Қазақстан Республикасы қылмыстық заңы бойынша кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтарғаны үшін қылмыстық жауаптылық
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Қазақстан Республикасы қылмыстық заңы бойынша кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтарғаны үшін қылмыстық жауаптылық
1.1 Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару түсінігі мен жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2 Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару Қазақстан Республикасы экономикалық қауіпсіздігіне төнген қауіп ретінде және онымен күресу шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2. Қазақстан Республикасы қылмыстық заңы бойынша 214 нормамен жауаптылық бекітілген құрамның қылмыстық.құқықтық мәселелері
2.1 Қылмыс құрамының объектісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
2.2 Қылмыс құрамының объективтік жағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
2.3 Қылмыс құрамының субъектісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
2.4 Қылмыс құрамының субъективтік жағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .45
2.5 Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару құрамын саралаудың қылмыстық.құқықтық кейбір мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... 47
2.6. Қазақстан Республикасы қылмыстық заңы бойынша кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтарғаны үшін қылмыстық жауаптылық ... ... ...53
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...57
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
1. Қазақстан Республикасы қылмыстық заңы бойынша кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтарғаны үшін қылмыстық жауаптылық
1.1 Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару түсінігі мен жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2 Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару Қазақстан Республикасы экономикалық қауіпсіздігіне төнген қауіп ретінде және онымен күресу шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2. Қазақстан Республикасы қылмыстық заңы бойынша 214 нормамен жауаптылық бекітілген құрамның қылмыстық.құқықтық мәселелері
2.1 Қылмыс құрамының объектісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
2.2 Қылмыс құрамының объективтік жағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
2.3 Қылмыс құрамының субъектісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
2.4 Қылмыс құрамының субъективтік жағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .45
2.5 Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару құрамын саралаудың қылмыстық.құқықтық кейбір мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... 47
2.6. Қазақстан Республикасы қылмыстық заңы бойынша кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтарғаны үшін қылмыстық жауаптылық ... ... ...53
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...57
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
Зерттеудің өзектілігі. Еліміздің нарықтық экономикаға өтіп, оны қазіргі таңда қоғамымызда сәтті қалыптастыруына Қазақстан Республикасының экономикасы құрылымының тарихи қалыптасуы себепкер. Дәлірек айтсақ, тарихи тұрғыда қалыптасқан экономика құрылымы мен бар ресурстық потенциалдың шеңберінде экономикамыз сыртқы немесе ішкі нарықтық бағытталу арасында болуы керек.
Ұлттық экономикамыздың жеткілікті ресурстық потенциалы мен ішкі нарығына қарамастан, Қазақстан Республикасында инвестициялардың жеткіліксіздігі мен шикізаттық емес өндірістің құрылымдық дағдарысына байланысты отандық өндірушілердің шикізатты экспорттық бақылауы орын алып отыр. Сондықтан, Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық қызметіндегі ұлттық экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелері аса маңызды рөлге ие болып отыр.
Ұлттық қауіпсіздікті оның ішінде экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің құрамдас бөлігі ретінде кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару (Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексі 209-бабы), шетел валютасындағы қаражатты шетелден қайтармау (Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі 213-бабы), кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару (Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі 214-бабы), айналыстан алынған заттардың немесе айналысы шектелген заттардың контрабандасы (Қазақстан Республикасының 250-бабы), заңсыз жолмен алынған ақша қаражатын немесе өзге мүлікті заңдастыру (Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі 293-бабы) сияқты қылмыс құрамдарымен күрес танылады.
Зерттеудің мақсаты Қазақстан Республикасындағы нарықтық реформалардың негізгі мақсаты –– нарықтық экономиканың жаңа модельдеріне көшу екендігі белгілі, ол экономикалық даму траекториясына шығуды қамтамасыз етуі керек.
Ұлттық экономикамыздың жеткілікті ресурстық потенциалы мен ішкі нарығына қарамастан, Қазақстан Республикасында инвестициялардың жеткіліксіздігі мен шикізаттық емес өндірістің құрылымдық дағдарысына байланысты отандық өндірушілердің шикізатты экспорттық бақылауы орын алып отыр. Сондықтан, Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық қызметіндегі ұлттық экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелері аса маңызды рөлге ие болып отыр.
Ұлттық қауіпсіздікті оның ішінде экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің құрамдас бөлігі ретінде кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару (Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексі 209-бабы), шетел валютасындағы қаражатты шетелден қайтармау (Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі 213-бабы), кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару (Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі 214-бабы), айналыстан алынған заттардың немесе айналысы шектелген заттардың контрабандасы (Қазақстан Республикасының 250-бабы), заңсыз жолмен алынған ақша қаражатын немесе өзге мүлікті заңдастыру (Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі 293-бабы) сияқты қылмыс құрамдарымен күрес танылады.
Зерттеудің мақсаты Қазақстан Республикасындағы нарықтық реформалардың негізгі мақсаты –– нарықтық экономиканың жаңа модельдеріне көшу екендігі белгілі, ол экономикалық даму траекториясына шығуды қамтамасыз етуі керек.
1 Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 ж. 30 тамыз.
2 КППСУ Генеральной Прокуратуры. Сборник статистических данных о преступлениях и результатах деятельности правоохранительных органов и судов в РК за 2005 год. Астана 2006.
3 А.И. Чучаев, С.Ю. Иванова. Таможенные преступления в новом УК РФ. /Государство и право. 1998. №11. С.40-46.
4 Н.А. Лопашенко. Вопросы квалификации преступлении в сфере экономической деятельности . Саратов. 1997., С.16.
5 П. Яни, И. Пастухов. Совокупность контрабанды и уклонения от уплаты таможенных платежей// Российская юстиция. №11/2001. С. 64-66.
6 Сборник постановлений Пленума Верховного Суда РК (1997-1999).
Том 3-й. Алматы: 1999. с.173.
7 Кодекс Республики Казахстан об административных правонарушениях: Учебно практическое пособие. – Алматы: 2005.
8 А.Н.Ағыбаев «ҚР Қылмыстық құқығы» (Ерекше бөлім), оқу құралы. Алматы 1997 ж.
9 Пугачев А. Как бороться с контрабандой //Мысль. - 1999. № 1.
10 Гельфер М.А., Обьект преступления. М., 1960. 19 с.
1 Жүнiсов Б.Ж., ҚР Қылмыстық құқығы (Жалпы бөлiм): Қарағанды:
2000. 47-бет.
2 «Контрабанда үшін қылмыстық жауапкершілік жөніндегі зандарды қолдану тәжірибесі туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы соты Пленумның 1997 жылғы 18 шілдедегі №3 қаулысы, Пленумның 1999 жылғы 30 сәуірдегі №3 қаулысымен енгізілген озгерістерімен.
3 Комментарий к Уголовному кодексу. – Караганда, 1999
4 Сарматова Г.Б. Уголовная ответственность за контрабанду РК. Автореферат дис… канд. юрид. наук. – Алматы, 1997.
5 Алиев Мирбашир Мирахмедоглы. Уголовная ответственность за экономическую контрабанду Республики Казахстан. Автореф. Дисс… канд.юрид.наук. Алматы 1999. с. 19
6 Н.С. Гильмутдинова, В.Д. Ларичев,. Проблемы совершенствования уголовного законодательства за уклонение от уплаты таможенных платежей взимаемых с организации и физического лица. Государство и право. 6/2001. с.42-49.Тураби, 5-2—5, 121 – 129 беттер.
7 Конарбаева Н.М. Кеден төлемдері мен алымдарын төлеу объектісін анықтаудың кейбір мәселелері.
8 Қазақстан Республикасы Кеден кодексі. 05.04.03 жылы қабылданған
№ 401–2.
9 «Контрабанда үшін қылмыстық жауапкершілік жөніндегі зандарды қолдану тәжірибесі туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы соты Пленумның 1997 жылғы 18 шілдедегі №3 қаулысы
20 Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексі. 2004 жылға дейінгі өзгерістер мен толықтыруларымен. Алматы 2004. .
21 Смирнова Н.Н., Уголовное право. Общая часть. СПб.1998.
22 Н.И. Ветров. Уголовное право. Особенная часть. Москва 20007 С.206.
23 Н.Конарбаева. Некоторые вопросы определения объективной стороны таможенных преступлений. Тураби. 2/06, с.59 - 60
24 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1999 жылғы 30 сәуірдегі №1 Қаулысы «Қылмыстық жаза тағайындаған кезде соттарлың заңдылықты сақтау туралы»
25 Байсаков К.Г. Контрабанда как угроза экономической безопасности страны. Научные труды Академии финансовой полиции. Выпуск 3. Колл. авторов. Алматы 2001. с.165-175.
26 Алматы облысы Панфилов аудандық соты № 040614260129 қылмыстық іс.
27 Постановление № 11н- 79 – 05 Надзорной коллегии Алматинского областного суда.
28 Қазақстан Республикасының экономикалық және сыбайлас жемқорлық қылмысқа қарсы күрес агенттігінің (қаржы полициясы) сұрауы. Қазақстан Республикасы Жоғарғы соты, №1308 10 – 5, 20.07.2005 жылғы кіріс құжаты.
29 Проблемы борьбы с экономической преступностью в Казахстане. Под ред. Г.Д. Тленчиевой. Алматы: 1996, - 187 с.
30 Қонарбаева Н.М. Кеден ісі саласындағы сыбайлас жемқорлық "Сыбайлас жемқорлық – қоғам мен мемлекет өміріне төнген қауіп" халықаралық ғылыми – тәжірибелік конференциясының материалдары жинағы. Астана – 2005.
31 ҚР Кеден құқығы (оқу құралы) С.Т.Әлібеков. Алматы 2002 ж.
32 ҚР –ның Қылмыстық кодексіне түсінік Алматы 2001 ж.
2 КППСУ Генеральной Прокуратуры. Сборник статистических данных о преступлениях и результатах деятельности правоохранительных органов и судов в РК за 2005 год. Астана 2006.
3 А.И. Чучаев, С.Ю. Иванова. Таможенные преступления в новом УК РФ. /Государство и право. 1998. №11. С.40-46.
4 Н.А. Лопашенко. Вопросы квалификации преступлении в сфере экономической деятельности . Саратов. 1997., С.16.
5 П. Яни, И. Пастухов. Совокупность контрабанды и уклонения от уплаты таможенных платежей// Российская юстиция. №11/2001. С. 64-66.
6 Сборник постановлений Пленума Верховного Суда РК (1997-1999).
Том 3-й. Алматы: 1999. с.173.
7 Кодекс Республики Казахстан об административных правонарушениях: Учебно практическое пособие. – Алматы: 2005.
8 А.Н.Ағыбаев «ҚР Қылмыстық құқығы» (Ерекше бөлім), оқу құралы. Алматы 1997 ж.
9 Пугачев А. Как бороться с контрабандой //Мысль. - 1999. № 1.
10 Гельфер М.А., Обьект преступления. М., 1960. 19 с.
1 Жүнiсов Б.Ж., ҚР Қылмыстық құқығы (Жалпы бөлiм): Қарағанды:
2000. 47-бет.
2 «Контрабанда үшін қылмыстық жауапкершілік жөніндегі зандарды қолдану тәжірибесі туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы соты Пленумның 1997 жылғы 18 шілдедегі №3 қаулысы, Пленумның 1999 жылғы 30 сәуірдегі №3 қаулысымен енгізілген озгерістерімен.
3 Комментарий к Уголовному кодексу. – Караганда, 1999
4 Сарматова Г.Б. Уголовная ответственность за контрабанду РК. Автореферат дис… канд. юрид. наук. – Алматы, 1997.
5 Алиев Мирбашир Мирахмедоглы. Уголовная ответственность за экономическую контрабанду Республики Казахстан. Автореф. Дисс… канд.юрид.наук. Алматы 1999. с. 19
6 Н.С. Гильмутдинова, В.Д. Ларичев,. Проблемы совершенствования уголовного законодательства за уклонение от уплаты таможенных платежей взимаемых с организации и физического лица. Государство и право. 6/2001. с.42-49.Тураби, 5-2—5, 121 – 129 беттер.
7 Конарбаева Н.М. Кеден төлемдері мен алымдарын төлеу объектісін анықтаудың кейбір мәселелері.
8 Қазақстан Республикасы Кеден кодексі. 05.04.03 жылы қабылданған
№ 401–2.
9 «Контрабанда үшін қылмыстық жауапкершілік жөніндегі зандарды қолдану тәжірибесі туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы соты Пленумның 1997 жылғы 18 шілдедегі №3 қаулысы
20 Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексі. 2004 жылға дейінгі өзгерістер мен толықтыруларымен. Алматы 2004. .
21 Смирнова Н.Н., Уголовное право. Общая часть. СПб.1998.
22 Н.И. Ветров. Уголовное право. Особенная часть. Москва 20007 С.206.
23 Н.Конарбаева. Некоторые вопросы определения объективной стороны таможенных преступлений. Тураби. 2/06, с.59 - 60
24 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1999 жылғы 30 сәуірдегі №1 Қаулысы «Қылмыстық жаза тағайындаған кезде соттарлың заңдылықты сақтау туралы»
25 Байсаков К.Г. Контрабанда как угроза экономической безопасности страны. Научные труды Академии финансовой полиции. Выпуск 3. Колл. авторов. Алматы 2001. с.165-175.
26 Алматы облысы Панфилов аудандық соты № 040614260129 қылмыстық іс.
27 Постановление № 11н- 79 – 05 Надзорной коллегии Алматинского областного суда.
28 Қазақстан Республикасының экономикалық және сыбайлас жемқорлық қылмысқа қарсы күрес агенттігінің (қаржы полициясы) сұрауы. Қазақстан Республикасы Жоғарғы соты, №1308 10 – 5, 20.07.2005 жылғы кіріс құжаты.
29 Проблемы борьбы с экономической преступностью в Казахстане. Под ред. Г.Д. Тленчиевой. Алматы: 1996, - 187 с.
30 Қонарбаева Н.М. Кеден ісі саласындағы сыбайлас жемқорлық "Сыбайлас жемқорлық – қоғам мен мемлекет өміріне төнген қауіп" халықаралық ғылыми – тәжірибелік конференциясының материалдары жинағы. Астана – 2005.
31 ҚР Кеден құқығы (оқу құралы) С.Т.Әлібеков. Алматы 2002 ж.
32 ҚР –ның Қылмыстық кодексіне түсінік Алматы 2001 ж.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кіріспе---------------------------- ----------------------------------- -
-------------------3
1. Қазақстан Республикасы қылмыстық заңы бойынша кеден төлемдері мен
алымдарын төлеуден жалтарғаны үшін қылмыстық жауаптылық
1.1 Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару түсінігі мен жалпы
сипаттамасы------------------------ ----------------------------------- ------
--------------------7
1.2 Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару Қазақстан
Республикасы экономикалық қауіпсіздігіне төнген қауіп ретінде және онымен
күресу шаралары--------------------------- ----------------------------------
----------------18
2. Қазақстан Республикасы қылмыстық заңы бойынша 214 нормамен
жауаптылық бекітілген құрамның қылмыстық-құқықтық мәселелері
2.1 Қылмыс құрамының объектісі-------------------------- ---------------
--------28
2.2 Қылмыс құрамының объективтік жағы------------------------------- ---
----34
2.3 Қылмыс құрамының субъектісі------------------------- ---------------
--------40
2.4 Қылмыс құрамының субъективтік жағы------------------------------- --
----45
2.5 Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару құрамын саралаудың
қылмыстық-құқықтық кейбір мәселелері------------------------- -------47
2.6. Қазақстан Республикасы қылмыстық заңы бойынша кеден төлемдері мен
алымдарын төлеуден жалтарғаны үшін қылмыстық жауаптылық -----------53
Қорытынды-------------------------- ----------------------------------- -
-------------57
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі----------------------------- -----------
-------63
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Еліміздің нарықтық экономикаға өтіп, оны
қазіргі таңда қоғамымызда сәтті қалыптастыруына Қазақстан Республикасының
экономикасы құрылымының тарихи қалыптасуы себепкер. Дәлірек айтсақ, тарихи
тұрғыда қалыптасқан экономика құрылымы мен бар ресурстық потенциалдың
шеңберінде экономикамыз сыртқы немесе ішкі нарықтық бағытталу арасында
болуы керек.
