Күн жүйесi туралы

Пән: Астрономия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

1. Күн жұйесi туралы мәлiметтер

2. Күн жұйесiнiң даму сатылары

3. Күн жұйесiнiң құрамы және масштабтары

4. Күн жұйесi денелерiнiң табиғаты және олардың қозғалыс

заңдары

5. Күн жұйесiнiң кiшi денелерi

6. Күн активтiлiгi

7. Күн радиациясы

8. Күн - бiздiң жұлдызымы

9. Іазiргi заманғы Космогония және Күн жұйесiнiң эволюциясы

10. Галактикалар

11. Күн жұйесiнiң планеталары

Пайдаланылған әдебиет

Кiрiспе

Іазiргi ғылыми тұжырымдарға сұйенсек әлем кеңiстiгi шексiз, яғни мәңгiлiк және ұнемi өзгермелi. Ешқашан оның басталуы да аяқталуы да болмайды.

Күн бөлiп шығаратын энергияның негiзгi көзi сутек атомдарының гелийге ауысқандағы ядролық реакциялары. Оның беткi бөлiгiндегi температура 6000, ал орталығында 16 млн градус.

Күннiң сыртқы бiз көзiмiзбен көре алатын қабаты - Күн атмосферасы. Ол Фотосфера, хромосфера және Күннiң сәулелi жиегi деп бөлiнедi.

Фотосфера- Күннiң көзге көрiнетiн беткi қабаты. Іалыңдығы 100-

300 км тҰнық емес газ қабаты, тығыздығы биiктеген сайын төмендейдi. Осы бағытта оның температурасы 6 000° - ан Күн атмосферасындағы ең төмен температура 4500°-қа дейiн азаяды. Фотосфера қабатындағы сәулелену ұнемi тепе - теңдiкте болады: қанша энергияны шашыратса сонша энергия Күннiң магниттiк өрiсiнiң артуына фотосферада әртұрлi формадағы тамшық тәрiздi факелдер

( шырақтар ) пайда болады.

Хромосфера- 15-20 мың километрге созылған газды қабат. Осы

қабатта хромосфералық жарқылдар пайда болады. Аз уақытқа созылса да, осының салдарынан Жердiң магниттiк өрiсi мен атмосфераға әсер ететiн ультракұлгiн сәуленiң мөлшерi артады. Іатты қызып жарқылдайтын бұлттар - хромосфералық жарқылдау - протуберанц деп аталады.

Күннiң сәулелi жиегi ( корона ) -секундына ұнемi 300-400 км жылдамдықпен плазманың ( жартылай немесе толығымен ионданған газ ) ағуы орын алған. Плазманың планетааралық кеңiстiкке таралуын Күн желi деймiз. Ол протондар мен электрондар ағыны Күннен әлем кеңiстiгiне электр зарядталған және нейтралды бөлшектерден басқа электромагниттiк толқындар тарайды: гамма сәулесi, рентген, ультракұлгiн, инфрақызыл және радиотолқындар.

Күн спектрiнiң ульракұлгiн және рентген бөлiктер Күннiң активтiлiгiне байланысы өзгерiп отырады. Күн активтiлiгiнiң өзгеру Күн атмосферасындағы дақтарға, шырақтарға, протуберанцтарға байланысты. ХlХ ғасырдың ортасында швейцария астрономы Р. Вольф Күн активтiлiгнiң андық көрсеткiшiн Күн дағының қанша екенiн және кез-келген топтың құылысын бiлу ұшiн пайдаланады.

W - 10 g + f

Мұндағы g- Күн дағы тобының саны; f - жалпы дақтың сандық шамаы; Күн дағын эксперименталды бақылау нәтижесiнде жинаған мәлiметтерге сұйене отырып Вольф Күн активтiлiгiнiң 11 жылық циклiн анықтайды. Шындығында, Күн активтiлiгiнiң ең жоғарғы көрсеткiшiнiң -9-14 жылға сәйкес. Күн активтiлiгiнiң 11 жылдығымен сәйкес. Күн активтiлiгiнiң 11 жылдық циклiмен қатар 5 жылдық, 22 жылдық ( магниттiк ) және 80-90 жылдық ( ғасырлық ) циклдерi де ажыратады.

