Көпэтностық қоғамдағы дін: толеранттылыққа жетудің жолдары

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:

ҚAЗAҚCТAН PECПУБЛИКACЫ БİЛİМ ЖӘНE ҒЫЛЫМ МИНИCТPЛİГİ

Қoжa Axмeт Яcaуи aтындaғы Xaлықapaлық қaзaқ-түpiк унивepcитeтi

Сайдакбарова Шахноза Дастанқызы

Тaқыpыбы: «Көпэтностық қоғамдағы дін: толеранттылыққа жетудің жолдары»

ДИПЛOМДЫҚ ЖҰМЫC

5В020600-«Дiнтaну» мaмaндығы

Түpкicтaн 2016

Қaзaқcтaн Pecпубликacы Бiлiм жәнe ғылым миниcтpлiгi

Қoжa Axмeт Яcaуи aтындaғы Xaлықapaлық қaзaқ-түpiк унивepcитeтi

«Қopғaуғa жiбepiлдi»

Дiнтaну кaфeдpacының мeңгepушici

тeoл. ғ. д., пpoфeccop И. Шeнгүл

«___» 2016 ж.

ДИПЛOМДЫҚ ЖҰМЫC

Тaқыpыбы: «Көпэтностық қоғамдағы дін: толеранттылыққа жетудің жолдары»

5В020600-«Дiнтaну» мaмaндығы

Opындaғaн Сайдакбарова Ш. Д

Ғылыми жeтeкшici,

Доцент Оразбай С. Қ

Түpкicтaн 2016

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 3

І Көп этносты қоғам және толеранттылық . . . 10

1. 1 Көп этносты қоғам ерекшелігі . . . 10

1. 2 Толеранттылық негіздері . . . 18

ІІ Қазақстандағы этносаралық келісім және діни төзімділік . . . 26

2. 1 Қазақстан қоғамындағы дін . . . 26

2. 2 Қазақстандағы этносаралық және конфессияаралық тұрақтылықты дамыту жолдары . . . 38

Қорытынды . . . 57

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 60

КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы . Қазіргі таңда елімізде қалыптасқан бүгінгі жағдай әлеуметтік, рухани құндылықтардың басын қосып, түгендеп, бір игі мақсаттың, елдің тұрақтылығы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ететін мүдденің кәдесіне жарату қажеттілігін алға тартып отыр. Шарасынан шыққан жаһандық дүрбелеңдердің салқыны тәуелсіз Қазақстанның ұлттық және мемлекеттік келбетін шарпып өтіп тұрғаны жасырын емес. Оның негізгі ағысы дінаралық қақтығыстар, лаңкестік және экстремистік пиғылдағы арнайы топтардың қимыл-әрекетінен байқалып отыр. Осы орайда, бөгде пиғылды, жат пікірлі субьективтік күштердің елдің қауіпсіздігі мен бейбітшілігіне нұқсан келтіруге бағытталған шараларына тойтарыс беріп, әлемдік тыныштықты тұрақтандыруға арналған іргелі жобаларды жүзеге асыру кезек күттірмес мәселеге айналды. Қазақстан Президенті Н. Ә. Назарбаев қазақ топырағындағы ынтымақтастық пен татулық қағидаларының әлеуетіне аса үлкен маңыз бере отырып, толеранттылықтың қазақстандық үлгісін жария еткені де XXI ғасырдың бергі кенерінде жүзеге асты. Елбасы төзімділік ұстанымдарына қатысты негізгі ойын төрт сөз негізінде тоғыстырды. Олар: Tolerance (төзімділік), Trust (сенім), Tradirion (дәстүр), Transparebcy (ашықтық, жариялылық) . Осы аталған ұғымдар төңірегіне шоғырланатын құндылықтардың болашақта Қазақстанды дүние жүзіне бірегей бейбітшілік отанына айналдырудағы ролі үлкен болмақ. Осы аталған ұстанымдардың ішінде, әсіресе, толеранттылық тұғырнамасының орны айрықша. Себебі бағзы дәуірден бастап, дін адамдардың сенім, моральдық құндылықтар бастауы ретінде тұрмыс-тіршілігі, рухани және заттық мәдениетіне өшпестей ізін қалдырды. Адамға материалдық игіліктер, тұрмыс қажеттіліктері қандай қажет болса, сенім де соншалықты қымбат. Сенімі үшін адам өзін-өзі құрбандыққа шалады, сенімі үшін не нәрседен болсын тайынбай, өзінің ұстанған дінін өзгелердің дінінен артық санайды. Жалпы әр дәуірде өмір сүрген адамзат ғұламалары осы күрделі мәселеге барынша бас қатырып, осы жайтты әр қырынан шешуге тырысады. Бірақ дәлелденбейтін бір ақиқат - жан-дүниесіне берік орныққан діни түйсік соны ұстанған адамның өміріне жол бастаушы.