Ұлттық экономикамыздың жеткілікті ресурстық потенциалы мен ішкі
нарығына қарамастан, Қазақстан Республикасында инвестициялардың
жеткіліксіздігі мен шикізаттық емес өндірістің құрылымдық дағдарысына
байланысты отандық өндірушілердің шикізатты экспорттық бақылауы орын алып
отыр. Сондықтан, Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық қызметіндегі
ұлттық экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелері аса маңызды
рөлге ие болып отыр.
Ұлттық қауіпсіздікті оның ішінде экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз
етудің құрамдас бөлігі ретінде кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден
жалтару (Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексі 209-бабы), шетел
валютасындағы қаражатты шетелден қайтармау (Қазақстан Республикасының
Қылмыстық Кодексі 213-бабы), кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару
(Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі 214-бабы), айналыстан алынған
заттардың немесе айналысы шектелген заттардың контрабандасы (Қазақстан
Республикасының 250-бабы), заңсыз жолмен алынған ақша қаражатын немесе өзге
мүлікті заңдастыру (Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі 293-бабы)
сияқты қылмыс құрамдарымен күрес танылады.
Зерттеудің мақсаты Қазақстан Республикасындағы нарықтық реформалардың
негізгі мақсаты –– нарықтық экономиканың жаңа модельдеріне көшу екендігі
белгілі, ол экономикалық даму траекториясына шығуды қамтамасыз етуі керек.
Қоғамымыз бен экономикамыздағы қазіргідей дағдарысты жағдай, инфляция
тұсында, нормативтік құқықтық базамыздың жеткілікті деңгейде қалыптаспауы,
заңнамадағы құқықтық олқылықтардың болуы тұсында аталған қылмыстық
сипаттағы әрекет түрлері экономикамызда көптеп орын алып отыр, сыртқы
экономикалық қызмет саласын қорғаудың қылмыстық-құқықтық және
криминологиялық арнайы кешенді шараларын жасап шығаруды қажет етіп отыр.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының мемлекеттік егемендігі туралы
Декларацияны қабылдап және мемлекетіміздің өз тәуелсіздігін жариялауынан
бастап дербес экономикалық және әлеуметтік саясатты жүргізіп, оның
бағыттарын анықтап отыр. Осы тұста жоғарыда аталып өткен қылмыс
құралдарының ішінде экономикалық контрабандамен күрес мәселелеріне
бағытталған шаралар ерекше теориялық және практикалық қызығушылықтар
туындатып отыр. Себебі, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару
әрқашанда құқықтық мемлекетті құру, жеке тұлға мен қоғам мүдделерін
қорғаудың экономикалық, әлеуметтік, адамгершіліктік аспектілерімен тығыз
байланысты.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтарумен күрестің қылмыстық-
құқықтық және криминологиялық мәселелері Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
елдерінде көптеген диссертацияларда монографияларда, ғылыми публикациялар
мен оқу әдебиеттерінде қозғалып өткен.
Аталған мәселемен шұғылданып анализ жасаған ғалымдардың қатарына Арышев
В.В., Базилевич К.Н., Мельникова Ю.Б., Яни П.С., Гармаев Ю.П., Ларичев
В.Д., Гильмутдинова Н.С., Диканова Т.А., Осипов В.Е., Верин В.Т., Витвицкий
А.А., Козлов В.А., Корчагин А.Г., Иванов А.Н., Ванин М., Печерский В.,
Терещенко Л., Волженкин Б., Душкин С., Русов С., Тюнин В.И., Дорожков С.П.
тағы басқа ғалымдарды атауға болады.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтарудың қылмыстық құқықтық
мәселелері және онымен күрес Қазақстандық қылмыстық құқық ғалымдарының
еңбектерінде де кеңінен көрініс алған. Олардың қатарына М.М. Әлиев, Н.М.
Әбдиров, М.О. Нүкенов, Б.А. Қайрамбаев, А.А. Смағулов, А.И. Худяков сынды
ғалымдарды жатқызуға болады. Аталған тақырыпта сонымен қатар, монографиялық
деңгейде Мәлик Кенжалиев Қазақстан Республикасы заңнамасы бойынша кеден
төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтаруүшін қылмыстық жауаптылық атты
диссертациялық еңбегі қорғалып, жарық көрген.
Жоғарыда аталып өткен ғалымдардың еңбектері дипломдық жұмысты жазу
барысында кеңінен қолданылды.
Алайда құқықтық құбылыстардың, сонымен қатар қоғамымыздың үнемі даму
үстінде болуына байланысты, олардың үнемі өзгерістерге ұшырап отыруына
байланысты Қазақстан Республикасының қылмыстық заңы бойынша кеден төлемдері
мен алымдарын төлеуден жалтару қылмыстық құқықтық және оның алдын-алу
мәселелерін қайта қарастырып өту қажет деп ойлаймыз.
Сөзіміздің дәлелі ретінде, Қазақстан Республикасының жаңа Кеден
Кодексінің қабылданғанын, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару,
егер ол мемлекеттік қызметтер атқаруға уәкілетті адам не оған теңестірілген
адам өз қызмет бабын пайдаланумен қатар жасаса, сыбайлас жемқорлық қылмысы
ретінде танылатындығы туралы Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне
жаңа өзгерістердің енгізілуін айтуымызға болады.
Дипломдық жұмыс екі тарау, ол тарауларды кеңінен ашып қарастыратын
сегіз бөлімдерден тұрады. Бірінші тарауда Қазақстан Республикасының
қылмыстық заңы бойынша кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару жалпы
сипаттамасы мен түсінігі, оны саралаудың кейбір мәселелері айтылып өтеді.
Екінші тарауда аталған қылмыс құрамын саралаудың негізі болып табылатын
қылмыс және жауаптылықтар құрамын кеңінен ашып қарастырылды.
Бітіру жұмысының соңғы және қорытынды тарауларында кеден төлемдері мен
алымдарын төлеуден жалтару Қазақстан Республикасының экономикалық
қауіпсіздігіне төнген қауіп ретінде қарастырылып, онымен күрес шаралары
қарастырылды, бітіру жұмысын жазу барысында келген қорытындыларымыз түйін
түрінде беріледі.
Сонымен қатар, қолданылған әдебиеттер тізімі беріледі.
Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және
әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы – ада және
адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары қорғалатыны көрсетілген [1].
1 Қазақстан Республикасы қылмыстық заңы бойынша кеден төлемдері мен
алымдарын төлеуден жалтарғаны үшін қылмыстық жауаптылық
1.1 Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару түсінігі мен жалпы
сипаттамасы
Қазiргi таңда ҚР шекарасы 13034 км-ге созылған, дәлiрек айтсақ, Ресей
Федерациясымен 6023 шақырым, Өзбекстанмен 2163 шақырым, Қытаймен 1730
шақырым, Қырғызстанмен 1053 шақырым, Түркменстанмен 345 шақырым, Каспий
теңiзi арқылы Иранмен, Ресеймен, Әзiрбайжанмен жалпы көлемi 1730 шақырымда
шекараласады. Шектесiп жатқан мемлекеттер арасында кедендiк шекараны
енгiзу, ол арқылы өтетiн тауарлар мен көлiк құралдарын толық
декларациялауды қамтамасыз ету мақсатында кедендiк бақылау мекемелерi
құрылған. Әрбiр кедендiк бақылау бекеттерiнiң ара қашықтығы 150-200
шақырымды құраса, орта есеппен әрбiр кедендiк бақылау қызметкерi бақылауына
7 шақырым кеден шекарасы келедi.
Кедендік және мемлекеттік шекара ұғымы 2003 жылдағы №401 - ІІ 5
сәуірдегі Қазақстан Республикасы Кеден кодексімен, 1995 жылғы 21
желтоқсанында жөне 1996 жылғы 26 қаңтарда және 22 қарашада жөне 1997 жылғы
9 маусымда енгізілген өзгертулермен және толықтырулармен және Қазақстап
Республикасыиың 1993 жылғы 13 қаңтардағы "Қазақстан Рес-публикасының
мемлекеттік шекарасы туралы" Заңымен, оған 1996 жылғы 15 шілдеде енгізілген
өзгертулермен және толықтырулармен анықталады. Ксдендік шекара өткізу
бекеттерінің кедендік постыларының қай жерде орналасқанына қарамастан еркін
кедендік аймақтар мен еркін қоймалар периметрін қоспағанда құрылық
аумағында, суларда, әуе кеңістігінде мемлекеттік шекарамен шектеседі.
Тергеу ісін жүргізуде және сот құжаттарында контрабанданың мөлшерін
және басқа тиісті саралау белгілерін, оның ішінде белгілі бір заттарды алып
кетудің арнайы ережелерін көрсету міндетті болып табылады.
Осы аталған кедендiк шекараның ұзақтығы кедендiк қылмыстарының, оның
ішінде экономикалық контрабанданың латенттi сипат алуының бiрден бiр себебi
болып отыр. Сонымен қатар, экономикалық контрабандамен күрестiң тиiстi
дәрежеде жүргiзiлмеуiнiң себептерi ретiнде, қылмыстық заңдағы аталған
қылмыс құрамдары үшiн қылмыстық жауаптылықты белгiлейтiн нормаларда
кездесетiн олқылықтар мен ғылыми негiзiнiң қалыптаспағандығын айтуға
болады.
Кеден ісі саласында орын алатын қылмыстардың өсу – кему заңдылықтарын
статистискалық мәліметтерге сүйене отырып, анықтасақ, ол келесідей сипатқа
ие: Қаржы полициясы органдары берген мәліметтерге сәйкес, олардың қозғаған
ҚР ҚК 209 – бабында көзделген кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден
жалтаруқұрамының жасалу фактісі 2004 жылы 144 болса, 2005 жылы аталған
көрсеткіш 108 – ді көрсетіп отыр. Қаржы полициясы органдары практикасында
аталған қылмыстардың жасалуы 25,0 % - ке төмендеген.
Ұлттық қауіпсіздік комитеті органдары практикасында кедендік
қылмыстардың ішінде тек ҚР ҚК 209, 250 – баптармен көзделген қылмыс
құрамдарының жасалу фактісі анықталған, аталған істер бойынша қылмыстық
істер қозғалған. ҚР ҚК 209 – бапта көзделген қылмыс құрамы бойынша 2004
жылы 12, 2005 жылы 8 қылмыстық істер қозғалған. Ал, ҚР ҚК 250 – бапта
көзделген қылмыс құрамының жасалу фактісі 2004 жылы 28, 2005 жылы 29 – ды
құрап отыр, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтаруқұрамының жасалу
фактілері 33,3 % - ке кемісе, айналымы шектелген немесе айналыстан алынған
заттардың контрабандасының жасалу фактілері 3,6 % - ке өскен. Кедендік
бақылау органдары мәліметтеріне сәйкес, ҚР ҚК 209-бабы бойынша 2004 жылы
192, 2005 жылы 223 қылмыс қозғалып, олардың өсуі 16 %-ке өскен. ҚР ҚК 213-
бабы бойынша қылмыс жасау фактісі кездеспейді. ҚР ҚК 214-бабы бойынша 2004
жылы 61, 2005 жылы 81 қылмыс құрамы жасалу фактісі анықталған, жасалу
фактілері 32,8 % өскен. Ал, ҚР ҚК 250 – бабы бойынша 2004 жылы 161, 2005
жылы 187 қылмыс құрамының жасалу фактісі тіркеліп, өсу барысы 16,1% - ке
өсіп отыр [2].
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару құрамының түсінігі,
оның сипаттамалары, жоғарыда аталып өткен ғалымдардың еңбектерінде беріліп
өткен.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару құрамын анықтауға
байланысты ғалымдардың пікірлерін және Қазақстан Республикасы нормативтік
құқықтық актілерін ескере отырып, біз аталған қылмыс құрамын кедендік
қылмыстардың тобына жатқызамыз.
ҚР ҚК, бiздiң пiкiрiмiзше, заң әдебиеттерiнде кедендiк қылмыстар деп
танылатын келесi қылмыс құрамдарын қарастырады:
- кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару(209-бап);
- шетел валютасындағы қаражатты шетелден қайтармау (213-бап);
- кеден төлемдерi мен алымдарын төлеуден жалтару (214-бап);
- айналыстан алынған заттардың немесе айналысы шектелген заттардың
контрабандасы (250-бап).
Жоғарыда кедендiк қылмыстар қатарына жатқызылған қылмыс құрамдарын бiр
топқа бiрiктiрiп қарастыру шартты сипат алады.
Қылмыстық құқық ғылымында кедендiк қылмыстарды дербес бiр топқа
бiрiктiру жөнiнде ғалымдардың пiкiрлерi сәйкес келе бермейдi. Кейбiр
ғалымдардың пiкiрiнше аталған қылмыс құрамдарын бiр жүйеге келтiру мүмкiн
емес болса, ал кейбiр ғалымдар жоғарыда атап көрсетiлген қылмыс
құрамдарымен бiрге кеден қылмыстары қатарына өзге де қылмыс құрамдарын
жатқызады. Мысалы, А.И. Чучаев, С.Ю. Иванова кедендiк қылмыстар қатарына
жоғарыда аталған қылмыс құрамдарынан басқа РФ ҚК 189-бабында көзделген
жаппай зақымдау қаруын, қару-жарақ және әскери техника жасау кезiнде
пайдаланылатын технологияларды, ғылыми техникалық ақпаратты және
қызметтердi заңсыз экспорттау құрамын (ҚР ҚК 243-бабы) жатқызады [3].
Менің пiкiрiмше, аталған қылмыс құрамының тiкелей обьектiсiн негiзге
ала отырып, кедендiк қылмыстар қатарына жатқызу мүмкiн еместiгiн байқауға
болады. Дәлiрек айтсақ аталған қылмыс құрамы тiкелей қоғамдық қауiпсiздiк
пен қоғамдық тәртiпке қауiп төндiредi, осы мақсатта заңсыз экспорт орын
алуы мүмкiн.
Кейбiр ғалымдардың еңбектерiнде жоғарыда аталған қылмыс құрамдары
кедендiк қылмыстар ретiнде бiр топқа бiрiктiрiлiп қарастырылмаған. Мысалы,
Н.А. Лопашенко бұл қылмыстық қол сұғушылықтардың обьектiлерiн негiзге ала
отырып, үш топқа бөлiп қарастырады:
- экономикалық қызметтi заңсыз негiзде жүргiзу принципiн жүзеге
асыруға байланысты қоғамдық қатынастарға қол сұғатын қылмыстар.
Олардың қатарына А.И. Чучаев, С.Ю. Иванова кедендiк қылмыстар
ретiнде қарастырған жаппай зақымдау қаруын, қару-жарақ және әскери
техника жасау кезiнде пайдаланылатын технологияларды, ғылыми
техникалық ақпаратты және қызметтердi заңсыз экспорттау құрамын (ҚР
ҚК 243-бабы) жатқызады.
- экономикалық қызмет субъектiлерiнiң әдiлеттi қызмет етуi принципiне
қол сұғатын қылмыстар. Бұл қылмыстар қатарына кеден төлемдерi мен
алымдарын төлеуден жалтару (214-бап) құрамын жатқызады.
- экономикалық қызметтiң криминалдық нысандарына тиым салу принципiне
қол сұғатын қылмыстар. Бұл қылмыстар қатарына, ол, контрабанданы
(кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару(209-бап),
айналыстан алынған заттардың немесе айналысы шектелген заттардың
контрабандасы (250-бап)) жатқызады [4].
Kедендiк қылмыстарды жоғарыда аталғандай жүйелендiрумен толығымен
келiсуге болмайды, себебi, қылмыстық заңдағы жекелеген қылмыс құрамын
жүйелендiру барысында топтастыру критериi негiздi, қатаң болуы қажет. Н.А.