Күн активтiлiгiнiң цикiлдiк өзгарiсiнiң себебi әлә де толығымен шешiмiн таппады. Дегенмен оны Күннiң магниттiк өрiсiмен байланысы деп есептейдi. Жер бетiндегi көптеген физикалық химиялық процестер тiкелей космос кеңiстiгiндегi, әсiресе Күннiң активтiлiгi мен ионосфераына, тропосферасындағы ауа циркуляциясына, биосферанаң - жалпы алғанда географиялық қабықшаның дамуы мен өзгеруiне әсер ететiнi анық.

Күнен ұздiксiз шығатын квази бейтарап плазма ағыны. Күн желi плазма аралық ортада плазма ағынының бар екендiгi ғарыштық зерттеулерден де бұрын, көптеген бақылаулар нәтижесiде алынған фактiлер негiзнде байқалады.

Күнен тысқары бағытталған газ құйрықты кометалар ғарыштық сәуле вариациялары, зодиактiк жарық поляризациясы, т. б. жатады.

Күнен оны айнала қозғалатын тоғыз планета бар. Олар Меркурий, Шолпан, Жер, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, және Плутон планета серiктерi нен, мыңдаған кiшi плпнталардан кометадан және толып жатқан метеориттерден құралған ғарыштық денелер жұйесi.

Күннен ең алыс планетаға дейiн ара қашықтық шамамен 40 а. б немесе 6 млрд. км бұл шама ең жақын жұлдызға дейiн қашықтықпен салыстырғанда өте аз. Күн активтiлiгi Күн бетiнде тұрақсыз құбылыстардың жиынтығы: Күн дақтары, оталу жалын шудалары, талшықтар мен протуберанцтер, тәждi Ұйытқу орындары, т. б. Бұл құбылыстар бiр-бiрiмен өзара тығыз байланысты, әдетте олар Күннiң кейбiр облыстарында Күн активтiлiгiнiң центрi деп атады. Күн активтiлiгi сипаттау ұшiн бiрқатар индекстер енгiзiлген.

Күннiң сәуле шығаруының Күн электромагниттiк және корпускалдық сәуле шығару. Электромагниттiк радиатция толқындар тұрiнде 3 км/с жылдамдықпен тарап жер атмосферасына енедi.

Жер бетiне дейiн тура және шашыранды радиатция тұiнде жетедi. Корпускалдық радиатция негiзiнен 300-1500 км/с жылдамдықпен қозғалатын әрi тұгелiмен жер магнитосферасына тұтылып қалатын протондардан тұрады. Жер бетiнде атмосфера болып жатқан экзогендiк процестер ұшiн бiрден -бiр энергия көзi болып табылады. Жер әр минут сайын Күннен 2, 4 10 кал сәлелiк энергия алады.

Кометалар да аспан денелерi, созыңқы эллипс бойымен қозғалады. Массасы астеридтардан да аз ең iрiсiнiң массасы жер масасынан млрд есе кем. Кометалардың басы және құйрығы анық байқалады. Осындай жiктелу кометалар басқа iр планеталардың тартылыс кұшi әсерiнен орбитасын өзгетiп Күнге жақындағанда ғана байқалады. Осындай жiктелу кометалар басқа iрi планталардың тартылыс кұшiне байланысты орбитасын өзгертiп орьитасына жақындайды. Планетааралық кеңiстiкте метеорлар да көп. Орбита бойымен қозғалғанда Жер өз жолындағы заттарды қосып ала кетедi. Жер атмрсферасына тұскен заттар қызып, жанып кетедi. Бiз тұнде ашық аспанда құлаған жұлдыздарды байқаймыз.

