, бетіне қалыңдығын 20-30сантиметр етіп балшық төсейді, оның үстінен бірқабат тас қалайды. Алаңның айналасынан ор қазылады.
Күрделі шаруашылықта қи төккіш тереңдетіліп жасалынады. Сұйық көң алу үшін бұл қи төккіштің түбін бір жағына қарай еңкіштеу жасайды. Еңкштіктің мөлшері әрбір метрге 5см болады. Еңкіштелген жақтан сұйық көң қабылдағыш құдық қазылады. Бұған құйылған сұйық көңді насоспен шығарыпжәне мал қораларының жанында жасалған сұйық көң қабылдаыштағы қи сұйығыш қи төккіштегі көңге қайта-қайта шашып тұрады.
Жұқпалы аурумен ауырған малдардың қиын бөлек ұүйіп өздігінен қыздыру арқылы зарарсыздандыруға болады. Бұл үшін қи төккіш жанындағы участокке бір қабат зарарсыз қи, сабан, шымтезек немесе ағаш жапырақтары, қалыңдығы 25сантиметр болып төселеді. Мұндай төсеніш зарарланған қиды жерге тигізбеуге, оның өздігінен қызуын жақсартуға керек болады. Төсеніш үстіне ауру малдардың қиын қопсытып, жоғары жағын шошайтыңқырап, биіктігін 1,25метр етіп үйеді. Егер үйілген қи кепсе қидың әрбір текше метріне кемінде екі жарым шелек су құйып ылғалдайды. Осы қиды үстіне және жан-жағына сабан,шымтезек немесе зарарланбаған қидан қалыңдығын 10см етіп жабады, мұнан кейін оның үстіне осыншалық мөлшердегі қалыңдықта топырақ құйылады.
Осылайша үйілген қидағы қызудың көтерілуі жұқпалы аурулардың қоздырғыштарының көпшілігін жояды. [9]

Қабандарды бөлектеп ұстайтын болғандықтан қораларда малдың жасын , физиологиялық жағдайын және өнімділігін ескере отырып қалапты микроклимат параметрлерін сақтауды талап етеді.
Қабан қораларының микроклиматын оптимальды ету оларды аурулардан сақтаудың негізгі жолы болып табылады.
Қоршаған ортаның температурасының құбылмалы болуы қабандардың денсаулығын және өнімділігін төмендетіп , азықтың шығындалуын көбейтіп оларды ауруға шалдықтырады.
Ауа ылғалдылығының 75-95 пайызға дейін өзгеруі шошқалардың арасындағы өлім- жітімді көбейтеді. Жоғары ылғалдылық және төменгі температура шошқаларға суық тиюдің негізгі себебі болады. Бұл жағдай шошқалардың зардапты ауруларға деген резистенттілігін төмендетеді. Ауа ылғалдылығы шошқаларды сұық азықпен азықтандырғанда және қиды , суды пайдаланып тазалағанда ұлғаяды.
Қабандардың стресс жағдайы қора ауасында зиянды газдардың , шаңның және микроорганизмдердің концентрациясы ұлғайғанда пайда болады. Егер қабан қораларында аммиак концентрациясы (33-36 мг м3 ) жоғары болатын болса , бордақыдағы қабанның орташа тәуліктік салмағының өсуі 7,7-10,2 пайызға дейін төмендейді.
Оптимальды жарықтылық зат алмасудың және эндокринді бездердің функциясының қызметін жақсартады. Организм резистенттілігін , жыныстық белсенділікті және төлділікті арттырады.
Халықты етпен қамтамаыз етдеу мәселесін шешу барысында мал шаруашылығының тез жетілетін саласы ретінде шошқа өсіруді дамытудың маңызы зор.
Әрбір ұрықтандырушы қабанның ветеринариялық төл құжаты болуы керек. Оған барлық зерттеулердің нәтижелері және профилактикалық мақсатта жүргізілген жұмыстар жазылады.[10]

4-5 суреттер. Қабандарға арналған қора жайлар

2.4 Қабандарды азықтандыру және қабан азғына қойылатын санитариялық- гигиеналық талаптар (азық қоймасын есептеп шығару, мал азығын санитариялық тұрғыдан бағалау)және азықтың сапсын сақтайтын шараларды белгілеу
Күнделікті активті моцион ( ұзақтығы 1,5- 2 сағат, қашақтығы 2-3 км ), қабандарды май басудан сақтап, жыныстық белсенділікті және шүйе сапасын жоғарылатады.
Жан- жақты азықтандыру шәует сапасын арттырады. Қабандардың азықтық және биологиялық активті заттарға мұқттаждығын тірідей салмағы мен жыныстық жүктемесіне байланысты болады. Ересек қабанның 100 кг тірідей салмағына 1,5 азықтық бірлік ; жас қабандарға ( 2 жасқа дейін ) -2 азықтық бірлік қажет . 1 азықтық бірлікке : қорытылатын протеин ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.