Осы тұрғыда орыс ойшылы Л. Н. Толстой былай деп өзінің күнделігінде толеранттылықтың алтын қағидасы махаббат деп жазады: «Махаббат - тек өзіңе ұнаған адамды жақсы көру емес. Шынайы махаббат, нағыз махаббат - кез-келген адамның жүрегінен тап өзіңнің ішіңдегі Құдайды көріп, жақсы көру. Бұл саналы түрде Құдаймен, барлық ғаламмен бірігу, барлық нәрсеге деген махаббаттың салтанат құруы. Барлық таза, кінәсіз мақұлықтарды жан-жүрегіңмен беріле сүю. Арман-тілегің мен құштарлығыңды құрбандыққа шалып, ғаламдық өмірге басты біржола байлау.

Әлем халқы бірнеше ғасырлар бойы зардабын тартқан діни төзімсіздік факторларына Қазақстан тәуелсіздік алған жылдардан бері ұшырай бастады. Сондықтан толеранттылық қағидаларын қоғамдық өмір көрінісіне, сонымен қатар жеке тұлғалардың сана-сезіміне орнықтыру қажеттілігі күн өткен сайын сезіліп келеді. Осыған байланысты біздің жүргізетін зерттеуіміз Қазақстандағы толеранттылық һәм төзімділік ұстанымдарының түп-тамыры мен негізгі ерекшеліктерін, қазіргі кездегі басты сипаттарын зерделеу болып табылады.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Көпэтностық қоғамдағы дін және «Толеранттылық» ұғымы бүгінгі таңда гуманитарлық ғылымдарда: мәдениеттануда, психологияда, әлеуметтануда, конфликтологияда, дінтануда, құқық теориясында, әдебиет теориясында және т. б. салаларда кеңінен қолданылып келеді. Бұл ұғымды социобиология, эволюциялық этика, биоэтика, биомедициналық этика, генетика, биология т. б. сияқты ғылымдар да кәдесіне жаратуда. Кеңінен алғанда, толеранттылық философиялық ғылымдарда: философия тарихында, онтологияда, гносеологияда, аксиологияда, әлеуметтік философияда, этикада, мәдениет философиясында, дін философиясында және философиялық антропологияда зерттеледі. Ол сонымен қатар күнделікті сана-сезімге де дендей енген, бұқаралық ақпарат құралдарында да пайдаланылады. Соның нәтижесінен, бір жағынан, толеранттылық ұғымын тану әртүрлі ғылымдар саласы шеңберінде жүргізілсе, екінші жағынан, бұл ұғымның мәні кеңейіп, нақты емес анықтама берілетін терминге айналып келеді.

Осымен байланысты көпэтностық қоғамдағы дін және «толеранттылық» ұғымын философиялық және бейфилософиялық білім шеңберінде шектеп қалуға тура келеді. Бұның ішінде әсіресе діни толеранттылықтың негізгі қазықтарын бағдарлап тануға мұқтаждық күн санап артып келеді.