Әлемнiң аса ұсақ атомiшiлiк бөлшектерiнен бастап, аса зәулiм галактикалық құылымдар жиынтығына дейiн барлығына структуралық байланыс тән.

Әлемнiң қазiргi құрлысы космос эволюциясының барысында қалыптасты. Алғашқы галактикадан басқа галактикалар, алғашқ жұлдыздардан қазiргi жұлдыздар, алғашқы планеталық шаң-тозаңдар бобынан планеталар, оның iшiнде жер тұзiлдi. Қазiргi ғылымның мәлiметтерiне қарағнда, алактика дегенiмiз көптеген жұлдыздар тұманданған денелердiң шоғырланған құрылымынан тұратын аса ұлкен система екен. Формасы жағынан галактикалар шартты тұрде ұш типке Эллипс, спираль тәрiздес және дұрыс емес галактикаларға бөлiнедi екен.

Бiздiң галактикаға ең жақын қшықтықта ( оған дейiн жарық 2 млн жыл жұредi ) Андромед тұмандығы бар. Оның бұлайша аталу себебi 1917 жылы Андромед жұлдызар тобына алғашқы бiздiң галактикдан обьект ашылған болатын оның басқа галактикаға жататындығы 1923 жылы дәлелдендi. Оны американдық астроном Э. Хаббл спекторлық анализ жолымен дәлелдедi. Кейiнен басқа да бөтен галактикалық жұлдыздар ашылды. Ал 1963 жылы квазарлар деп аталатын жұлдыздар радиокөзi ашылды.

Күн жұйесi туралы мәлiметтер

Күннен, оны айнала қозғалған 9 ұлкен планетадан Меркурий, Шолпан, Жер, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, және Плутон. Планета серiктернен, он мыңдаған кiшi планеталардан ( астероидтардан ) және толып жатқан метеориттiк денелерден құралған аспан денелерiнiң жұйесi. Күн жұйесi планеталарының қтарына бiздiң Жер де жатады. Күн Күн жұйесiндегi орталық дене болып саналады. Күн массасы Күн жұйесiндегi барлық денелердiң жалпы массасынан, шамамен 750 есе артық. Күн массасы Күн жұйесi массасыны 99, 966 %-iн, Сатурн массасы 0, 029 % -iн, ал қалған денелердiң массасы 0, 010 %-iн қҰрайды.

Галактиканың жұлдыздық жұйесiн құрайтын жұлдыздардың бiрi, ол Күн жұйесiң барлық денелермен қоса галактиканың айналуына қатысады. Күннiң тарту кұшi өзiн айналатын барлық Күн жұйесiнiң денелерiнiң қозғалысын анықтайтын әрi ыдыратпай ұстап тұратын баты кұш планеталардың тарту кұшi болады.

Ежелден 5 ұлкен планета - Меркурий, Шолпан, Марс, Юпитер және Сатурн белгiлi болған. Н. Коперник 1543 ж. Жердiң де планета екендiгiн және оның К-i айналатындығын анықтаған. И. Кеплер планеталардың қозғалу заңдылығын ( 1609 1619 ), И. Ньютон аспан механикасының негiзi болған бұкiл әлемдiк тартылыс заң ын ( 1687 ) ашты. Кейiн Уарды телескоп арқылы бақылады, Жер шарын осы мен планеталардың ұқсастығын дәлелдейтiн жаңалықтар ашты. Осы уақыттан бастап Күн жұйесi денелерiнiң физикалық қасиеттерi зерттеле бастады.

Барлық 9 ұлкен планета ( Меркурий, Шолпан, Жер, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, Плутон ) Күндi айнала дөңгелек дерлiк орбита бойымен, бiр бағытта ( солт. полюстен қараған бақылаушыға сағат тiлiнiң жұрiсiне қарама-қарсы бағытта ) қозды. Олардың обиталарының бiр-бiрiне қатысты көлбеулiгi өте аз ( қ. таблица ) . Орлары дөңгелек болғандықтан, планеталардың бiр-бiрiне жақындауы мұмкiн емес.