Лопашенко бөлiп шығарған топтастыру негiздерi аталған қылмыс құрамдарының
мазмұндарына қайшы келедi, Мысалы, ҚР 243-бабында көзделген қылмыс құрамын
экономикалық қызметтi заңсыз негiзде жүргiзу принципiн жүзеге асыруға
байланысты қооғамдық қатынастарға қол сұғатын қылмыстар қатарына жатқызу
аталған қылмыс құрамының мазмұнына қайшы келедi. Себебi, жаппай зақымдау
қаруын, қару-жарақ және әскери техника жасау кезiнде пайдаланылатын
технологияларды, ғылыми техникалық ақпаратты және қызметтер тек кәсiпкерлiк
қызметтi жүзеге асыру мақсатында ғана емес, қоғамдық қауiпсiздiк пен
қоғамдық тәртiпке қол сұғу немесе өзге де қоғамға қауiптi мақсаттарда
заңсыз экспортталуы мүмкiн. Сондықтан аталған қылмыс құрамын тек
экономикалық қызметтiң қалыпты, заңды жүзеге асырылуы принципiне қарсы
қылмыс құрамы ретiнде тану негiзсiз болып табылады. Осы позицияны ұстанатын
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінің конструкциясы дұрыс құрылған
деп ойлаймыз. ҚР ҚК Бұл қылмыс құрамын сыртқы экономикалық қызметтiң
қалыпты жүзеге асырылуымен байланысты қатынастармен байланыстырмай,
қоғамдық қауiпсiздiк пен қоғамдық тәртiпке қарсы қылмыстар үшiн қылмыстық
жауаптылықты көздейтiн тарауда қарастырады. Сонымен қатар, кеден төлемдерi
мен алымдарын төлеуден жалтару құрамын экономикалық қызмет субъектiлерiнiң
адал ниеттiлiгi принципiне қарсы қылмыс ретiнде тану барысында аталған
қылмыс құрамының толық ашылмайды.
Қылмыстық құқық ғылымында кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден
жалтаруқұрамы көптеген қылмыс құрамдарымен жанасады, кейбір жағдайларда
аталған қылмыс құрамын өзге де қылмыс құрамдарымен шатастырып, саралау
фактілері де кездеседі.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару Қазақстан Республикасы
Қылмыстық кодексі 250 – бабында көзделген айналыстан алынған заттардың
немесе айналысы шектелген заттардың контрабандасы құрамымен жанасады.
Аталған қылмыс құрамдары тікелей қылмыс объектілері арқылы ажыратылады.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтаруобъектiсi болып кеден
заңнамасымен реттелетiн, оның iшiнде тауарлар мен көлiк құралдарын ҚР
кедендiк шекарасы арқылы өткiзу шарттары мен тәртiбi танылады, аталған
қатынастарды мемлекет бағалы деп тани отырып, оларды контрабанда туралы
қылмыстық – құқықтық норманы қолдану арқылы қорғап отыр. ҚР ҚК 209 –
бабының диспозициясында көзделген әрекеттер үшiн қылмыстық жауаптылықтықтың
белгiленуi соның дәлелi.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексі 250 – бабында көзделген
айналыстан алынған заттардың немесе айналысы шектелген заттардың
контрабандасы құрамының тікелей объектісі болып қоғамдық қауіпсіздік пен
қоғамдық тәртіп танылады.
Аталған қылмыс құрамы кедендік қылмыстар ішіндегі Қазақстан
Республикасы Қылмыстық кодексі 214 – бабында көзделген кеден төлемдері мен
алымдарын төлеуден жалтару құрамымен де тығыз байланысты.
Қылмыстық құқықтағы кедендік қылмыстарды зерттейтін ғалымдар И.
Пастухов және П. Яни пiкiрлерінше, контрабанда объектiлерiн дәлме – дәл
анықтамау, объективтiк жағы мазмұнының дұрыс анықталмауы немесе заңдағы
субъективтiк жағының негiзсiз түсiнiлуi жатыр. Сонымен қатар, аталған
қылмыс құрамдарының объектiсiн анықтау барысында, оларды кеден заңнамасымен
ажыратып қарауға болады, бұл қылмыс құрамдары үшiн жауаптылықты бекiтетiн
нормалар түрлi объектiлердi қорғауға бағытталады, дәлiрек айтсақ, жалтару
жағдайында бюджеттi қалыптастыруға байланысты қатынастар қорғау көзделедi,
ал бұл қатынастар контрабанда объектiсi болып табылмайды.
П. Яни, И. Пастухов аталған қылмыс құрамының түрлiк объектiлерiнiң
әртүрлi сипатта екендiгiн алға тарта отырып, бұл құрамдардың бiр – бiрiне
қатысты арнайы – жалпы норма болуы мүмкiн еместiгiн айтады. Сонымен қатар,
олардың пiкiрiнше, бюджеттi қалыптастыруға байланысты қатынастар
контрабанда құрамының қосымша обектiсi болып табылмайды. Қорыта айтқанда,
ҚР кедендiк шекарасы арқылы өткiзу шарттары мен тәртiбiн бұзу және кеден
төлемдерiн төлеуден жалтару барысында тұлға дербес, екi объектiге қол
сұғады, олар бiр – бiрiне қатысты қосымша объектi ретiнде табылмайды, Яғни
дербес екi қылмыс жасалынады. Сондықтан, олар, жоғарыда келтiрiлген
әрекеттi ҚР ҚК 214 – бабымен бiрге ҚР ҚК 209 – бабымен жиынтықта саралау
қажеттiгiн айтады [5].
Аталған мәселеге байланысты кейбiр мәселелердi Жоғарғы Сот Пленумы
1997 жылғы 18 шiлдедегi Контрабанда үшiн қылмыстық жауапкершiлiк жөнiндегi
заңдарды қолдану тәжiрибесi туралы №10 Қаулысы реттейдi. Атасы реттейдi.
Ата - тармағына сай, контрабанда кеден төлемдерi мен алымдарын төлеуден
жалтарумен жанасады, ол тауарлар мен өзге де құндылықтарды заңсыз өткiзудiң
тiкелей пиғылымен қамтыла отырып, көбiнесе осы заңсыз өткiзудiң мақсаты
болып табылады. Сондықтан бұл әрекеттер аталған төлемдердi төлеуден жалтару
үшiн қосымша саралауға жатпайды.
Мұндай саралау тек, контрабанда мен аталған төлемдердi төлеуден
жалтару құрамдарын құрайтын әрекеттер әр уақытта бөлек жасалған жағдайда
ғана орын алуы мүмкiн.
Кедендiк және басқа да құжаттарды (қызметтiк жалғандық жасау, төлем
белгiлерi мен құжаттарды қолдан жасау) алдап пайдалану белгiлерi бар
әрекеттер де қосымша саралауды қажет етпейдi [6].
Менің пiкiрiмше, кеден iсi саласындағы қылмыс құрамдарының ерекше
түрi ретiнде кеден төлемдерi мен алымдарын төлеуден жалтару құрамын
қарастыруға болады және аталған қылмыс құрамымен қылмыстық-құқықтық күресу
– Қазақстан Республикасы мемлекеттiк бюджетiнiң кiрiс бөлiгiн толтырудың
маңызды құралы болып табылады. Мемлекеттiң осы бағыттағы қылмыстық
саясатының мүдделерi ҚР Қылмыстық Кодексiне аталған қылмыс құрамы үшiн
қылмыстық жауаптылықты көздейтiн норманы енгiзу арқылы қорғалады (ҚР ҚК 214-
бабы).
Кедендiк қылмыстар, оның iшiнде осы дипломдық жұмыста қарастырылып
отырған кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару қылмысы ретiнде ҚР
Қылмыстық Кодексiмен жазалау қаупiмен тиым салынған, кiнәлi жасалынған
қоғамға қауiптi әрекет (iс-әрекет) танылады.
Қылмыстық заңның Ерекше бөлiмi 209 - бабында көзделген қылмыс
құрамының белгiлерi формальды болса да бар, бiрақ елеулi маңызы
болмағандықтан қоғамдық қауiптi емес, яғни қоғамға немесе мемлекетке зиян
келтiрмеген және зиян келтiру қаупiн туғызбаған әрекет экономикалы0
контрабанда болып табылмайды. Сондай-ақ, қоғамдық қауiптiлiк дәрежесi мен
сипатының төмендiгiне байланысты кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден
жалтарумен жанасатын құқықбұзушылықтар ҚР Әкiмшiлiк құқықбұзушылық туралы
Кодексiмен реттеледi. Дәлiрек айтсақ, ҚР Әкiмшiлiк құқықбұзушылық туралы
Кодексiнiң 26-тарауы кеден iсi саласындағы орын алатын құқықбұзушылықтар
үшiн әкiмшiлiк жауаптылықты бекiтедi, оның iшiнде кеден төлемдерi мен
алымдарын төлеуден жалтарумен жанасатын келесi құқықбұзушылықтарды айтуға
болады:
- кедендік бақылау зонасы режимдерін бұзу (ҚР ӘҚБтК 400-бабы);
- тауарлар мен көлік құралдарын алып келу барысында Қазақстан
Республикасы кедендік шекарасын кесіп өту туралы хабарламау (ҚР ӘҚБтК
401-бабы);
- тауарлар мен көлік құралдарын алып кету барысында Қазақстан
Республикасы кедендік шекарасын кесіп өту туралы хабарламау немесе
күмәнді хабарлау (ҚР ӘҚБтК 402-бабы);
- тауарлар мен көлік құралдарын жеткізу орнына ұсынбау (ҚР ӘҚБтК 404-
бабы):
- Қазақстан Республикасы кеден органы рұқсатынсыз тауарлар мен көлік
құралдарын беру, жоғалту, кеден органына жеткізбеу (ҚР ӘҚБтК 405-
бабы);
- Көлік құралын тоқтатпау (ҚР ӘҚБтК 406-бабы);
- Қазақстан Республикасы кеден органы рұқсатынсыз көлік құралдарын
жөнелту (ҚР ӘҚБтК 407-бабы);
- Декларанттың кедендік рәсімдеу өндірісі тәртібін бұзуы (ҚР ӘҚБтК 409-
бабы);
- Кедендік рәсімдеу аяқталмаған тауарлар мен көлік құралдарына қатысты
пайдалану, билік ету, жағдайын өзгерту және өзге де заңсыз операциялар
(ҚР ӘҚБтК 410-бабы);
- Қазақстан Республикасы кеден органы рұқсатынсыз жүк және өзгеде
операцияларды жасау (ҚР ӘҚБтК 411-бабы);
- Кедендік ұқсастыру құралдарын жоғалту, жою, бүлдіру, құрту, өзгерту
(ҚР ӘҚБтК 413-бабы);
- Декларанттың тауарлар мен көлік құралдарын декларациялау тәртібін бұзу
(ҚР ӘҚБтК 414-бабы);
- Тауарлар мен көлік құралдарын Қазақстан Республикасы кеден
территориясы шегінен тыс шығармау және осы территорияға қайтармау (ҚР
ӘҚБтК 421-бабы);
- Белгілі бір кедендік режимде анықталған тауарлар мен көлік құралдарына
қатысты пайдалану, билік ету, жағдайын өзгерту және өзге де заңсыз
операциялар (ҚР ӘҚБтК 423-бабы);
- Тауарлар мен көлік құралдарын Қазақстан Республикасы кеден шекарасы
арқылы өткізу барысында тарифтік емес реттеу шараларын қолдану
тәртібін және өзге де шектеулерді сақтамау (ҚР ӘҚБтК 424-бабы);
- Тауарлар мен көлік құралдарын Қазақстан Республикасы кеден шекарасы
арқылы өткізу барысында жеке тұлғалардың қысқартылған, жеңілдетілген
тәртіпті бұзу (ҚР ӘҚБтК 425-бабы);
- Тауарлар мен көлік құралдарын Қазақстан Республикасы кеден шекарасы
арқылы өткізуді кедендік бақылаудан жанай жүргізу (ҚР ӘҚБтК 426-бабы);
- Тауарлар мен көлік құралдарын Қазақстан Республикасы кеден шекарасы
арқылы кедендік бақылаудан жасырып өткізу (ҚР ӘҚБтК 427-бабы);
- Тауарлар мен көлік құралдарын Қазақстан Республикасы кеден шекарасы
арқылы құжаттар мен теңдестіру құралдарын алдап қолдану арқылы өткізу
(ҚР ӘҚБтК 428-бабы);
- Тауарлар мен көлік құралдарын декларацияламау немесе күмәнді
декларациялау (ҚР ӘҚБтК 429-бабы);
- Қазақстан Республикасы кеден шекарасына кедендік ережелердің бұзылуы
арқылы алып келінген тауарлар мен көлік құралдарын сақтау, алу,
пайдалану, немесе билік ету (ӘҚБтК 430-бабы) [6].
Қылмыстық заң барлық қылмыс құрамдарын төрт санатқа, яғни олардың
сипаты мен қоғамдық қауiптiлiк дәрежесiне қарай онша ауыр емес қылмыстарға,
ауырлығы орташа қылмыстарға ауыр қылмыстарға, ерекше ауыр қылмыстарға
бөледi. Аталған қылмыс құрамы ауырлығы орташа қылмыстар санатына жатады,
себебi, ол үшiн тағайындалатын жазаның максималды мөлшерi үш жылға дейiнгi
мерзiмге бас бостандығынан айыру жазасына тең. Ал, ҚР ҚК 9-бабының 2-
бөлiгiне сәйкес, жасалғаны үшiн осы кодексте көзделген ең ауыр жаза бес
жылдан бас бостандығынан айырудан аспайтын қасақана жасалған әрекеттер
ауырлығы орташа қылмыстар деп танылады.
Сәйкестелген түрде кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару
ауырлығы орташа қылмыс ретінде танылады.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару үшiн қылмыстық
жауаптылыққа қылмыс жасау уақытында 16 жасқа толған, есi дұрыс жеке тұлға
тартылады, оның субъектiлерi ретiнде ҚР азаматтарын, шетелдiк азаматтарды,
азаматтығы жоқ тұлғаларды, сыртқы экономикалық қызмет қатысушыларын
танимыз. Бiздiң пiкiрiмiзше, қылмыстық заң олардың екi категориясын
қарастырады, олар:
- сыртқы экономикалық қызметтi жүзеге асырушы кәсiпкерлер;
- лауазымды тұлғалар (ҚР ҚК 214-бабының 2-бөлiгiнiң б)-тармағы);
Аталған тұлғалар, егер олардың кеден төлемдерi мен алымдарын төлеуден
жалтаруға және оның салдарына қатысты кiнәсi анықталған жағдайда ғана
қылмыстық жауаптылыққа тартылады.
Аталған қылмыс құрамын жасауға кiнәлi ретiнде, тек осы әрекеттi
қасақана жасаған тұлға ғана танылады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінің 19-бабының 4-бөлiгiне
сәйкес, абайсызда жасалған әрекет деп осы Кодекстiң Ерекше бөлiмiнiң
тиiстi бабында арнайы көзделген жағдайда ғана қылмыс деп танылады, бұл
ереже жасалған әрекеттi ҚР ҚК 209 - бабына сәйкес саралау барысында аса
маңызды, себебi, аталған бап кеден төлемдерi мен алымдарын төлеуден
жалтарудың абайсыздықта жасалу нысаны туралы сөз қозғамайды. Яғни, бұл
қылмыс құрамы кiнәнiң тiкелей және жанама қасақаналық нысанымен
сипатталады.
Аталған қылмыс құрамының толық сипаттамасы осы дипломдық жұмыстың
сәйкестелген бөлiмдерiнде қарастырылады.
1.2 Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару Қазақстан
Республикасы экономикалық қауіпсіздігіне төнген қауіп ретінде және онымен
күресу шаралары
Мемлекетіміздің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету Қазақстан
Республикасы тәуелсіз егемен мемлекет ретінде дамуының басты шарты болып
табылады. Егемен Тәуелсіз Қазақстанның экономикалық қауіпсіздігіне кез
келген тауарларды контрабандалық алып келу мен алып кетуге байланысты
құқыққа қайшы құбылыстар қауіп төндіріп отыр. Бұл, сонымен қатар, саяси
реформаларды, қоғамдағы тұрақтылық пен экономикадағы мемлекет пен
азаматтар әл ауқатына қауіп төндіреді.