Қазақстандағы діни толеранттылықтың түп негізі, ерекшеліктері, қалыптасуы, басты сипаттары бұрын-соңды арнайы зерттеу нысанына алынған емес. Оның себебі түсінікті де. Өйткені ғылымда аса көкейкесті мәселелер ғана зерттеліп, оларға қатысты сараптамалар беріледі. Алайда қазіргі кездегі қоғамда күн санап өршіп келе жатқан діни түйткілдер мен қақтығыстар, дін ұстанатын топтардың ара-жіктерінің ажырауы бұл тақырыпты кеңінен қозғауға алып келді. Ислам атын желеу еткен радикалдық ұйымдардың көп болуы, оның негізінен Орта Азияға кеңінен таралуы бұл түйткілді мәселені шешудің жолдарын іздеу Қазақстанға да міндет екендігін ескертеді. Арғы жылдардан қазбаламай-ақ, 2011-2012 жылдың ішінде болған радикалдық исламдық ұйымдармен байланысты Ақтөбе облысындағы Шұбарши, Кеңқияқ ауылдарындағы қанды сойқан, Атыраудағы болған жарылыс, ең қауіптісі өткен жылдың қараша айының ішінде болған Тараздағы Мақсат Қариев есімді лаңкестің жеті адамды өлтіруі, жарылыс жасауы - осының бәрі Қазақстанға радикалдық ислам ұйымдарының дендеп еніп келе жатқандығына айқын дәлел. Жоғарыдағы келтірілген деректерден басқа да көптеген діни мәселемен байланысты тартыстар қоғамды шошытып отыр. Елдің тұтастығы үшін аса маңызды жайт - қауіпсіздік болса, осы қауіпсіздіктің кепілі - толеранттылық екендігін естен шығарып алмауымыз қажет-ақ.

Қазақстандағы ұлтаралық саясаттың аса маңызды белгісіне айналған толеранттылық ұғымы арнайы жобалар мен еңбектер арқылы ғана зерделене бастады. Мұның өзі қоғамның өскелең қажеттіліктерімен салыстырғанда, жеткіліксіз екендігін көрсетеді. Сондықтан зерттеу жұмысының басты өзектілігі Қазақстандағы қазіргі кезеңдегі толеранттылықтың хал-жағдайына сараптама жасап, оған қатысты қорытынды шығару болса, ол үшін, алдымен, толеранттылықтың Шығыс елдерінің діни танымдарындағы орнын, содан кейін Ислам дініндегі төзімділіктің қайнарларына қарастырдық. Және Құран мен хадистегі толеранттылық ұстанымдарының түркі-ислам философиясы өкілдері Жүсіп Баласағұн, Ахмет Иүгінеки, Қожа Ахмет Ясауи т. б. даналар шығармаларындағы сабақтастығына арнайы тоқталдық. Осылардың барлығын ұштастыра келе, Қазақстандағы толеранттылықты дамытуға байланысты жүзеге асырылып жатқан шараларды байыптадық. Осыған қатысты өз тарапымыздан да ұсынысымызды әзірледік.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Көпэтностық қоғамға жататын Қазақстандағы толеранттылық, яғни төзімділік мәселесі тұрғысында қазақстандық ғалымдар тәуелсіздік алған жиырма бес жылдың ішінде тек соңғы жылдары ғана осы салаға назар аударып келеді. Бұл тарапта, ең алдымен, шетелдік ғалымдардың зерттеу еңбектеріне шолу жасап кеткенді жөн санап отырмыз. Толеранттылықтың негізгі құрамдас ұғымдарын «жанкүйерлік», «жанашырлық», «жанпидалық» сөздері тоғысында айқындап, Діни-рухани ренессанстың мәйекті бөлігі ретінде танытқан американдық ғалым К. Армстронгтың «Дао религии» («Діндер жолы») және «Иерусалим: Один город три религии» («Иерусалим: Үш дінге ортақ қала») атты қос еңбегінде төзімділікке қатысты тың ойлар мен зерттеулер шоғырланған. Автор «Діндер жолы» атты кітабында діндердің ішіндегі «жанашырлық» ұстанымдарын бүкіл әлемге ортақ құндылыққа айналдыруға қатысты ой тастайды.