Планеталар өз осiнен айналады, Ал Ураннан басқасының айналуы тұзу бағытта, өздерiнiң Күндi айналу бағытында болады. Уран планетасының осi орбита жазықтына 98°көлбей орналасқан, сондықтан оның айналысы сырттай қарағанда керi көi. Планеталардың Күннен қашықтығы белгiлi бiр заңдылыққа бағынған орбиталардың ара қашықтығы белгiлi бiр заңдылыққа бағынған, яғни көршiлес планталар көршiлес орбиталардың ара қашықтығы Күннен алыстаған сайын арта бередi. Планлар жұйесiнiң радиусы бiзге ең жақын жұлдыздың ара қашықтығынан, шамамен 7 000 есе кем, сондықтан жұлдызардың тарту кұшi планеталардың қозғалысына елерлiктей әсер етпейдi. Тек кейбiр кометалар ғана өз орбитасының афелийiнде Күннiң тарту кұшiнен шығып кетiп, жұлдыздың тарту кұшiне ұшырауы мұмкiн.

Барлық кiшi планеталар да ұлкен планеталар қозғалған бағытта қозғалады.

Бiрақ олардың орбиталары едәуiр созылыңқы келедi. Олардың барлығы да Марс пен Юпитер орбиталарының аралығында орналасқан. Алайда кiшi планеталардың кейбiреулерiнiң эксцентриситетi ұлкен болғанықтан, олардың бiрiнiң орбитасы Меркурий орбитасының iшiне енсе (мыс, номерi 1566 Икар ), екiншiсiнiң орбитасы Күндi айнала қозғалады. Сондықтан бiз планеталардың барлығын байқай кiшiснiң мөлшерiн анықтау мұмкiн емес. Кейбiр кiшi планеталар Күндi керi бағытта айналады.

Кометалардың көпшiлiгi параболаға жақын өте созылыңқы орбита бойынша жылжи қозғалады. Кейбiр комета орбиталарының афелийiнде қшықтығы 5 -100 000 астрономиялық бiрлiкке, ал айналу периоды миллиондаған жылға жетедi. Мұндай комета обиталарының эклиптика жазықтығына көлбеулiгi алуан тұрлi, олар Күндi айнала тура және керi бағытта да қорзғалады. Кейбiр кометалардың орбитасы созылыңқы келедi ( ұлкен осi ондаған, тiптi жұздеген астрон бiрлiкке тең ), олар п е р и о т т ы к о м е т а л а р деп аталады. Бұлардың көп шiлiгi Күндi тура бағыта айналады. Ал қысқа периодты кометалардың ( бұлардың афелийi Юпитер орбитасының маңайында жатады ) барлығы да тура бағытта қозғалады. Кометалардың көпшiлiгi Күнге өздерi көрiнерлiктей қашықта жақындай алады. Алайда Күнге жақындаған кометадағы физикалық процестер оны ыдыратуға әкеп соқтырады. Сондықтан периодты, әсiресе қысқа периодты кометалар ұзақ өмiр сұрмейдi.

Күн жұйесiнiң шеңберiнде өте көп мөлшерде ұсақ метеорлық денелер бар. Олардың бiр бөлiгi метеор ағынын құрайды. Бұл ағын комета орбитасына ұқсас орбита бойымен қозғалады, әрi оның комета ядросының ыдырауын ан пайда болуы мұмкiн. Ал Жерге метеориттер тұрiнде тұсетiн метеорлық дене лердiң қалған iрi бөлiктерi кометалар мен емес, астероидтармен байланысты пайда болуы ықтимал. Күн жарығының қысымы Ұсақ метеорлық денелердiң қозғалысына әсер етiп, олардың спираль тәрiздi орбита бойымен қозғалып, Күн бетiне тұсуiне мәжбұр етедi.