Өз тәуелсіздігін жариялаған мен мемлекеттік егемендігі туралы
Декларациясын қабылдаған сәттен бастап Қазақстан Республикасы дербес
экономикалық және әлеуметтік саясатын анықтап және жүзеге асырып отыр.
Осы жағдайларда экономикалық контрабандамен күреске бағытталған шаралар
ерекше теориялық және практикалық қызығушыықтарды тудырады, себебі, кеден
төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтаруқұқықтық мемлекетті құру мен жеке
тұлға, қоғам мүдделерін қорғаудың экономикалық және әлеуметтік,
адамгершіліктік аспектілерімен тығыз байланысты.
Контрабанда - итальян сөзі (сопtга – қарсы, bando – үкіметтік жарлық
дегенді білдіреді), кеден шекарасы арқылы тауарлар мен құндылықтарды және
өзге де заттарды заңсыз өткізуді білдіреді.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару байланысты
қылмыстардың қауіптілігі соңғы жылдары артып отыр, себебі, олар барынша
ұйымдасқан және кең масштабты сипатқа ие болуда, мемлекеттің экономикалық
мүдделеріне ірі мөлшерде зардаптарын тигізеді және жасалу фактілерінің
төмендеу тенденциясы байқалып отырған жоқ.
Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, 1992 жылы темекі экспорты дүние
жүзі бойынша 40,2 биллион (биллион – 12 нөлі бар бірлік) қорап болса,
импорт 28,4 биллионды құраған. Бұл дегеніңіз 12 биллион қорап темекінің
контрабандалық тауар ретінде көрсетеді.
Ал 1997 жылы аталған контрабандалық сипаттағы сигареттердің саны
дүние жүзі бойынша 20,4 биллионды құраған [7].
Ал, есірткілік заттар мен құрамында есірткі бар заттардың, өзге де
тауарлар мен көлік құралдарының заңсыз дүние жүзіндегі айналымы
астрономиялық цифрларды құрап отыр.
Осы аталған кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару байланысты
экономикалық қылмыс құрамдары нысандарымен күреске байланысты көптеген
елдер әрекеттер жасауда. Әр түрлі елдердің үкіметтері тауарларға салық
салу жүйесін қатаңдата отырып, контрабандистердің тұтынушылар
қажеттіліктерін заңсыз алынып келген және қорғалған акциздік маркалар мен
тауарлардан әлдеқайда арзан тауарларымен қамтамасыз ету мүмкіндіктерін
арттырып отыр. Осының нәтижесінде, ұйымдасқан қылмыстылық саласы кеңге
етек жайып, нығая түсуде, ал, мемлекет бюджетіне аса ірі мөлшерлердегі
ақша-қаражаттары тауарларға салық салудан жасырылуы нәтижесінде түспей
отыр.
Соның ішінде Қазақстан да ерекше қарастырылып отырған жоқ, аталған
жайт Қазақстан Республикасында да орын алып отырғандығы белгілі.
Кеден органдары мен өзге де органдардың жеткіліксіз дәрежеде бақылауы
нәтижесінде мемлекеттік шекарадан тысқары кедергісіз шикізаттар,
металлолом, спирт, темекі өнімдері заңсыз шығарылуда, сол сияқты сапасы
төмен тамақ өнімдері, темекі, спирттік ішімдіктер алып келінуде, сонымен
қатар, мәдени және тарихи құндылықтардың шығарылу фактілері де кездесуде.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару аса жоғары деңгейдегі
қаупі, оның аса ірі мөлшерлерде шикізаттар мен тауарлар, көлік
қүралдарының ұрлануымен, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден
жалтарылумен, лауазымдық қылмыстарымен тығыз байланысты болуымен
түсіндіріледі.
Қазіргі таңда контрабандалық қызметке төмендегі белгілер тән деп
айтуға болады:
- ұйымдасқандық;
- масштабтылық;
- техникалық жоғары деңгейде қамтылғандық:
-конспиративтілік;
- ұйымдастырушылар мен қылмысты орындаушылар құрамымен бірге олардың
қауіпсіздігін қамтамасыз ететін, тасымалдауды, контрабанда заттарын
таратуды жүзеге асыратын тұлғалардың болуы;
- контрабандалық топтардың қызмет ету механизмінің жоғары деңгейдегі
үйлесімділігі.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару қылмыстарының құрылымы
қазіргі таңда толығымен өзгеріске ұшыраған. Контрабандалық тауарларды
тасымалдау үлкен жүк автокөліктерімен, теміржол вагондарымен, транспорттық
ұшақтармен кедендік бақылаудан жасырудың жетілген жолдарын қолдану,
кедендік теңдестірудің жалған құжаттарын пайдалану арқылы, кедендік
құжаттарда декларацияланатын тауарлардың атауларын өзгерту арқылы, заңсыз
өткізілетін тауарлар мен көлік құралдарының жүк кедендік декларацияларда
көрсетілгеннен артық жөнелту сияқты әдістермен жүзеге асырылуда [8].
Қылмыскерлердің қызмет ету әдістері жетілдірілуде, олардың заңсыз
капиталдары көбею үстінде. Тауарлар мен көлік құралдарын мемлекетімізден
заңыз алып кетудің маңызды бөлігінің алдын алу мүмкін болмай отыр. Өзге де
факторлармен қоса алғанда экономикалық контрабанданың жасалуына кеден және
өзге де құқық қорғау органдары лауазымды тұлғаларының қызметтерін асыра
пайдалануы әсер етіп отыр.
Қазақстанның экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету келесі
жағдайларды қалыптастырумен сипатталады:
–– экономиканың тиімді қызмет етуі мен даму жағдайлары;
–– экономикалық тиімді жағдайларда өндірістік ресурстарға отандық
өндірушілердің қол жеткізу мүмкіндігін кепілдендіру;
–– олардың өнімдерінің сыртқы нарықта кеңінен және кедергісіз таралуын
қамтамасыз ету;
Осыған байланысты, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару
күрестің құқықтық шараларын күшейтудің қажеттілігі туындап отыр.
Қазақстан Республикасында аталған қылмыс құрамдарымен күресті
құқықтық реттеуге байланысты көптеген маңызды өзгерістер енгізген
нормативтік құқықтық актілер қабылданды. Олар:
- Қазақстан Республикасының Кеден кодексі;
- Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі;
- Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқықбұзушылықтар туралы
кодексі;
- Контрабанда үшін қылмыстық жауапкершілік жөніндегі зандарды
қолдану тәжірибесі туралы Қазақстан Республикасы Жоғарғы соты Пленумның
1997 жылғы 18 шілдедегі №3 қаулысы
- өзге де нормативтік құқықтық актілер.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару күрестің жаңаша
қарқыны жоғарыда аталған нормативтік құқықтық актілері қабылданғаннан
кейін және 5 қараша 1997 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің Ұлттық
қауіпсіздікті нығайту және сыбайлас жемқорлық пен ұйымдасқан
қылмыстылықпен күресті ары қарай қатаңдату бойынша шаралар туралы
Жарлығының қабылдануы нәтижесінде басталды.
Сонымен қатар, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару күрес
шаралары қазақстандық қылмыстық құқық ғалымдарының зерттеулерінде көңіл
аударылған.
Алайда, қазіргі таңда, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару
күрес жөніндегі Үкіметтің қабылдап отырған шаралары аталған құбылысты және
контрабандистердің қылмыстық қызметке қызығушылықтарын туындататын
факторларды түбегейлі жойып отырған жоқ.
Қарастырылып отырған қылмыс құрамы анықталуы қиын, жасалуы барысында
алдын ала жоспарланған әрекеттерден тұрады. Нәтижесінде экономикалық
контрабанданың жасалуы мен анықталмауы нәтижесінде, мемлекет бюджетке
қаражатты толық деңгейде ала алмайды, сәйкестелген түрде Қазақстан
Республикасы экономикалық тұрақтылығына қауіп төнеді. Республика
территориясына заңсыз әкелінген тауарлар мен көлік құралдары азаматтарға
өте қажетті, сондықтан контрабандалық тауарлар нәтижесінде қылмыс
субъектілері аса ірі мөлшерлерде пайда табады, ал осы кезде мемлекеттік
бюджет аса ірі шығындарға ұшырап отырады.
Жаңа қазақстандық экономикасының қалыптасуында және оның бәсекеге,
төзімді дүниежүзілік 50 елдің қатарына қосылуын қамтамасыз ету барысында
шешуші рөлді еліміздің сыртқы экономикалық қызметі алады. Алайда, жаңа
сыртқы экономикалық қатынастарға өту, оның қалыпты жұмыс жасауы көптеген
жағымсыз құбылыстарды тудыруда, оның нәтижесінде мемлекетіміздің
экономикалық мүдделеріне орны толмайтын ірі зиянды зардаптар келтіретін
қылмыстық және кедендік заңнаманы бұзушылықтардың өсуі кеңінен тарап отыр.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару күрестің құқықтық
шараларының қатаңдатылуын біле отырып, контрабандистер арсылық
көрсетулерін тоқтатпауда, себебі контрабандалық жолмен алынатын пайда
тәекел етуге тұрарлық соманы құрайды. Осыған байланысты кеден төлемдері
мен алымдарын төлеуден жалтару қылмысымен ұштасатын мәселелер әлемдік
сипатқа ие және адамзаттың көкейтесті мәселелерінің біріне айналып отыр.
Көптеген құқық қорғау органдарының жедел іздестіру және тергеу
қызметкерлері, соттар, кеден заңнамасымен, кеден қызметкерлері жұмыс
тәжірибесімен және олардың қызмет ету заңдылықтарымен жеткілікті дәрежеде
таныс болмағандықтан, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден
жалтаруқұрамын ашу мен тергеу, саралау барысында ашық сипаттағы қателіктер
жіберіледі. Қарапайым кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтаружүгін
анықтау барысында қылмыстық әрекет ұйымдастырушылары анықталмайды, сонымен
қатар, олар, қылмыстық әрекеттерін жалғастыра береді. Осыған байланысты
контрабандамен күресті жүзеге асыратын тұлғалар үшін арнайы оқыту
программаларын жасап, енгізу қажет. Әсіресе, контрабандалық құбылыстармен
күресті жоғары деңгейде жүргізу үшін Қазақстан Республикасы құқық қорғау
органдары қызметкерлерін контрабанданың жасалу нысандары, тиімді түрде
ашу, тергеу және алдын алу әдіс – тәсілдерін үйрететін арнайы
дайындықтардан өткізу қажет.
Барлығамызға белгілі, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден
жалтарукез келген қылмыстық қоғамқа қауіпті құбылыс сияқты өзіндік
әлеуметтік, экономикалық алғышарттарға ие. Оларды, біз, келесі аталған
себептер ретінде танимыз:
1. Біздің елімізде бұл, біріншіден, өте жоғары деңгейдегі кеден
төлемдері мен салықтардың ставкаларына тікелей байланысты. Жоғары
деңгейдегі салықтар шағын және орта бизнесті көлеңкелі экономикаға
итермелейді, ал, кеден төлемдерінің жоғары деңгейдегі ставкалары адал
ниетті импортерларды контрабандистерге айналдырып отырған жайы бар.
2. Сонымен қатар, экономикалық контрабанданың жасалуының келесі
себебі ретінде салық және кеден бақылауының төменгі деңгейін айтуға
болады.
3. Құқық қорғау және бақылау органдарының сыбайлас жемқорлыққа
салынуы;
4. салық және кеден ставкаларының сәйкессіздігі;
5. Қазақстан Республикасының көрші мемлекеттермен ашық шекарада
орналасу жағдайындағы қиын экономикалық жағдай.
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы мен көрші мемлекеттер арасында
кеден төлемдері мен салықтар ставкаларын есептеу тәртіптерін біріздендіру
бойынша шаралар қолданылуда.
6. Сонымен қатар, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден
жалтаруқылмысының жасалуына азаматтарымыздың әл ауқатының төмендігі де өз
кезегінде әсер етіп отыр.
7. Халықтың құқықтық мәдениетінің төмендігі жоғарыда аталған
экономикалық контрабанданың жасалу алғышарттарының жүйесіне кіреді.
Көптеген елдердің тарихи тәжірибесі көрсетіп отырғандай, еркін сауда
кезеңінде контрабанда құлдырауға ұшырайды, ал, тауарлар мен көлік
құралдарына жоғары деңгейде кеден төлемдері мен салықтарын салу оыс
құдбылыстың қайта дамуына әкеледі.
Қазақстан Республикасы Үкіметі ұлттық мүдделерді қорғау мақсатында
протекционисттік саясатты ұстануға жүгініп отыр.
Сондықтан ұлттық валютаның курсының төмендеуіне байланысты Өзбекстан,
Қырғызстан, Ресей федерациясы мемлекеттерден жекелеген тауарлар мен көлік
құралдарына шектеулер енгізілді, нәтижесінде. Импорт демпинг сипатына ие
болды. Қазақстан Республикасында осыған байланысты өндіріс дами бастады.
Кез келген мемлекеттердің кедендік саясаты оның экономикалық дамуына
тығыз байланысты. Сондықтан, тауарлар мен көлік құралдарының бір түрі үшін
мемлекет кедендік шекара арқылы өтудің еркін режимін белгілесе, кейбір
түрлері үшін өткізудің арнайы ережелерін белгілейді. Кедендік саясаттың
қалыптасуына өз кезегінде мемлекетаралық шарттар, халықаралық құжаттар
ықпалын тигізеді.
Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексі кедендік шекара арқылы
тауарлар мен өзге де заттарды заңсыз өткізу үшін қылмыстық жауаптылықты екі
түрлі тарауда бөліп қарастырады:
–– кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару–– Қазақстан
Республикасының қылмыстық кодексінің экономикалық қызмет саласындағы
қылмыстар тарауында көзделе отырып, экономикалық мүдделер мен экономикалық
қауіпсіздікке қол сұғады;
–– айналыстан алынған заттардың немесе айналысы шектелген заттардың
контрабандасы –– Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі Қоғамдық
қауіпсіздікке және қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстар тарауында
қарастырылып аталған мүдде қолсұғушылық объектісі болып табылады.
Кейбір елдермен еркін сауда айналымын шектеу сыртқы экономикалық
қызметтің жақындастырылуының жағымсыз нәтижелеріне жауап ретінде танылады.
Батыс Европа, Жапония, АҚШ елдері еркін сауда принциптерін ұстанбайды,
олар түрлі санкциялар мен монополиялық баж, антидемпингтік шараларды
қолдануды көздейді.
Жалпы айтқанда, Қазақстан Республикасы өз сыртқы экономикалық
қатынастары мен кедендік сасатына жауапты қарайды. 5 сәуір 2003 жылы
қабылданған Қазақстан Республикасы Кеден кодексі аталған мақсаттарды
жүзеге асыруды, сыртқы экономикалық қатынастарды тиімді жүргізуді және
құқықтық реттеудің жоғары дәрежеде жүргізуді басымдылықтар ретінде таниды.
Сонымен қатар, тауарлар мен көлік құралдарын Қазақстан Республикасы кеден
шекарасы арқылы өткізудің шарттары мен талаптарын құқықтық реттеу
Дүниежүзілік Сауда Ұйымы талаптарына сәйкестендірілген.
Сонымен қатар, қазіргі таңда, Қазақстан Республикасы мен Ресей
Федерациясы арасында контрабандамен күрес жүргізуге байланысты арнайы
құрылған келісімдер құқық қорғау органдары практикасында пайда болатын
мәселелерді тез және тиімді шешуге өз ықпалын тигізіп отыр. (Заключение
специальных соглашений о взаимодействии правоохранительных органов
Казахстана и России по борьбе с контрабандой способствует быстрому и
эффективному решению возникающих проблем.) Ресей Федерациясы кеден
органдары Қазақстан Республикасы территориясында үнемі бола отырып,
халықаралық қауіпті контрабандистер және контрабанда фактілері туралы
ақпараттандырып отырады.