Бұл мәселе жөнінде ресейлік ғалымдар да көзқарастарын үздіксіз білдіріп келеді. Солардың ішінде И. Г. Арцыбашевтің «Діни толеранттылық пен төзімділіктің құндылықтық мазмұны: ресейлік тәжірибе» атты кандидаттық диссертациясы толеранттылық пен төзімділік ұғымдарының арасындағы байланыстарды, олардың әлеуметтік-философиялық, этикалық, психологиялық және діни-философиялық қырларын, сонымен қатар Ресейдегі ХХ ғасырдағы толеранттылықтың көріністерін қарастырған. Сонымен қатар келесі бір зерттеуші Р. Р. Валитованың «Толеранттылық этикалық мәселе ретінде» атты диссертациясында Еуропадағы толеранттылық тәжірибесінің алғашқы кейпі антикалық, ортағасырлық, жаңа дәуірден жалғасып бүгінгі күнге дейінгі желіде тарқатыла зерттелген. Бір айта кетерлігі, Еуропадағы діни толеранттылыққа қатысты түйткілді жайттар олардың тарихында тұнып тұр. Оның жарқын мысалы, 1572 жылдың 24 тамызында Варфоломей түнінің қарсаңында ұстанған діні үшін 40 мың гугеноттың қырғынға ұшыратылуын айтсақ жетерлік. Бұл оқиға хақында француз жазушысы П. Мерименің «Қиямет түні» атты туындысы егжей-тегжейлі баяндайды. Ресейлік зерттеуші Н. Г. Юровских «Толеранттылық тұлғалық және мәдени құбылыс» атты еңбегінде философия мен дінтану ғылымындағы толеранттылық құбылысын, толеранттылықтың діни қайнарларын, тұлға мен тұлғааралық қатынас рухани әлеміндегі толеранттылықты, жеке тұлғаның рухани қасиеті ретіндегі төзімділікті зерделейді. Тағы бір Ресей ғалымы Н. Г. Степанова «Заманауи ресейлік қоғамдағы ұлтаралық толеранттылық: әлеуметтік-философиялық талдау» деген кандидаттық диссертациясында «толеранттылық» ұғымының теориялық-әдістемелік талдауын ұсынып, аталмыш ұғымды ұлтаралық қатынастағы саналы қажеттілік ретінде анықтайды. Сонымен бірге ұлтаралық толеранттылықтың жағымды қасиеттерін, оған дінтанушылық тұрғыдан зерттеу тәсілін, саяси санадағы ұлтаралық толеранттылықтың көріністерін белгілейді.

Қазақстандық ғалымдар, атап айтқанда, Ә. Нысанбаев, Д. Кенжетай, т. б. зерттеушілер толеранттылықтың тарихи-мәдени негіздерін айқындап көрсетті. Д. Кенжетай «Қожа Ахмет Ясауи дүниетанымы» атты монографиясында түркі-ислам философиясының жарқын өкілі ретінде Қожа Ахмет Ясауи хикметтерін зерттеу нысанына ала отырып, ондағы Құран аяттары мен пайғамбар хадистерімен үндесетін төзімділік қағидаларын дәйектемеге келтіреді. Қытай жұрты үшін Конфуцийдің ілімі қаншалықты маңызды болса, тұтас түркі жұрты үшін Қожа Ахмет Ясауидің «хәл» ілімінің де қадірі соншалықты маңызды. Конфуцийдің «Өзіңе нені тілесең, басқаларға да соны тіле» деген «алтын ережесінен» мән жағынан асып түсетін Әзірет Сұлтанның «Сүннет екен: кәпір де болса берме азар» деген нұсқауы түркі жұртындағы төзімділіктің асыл арқауы іспеттес. Қазіргі таңда Қазақстандағы толеранттылық туралы зерттеу жүргізіп жүрген бірқатар ғалымдар негізінен Президент Н. Ә. Назарбаевтың осы саладағы саясатын ұстын ететіндігі аңғарылады.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Біздің зерттеу еңбегіміздің мақсаты - шетелдік тәжірибедегі жетістіктерді назарға ала отырып, көпэтностық қоғамдағы дін, Қазақстандағы толеранттылықтың қалыптасуы тарихын, оның сабақтастығын, қазіргі кездегі көрінісін зерттеу болып отырады. Осы мақсатқа сай төмендегі міндеттерді алдымызға қойдық:

- Толеранттылық ұғымының терминдік анықталуын, төзімділік ұғымымен арақатынасын талдау;

- Ислам дініндегі толеранттылық ұғымының Құран мен пайғамбар хадистеріндегі айшықтарын басшылыққа ала отырып, оның мұсылман елдерінің салт-санасындағы өзіндік орнын айқындау;

- Түркі-ислам философиясындағы толеранттылық қағидасының асыл арқауын Жүсіп Баласағұнның «Құтты білігі», Ахмет Иүгінекидің «Ақиқат сыйы» еңбегі, Қожа Ахмет Ясауидің «Диуани хикмет» туындысы арқылы өрнектеп, зерттеу жүргізу:

- Қазақ даласында ғұмыр кешкен жыраулар шығармашылығындағы төзімділіктің кейпін бағдарлау, олардың жыр-толғаулары арқылы қазақ халқының дүниетанымындағы толеранттылықтың маңызын сипаттау;

- Қазіргі кездегі Қазақстан қоғамындағы толеранттылық ұстанымының басты ерекшеліктерін, соған қатысты жобаларды сараптап көрсету.