Ұлкен планеталардың көбiсiнiң серiктерi бар. Планеталар Күндi қандай бағытта айналса, серiктерi де планеталарды сол бағытта айналады. Осындай серiктердiң орбитасы, әдетте дөңгелек дерлiктей және олар планета экваторын ың жазықтығының маңында жатады. Меркурий Шолпан және Плутонда серiк жоқ. Сатурнның маңында серiктерден басқа, толып жатқан Ұсақ метеорлық денелерден құралған сақина айналып жұредi. Іазiргi белгiлi 31 планета серiк-терiнiң көпшiлiгi тура бағытта, ал 10 серiк планетаның орбиталық қозғалысына қарама-қарасы бағытта айналады. Iрi серiктердiң мөлшерi Меркурий планетасының мөлшерiней, ең ұсақтарының диаметiрiнiң бiрнеше км-дей. Юпитердiң 5 серiгi, Сатурнның 7 серiгi, Уранның 4 серiгi планета жұйесiне ұқсас жұйе құайды. Осы топтардың әрқайсысының орбиталарындағы жазықтығы шамамен дәл келедi.

Кез-келген айналым жұйе сияқты, Күн жұйесiнiң де қоғалыс мөлшерiнiң моментi блады. Оның негiзгi бөлiгi планеталардың Күндi айнала, орбита бойымен қозғалуынан туады. Ал оның 90 %-ке жуығы Юпитер мен Сатурнның ұлесiне тиедi. Планеталардың осьтiк айналуынан, планета серiктерiнiң, астероидтардың және кометалардың қозғалысынан туған қозғалыс мөлшерiнiң моментi өте аз болады. Күн өз осiнен өте жай айналады. Сондықтан массасының ұлкен болуына қарамастан, ол Күн жұйесiнiң жалпы қозғалыс мөлшерi моменттiң тек 2% -iн ғана бередi. Орталық дененiң айналу периоды оны айналатын серiктердiң айналу периодынан аз болған жағдайда, соңғысының қосымша әсерi орталық дененiң айналуын бәсеңдетiп, оның қозғалыс мөлшерiнiң моментi арта-ды. Алайда сов. Астрономы Н. Н. Прийскийдiң есептеуiне қарағанда

(1945 ) планеталардың Күнге тигiзетiн қосымша әсерiнiң аздығы сонша, ол Күн жұйесiнiң қозғалыс мөлшерi моментiнiң таралуына елерлiктей әсер етпейдi. Планета лардағы қозғалыс мөлшерiнiң моментi өздерi жаралған заттан ауысуы ықти-мал. Күн мен планеталар арасындағы қозғалыс мөлшерiнiң таралуы маңызды космогониялық ( Күн жұйесiнiң қалыптасу даму процесiе байланысты ) сипатта-ма болып есептеледi.

К ұ н ж ұ й е с i н д е г i д е н е л е р д i ң ф и з к а л ы қ т а б и

ғ а т ы. Күн жұйесiнiң орталық денесi Күн - жұлдыз, яғни қызған газды шар. Ол өзiнiң қойнауынан ұздiксiз энергия бөлiп шығарады. Күн бетiнiң кұштi сәуле таратуын қарамастан ол өзiнiң жоғарғы температурасын сақтап қалады. Күн жұйесiнiң басқа денелерi - салқын денелер. Олардың бетiнiң темперетурасы Күн сәулесiнiң қыздыруына байланысты анықталады. Планеталар олардың iрi серiктерiнiң қйнау қызған кұйде болады. Бiрақ планеталардың сыртқы қабаттарының жылу өткiзгiштiгi өте аз болғандықтан, iшкi жылу сыртқа тым баяу таралады да, планета батiнiң температурасына елерлiктей әсер етпейдi.