Менің пікірімше, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару
қылмыстары бойынша арнайы мамандандырылған мемлекетаралық жедел іздестіру
– тергеу топтарының тұрақты негізде қызмет етуін қамтамасыз ету қажет, бұл
кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтаружәне өзге де ұйымдасқан
қылмыстармен күресті тиімді жүргізуге, мемлекетаралық қатынастардың
нығаюына әсер ететіні сөзсіз.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару күрес жүргізудің бір
нысаны ретінде Қазақстан Республикасы заңнамасында белгіленген қылмыстық
және әкімшілік жауаптылықты атауға болады. Қылмыстық құқықтық жазаланатын
кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтарумен әкімшілік құқықтық
жазаланатын экономикалық контрабанданың арақатынасын ажыратып қарастырудың
негізі ретінде контрабанда тауарының ірі мөлшері танылады.
Қазақстан Республикасы қылмыстық саясатының негізгі бағыттары кеден
төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару үшін қылмыстық жауаптылықты
бекітетін нормаларды құрудың жаңа жолдарын анықтап берді. Ол біздің
еліміздің заңнамалық тәжірибемізбен қатар, ТМД елдерінің, сонымен қатар,
алыс шетел мемлекеттерінің заңнамалық жүйелері мен құқық қолдану
практикалары негізге алынып жасалды.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару күресті жандандыру
және жетілдіру мақсатында келесі нормат ивтік құқықтық сипаттағы
әрекеттерді жасау қажет деп ойлаймыз:
- импорттық - өнімдер үшін акциздік маркаларды алудың қысқартылған
тәртібін бекітетін нормативтік құқықтық актілерді қабылжау;
- кеден және салық заңнамаларын сәйкестендіре отырып, жетілдіру;
- кеден және салық заңнамаларының әлеуметтік бағыттылығын жетілдіру;
- көлеңкелі экономиканың жағымсыз тұстарын жодың тетігін
қалыптастыру;
- Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексінің 209 – бабының саралау
белгісі ретінде алдын – сөз байласуы бойынша топтасып жасау және қылмыстық
қауымдастықпен жасалатын кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден
жалтарусияқты саралау белгілерін қосу;
- Сонымен қатар, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару күрес
мәселелері бойынша ұсыныстарды жасап, саралайтын, мониторинг жүргізетін
жұмыс тобының тұрақты қызмет етуін қамтамасыз ету, олардың құрамына
ғалымдар, тәуелсіз сарапшылар, халықаралық ұйымдар өкілдерін енгізу.
Осы жоғарыда аталып өткен кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден
жалтару алдын – алу шаралары аталған қылмыс құрамдарымен күресті
жетілдіруге өз үлесін қосады деп ойлаймыз.
2 Қазақстан Республикасы қылмыстық заңы бойынша экономикалық
контрабанданың қылмыстық-құқықтық мәселелері
2.1 Қылмыс құрамының объектісі
Контрабанда объектiсi болып кеден заңнамасымен реттелетiн, оның iшiнде
тауарлар мен көлiк құралдарын ҚР кедендiк шекарасы арқылы өткiзу шарттары
мен тәртiбi танылады, аталған қатынастарды мемлекет бағалы деп тани отырып,
оларды контрабанда туралы қылмыстық – құқықтық норманы қолдану арқылы
қорғап отыр. ҚР ҚК 209 – бабының диспозициясында көзделген әрекеттер үшiн
қылмыстық жауаптылықтықтың белгiленуi соның дәлелi.
Қылмыстық қол сұғушылықтар объектiсi нақты бiр қылмыс құрамының заңи
құрылымын, ол қылмыс құрамының Қылмыстық заң Ерекше бөлiмiндегi алатын
орнын анықтайды. Қылмыс объектiсi қылмыстық қол сұғушылықтарды бiр-бiрiнен
ажыратып қарауға мүмкiндiк бередi,сыртқы белгiлерi ұқсас болып келетiн,
алайда мазмұны мен бағыттылығы әр түрлi қылмыс құрамдарын түрлiше құқықтық
саралауға мүмкiндiк бередi, сәйкестелген түрде жасалған әрекетке сай жаза
тағайындауға мүмкiндiк бередi. Сондықтан қылмыс объектiсiн дұрыс анықтау
теориялық және тәжiрибелiк тұрғыдан аса маңызды болып табылады.
Кеңестiк қылмыстық құқығында қылмыс обьектiсi ретiнде қылмыстық заңмен
қорғалатын өзгерту жолымен зиян келтiрiлетiн қоғамдық қатынастар танылды
[9]. Ал, қоғамдық қатынастар ретiнде құқықтық немесе моральдық нормалармен
қорғалатын адамдардың бiрiккен қызметi барысында туындайтын қатынастар
танылады.
Жалпы объект – ең соңында кез келген қылмыспен қол сұғылған, қылмыстық
заңмен қорғалатын қоғамдық қатынас.
Топтық объект – бiрнеше қылмыс құрамдарымен қол сұғылып, белгiлi бiр
бөлiгiне зиян келтiрiлген, өзiнiң бiртектiлiгiмен және өзара байланысымен
сипатталатын қоғамдық қатынастадың бiр бөлiгi. Дәл сы тектес объектi
қылмыстық зңның Ерекше бөлiмiндегi барлық қылмыс құрамдарын саралаудың
негiзгi белгiсi болып саналады. Топтық объект қоғамдық қатынастың
сипатынанықтап, және сыртынан қарағанда ұқсас қылмыстардың негiзгi
белгiлерiнiң бiрiн құрайды.
Тiкелей объект – бiр немесе бiрнеше қылмыс құрамымен қол сұғылатын,
әрбiр қылмысы тектес объектiлердiң белгiлерiмен сипатталатын нақты бiр
қоғамдық қатынас. Қылмыс құрамының тiкелей объектiсiн құрайтын қоғамдық
қатынас қылмыс табиғатын, оның өзiне тән белгiлерiн мейлiнше толық
көрсетедi. Тiкелей объектiнiң қылмысты дұрыс саралауда шешушi маңызы бар.
Тiкелей объектiге қарап, құқық қолдану органдары қандай қылмыс құрамының
жасалғандығын дәл анықтай алады [10].
Қандай да бiр қылмыс объектiсiн анықтау қиындық тудырмайтын, қарапайым
мәселе болып көрiнгенiмен, шын мәнiнде, қылмыстық құқық теориясында оған
байланысты көптеген қарама-қайшылықты пiкiрлер, оны анықтауда қиындықтар
туындайды.
Тауарларды немесе басқа құңды заттар мен нәрселерді кедендік шекара
арқылы заңсыз алып өту контрабанда деп танылады. Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Пленумы кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден
жалтарукезінде, егер оған жауапкершілік Қазақстан Республикасы Қылмыстық
Кодексінің 209-бабында көзделген болса, мемлекеттің экономикалық мүддесі,
Қылмыстық Кодексінің 250-бабында көзделген контрабанда болса, қоғамдық және
мсмлекеттік қауіпсіздік мүддесі негізгі және тікелей объект болып
табылатынын ескеруі тиіс екендігін алға тартады. (Пленумның 1999 жылгы 30
сәуірдегі №3 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе---------------------------- ----------------------------------- -
-------------------3
1. Қазақстан Республикасы қылмыстық заңы бойынша кеден төлемдері мен
алымдарын төлеуден жалтарғаны үшін қылмыстық жауаптылық
1.1 Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару түсінігі мен жалпы
сипаттамасы------------------------ ----------------------------------- ------
--------------------7
1.2 Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару Қазақстан
Республикасы экономикалық қауіпсіздігіне төнген қауіп ретінде және онымен
күресу шаралары--------------------------- ----------------------------------
----------------18
2. Қазақстан Республикасы қылмыстық заңы бойынша 214 нормамен
жауаптылық бекітілген құрамның қылмыстық-құқықтық мәселелері
2.1 Қылмыс құрамының объектісі-------------------------- ---------------
--------28
2.2 Қылмыс құрамының объективтік жағы------------------------------- ---
----34
2.3 Қылмыс құрамының субъектісі------------------------- ---------------
--------40
2.4 Қылмыс құрамының субъективтік жағы------------------------------- --
----45
2.5 Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару құрамын саралаудың
қылмыстық-құқықтық кейбір мәселелері------------------------- -------47
2.6. Қазақстан Республикасы қылмыстық заңы бойынша кеден төлемдері мен
алымдарын төлеуден жалтарғаны үшін қылмыстық жауаптылық -----------53
Қорытынды-------------------------- ----------------------------------- -
-------------57
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі----------------------------- -----------
-------63
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Еліміздің нарықтық экономикаға өтіп, оны
қазіргі таңда қоғамымызда сәтті қалыптастыруына Қазақстан Республикасының
экономикасы құрылымының тарихи қалыптасуы себепкер. Дәлірек айтсақ, тарихи
тұрғыда қалыптасқан экономика құрылымы мен бар ресурстық потенциалдың
шеңберінде экономикамыз сыртқы немесе ішкі нарықтық бағытталу арасында
болуы керек.
Ұлттық экономикамыздың жеткілікті ресурстық потенциалы мен ішкі
нарығына қарамастан, Қазақстан Республикасында инвестициялардың
жеткіліксіздігі мен шикізаттық емес өндірістің құрылымдық дағдарысына
байланысты отандық өндірушілердің шикізатты экспорттық бақылауы орын алып
отыр. Сондықтан, Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық қызметіндегі
ұлттық экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелері аса маңызды
рөлге ие болып отыр.
Ұлттық қауіпсіздікті оның ішінде экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз
етудің құрамдас бөлігі ретінде кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден
жалтару (Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексі 209-бабы), шетел
валютасындағы қаражатты шетелден қайтармау (Қазақстан Республикасының
Қылмыстық Кодексі 213-бабы), кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару
(Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі 214-бабы), айналыстан алынған
заттардың немесе айналысы шектелген заттардың контрабандасы (Қазақстан
Республикасының 250-бабы), заңсыз жолмен алынған ақша қаражатын немесе өзге
мүлікті заңдастыру (Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі 293-бабы)
сияқты қылмыс құрамдарымен күрес танылады.
Зерттеудің мақсаты Қазақстан Республикасындағы нарықтық реформалардың
негізгі мақсаты –– нарықтық экономиканың жаңа модельдеріне көшу екендігі
белгілі, ол экономикалық даму траекториясына шығуды қамтамасыз етуі керек.
Қоғамымыз бен экономикамыздағы қазіргідей дағдарысты жағдай, инфляция
тұсында, нормативтік құқықтық базамыздың жеткілікті деңгейде қалыптаспауы,
заңнамадағы құқықтық олқылықтардың болуы тұсында аталған қылмыстық
сипаттағы әрекет түрлері экономикамызда көптеп орын алып отыр, сыртқы
экономикалық қызмет саласын қорғаудың қылмыстық-құқықтық және
криминологиялық арнайы кешенді шараларын жасап шығаруды қажет етіп отыр.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының мемлекеттік егемендігі туралы
Декларацияны қабылдап және мемлекетіміздің өз тәуелсіздігін жариялауынан
бастап дербес экономикалық және әлеуметтік саясатты жүргізіп, оның
бағыттарын анықтап отыр. Осы тұста жоғарыда аталып өткен қылмыс
құралдарының ішінде экономикалық контрабандамен күрес мәселелеріне
бағытталған шаралар ерекше теориялық және практикалық қызығушылықтар
туындатып отыр. Себебі, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару
әрқашанда құқықтық мемлекетті құру, жеке тұлға мен қоғам мүдделерін
қорғаудың экономикалық, әлеуметтік, адамгершіліктік аспектілерімен тығыз
байланысты.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтарумен күрестің қылмыстық-
құқықтық және криминологиялық мәселелері Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
елдерінде көптеген диссертацияларда монографияларда, ғылыми публикациялар
мен оқу әдебиеттерінде қозғалып өткен.
Аталған мәселемен шұғылданып анализ жасаған ғалымдардың қатарына Арышев
В.В., Базилевич К.Н., Мельникова Ю.Б., Яни П.С., Гармаев Ю.П., Ларичев
В.Д., Гильмутдинова Н.С., Диканова Т.А., Осипов В.Е., Верин В.Т., Витвицкий
А.А., Козлов В.А., Корчагин А.Г., Иванов А.Н., Ванин М., Печерский В.,
Терещенко Л., Волженкин Б., Душкин С., Русов С., Тюнин В.И., Дорожков С.П.
тағы басқа ғалымдарды атауға болады.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтарудың қылмыстық құқықтық
мәселелері және онымен күрес Қазақстандық қылмыстық құқық ғалымдарының
еңбектерінде де кеңінен көрініс алған. Олардың қатарына М.М. Әлиев, Н.М.
Әбдиров, М.О. Нүкенов, Б.А. Қайрамбаев, А.А. Смағулов, А.И. Худяков сынды
ғалымдарды жатқызуға болады. Аталған тақырыпта сонымен қатар, монографиялық
деңгейде Мәлик Кенжалиев Қазақстан Республикасы заңнамасы бойынша кеден
төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтаруүшін қылмыстық жауаптылық атты
диссертациялық еңбегі қорғалып, жарық көрген.
Жоғарыда аталып өткен ғалымдардың еңбектері дипломдық жұмысты жазу
барысында кеңінен қолданылды.
Алайда құқықтық құбылыстардың, сонымен қатар қоғамымыздың үнемі даму
үстінде болуына байланысты, олардың үнемі өзгерістерге ұшырап отыруына
байланысты Қазақстан Республикасының қылмыстық заңы бойынша кеден төлемдері
мен алымдарын төлеуден жалтару қылмыстық құқықтық және оның алдын-алу
мәселелерін қайта қарастырып өту қажет деп ойлаймыз.
Сөзіміздің дәлелі ретінде, Қазақстан Республикасының жаңа Кеден
Кодексінің қабылданғанын, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару,
егер ол мемлекеттік қызметтер атқаруға уәкілетті адам не оған теңестірілген
адам өз қызмет бабын пайдаланумен қатар жасаса, сыбайлас жемқорлық қылмысы
ретінде танылатындығы туралы Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне
жаңа өзгерістердің енгізілуін айтуымызға болады.
Дипломдық жұмыс екі тарау, ол тарауларды кеңінен ашып қарастыратын
сегіз бөлімдерден тұрады. Бірінші тарауда Қазақстан Республикасының
қылмыстық заңы бойынша кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару жалпы
сипаттамасы мен түсінігі, оны саралаудың кейбір мәселелері айтылып өтеді.
Екінші тарауда аталған қылмыс құрамын саралаудың негізі болып табылатын
қылмыс және жауаптылықтар құрамын кеңінен ашып қарастырылды.
Бітіру жұмысының соңғы және қорытынды тарауларында кеден төлемдері мен
алымдарын төлеуден жалтару Қазақстан Республикасының экономикалық
қауіпсіздігіне төнген қауіп ретінде қарастырылып, онымен күрес шаралары
қарастырылды, бітіру жұмысын жазу барысында келген қорытындыларымыз түйін
түрінде беріледі.
Сонымен қатар, қолданылған әдебиеттер тізімі беріледі.
Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және
әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы – ада және
адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары қорғалатыны көрсетілген [1].
1 Қазақстан Республикасы қылмыстық заңы бойынша кеден төлемдері мен
алымдарын төлеуден жалтарғаны үшін қылмыстық жауаптылық
1.1 Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару түсінігі мен жалпы
сипаттамасы
Қазiргi таңда ҚР шекарасы 13034 км-ге созылған, дәлiрек айтсақ, Ресей
Федерациясымен 6023 шақырым, Өзбекстанмен 2163 шақырым, Қытаймен 1730
шақырым, Қырғызстанмен 1053 шақырым, Түркменстанмен 345 шақырым, Каспий
теңiзi арқылы Иранмен, Ресеймен, Әзiрбайжанмен жалпы көлемi 1730 шақырымда
шекараласады. Шектесiп жатқан мемлекеттер арасында кедендiк шекараны
енгiзу, ол арқылы өтетiн тауарлар мен көлiк құралдарын толық
декларациялауды қамтамасыз ету мақсатында кедендiк бақылау мекемелерi
құрылған. Әрбiр кедендiк бақылау бекеттерiнiң ара қашықтығы 150-200
шақырымды құраса, орта есеппен әрбiр кедендiк бақылау қызметкерi бақылауына
7 шақырым кеден шекарасы келедi.