- Қазақстан үшін қолайлы тәжірибелерді бөліп алып, жаһандану жағдайында әлеуметтік тұрақтылықты сақтау атымен толеранттылықты, мәдениетаралық коммуникацияны нығайтуға бағытталған кейбір педагогикалық технологиялардың әсер ету практикасын зерттеу;

- Тәуелсіз Қазақстанда толеранттылық өзгерістерінің дамуы мен тенденциялары деңгейін қалыптастыру;

- Теориялық және қолданбалы тұжырымдарды жалпылау негізінде Қазақстандағы толеранттылықты нығайтатын әлеуметтік-педагогикалық технологияларды күшейту бойынша тәжірибелік ұсыныстар әзірлеу.

Тәуелсіздік алған кезден бастап Қазақстан Республикасы кеңестік кезеңде қалыптасқан қазақстандық қоғамның көпұлттылығымен және демократиялық түрлендірулер барысында түзілген келісілген ұлттық және діни сана-сезім көрінісінде терең саяси трансформациялармен сипатталатын дамудың жаңа тарихи сатысына аяқ басты.

Тәуелсіз Қазақстан дамуының ұзақ мерзімді басымдылықтары ретінде «Қазақстан - 2030» стратегиясында атап айтылған ұлттық қауіпсіздік, ішкі саяси тұрақтылық пен қоғамның консолидациясы сияқты сәйкес келетін стратегияларды таңдау мен негізгі мақсаттарды дұрыс анықтаған ел билігі жоспарлаған саясаттың арқасында саяси тұрақтылықты сақтаудың және ашық қақтығыстардан бой тартудың сәті түсті.

Біздің республикамыздағы толеранттылық дамуының технологияларын кешенді талдаудың өзектілігі төмендегідей себептер қатарымен шарттасқан.

Біріншіден, «толеранттылық» категорияларының мәртебелерін Қазақстандағы мәңгілік бейбітшілікті қамтамасыз етуге және мәдени әралуандық жағдайында қоғамдық тұрақтылыққа кепілдік беруге қабілетті негізгі демократиялық принциптердің бірі ретінде анықтау қажеттілігі.

Екіншіден, Қазақстандағы толерантты қатынастардың орнын анықтау қажеттілігі.

Қазақстан Республикасының тұрақтылығы мен қауіпсіздігін сақтау үшін маңызды параметрлер қатары бойынша бірінші толеранттылықтың ролі толеранттылықтың әлеуметтік-педагогикалық талдауын теориялық және практикалық өзектілігін анықтайды.

Қорғауға ұсынылған негізгі тұжырымдар: Көпэтностық қоғамға жататын толеранттылық қағидасының Қазақстандағы қалыптасуы мен оның бүгінгі таңдағы көрінісін зерттей отырып, біз төмендегідей тұжырымдарға келдік:

1. Шығыс діндеріндегі, оның ішінде Қытай, Үнді халықтарындағы діни сенім өзегіндегі толеранттылық ұғымының көне түркілік, кейіннен исламдық бағыттағы толеранттылықтан өзгешелігі бар. Шығыстық оқшау діндердегі төзімділік тәжірибесінің киелілік сипаты діни жүйенің негізін қалыптастырушы тұлғадан таралған нарративті баяндауларға сүйенеді, ал Ислам дініндегі төзімділік ұстанымдары өз бастауын Құран мен пайғамбар хадистерінен алады.

2. Толеранттылық қағидасы түркі елдерінен кеңінен таралып, олардың өмір салтына айналып кеткен. Негізінен Жүсіп Баласағұн, Ахмет Иүгінеки, Қожа Ахмет Ясауи хикметтеріндегі төзімділік қағидалары қазақ халқындағы жауанмарттық ілімінің, қонақжайлылық салтының қалыптасуына тұғыр болған. Қожа Ахмет Ясауидің «Тариқат әдептері туралы баян» және Ясауи жолының шәкірті Хасан Хазинидің «Жауахайрул абрар мин амуаж уәл бихар» атты еңбегінде қазақ толеранттылығының басты тіректері егжей-тегжейлі баяндалады. Осы тиянақты тұжырымдарды қазіргі Қазақстандағы толеранттылықтың іргетасы етіп алу қажет.

3. Қазіргі ғылымда толеранттылық мәселесіне методологиялық тәсіл конфликт парадигмасы шеңберіндегі басымдылық бойынша салынады. Бұл парадигма толеранттылықтың интерпретациясы конфликтінің өркениетті (рациональды) түзетілуі терминінде ұйғарылады. Оның үстіне қазіргі демократиялық процестер императиві мен оған сәйкес келетін саяси реалийлер, оның ішінде қазақстандық реалийлер келісім, бірігу, консолидация мен интеграцияның сақталуы мен күшеюі болып табылады, ол әлеуметтік-педагогикалық талдау логикасының бөтен түріне өтуіне қажеттілікті таңады.

4. Көпмәдениетті демократиялық қоғам жағдайында әлеуметтік-саяси тұрақтылық пен тұрақты дамуды сақтау превентивті толеранттылық технологияларын әзірлеу мен қолдануды талап етеді.

5. Көпконфессиональды және көпұлтты қоғамда тұрақтылықты сақтау үшін айрықша саяси стратегия - бір мезетте идеология және тәжірибе ретінде шығатын мультикультурализм саясаты қолданылады. Бұл саясат Австралияда, Канадада, АҚШ-та, еуропалық елдер қатарында табысты жүзеге асырылған. Жинақталған тәжірибені Қазақстан Республикасында мультикультурализмнің дербес үлгісінің қалыптасуы үшін сыни түрде талдау және пайдалану қажет.

6. Қазіргі Қазақстанның саяси жүйесіне айтарлықтай әсер ететін этносаяси процестердің арасында жалпы мемлекеттік, аймақтық және жергілікті деңгейде ұлттық толеранттылықтың этносаяси тұрақтылығы және институционалдануы процестері белгіленіп алынады.

7. Қазақстан үшін ортақ саяси модернизация процестерінің бағыттары болып мәдени және саяси плюрализм жағдайында демократиялық, құқықтық, әлеуметтік мемлекеттің дамуы мен әлеуметтік-саяси тұрақтылықты қамтамасыз ету табылады. Бірақ жалпы саяси курсқа қарамастан, саяси, діни және ұлтаралық толеранттылықтың деңгейі қос мемлекетте әртүрлі.

8. Толеранттылық мәдениеттің қалыптасуы бойынша тәрбие-білім беру процесінің базасы ретінде толеранттылық, мәдениетаралық коммуникацияның жаңа педагогикалық тұжырымдамаларын әзірлеу Қазақстандағы әлеуметтік-саяси тұрақтылықты сақтауға жол ашатын болады.

Күтіліп отырған нәтижелер. Жүргізілген зерттеулер барысында келесідегідей нәтижелер алынатын болады:

- Көпэтностық қоғамдағы дін ерекшелігі және «толеранттылық» ұғымының мазмұндық және функциональдық құзіреттері ашылатын болады;

- толеранттылықтың діни және ұлттық шеңберге әсері арқылы қоғамның әлеуметтік тұрақтылығы деңгейін анықтайтын әлеуметтік-мәдени феномен ретіндегі әлеуметтік интерпретациясы ұсынылатын болады;

- шетелдер қатарында мәдениетаралық коммуникацияның толеранттылық тәжірибелерінің қалыптасуы, дамуы және қызмет етуінің әлеуметтік-педагогикалық тәжірибесі талданды;

- әлеуметтанушылық және статистикалық мәліметтердің қолданылуымен әлеуметтік толеранттылықтың Қазақстан Республикасындағы мәдениетаралық коммуникацияның шарты ретінде жүзеге асуының елеулі ерекшеліктері мен тетіктері сипатталатын болады;