Планеталар массасына, хим. құрамына, айналу жылдамдығына, серiктерi нiң санына қарай екi тпқа бөлiнедi. Күн жұйесiнiң төрт планетасы ( Жер тобындағы планеталар - Меркурий, Шолпан, Жер, Марс ) онша ұлкен емес, ол ар негiзiнен жеңiл заттардан құралған. Бес сыртқы планета (алып планеталар - Юпитер, Сатурн, Уран, Нептур, Плутон, ) әлдеқайда көлемдiрек, олар негiзiнен жеңiл заттардан құралған. Ішкi қойнауынағы зор қысымға қарамастан, сыртқы планеталардың орташа тығыздығы тым өте аз болады. Осы заманғы көзқарас бойынша Шолпан, Жер, Марс, сондай ақ Айдың хим. құрамы негiзiнен бiр-дей. Ал олардың iшкi қойнауындағы қысымның әртұрлi болуына байланыс-ты тығыздығы да әр тұрлi болады. Меркурий өте тығыз заттан құралған.

Алып планеталардың көпшiлiгiнiң массасы сутектен және оның көмiртекпен ( мыс, CH 4 ), азотпен ( мыс, NH3 ) қосылысынан тұзiлген, ал қалған бөлiгiнiң массасы - тасты заттар . Зерттелулерге қарағанда Юпитер-дiң 4 iрi серiгiнiң I және I I серiгi тасты денелерден, ал I I I және IV серiгiнiң жартысы жеңiл заттан тұзiлген. Сатурнның серiгi -Титанның химиялық құрамы Юпитердiң III және IV серiктерiнiңкiне ұқсас. Планеталардың екi тобының арасында орналасқан кiшi планеталардың химиялық құрамы Жер типтес планеталардың хим. құрамына жақын. Бiршама тар аймақта қозғалалатын кшi планеталар бiр-бiрiмен соқтығысып өте мйда сынықтарға ыдырайды. Осындай майда сынықтар, метеорлық денелерең соққысынан бөлiнедi. Күн жұйесiндегi метеорлық заттың қоры ұнемi толықтырылып отырады. Ал өте майда тозаңдар электрндармен қосылғанда, зодиактiк жарық құбылысы бай-қалады. Жерге тұскен метеориттердi зерттеу нәтижесiне қарағанда, олардың 90% -i тастан тұзiлетiндiгi анықталған. Бұл жайт метеориттер мен Жердiң алғашқы бiр ортақ заттан жаралғандығын дәлелдейдi. Сонымен қатар метеорлық денелер комета ядросының ыдырауы нәтижесiнде тұзiлдi. Ф. А. Бредихин т. б. Метеор ағыны мен ұлкен кометалардың арасындағы байланысты зерттеген. Сонымен Күн жұйесiндегi метеорлық денелердiң қоры кiшi планеталардың кiшi планеталардың бөлшектенуi мен кометалардың ыдырауынан толығады екен.

Күн жұйесiнiң шығу тегiн анықтау оның құрылысының заңдылығын Зерттеуге негiзделген. Денелер өзара тартылыс әсерiнен қозғалғанда, олардың орбитасының кеңiстiкте орналасу әртұрлi болуы мұмкiн. Барлық планеталардың дөңгелек орбитаға жақын әрi бiр жазықтықта жатқан орбита бойынша қозғалуы, олардың жаралу тегiнiң бiр екендiгiн көрсетедi. Күн жұйесi мен планеталардың пайда болу мәселесiн зерттеу - космогонияның негiзгi мiндеттерiнiң бiрi.

Күн кұркiреу - найзағай разрядымен қабаттаса жұретiн атмосферадағы дыбыстық құбылыс. Найзағай жұрiп өткен жолдағы қысымның кенет жоғары-лау нәтижесiнде ауда тербелiстер пайда болады. Осы тербелiстердiң таралу процесi ( дыбыс ) бiзге Күн кұркiреуi болып естiледi. Найзағайдың әр тұрлi учаскесiнде пайда болған дыбыс пен оның бұлттардан қайта шағылған бөлiгi бақылаушыға бiр мезгiлде келiп жетпейдi. Сондықтан Күн Кұркреуi шатырла-ған қатты дыбыс тұрiнде естiледi.