Кедендік және мемлекеттік шекара ұғымы 2003 жылдағы №401 - ІІ 5
сәуірдегі Қазақстан Республикасы Кеден кодексімен, 1995 жылғы 21
желтоқсанында жөне 1996 жылғы 26 қаңтарда және 22 қарашада жөне 1997 жылғы
9 маусымда енгізілген өзгертулермен және толықтырулармен және Қазақстап
Республикасыиың 1993 жылғы 13 қаңтардағы "Қазақстан Рес-публикасының
мемлекеттік шекарасы туралы" Заңымен, оған 1996 жылғы 15 шілдеде енгізілген
өзгертулермен және толықтырулармен анықталады. Ксдендік шекара өткізу
бекеттерінің кедендік постыларының қай жерде орналасқанына қарамастан еркін
кедендік аймақтар мен еркін қоймалар периметрін қоспағанда құрылық
аумағында, суларда, әуе кеңістігінде мемлекеттік шекарамен шектеседі.
Тергеу ісін жүргізуде және сот құжаттарында контрабанданың мөлшерін
және басқа тиісті саралау белгілерін, оның ішінде белгілі бір заттарды алып
кетудің арнайы ережелерін көрсету міндетті болып табылады.
Осы аталған кедендiк шекараның ұзақтығы кедендiк қылмыстарының, оның
ішінде экономикалық контрабанданың латенттi сипат алуының бiрден бiр себебi
болып отыр. Сонымен қатар, экономикалық контрабандамен күрестiң тиiстi
дәрежеде жүргiзiлмеуiнiң себептерi ретiнде, қылмыстық заңдағы аталған
қылмыс құрамдары үшiн қылмыстық жауаптылықты белгiлейтiн нормаларда
кездесетiн олқылықтар мен ғылыми негiзiнiң қалыптаспағандығын айтуға
болады.
Кеден ісі саласында орын алатын қылмыстардың өсу – кему заңдылықтарын
статистискалық мәліметтерге сүйене отырып, анықтасақ, ол келесідей сипатқа
ие: Қаржы полициясы органдары берген мәліметтерге сәйкес, олардың қозғаған
ҚР ҚК 209 – бабында көзделген кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден
жалтаруқұрамының жасалу фактісі 2004 жылы 144 болса, 2005 жылы аталған
көрсеткіш 108 – ді көрсетіп отыр. Қаржы полициясы органдары практикасында
аталған қылмыстардың жасалуы 25,0 % - ке төмендеген.
Ұлттық қауіпсіздік комитеті органдары практикасында кедендік
қылмыстардың ішінде тек ҚР ҚК 209, 250 – баптармен көзделген қылмыс
құрамдарының жасалу фактісі анықталған, аталған істер бойынша қылмыстық
істер қозғалған. ҚР ҚК 209 – бапта көзделген қылмыс құрамы бойынша 2004
жылы 12, 2005 жылы 8 қылмыстық істер қозғалған. Ал, ҚР ҚК 250 – бапта
көзделген қылмыс құрамының жасалу фактісі 2004 жылы 28, 2005 жылы 29 – ды
құрап отыр, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтаруқұрамының жасалу
фактілері 33,3 % - ке кемісе, айналымы шектелген немесе айналыстан алынған
заттардың контрабандасының жасалу фактілері 3,6 % - ке өскен. Кедендік
бақылау органдары мәліметтеріне сәйкес, ҚР ҚК 209-бабы бойынша 2004 жылы
192, 2005 жылы 223 қылмыс қозғалып, олардың өсуі 16 %-ке өскен. ҚР ҚК 213-
бабы бойынша қылмыс жасау фактісі кездеспейді. ҚР ҚК 214-бабы бойынша 2004
жылы 61, 2005 жылы 81 қылмыс құрамы жасалу фактісі анықталған, жасалу
фактілері 32,8 % өскен. Ал, ҚР ҚК 250 – бабы бойынша 2004 жылы 161, 2005
жылы 187 қылмыс құрамының жасалу фактісі тіркеліп, өсу барысы 16,1% - ке
өсіп отыр [2].
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару құрамының түсінігі,
оның сипаттамалары, жоғарыда аталып өткен ғалымдардың еңбектерінде беріліп
өткен.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару құрамын анықтауға
байланысты ғалымдардың пікірлерін және Қазақстан Республикасы нормативтік
құқықтық актілерін ескере отырып, біз аталған қылмыс құрамын кедендік
қылмыстардың тобына жатқызамыз.
ҚР ҚК, бiздiң пiкiрiмiзше, заң әдебиеттерiнде кедендiк қылмыстар деп
танылатын келесi қылмыс құрамдарын қарастырады:
- кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару(209-бап);
- шетел валютасындағы қаражатты шетелден қайтармау (213-бап);
- кеден төлемдерi мен алымдарын төлеуден жалтару (214-бап);
- айналыстан алынған заттардың немесе айналысы шектелген заттардың
контрабандасы (250-бап).
Жоғарыда кедендiк қылмыстар қатарына жатқызылған қылмыс құрамдарын бiр
топқа бiрiктiрiп қарастыру шартты сипат алады.
Қылмыстық құқық ғылымында кедендiк қылмыстарды дербес бiр топқа
бiрiктiру жөнiнде ғалымдардың пiкiрлерi сәйкес келе бермейдi. Кейбiр
ғалымдардың пiкiрiнше аталған қылмыс құрамдарын бiр жүйеге келтiру мүмкiн
емес болса, ал кейбiр ғалымдар жоғарыда атап көрсетiлген қылмыс
құрамдарымен бiрге кеден қылмыстары қатарына өзге де қылмыс құрамдарын
жатқызады. Мысалы, А.И. Чучаев, С.Ю. Иванова кедендiк қылмыстар қатарына
жоғарыда аталған қылмыс құрамдарынан басқа РФ ҚК 189-бабында көзделген
жаппай зақымдау қаруын, қару-жарақ және әскери техника жасау кезiнде
пайдаланылатын технологияларды, ғылыми техникалық ақпаратты және
қызметтердi заңсыз экспорттау құрамын (ҚР ҚК 243-бабы) жатқызады [3].
Менің пiкiрiмше, аталған қылмыс құрамының тiкелей обьектiсiн негiзге
ала отырып, кедендiк қылмыстар қатарына жатқызу мүмкiн еместiгiн байқауға
болады. Дәлiрек айтсақ аталған қылмыс құрамы тiкелей қоғамдық қауiпсiздiк
пен қоғамдық тәртiпке қауiп төндiредi, осы мақсатта заңсыз экспорт орын
алуы мүмкiн.
Кейбiр ғалымдардың еңбектерiнде жоғарыда аталған қылмыс құрамдары
кедендiк қылмыстар ретiнде бiр топқа бiрiктiрiлiп қарастырылмаған. Мысалы,
Н.А. Лопашенко бұл қылмыстық қол сұғушылықтардың обьектiлерiн негiзге ала
отырып, үш топқа бөлiп қарастырады:
- экономикалық қызметтi заңсыз негiзде жүргiзу принципiн жүзеге
асыруға байланысты қоғамдық қатынастарға қол сұғатын қылмыстар.
Олардың қатарына А.И. Чучаев, С.Ю. Иванова кедендiк қылмыстар
ретiнде қарастырған жаппай зақымдау қаруын, қару-жарақ және әскери
техника жасау кезiнде пайдаланылатын технологияларды, ғылыми
техникалық ақпаратты және қызметтердi заңсыз экспорттау құрамын (ҚР
ҚК 243-бабы) жатқызады.
- экономикалық қызмет субъектiлерiнiң әдiлеттi қызмет етуi принципiне
қол сұғатын қылмыстар. Бұл қылмыстар қатарына кеден төлемдерi мен
алымдарын төлеуден жалтару (214-бап) құрамын жатқызады.
- экономикалық қызметтiң криминалдық нысандарына тиым салу принципiне
қол сұғатын қылмыстар. Бұл қылмыстар қатарына, ол, контрабанданы
(кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару(209-бап),
айналыстан алынған заттардың немесе айналысы шектелген заттардың
контрабандасы (250-бап)) жатқызады [4].
Kедендiк қылмыстарды жоғарыда аталғандай жүйелендiрумен толығымен
келiсуге болмайды, себебi, қылмыстық заңдағы жекелеген қылмыс құрамын
жүйелендiру барысында топтастыру критериi негiздi, қатаң болуы қажет. Н.А.
Лопашенко бөлiп шығарған топтастыру негiздерi аталған қылмыс құрамдарының
мазмұндарына қайшы келедi, Мысалы, ҚР 243-бабында көзделген қылмыс құрамын
экономикалық қызметтi заңсыз негiзде жүргiзу принципiн жүзеге асыруға
байланысты қооғамдық қатынастарға қол сұғатын қылмыстар қатарына жатқызу
аталған қылмыс құрамының мазмұнына қайшы келедi. Себебi, жаппай зақымдау
қаруын, қару-жарақ және әскери техника жасау кезiнде пайдаланылатын
технологияларды, ғылыми техникалық ақпаратты және қызметтер тек кәсiпкерлiк
қызметтi жүзеге асыру мақсатында ғана емес, қоғамдық қауiпсiздiк пен
қоғамдық тәртiпке қол сұғу немесе өзге де қоғамға қауiптi мақсаттарда
заңсыз экспортталуы мүмкiн. Сондықтан аталған қылмыс құрамын тек
экономикалық қызметтiң қалыпты, заңды жүзеге асырылуы принципiне қарсы
қылмыс құрамы ретiнде тану негiзсiз болып табылады. Осы позицияны ұстанатын
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінің конструкциясы дұрыс құрылған
деп ойлаймыз. ҚР ҚК Бұл қылмыс құрамын сыртқы экономикалық қызметтiң
қалыпты жүзеге асырылуымен байланысты қатынастармен байланыстырмай,
қоғамдық қауiпсiздiк пен қоғамдық тәртiпке қарсы қылмыстар үшiн қылмыстық
жауаптылықты көздейтiн тарауда қарастырады. Сонымен қатар, кеден төлемдерi
мен алымдарын төлеуден жалтару құрамын экономикалық қызмет субъектiлерiнiң
адал ниеттiлiгi принципiне қарсы қылмыс ретiнде тану барысында аталған
қылмыс құрамының толық ашылмайды.
Қылмыстық құқық ғылымында кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден
жалтаруқұрамы көптеген қылмыс құрамдарымен жанасады, кейбір жағдайларда
аталған қылмыс құрамын өзге де қылмыс құрамдарымен шатастырып, саралау
фактілері де кездеседі.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару Қазақстан Республикасы
Қылмыстық кодексі 250 – бабында көзделген айналыстан алынған заттардың
немесе айналысы шектелген заттардың контрабандасы құрамымен жанасады.
Аталған қылмыс құрамдары тікелей қылмыс объектілері арқылы ажыратылады.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтаруобъектiсi болып кеден
заңнамасымен реттелетiн, оның iшiнде тауарлар мен көлiк құралдарын ҚР
кедендiк шекарасы арқылы өткiзу шарттары мен тәртiбi танылады, аталған
қатынастарды мемлекет бағалы деп тани отырып, оларды контрабанда туралы
қылмыстық – құқықтық норманы қолдану арқылы қорғап отыр. ҚР ҚК 209 –
бабының диспозициясында көзделген әрекеттер үшiн қылмыстық жауаптылықтықтың
белгiленуi соның дәлелi.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексі 250 – бабында көзделген
айналыстан алынған заттардың немесе айналысы шектелген заттардың
контрабандасы құрамының тікелей объектісі болып қоғамдық қауіпсіздік пен
қоғамдық тәртіп танылады.
Аталған қылмыс құрамы кедендік қылмыстар ішіндегі Қазақстан
Республикасы Қылмыстық кодексі 214 – бабында көзделген кеден төлемдері мен
алымдарын төлеуден жалтару құрамымен де тығыз байланысты.
Қылмыстық құқықтағы кедендік қылмыстарды зерттейтін ғалымдар И.
Пастухов және П. Яни пiкiрлерінше, контрабанда объектiлерiн дәлме – дәл
анықтамау, объективтiк жағы мазмұнының дұрыс анықталмауы немесе заңдағы
субъективтiк жағының негiзсiз түсiнiлуi жатыр. Сонымен қатар, аталған
қылмыс құрамдарының объектiсiн анықтау барысында, оларды кеден заңнамасымен
ажыратып қарауға болады, бұл қылмыс құрамдары үшiн жауаптылықты бекiтетiн
нормалар түрлi объектiлердi қорғауға бағытталады, дәлiрек айтсақ, жалтару
жағдайында бюджеттi қалыптастыруға байланысты қатынастар қорғау көзделедi,
ал бұл қатынастар контрабанда объектiсi болып табылмайды.
П. Яни, И. Пастухов аталған қылмыс құрамының түрлiк объектiлерiнiң
әртүрлi сипатта екендiгiн алға тарта отырып, бұл құрамдардың бiр – бiрiне
қатысты арнайы – жалпы норма болуы мүмкiн еместiгiн айтады. Сонымен қатар,
олардың пiкiрiнше, бюджеттi қалыптастыруға байланысты қатынастар
контрабанда құрамының қосымша обектiсi болып табылмайды. Қорыта айтқанда,
ҚР кедендiк шекарасы арқылы өткiзу шарттары мен тәртiбiн бұзу және кеден
төлемдерiн төлеуден жалтару барысында тұлға дербес, екi объектiге қол
сұғады, олар бiр – бiрiне қатысты қосымша объектi ретiнде табылмайды, Яғни
дербес екi қылмыс жасалынады. Сондықтан, олар, жоғарыда келтiрiлген
әрекеттi ҚР ҚК 214 – бабымен бiрге ҚР ҚК 209 – бабымен жиынтықта саралау
қажеттiгiн айтады [5].
Аталған мәселеге байланысты кейбiр мәселелердi Жоғарғы Сот Пленумы
1997 жылғы 18 шiлдедегi Контрабанда үшiн қылмыстық жауапкершiлiк жөнiндегi
заңдарды қолдану тәжiрибесi туралы №10 Қаулысы реттейдi. Атасы реттейдi.
Ата - тармағына сай, контрабанда кеден төлемдерi мен алымдарын төлеуден
жалтарумен жанасады, ол тауарлар мен өзге де құндылықтарды заңсыз өткiзудiң
тiкелей пиғылымен қамтыла отырып, көбiнесе осы заңсыз өткiзудiң мақсаты
болып табылады. Сондықтан бұл әрекеттер аталған төлемдердi төлеуден жалтару
үшiн қосымша саралауға жатпайды.
Мұндай саралау тек, контрабанда мен аталған төлемдердi төлеуден
жалтару құрамдарын құрайтын әрекеттер әр уақытта бөлек жасалған жағдайда
ғана орын алуы мүмкiн.
Кедендiк және басқа да құжаттарды (қызметтiк жалғандық жасау, төлем
белгiлерi мен құжаттарды қолдан жасау) алдап пайдалану белгiлерi бар
әрекеттер де қосымша саралауды қажет етпейдi [6].
Менің пiкiрiмше, кеден iсi саласындағы қылмыс құрамдарының ерекше
түрi ретiнде кеден төлемдерi мен алымдарын төлеуден жалтару құрамын
қарастыруға болады және аталған қылмыс құрамымен қылмыстық-құқықтық күресу
– Қазақстан Республикасы мемлекеттiк бюджетiнiң кiрiс бөлiгiн толтырудың
маңызды құралы болып табылады. Мемлекеттiң осы бағыттағы қылмыстық
саясатының мүдделерi ҚР Қылмыстық Кодексiне аталған қылмыс құрамы үшiн
қылмыстық жауаптылықты көздейтiн норманы енгiзу арқылы қорғалады (ҚР ҚК 214-
бабы).