- толеранттылық принциптерінің негізінде қазақстандық қоғамның әлеуметтік-педагогикалық шеңберінің дамуы бойынша ұсыныстар мен кеңестер әзірленеді.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Қазақстандағы, жалпы түркі халықтарындағы толеранттылықтың түп бастауы арнайы зерттеу нысанына алынды. Шығыс діндеріндегі адамгершілік, толеранттылық қағидалары, альтруистік сипат салғастырыла алғаш рет зерделенді. Қожа Ахмет Ясауи, Жүсіп Баласағұн еңбектеріндегі төзімділіктің діни қайнарлары айқындалды. Қазақстандағы толеранттылыққа қатысты толымды зерттеулердегі ортақ ұстаным негізге алынып, соның нәтижесінде Қазақстандағы толеранттылыққа дамытуға қатысты тың ұсыныстар мен тұжырымдар әзірленді. Қазақ даналығының орталық өзегі - фольклор мен жыраулар шығармашылығындағы төзімділік ұнсырлары жыр-толғаулардан мысалдар келтіріле отырып зерттелінді.

Зерттеу әдістері. Зерттеу еңбекті жазу барысында көпэтностық қоғамдағы дін мен толеранттылық қағидаларын жан-жақты талдау үшін тарихи-хронологиялық, салыстырмалы зерттеу әдіс-тәсілдері қолданылды.

Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспе бөлім, екі тараудан, әрбір тарау екі тармақшадан тұрады. Соңында қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімі беріледі.

1. Көп этносты қоғам және толеранттылық

1. 1 Көп этносты қоғам ерекшелігі

Ғасырлар бойы қазақтардың тарихи мекенінде әралуан мәдениеттің, дін мен дәстүрлерді ұстанған көптеген халықтардың тағдыры тоғысты. Нәтижесінде 140 этнос пен 40 конфессия өкілдері қазақтармен қоян-қолтық бейбіт өмір сүретіндей айрықша жағдай қалыптасты. Сонымен қатар, түрлі этностардың ұзақ уақыт қатар өмір сүруі қоғамда төзімділіктің орнықты дәстүрлерін қалыптастырды.

Тәуелсіздікке ие болған алғашқы күннен бастап қазақстандық қоғамды ұйыстыру, барлық этностық топтардың тең құқықты өмір сүруін қамтамасыз ету мемлекеттің ұлттық саясатының іргелі бағыттарына айналды. Өтпелі кезеңнің күрделі жағдайында мемлекеттің мақсатты және дәйекті саясатының арқасында Қазақстанда этносаралық негіздегі қақтығыс, тұрақсыздық пен қоғамдағы жіктелу бола қойған жоқ.

Этностық емес, азаматтық қауымдастық құруға бағытталған бастапқы таңдау келісім мен тұрақтылықтың іргетасы болып қаланды. Этностық ерекшелігіне қарамастан, елдегі барлық азаматтардың мүдделерін тоғыстыру ең дұрыс жол екендігін уақыт көрсетіп берді.

Қазіргі таңда Қазақстанда әлемдік қоғамдастық тарапынан жоғары бағаға ие болған этносаралық келісімнің өзіндік үлгісі қалыптасты.

Этносаралық келісімді қамтамасыз етудің тиімді нормативтік құқықтық және тұжырымдамалық негіздері құрылды. Қазақстан Республикасының Конституциясы этностық, нәсілдік, діни немесе өзге де ерекшеліктеріне қарамастан, барлық азаматтардың мүдделерінің қорғалуына кепілдік берді. Негізгі заңның нормалары барлық этностық топтар арасында сенім және өзара құрмет негіздерін қалады. [1, 120-122б]

Этносаралық және конфессияаралық келісімді қамтамасыз етудің басымдықтары Президент Н. Ә. Назарбаевтың “Қоғамның идеялық ұйысуы - Қазақстан прогресінің басты шарты” атты бағдарламалық еңбегінде, Қазақстанның 2030 жылға дейінгі Даму стратегиясында, ҚР мемлекеттік сәйкестілігін қалыптастыру тұжырымдамасында көрсетілген. Бұл тақырып Мемлекет басшысының “Тарих толқынында”, “Сындарлы он жыл” кітаптарында, Қазақстан халқы Ассамблеясының сессияларындағы баяндамаларында және өзге де сөйлеген сөздерінде жан-жақты көрсетілген.

Сонымен қатар, ел Президентінің тапсырмасымен Тілдерді дамыту мен қолданудың 2001-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстан халқы Ассамблеясының орта мерзімге арналған стратегиясы (2011 жылға дейін) және басқа да құжаттар қабылданды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.