Күн қызметi -- көптеген астрон. обсерваторияларда ұйымдастырылған Күндi жұйелi бақылау қызметi. Күн қызыметiнiң негiзгi мiндетi -Күнде болатын құбылыстарды зерттеу. Йоносферадағы ұйытқу, магниттiк дауылдар, полярлық жарқыл т. б. геофиз. Құбылыстар Күн құбылыстарына тығыз байланысты болады. Күн бетiндегi дақтарды, жалындарды, протуберанцтарды т. б. жете зерттеу ұшiн Күндi ұнемi бақылап отыру қажет. Ауа райына байланысты мұндай бақылауларды бiр ғана обсерваторияда жұргiзуге мұмкiндiк бола бермейдi. Сондықтан бұл жұмысқа белгiлi бiр жоспар бойынша көптеген астрон. мекемелер қатыстыылды да, олардың бақылау нәтижелерi Күн қызметiнiң Ұйымдастыру орталығына хабарланып тұрады. Осы бақылаулар нәтижесiнде, халықтар, масштабта Күн активтiлiгiнiң индекiстерi ретiнде қабылданған Күн бетiнiң кұйi туралы бiрыңғай мәлi мет жасалады.

Күн қызыметi туралы жұмыстар 19- ғ-дың 2 - жартысынан бастап, фотогели ограф шығарылған соң ғана жұйелi тұрде жұргiзiле батады. Күндi бақылау программасы, әсiресе спектрогелиограф, спектрогелиоскоп, к о р о н о г р а ф табыл ған соң едәуiр кеңейтiлдi. Олардың жәрдемiмен Күн атмосферасындағы қҰбылыстарды жете және тереңiрек зерттеуге мұмкiндiк туды. Күннiң толық синоптикалық картасы жасалды.

Россияда Күн бетiн жұйелi тұрде фоторафияға тұсiру 1866 ж. Виленск обсерваториясында басталды.

Күн мен тұннiң теңелуi - Күннiң көзi көрiнерлiк жылдық қозғалысында эклиптика бойымен жылжып келе жатқан Күн табағы центрiнiң аспан экваторынан өтетiн көзi. БҰл қҰбылыс жыл сйын 2 рет айталанып отырады, жуы тұрде бiрiншiсi 21 мартқа, екiншiсi 23 сентябрьге сәкес келедi. Бiрiншiсi к ө к т е м г i ( жазғытҰрғы ) теңелу, екiншiсi к ұ з г i теңелу деп аталады. Теңелу кезiнде Күн мен тұннiң Ұзақтығы жуық тұрде 12 сағ болады. ЖазғытҰрғы теңелу кезiнде Күн аспан сфеасының оңт. жартысынан солт. жартысына, ал кұзгi теңелу кез iде слт. жартысынан, ал кұзгi теңелу кезiнде солт. жартысынан оңт. жартысына өтедi. К. м. Т. т. кезiнде Күннен Жерге тұскен жарық пен көлеңкенң шекарасы жер меридианымен беттеседi. Сондықтан Күн сәулесi Жердiң полюстерiне өтедi де, Күн көкжиектiң дәл шығыс нұктесiнен шығып, дәл батыс нұктесiнде батады.

Күн өту - Күн сәулесiнiң тiке тұсуiнен организмде болатын патологиялық

өзгерiс. БҰл жағдай көбiне ыстық Күнге Ұзақ қыздырынудан, Күн көзiнде Ұйық-

таудан т. б. болады. Күн өту салдарынан адамның басы айалады, әлi кетiп қалтырап, көзi бҰлдырайды, жұрек соғуы, тыныс алу жиiлейдi, қҰсады, кйде аяқ-қол тырысып талып қалуы мұмкiн.

Дене температурасы 38 - 39° С-қа дейiн көтерiледi. Күн өту кезiнде ми-

дағы қан айналысы бҰзылады. Ми қан тамырлары кеңейiп, қан шамадан артық жиналғандықтан, ми iсiнедi. Кейде қан тамырлары жарылып миға Ұан қҰйылуы да мұмкiн.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.