Кедендiк қылмыстар, оның iшiнде осы дипломдық жұмыста қарастырылып
отырған кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару қылмысы ретiнде ҚР
Қылмыстық Кодексiмен жазалау қаупiмен тиым салынған, кiнәлi жасалынған
қоғамға қауiптi әрекет (iс-әрекет) танылады.
Қылмыстық заңның Ерекше бөлiмi 209 - бабында көзделген қылмыс
құрамының белгiлерi формальды болса да бар, бiрақ елеулi маңызы
болмағандықтан қоғамдық қауiптi емес, яғни қоғамға немесе мемлекетке зиян
келтiрмеген және зиян келтiру қаупiн туғызбаған әрекет экономикалы0
контрабанда болып табылмайды. Сондай-ақ, қоғамдық қауiптiлiк дәрежесi мен
сипатының төмендiгiне байланысты кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден
жалтарумен жанасатын құқықбұзушылықтар ҚР Әкiмшiлiк құқықбұзушылық туралы
Кодексiмен реттеледi. Дәлiрек айтсақ, ҚР Әкiмшiлiк құқықбұзушылық туралы
Кодексiнiң 26-тарауы кеден iсi саласындағы орын алатын құқықбұзушылықтар
үшiн әкiмшiлiк жауаптылықты бекiтедi, оның iшiнде кеден төлемдерi мен
алымдарын төлеуден жалтарумен жанасатын келесi құқықбұзушылықтарды айтуға
болады:
- кедендік бақылау зонасы режимдерін бұзу (ҚР ӘҚБтК 400-бабы);
- тауарлар мен көлік құралдарын алып келу барысында Қазақстан
Республикасы кедендік шекарасын кесіп өту туралы хабарламау (ҚР ӘҚБтК
401-бабы);
- тауарлар мен көлік құралдарын алып кету барысында Қазақстан
Республикасы кедендік шекарасын кесіп өту туралы хабарламау немесе
күмәнді хабарлау (ҚР ӘҚБтК 402-бабы);
- тауарлар мен көлік құралдарын жеткізу орнына ұсынбау (ҚР ӘҚБтК 404-
бабы):
- Қазақстан Республикасы кеден органы рұқсатынсыз тауарлар мен көлік
құралдарын беру, жоғалту, кеден органына жеткізбеу (ҚР ӘҚБтК 405-
бабы);
- Көлік құралын тоқтатпау (ҚР ӘҚБтК 406-бабы);
- Қазақстан Республикасы кеден органы рұқсатынсыз көлік құралдарын
жөнелту (ҚР ӘҚБтК 407-бабы);
- Декларанттың кедендік рәсімдеу өндірісі тәртібін бұзуы (ҚР ӘҚБтК 409-
бабы);
- Кедендік рәсімдеу аяқталмаған тауарлар мен көлік құралдарына қатысты
пайдалану, билік ету, жағдайын өзгерту және өзге де заңсыз операциялар
(ҚР ӘҚБтК 410-бабы);
- Қазақстан Республикасы кеден органы рұқсатынсыз жүк және өзгеде
операцияларды жасау (ҚР ӘҚБтК 411-бабы);
- Кедендік ұқсастыру құралдарын жоғалту, жою, бүлдіру, құрту, өзгерту
(ҚР ӘҚБтК 413-бабы);
- Декларанттың тауарлар мен көлік құралдарын декларациялау тәртібін бұзу
(ҚР ӘҚБтК 414-бабы);
- Тауарлар мен көлік құралдарын Қазақстан Республикасы кеден
территориясы шегінен тыс шығармау және осы территорияға қайтармау (ҚР
ӘҚБтК 421-бабы);
- Белгілі бір кедендік режимде анықталған тауарлар мен көлік құралдарына
қатысты пайдалану, билік ету, жағдайын өзгерту және өзге де заңсыз
операциялар (ҚР ӘҚБтК 423-бабы);
- Тауарлар мен көлік құралдарын Қазақстан Республикасы кеден шекарасы
арқылы өткізу барысында тарифтік емес реттеу шараларын қолдану
тәртібін және өзге де шектеулерді сақтамау (ҚР ӘҚБтК 424-бабы);
- Тауарлар мен көлік құралдарын Қазақстан Республикасы кеден шекарасы
арқылы өткізу барысында жеке тұлғалардың қысқартылған, жеңілдетілген
тәртіпті бұзу (ҚР ӘҚБтК 425-бабы);
- Тауарлар мен көлік құралдарын Қазақстан Республикасы кеден шекарасы
арқылы өткізуді кедендік бақылаудан жанай жүргізу (ҚР ӘҚБтК 426-бабы);
- Тауарлар мен көлік құралдарын Қазақстан Республикасы кеден шекарасы
арқылы кедендік бақылаудан жасырып өткізу (ҚР ӘҚБтК 427-бабы);
- Тауарлар мен көлік құралдарын Қазақстан Республикасы кеден шекарасы
арқылы құжаттар мен теңдестіру құралдарын алдап қолдану арқылы өткізу
(ҚР ӘҚБтК 428-бабы);
- Тауарлар мен көлік құралдарын декларацияламау немесе күмәнді
декларациялау (ҚР ӘҚБтК 429-бабы);
- Қазақстан Республикасы кеден шекарасына кедендік ережелердің бұзылуы
арқылы алып келінген тауарлар мен көлік құралдарын сақтау, алу,
пайдалану, немесе билік ету (ӘҚБтК 430-бабы) [6].
Қылмыстық заң барлық қылмыс құрамдарын төрт санатқа, яғни олардың
сипаты мен қоғамдық қауiптiлiк дәрежесiне қарай онша ауыр емес қылмыстарға,
ауырлығы орташа қылмыстарға ауыр қылмыстарға, ерекше ауыр қылмыстарға
бөледi. Аталған қылмыс құрамы ауырлығы орташа қылмыстар санатына жатады,
себебi, ол үшiн тағайындалатын жазаның максималды мөлшерi үш жылға дейiнгi
мерзiмге бас бостандығынан айыру жазасына тең. Ал, ҚР ҚК 9-бабының 2-
бөлiгiне сәйкес, жасалғаны үшiн осы кодексте көзделген ең ауыр жаза бес
жылдан бас бостандығынан айырудан аспайтын қасақана жасалған әрекеттер
ауырлығы орташа қылмыстар деп танылады.
Сәйкестелген түрде кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару
ауырлығы орташа қылмыс ретінде танылады.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару үшiн қылмыстық
жауаптылыққа қылмыс жасау уақытында 16 жасқа толған, есi дұрыс жеке тұлға
тартылады, оның субъектiлерi ретiнде ҚР азаматтарын, шетелдiк азаматтарды,
азаматтығы жоқ тұлғаларды, сыртқы экономикалық қызмет қатысушыларын
танимыз. Бiздiң пiкiрiмiзше, қылмыстық заң олардың екi категориясын
қарастырады, олар:
- сыртқы экономикалық қызметтi жүзеге асырушы кәсiпкерлер;
- лауазымды тұлғалар (ҚР ҚК 214-бабының 2-бөлiгiнiң б)-тармағы);
Аталған тұлғалар, егер олардың кеден төлемдерi мен алымдарын төлеуден
жалтаруға және оның салдарына қатысты кiнәсi анықталған жағдайда ғана
қылмыстық жауаптылыққа тартылады.
Аталған қылмыс құрамын жасауға кiнәлi ретiнде, тек осы әрекеттi
қасақана жасаған тұлға ғана танылады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінің 19-бабының 4-бөлiгiне
сәйкес, абайсызда жасалған әрекет деп осы Кодекстiң Ерекше бөлiмiнiң
тиiстi бабында арнайы көзделген жағдайда ғана қылмыс деп танылады, бұл
ереже жасалған әрекеттi ҚР ҚК 209 - бабына сәйкес саралау барысында аса
маңызды, себебi, аталған бап кеден төлемдерi мен алымдарын төлеуден
жалтарудың абайсыздықта жасалу нысаны туралы сөз қозғамайды. Яғни, бұл
қылмыс құрамы кiнәнiң тiкелей және жанама қасақаналық нысанымен
сипатталады.
Аталған қылмыс құрамының толық сипаттамасы осы дипломдық жұмыстың
сәйкестелген бөлiмдерiнде қарастырылады.
1.2 Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару Қазақстан
Республикасы экономикалық қауіпсіздігіне төнген қауіп ретінде және онымен
күресу шаралары
Мемлекетіміздің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету Қазақстан
Республикасы тәуелсіз егемен мемлекет ретінде дамуының басты шарты болып
табылады. Егемен Тәуелсіз Қазақстанның экономикалық қауіпсіздігіне кез
келген тауарларды контрабандалық алып келу мен алып кетуге байланысты
құқыққа қайшы құбылыстар қауіп төндіріп отыр. Бұл, сонымен қатар, саяси
реформаларды, қоғамдағы тұрақтылық пен экономикадағы мемлекет пен
азаматтар әл ауқатына қауіп төндіреді.
Өз тәуелсіздігін жариялаған мен мемлекеттік егемендігі туралы
Декларациясын қабылдаған сәттен бастап Қазақстан Республикасы дербес
экономикалық және әлеуметтік саясатын анықтап және жүзеге асырып отыр.
Осы жағдайларда экономикалық контрабандамен күреске бағытталған шаралар
ерекше теориялық және практикалық қызығушыықтарды тудырады, себебі, кеден
төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтаруқұқықтық мемлекетті құру мен жеке
тұлға, қоғам мүдделерін қорғаудың экономикалық және әлеуметтік,
адамгершіліктік аспектілерімен тығыз байланысты.
Контрабанда - итальян сөзі (сопtга – қарсы, bando – үкіметтік жарлық
дегенді білдіреді), кеден шекарасы арқылы тауарлар мен құндылықтарды және
өзге де заттарды заңсыз өткізуді білдіреді.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару байланысты
қылмыстардың қауіптілігі соңғы жылдары артып отыр, себебі, олар барынша
ұйымдасқан және кең масштабты сипатқа ие болуда, мемлекеттің экономикалық
мүдделеріне ірі мөлшерде зардаптарын тигізеді және жасалу фактілерінің
төмендеу тенденциясы байқалып отырған жоқ.
Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, 1992 жылы темекі экспорты дүние
жүзі бойынша 40,2 биллион (биллион – 12 нөлі бар бірлік) қорап болса,
импорт 28,4 биллионды құраған. Бұл дегеніңіз 12 биллион қорап темекінің
контрабандалық тауар ретінде көрсетеді.
Ал 1997 жылы аталған контрабандалық сипаттағы сигареттердің саны
дүние жүзі бойынша 20,4 биллионды құраған [7].
Ал, есірткілік заттар мен құрамында есірткі бар заттардың, өзге де
тауарлар мен көлік құралдарының заңсыз дүние жүзіндегі айналымы
астрономиялық цифрларды құрап отыр.
Осы аталған кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару байланысты
экономикалық қылмыс құрамдары нысандарымен күреске байланысты көптеген
елдер әрекеттер жасауда. Әр түрлі елдердің үкіметтері тауарларға салық
салу жүйесін қатаңдата отырып, контрабандистердің тұтынушылар
қажеттіліктерін заңсыз алынып келген және қорғалған акциздік маркалар мен
тауарлардан әлдеқайда арзан тауарларымен қамтамасыз ету мүмкіндіктерін
арттырып отыр. Осының нәтижесінде, ұйымдасқан қылмыстылық саласы кеңге
етек жайып, нығая түсуде, ал, мемлекет бюджетіне аса ірі мөлшерлердегі
ақша-қаражаттары тауарларға салық салудан жасырылуы нәтижесінде түспей
отыр.
Соның ішінде Қазақстан да ерекше қарастырылып отырған жоқ, аталған
жайт Қазақстан Республикасында да орын алып отырғандығы белгілі.
Кеден органдары мен өзге де органдардың жеткіліксіз дәрежеде бақылауы
нәтижесінде мемлекеттік шекарадан тысқары кедергісіз шикізаттар,
металлолом, спирт, темекі өнімдері заңсыз шығарылуда, сол сияқты сапасы
төмен тамақ өнімдері, темекі, спирттік ішімдіктер алып келінуде, сонымен
қатар, мәдени және тарихи құндылықтардың шығарылу фактілері де кездесуде.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару аса жоғары деңгейдегі
қаупі, оның аса ірі мөлшерлерде шикізаттар мен тауарлар, көлік
қүралдарының ұрлануымен, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден
жалтарылумен, лауазымдық қылмыстарымен тығыз байланысты болуымен
түсіндіріледі.
Қазіргі таңда контрабандалық қызметке төмендегі белгілер тән деп
айтуға болады:
- ұйымдасқандық;
- масштабтылық;
- техникалық жоғары деңгейде қамтылғандық:
-конспиративтілік;
- ұйымдастырушылар мен қылмысты орындаушылар құрамымен бірге олардың
қауіпсіздігін қамтамасыз ететін, тасымалдауды, контрабанда заттарын
таратуды жүзеге асыратын тұлғалардың болуы;
- контрабандалық топтардың қызмет ету механизмінің жоғары деңгейдегі
үйлесімділігі.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару қылмыстарының құрылымы
қазіргі таңда толығымен өзгеріске ұшыраған. Контрабандалық тауарларды
тасымалдау үлкен жүк автокөліктерімен, теміржол вагондарымен, транспорттық
ұшақтармен кедендік бақылаудан жасырудың жетілген жолдарын қолдану,
кедендік теңдестірудің жалған құжаттарын пайдалану арқылы, кедендік
құжаттарда декларацияланатын тауарлардың атауларын өзгерту арқылы, заңсыз
өткізілетін тауарлар мен көлік құралдарының жүк кедендік декларацияларда
көрсетілгеннен артық жөнелту сияқты әдістермен жүзеге асырылуда [8].
Қылмыскерлердің қызмет ету әдістері жетілдірілуде, олардың заңсыз
капиталдары көбею үстінде. Тауарлар мен көлік құралдарын мемлекетімізден
заңыз алып кетудің маңызды бөлігінің алдын алу мүмкін болмай отыр. Өзге де
факторлармен қоса алғанда экономикалық контрабанданың жасалуына кеден және
өзге де құқық қорғау органдары лауазымды тұлғаларының қызметтерін асыра
пайдалануы әсер етіп отыр.
Қазақстанның экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету келесі
жағдайларды қалыптастырумен сипатталады:
–– экономиканың тиімді қызмет етуі мен даму жағдайлары;
–– экономикалық тиімді жағдайларда өндірістік ресурстарға отандық
өндірушілердің қол жеткізу мүмкіндігін кепілдендіру;
–– олардың өнімдерінің сыртқы нарықта кеңінен және кедергісіз таралуын
қамтамасыз ету;
Осыған байланысты, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару
күрестің құқықтық шараларын күшейтудің қажеттілігі туындап отыр.
Қазақстан Республикасында аталған қылмыс құрамдарымен күресті
құқықтық реттеуге байланысты көптеген маңызды өзгерістер енгізген
нормативтік құқықтық актілер қабылданды. Олар:
- Қазақстан Республикасының Кеден кодексі;
- Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі;
- Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқықбұзушылықтар туралы
кодексі;
- Контрабанда үшін қылмыстық жауапкершілік жөніндегі зандарды
қолдану тәжірибесі туралы Қазақстан Республикасы Жоғарғы соты Пленумның
1997 жылғы 18 шілдедегі №3 қаулысы
- өзге де нормативтік құқықтық актілер.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару күрестің жаңаша
қарқыны жоғарыда аталған нормативтік құқықтық актілері қабылданғаннан
кейін және 5 қараша 1997 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің Ұлттық
қауіпсіздікті нығайту және сыбайлас жемқорлық пен ұйымдасқан
қылмыстылықпен күресті ары қарай қатаңдату бойынша шаралар туралы
Жарлығының қабылдануы нәтижесінде басталды.
Сонымен қатар, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару күрес
шаралары қазақстандық қылмыстық құқық ғалымдарының зерттеулерінде көңіл
аударылған.
Алайда, қазіргі таңда, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару
күрес жөніндегі Үкіметтің қабылдап отырған шаралары аталған құбылысты және
контрабандистердің қылмыстық қызметке қызығушылықтарын туындататын
факторларды түбегейлі жойып отырған жоқ.
Қарастырылып отырған қылмыс құрамы анықталуы қиын, жасалуы барысында
алдын ала жоспарланған әрекеттерден тұрады. Нәтижесінде экономикалық
контрабанданың жасалуы мен анықталмауы нәтижесінде, мемлекет бюджетке
қаражатты толық деңгейде ала алмайды, сәйкестелген түрде Қазақстан
Республикасы экономикалық тұрақтылығына қауіп төнеді. Республика
территориясына заңсыз әкелінген тауарлар мен көлік құралдары азаматтарға
өте қажетті, сондықтан контрабандалық тауарлар нәтижесінде қылмыс
субъектілері аса ірі мөлшерлерде пайда табады, ал осы кезде мемлекеттік
бюджет аса ірі шығындарға ұшырап отырады.
Жаңа қазақстандық экономикасының қалыптасуында және оның бәсекеге,
төзімді дүниежүзілік 50 елдің қатарына қосылуын қамтамасыз ету барысында
шешуші рөлді еліміздің сыртқы экономикалық қызметі алады. Алайда, жаңа
сыртқы экономикалық қатынастарға өту, оның қалыпты жұмыс жасауы көптеген
жағымсыз құбылыстарды тудыруда, оның нәтижесінде мемлекетіміздің
экономикалық мүдделеріне орны толмайтын ірі зиянды зардаптар келтіретін
қылмыстық және кедендік заңнаманы бұзушылықтардың өсуі кеңінен тарап отыр.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару күрестің құқықтық
шараларының қатаңдатылуын біле отырып, контрабандистер арсылық
көрсетулерін тоқтатпауда, себебі контрабандалық жолмен алынатын пайда
тәекел етуге тұрарлық соманы құрайды. Осыған байланысты кеден төлемдері
мен алымдарын төлеуден жалтару қылмысымен ұштасатын мәселелер әлемдік
сипатқа ие және адамзаттың көкейтесті мәселелерінің біріне айналып отыр.
Көптеген құқық қорғау органдарының жедел іздестіру және тергеу
қызметкерлері, соттар, кеден заңнамасымен, кеден қызметкерлері жұмыс
тәжірибесімен және олардың қызмет ету заңдылықтарымен жеткілікті дәрежеде
таныс болмағандықтан, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден
жалтаруқұрамын ашу мен тергеу, саралау барысында ашық сипаттағы қателіктер
жіберіледі. Қарапайым кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтаружүгін
анықтау барысында қылмыстық әрекет ұйымдастырушылары анықталмайды, сонымен
қатар, олар, қылмыстық әрекеттерін жалғастыра береді. Осыған байланысты
контрабандамен күресті жүзеге асыратын тұлғалар үшін арнайы оқыту
программаларын жасап, енгізу қажет. Әсіресе, контрабандалық құбылыстармен
күресті жоғары деңгейде жүргізу үшін Қазақстан Республикасы құқық қорғау
органдары қызметкерлерін контрабанданың жасалу нысандары, тиімді түрде
ашу, тергеу және алдын алу әдіс – тәсілдерін үйрететін арнайы
дайындықтардан өткізу қажет.
Барлығамызға белгілі, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден
жалтарукез келген қылмыстық қоғамқа қауіпті құбылыс сияқты өзіндік
әлеуметтік, экономикалық алғышарттарға ие. Оларды, біз, келесі аталған
себептер ретінде танимыз:
1. Біздің елімізде бұл, біріншіден, өте жоғары деңгейдегі кеден
төлемдері мен салықтардың ставкаларына тікелей байланысты. Жоғары
деңгейдегі салықтар шағын және орта бизнесті көлеңкелі экономикаға
итермелейді, ал, кеден төлемдерінің жоғары деңгейдегі ставкалары адал
ниетті импортерларды контрабандистерге айналдырып отырған жайы бар.
2. Сонымен қатар, экономикалық контрабанданың жасалуының келесі
себебі ретінде салық және кеден бақылауының төменгі деңгейін айтуға
болады.
3. Құқық қорғау және бақылау органдарының сыбайлас жемқорлыққа
салынуы;
4. салық және кеден ставкаларының сәйкессіздігі;
5. Қазақстан Республикасының көрші мемлекеттермен ашық шекарада
орналасу жағдайындағы қиын экономикалық жағдай.
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы мен көрші мемлекеттер арасында
кеден төлемдері мен салықтар ставкаларын есептеу тәртіптерін біріздендіру
бойынша шаралар қолданылуда.
6. Сонымен қатар, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден
жалтаруқылмысының жасалуына азаматтарымыздың әл ауқатының төмендігі де өз
кезегінде әсер етіп отыр.
7. Халықтың құқықтық мәдениетінің төмендігі жоғарыда аталған
экономикалық контрабанданың жасалу алғышарттарының жүйесіне кіреді.
Көптеген елдердің тарихи тәжірибесі көрсетіп отырғандай, еркін сауда
кезеңінде контрабанда құлдырауға ұшырайды, ал, тауарлар мен көлік
құралдарына жоғары деңгейде кеден төлемдері мен салықтарын салу оыс
құдбылыстың қайта дамуына әкеледі.
Қазақстан Республикасы Үкіметі ұлттық мүдделерді қорғау мақсатында
протекционисттік саясатты ұстануға жүгініп отыр.
Сондықтан ұлттық валютаның курсының төмендеуіне байланысты Өзбекстан,
Қырғызстан, Ресей федерациясы мемлекеттерден жекелеген тауарлар мен көлік
құралдарына шектеулер енгізілді, нәтижесінде. Импорт демпинг сипатына ие
болды. Қазақстан Республикасында осыған байланысты өндіріс дами бастады.
Кез келген мемлекеттердің кедендік саясаты оның экономикалық дамуына
тығыз байланысты. Сондықтан, тауарлар мен көлік құралдарының бір түрі үшін
мемлекет кедендік шекара арқылы өтудің еркін режимін белгілесе, кейбір
түрлері үшін өткізудің арнайы ережелерін белгілейді. Кедендік саясаттың
қалыптасуына өз кезегінде мемлекетаралық шарттар, халықаралық құжаттар
ықпалын тигізеді.
Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексі кедендік шекара арқылы
тауарлар мен өзге де заттарды заңсыз өткізу үшін қылмыстық жауаптылықты екі
түрлі тарауда бөліп қарастырады:
–– кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару–– Қазақстан
Республикасының қылмыстық кодексінің экономикалық қызмет саласындағы
қылмыстар тарауында көзделе отырып, экономикалық мүдделер мен экономикалық
қауіпсіздікке қол сұғады;
–– айналыстан алынған заттардың немесе айналысы шектелген заттардың
контрабандасы –– Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі Қоғамдық
қауіпсіздікке және қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстар тарауында
қарастырылып аталған мүдде қолсұғушылық объектісі болып табылады.
Кейбір елдермен еркін сауда айналымын шектеу сыртқы экономикалық
қызметтің жақындастырылуының жағымсыз нәтижелеріне жауап ретінде танылады.
Батыс Европа, Жапония, АҚШ елдері еркін сауда принциптерін ұстанбайды,
олар түрлі санкциялар мен монополиялық баж, антидемпингтік шараларды
қолдануды көздейді.
Жалпы айтқанда, Қазақстан Республикасы өз сыртқы экономикалық
қатынастары мен кедендік сасатына жауапты қарайды. 5 сәуір 2003 жылы
қабылданған Қазақстан Республикасы Кеден кодексі аталған мақсаттарды
жүзеге асыруды, сыртқы экономикалық қатынастарды тиімді жүргізуді және
құқықтық реттеудің жоғары дәрежеде жүргізуді басымдылықтар ретінде таниды.
Сонымен қатар, тауарлар мен көлік құралдарын Қазақстан Республикасы кеден
шекарасы арқылы өткізудің шарттары мен талаптарын құқықтық реттеу
Дүниежүзілік Сауда Ұйымы талаптарына сәйкестендірілген.
Сонымен қатар, қазіргі таңда, Қазақстан Республикасы мен Ресей
Федерациясы арасында контрабандамен күрес жүргізуге байланысты арнайы
құрылған келісімдер құқық қорғау органдары практикасында пайда болатын
мәселелерді тез және тиімді шешуге өз ықпалын тигізіп отыр. (Заключение
специальных соглашений о взаимодействии правоохранительных органов
Казахстана и России по борьбе с контрабандой способствует быстрому и
эффективному решению возникающих проблем.) Ресей Федерациясы кеден
органдары Қазақстан Республикасы территориясында үнемі бола отырып,
халықаралық қауіпті контрабандистер және контрабанда фактілері туралы
ақпараттандырып отырады.
Менің пікірімше, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару
қылмыстары бойынша арнайы мамандандырылған мемлекетаралық жедел іздестіру
– тергеу топтарының тұрақты негізде қызмет етуін қамтамасыз ету қажет, бұл
кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтаружәне өзге де ұйымдасқан
қылмыстармен күресті тиімді жүргізуге, мемлекетаралық қатынастардың
нығаюына әсер ететіні сөзсіз.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару күрес жүргізудің бір
нысаны ретінде Қазақстан Республикасы заңнамасында белгіленген қылмыстық
және әкімшілік жауаптылықты атауға болады. Қылмыстық құқықтық жазаланатын
кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтарумен әкімшілік құқықтық
жазаланатын экономикалық контрабанданың арақатынасын ажыратып қарастырудың
негізі ретінде контрабанда тауарының ірі мөлшері танылады.
Қазақстан Республикасы қылмыстық саясатының негізгі бағыттары кеден
төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару үшін қылмыстық жауаптылықты
бекітетін нормаларды құрудың жаңа жолдарын анықтап берді. Ол біздің
еліміздің заңнамалық тәжірибемізбен қатар, ТМД елдерінің, сонымен қатар,
алыс шетел мемлекеттерінің заңнамалық жүйелері мен құқық қолдану
практикалары негізге алынып жасалды.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару күресті жандандыру
және жетілдіру мақсатында келесі нормат ивтік құқықтық сипаттағы
әрекеттерді жасау қажет деп ойлаймыз:
- импорттық - өнімдер үшін акциздік маркаларды алудың қысқартылған
тәртібін бекітетін нормативтік құқықтық актілерді қабылжау;
- кеден және салық заңнамаларын сәйкестендіре отырып, жетілдіру;
- кеден және салық заңнамаларының әлеуметтік бағыттылығын жетілдіру;
- көлеңкелі экономиканың жағымсыз тұстарын жодың тетігін
қалыптастыру;
- Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексінің 209 – бабының саралау
белгісі ретінде алдын – сөз байласуы бойынша топтасып жасау және қылмыстық
қауымдастықпен жасалатын кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден
жалтарусияқты саралау белгілерін қосу;
- Сонымен қатар, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару күрес
мәселелері бойынша ұсыныстарды жасап, саралайтын, мониторинг жүргізетін
жұмыс тобының тұрақты қызмет етуін қамтамасыз ету, олардың құрамына
ғалымдар, тәуелсіз сарапшылар, халықаралық ұйымдар өкілдерін енгізу.
Осы жоғарыда аталып өткен кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден
жалтару алдын – алу шаралары аталған қылмыс құрамдарымен күресті
жетілдіруге өз үлесін қосады деп ойлаймыз.
2 Қазақстан Республикасы қылмыстық заңы бойынша экономикалық
контрабанданың қылмыстық-құқықтық мәселелері
2.1 Қылмыс құрамының объектісі
Контрабанда объектiсi болып кеден заңнамасымен реттелетiн, оның iшiнде
тауарлар мен көлiк құралдарын ҚР кедендiк шекарасы арқылы өткiзу шарттары
мен тәртiбi танылады, аталған қатынастарды мемлекет бағалы деп тани отырып,
оларды контрабанда туралы қылмыстық – құқықтық норманы қолдану арқылы
қорғап отыр. ҚР ҚК 209 – бабының диспозициясында көзделген әрекеттер үшiн
қылмыстық жауаптылықтықтың белгiленуi соның дәлелi.
Қылмыстық қол сұғушылықтар объектiсi нақты бiр қылмыс құрамының заңи
құрылымын, ол қылмыс құрамының Қылмыстық заң Ерекше бөлiмiндегi алатын
орнын анықтайды. Қылмыс объектiсi қылмыстық қол сұғушылықтарды бiр-бiрiнен
ажыратып қарауға мүмкiндiк бередi,сыртқы белгiлерi ұқсас болып келетiн,
алайда мазмұны мен бағыттылығы әр түрлi қылмыс құрамдарын түрлiше құқықтық
саралауға мүмкiндiк бередi, сәйкестелген түрде жасалған әрекетке сай жаза
тағайындауға мүмкiндiк бередi. Сондықтан қылмыс объектiсiн дұрыс анықтау
теориялық және тәжiрибелiк тұрғыдан аса маңызды болып табылады.
Кеңестiк қылмыстық құқығында қылмыс обьектiсi ретiнде қылмыстық заңмен
қорғалатын өзгерту жолымен зиян келтiрiлетiн қоғамдық қатынастар танылды
[9]. Ал, қоғамдық қатынастар ретiнде құқықтық немесе моральдық нормалармен
қорғалатын адамдардың бiрiккен қызметi барысында туындайтын қатынастар
танылады.
Жалпы объект – ең соңында кез келген қылмыспен қол сұғылған, қылмыстық
заңмен қорғалатын қоғамдық қатынас.
Топтық объект – бiрнеше қылмыс құрамдарымен қол сұғылып, белгiлi бiр
бөлiгiне зиян келтiрiлген, өзiнiң бiртектiлiгiмен және өзара байланысымен
сипатталатын қоғамдық қатынастадың бiр бөлiгi. Дәл сы тектес объектi
қылмыстық зңның Ерекше бөлiмiндегi барлық қылмыс құрамдарын саралаудың
негiзгi белгiсi болып саналады. Топтық объект қоғамдық қатынастың
сипатынанықтап, және сыртынан қарағанда ұқсас қылмыстардың негiзгi
белгiлерiнiң бiрiн құрайды.
Тiкелей объект – бiр немесе бiрнеше қылмыс құрамымен қол сұғылатын,
әрбiр қылмысы тектес объектiлердiң белгiлерiмен сипатталатын нақты бiр
қоғамдық қатынас. Қылмыс құрамының тiкелей объектiсiн құрайтын қоғамдық
қатынас қылмыс табиғатын, оның өзiне тән белгiлерiн мейлiнше толық
көрсетедi. Тiкелей объектiнiң қылмысты дұрыс саралауда шешушi маңызы бар.
Тiкелей объектiге қарап, құқық қолдану органдары қандай қылмыс құрамының
жасалғандығын дәл анықтай алады [10].
Қандай да бiр қылмыс объектiсiн анықтау қиындық тудырмайтын, қарапайым
мәселе болып көрiнгенiмен, шын мәнiнде, қылмыстық құқық теориясында оған
байланысты көптеген қарама-қайшылықты пiкiрлер, оны анықтауда қиындықтар
туындайды.
Тауарларды немесе басқа құңды заттар мен нәрселерді кедендік шекара
арқылы заңсыз алып өту контрабанда деп танылады. Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Пленумы кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден
жалтарукезінде, егер оған жауапкершілік Қазақстан Республикасы Қылмыстық
Кодексінің 209-бабында көзделген болса, мемлекеттің экономикалық мүддесі,
Қылмыстық Кодексінің 250-бабында көзделген контрабанда болса, қоғамдық және
мсмлекеттік қауіпсіздік мүддесі негізгі және тікелей объект болып
табылатынын ескеруі тиіс екендігін алға тартады. (Пленумның 1999 жылгы 30
сәуірдегі №3 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz