Көліктегі қылмыстардың алдын алудың өзекті мәселелері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
I . тарау. Көліктегі қылмыстардың түрлері
1.1.Темір жол, әуе немесе су көлігі қозғалысы мен оларды пайдалану қауіпсіздігінің ережелерін бұзу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2. Көлік құралдарын жүргізуші адамдардың жол қозғалысы және көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.3. Жол.көлік оқиғасы болған орыннан кетіп қалу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
1.4. Көлік құралдарын сапасыз жендеу және оларды техникалық ақауларымен пайдалануға шығару, мас күйіндегі адамды көлік құралын жургізуге жіберу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
1.5. Көлік құралдарын немесе қатынас жолдарын қасақана жарамсыздыққа келтіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
ІІ.тарау. Көліктегі қылмыстардың құрамы
2.1. Көліктегі қылмыстардың жеке құрамдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
ІІІ.тарау. Көліктегі қылмыстардың алдын алудың өзекті мәселелері
3.1. Көліктің қауіпсіз жұмыс істеуін қамтамасыз ететін ережелерді бұзу
алдын алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
3.2. Көлікте қолданылатын ережелерді бұзудың алдын алу мәселесі ... ... ... 48
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
I . тарау. Көліктегі қылмыстардың түрлері
1.1.Темір жол, әуе немесе су көлігі қозғалысы мен оларды пайдалану қауіпсіздігінің ережелерін бұзу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2. Көлік құралдарын жүргізуші адамдардың жол қозғалысы және көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.3. Жол.көлік оқиғасы болған орыннан кетіп қалу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
1.4. Көлік құралдарын сапасыз жендеу және оларды техникалық ақауларымен пайдалануға шығару, мас күйіндегі адамды көлік құралын жургізуге жіберу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
1.5. Көлік құралдарын немесе қатынас жолдарын қасақана жарамсыздыққа келтіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
ІІ.тарау. Көліктегі қылмыстардың құрамы
2.1. Көліктегі қылмыстардың жеке құрамдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
ІІІ.тарау. Көліктегі қылмыстардың алдын алудың өзекті мәселелері
3.1. Көліктің қауіпсіз жұмыс істеуін қамтамасыз ететін ережелерді бұзу
алдын алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
3.2. Көлікте қолданылатын ережелерді бұзудың алдын алу мәселесі ... ... ... 48
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
Еліміз тәуелсіз, демократиялық, құқықтық мемлекет. Осы жылдар ішінде көптеген іс тындырылғаны мәлім. 1997 жылы шілде айының он алтыншы жұлдызында Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық кодексі қабылданып, ол 1998 жылдың 1 қаңтардан бастап заңды күшіне енді.
Көліктегі қылмыстардың қақтығыстардың қайсысының қоғамға қауіптілік дәрежесінің басым екендігін анықтау және оған осы мәселеде қылмыстық кұқылық шараларды реттеу - қылмыстық заңның негізгі міндеттерінің бірі болып табылады. Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтары мемлекет арқылы қорғалады. Қазақстан Республикасының Конституциясының II-бөлімі осы мәселеге тікелей арнаған. Конституцияның 1-бабында "Ең қымбат қазына - адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары", - деп жарияланған.1
Жаңа Қылмыстық заңның ең басты міндеттерінің бірі - адам, қоғам, мемлекет мүддесін қорғау болып табылады.
Қылмыстық құқық жеке құқық саласы ретінде адамды, оның құқықтары мен бостандықтарын, қоғамды және мемлекетті қылмыстық қол сұғушылықтан қорғауға бағытталған қоғамдық қатынастарды реттейді.
Адам болмаса, адамның құқықтары мен бостандықтары қадірленбесе, аяққа тапталса, онда қоғам өмір сүрмейді немесе оны адамзат қоғамы деп атау мүмкін болмайды. Қоғамда өмір сүргендіктен және ең бастысы оған "адам" деп ат қойғандықтан, қоғамның ережелерін сақтауы тиіс және "адам" деген атқа лайықты болуы тиіс. Адам қоғамның және болашақтың негізі болғандықтан, адамның өмірі мен денсаулығы бірінші орынға қойылады. Адамзат әлі идеалды дәрежеге жетпегендіктен оның әрекеттерінде қателіктер кездеседі.
Көліктегі қылмыстар жана Қылмыстық кодекстің 12-тара-уында орналасқан. Бұрынғы Қылмыстық кодекске қарағанда бұл тарауда көліктің барлық түрлері — темір жол, әуе, су көлігі, лвтомобиль, троллейбус, трамвай, не басқа да механикалық көлік кұралдарын жүргізуші адамның жол қозғалысы кдуіпсіздігін немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін бүзганы үшін қылмыстық жауаптылығы жинақталып берілген.
Көліктегі қылмыстардың қақтығыстардың қайсысының қоғамға қауіптілік дәрежесінің басым екендігін анықтау және оған осы мәселеде қылмыстық кұқылық шараларды реттеу - қылмыстық заңның негізгі міндеттерінің бірі болып табылады. Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтары мемлекет арқылы қорғалады. Қазақстан Республикасының Конституциясының II-бөлімі осы мәселеге тікелей арнаған. Конституцияның 1-бабында "Ең қымбат қазына - адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары", - деп жарияланған.1
Жаңа Қылмыстық заңның ең басты міндеттерінің бірі - адам, қоғам, мемлекет мүддесін қорғау болып табылады.
Қылмыстық құқық жеке құқық саласы ретінде адамды, оның құқықтары мен бостандықтарын, қоғамды және мемлекетті қылмыстық қол сұғушылықтан қорғауға бағытталған қоғамдық қатынастарды реттейді.
Адам болмаса, адамның құқықтары мен бостандықтары қадірленбесе, аяққа тапталса, онда қоғам өмір сүрмейді немесе оны адамзат қоғамы деп атау мүмкін болмайды. Қоғамда өмір сүргендіктен және ең бастысы оған "адам" деп ат қойғандықтан, қоғамның ережелерін сақтауы тиіс және "адам" деген атқа лайықты болуы тиіс. Адам қоғамның және болашақтың негізі болғандықтан, адамның өмірі мен денсаулығы бірінші орынға қойылады. Адамзат әлі идеалды дәрежеге жетпегендіктен оның әрекеттерінде қателіктер кездеседі.
Көліктегі қылмыстар жана Қылмыстық кодекстің 12-тара-уында орналасқан. Бұрынғы Қылмыстық кодекске қарағанда бұл тарауда көліктің барлық түрлері — темір жол, әуе, су көлігі, лвтомобиль, троллейбус, трамвай, не басқа да механикалық көлік кұралдарын жүргізуші адамның жол қозғалысы кдуіпсіздігін немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін бүзганы үшін қылмыстық жауаптылығы жинақталып берілген.
1. Қазақстан Республикасының Жоғары Соты Пленумының 11.04.2002 жылғы «Ауруға шалдығуына байланысты қылмыстық жазадан босату» нормативтік қаулысы
2. Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республика сының тәуелсіздігінің онжылдығына байланысты рақымшылық жариялау туралы» 19.02.2002 жылғы Заңы
1. ҚР Жоғары Соты Пленумының 13.12.2001 жылғы « Жазаны өтеуден мерзімінен бүрын шартты түрде босату және жазаның өтелмеген бөлігін неғүрлым жеңіл жаза түріне ауыстыру туралы» нормативтік қаулысы.
2. Казақстан Республикасының Конститутциясы. Алматы, "Жеті жарғы". 1995 жыл 30 тамыз.
3. Казақстан Республикасының Кылмыстық Кодексі. Алматы.
"Жеті жарғы". 1994 жыл
4. Комментарий к Уголовному Кодексу Республики Казахстан. Караганда. 1999 год.
5. Коментарий к Уголовному Кодексу Республики Казахстан.Алматы "Жеті жарты” 2001 г.
6. Казақстан Республикасының Кылмыстык Кодексіне түсінік, 2001жыл.
7. Қазакстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1993-1994 жылғы қаулылары.
8. Комментарий к уголовному Кодексу" Республики Казахстан. Караганда 1999 год.
9. Бородин С.В. "Россия кұкығы бойынша кісі өлтіру үшін
жауаптылықгы квалнфикадиялау және жазалау". / Москва.
"Юрист". 1994 жыл.
10. Уголовные наказание: понятие, виды, назначение //
Уголовное право. Часть общая т.З. Екатеринбург, 1994.
11. Карпец И.И. Наказание. Социальные, прававые и
криминалагические проблемы. М., 1998.
12. Когда убивает государство. Смертаая казнь: за и против / Под
ред. С.Г. Келиной. М., 1998.
13. Таганцев Н.С. Русское уголовное право: Лекции. Часть общая
Т.2. М., 1999.
14. Бажанов М.И. Назначение наказания по советскому
уголовному праву. Киев, 1990.
15. Соловьев А.Д. Замена наказания по советскому уголовному
праву. Казань, 1982.
16. Магомедов АА. Правовые последствие освобаждения от
уголовной ответственности. Саратов, 1994
17. Келина С.Г. Освобождение от уголовной ответственности как
правовое последствие совершения преступления / Уголовное право:
новые идеи. М., 1974.
18. Мельникова КХБ. Дифференциация ответственности и
индивидуализапия наказания. Красноярск. 1999.
19. Брайнин Я.М. Угаловная ответственностъ и ее основание в
советском уголовном праве. М.. 1963.
20. Ломако В.Л. Применение условного осуждения. Харков, 1976.
21. Голина В.В. Погашение и снятие судимости по советскому
уголовному праву. Харьков. 1979.
22. Коробков Г.Д. Освобождение от уголовной ответственности и
наказания по советскому уголовнсжу праву. М.. 1981.
23. Уголовное право. Частъ Общая: Уголовное наказание: понятие, виды, назначение: 4 томд. 3 т. Екатеринбург. Орал мемлекеттік заң академиясының баспасы, 1994 ж.
24. К.Маркс, Ф.Энгельс Шығ. жин. 1 т. М. 1954 ж. 638 6.
25. Н.П. Дубинин және басқалар. Генетика, поведение, от-ветственность: О природе антиобщественных поступков и путях их предупреждения //Н.П. Дубинин, И.И.Карпец, В.Н. Кудрявцев —2-шығ., толықт. — М: Политиздат, 1989 ж.
26. 4. Курс советского уголовного права: 6 томд. 3 т., М., 1970 ж.
27. Советское уголовное право. Общая часть: Учебник (Г.А. Кригердің, Н.Ф. Кузнецованың, Ю.М.Ткачевскийдің ре-дакциясымен —2-шығ., толықт. — М.: ММУбасп., 1988 ж.
28. Ресей Федерациясының Қылмыстық кодексіне түсініктеме. Жалпы бөлім, РФ Бас прокуроры, проф. Ю.И.Скуратов пен РФ Жоғарғы Сотының Торағасы В.И. Лебедевтің ортақ редакциясында. — М.: ИНФРА—М— НОРМА тобының басп., 1996 ж.
29. А. Милкин, И. Шмаров. Система уголовных наказаний: реформа или иллюзия?//Законность, N6 1993 ж.
30. ҚР Жоғарғы Соты Пленумының К/зулысы («Крзақстан Республикасының қылмыстық заңы» курсына тіркеме). Окулық, басылым. 1996 ж.
31. Курс советского уголовного права (частъ Общая), 6 томд, 2 т. Л.:Ленинград университетінің баспасы, 1980 ж.
32. Зельдов С.И. Освобождение от наказания и его отбывания. М., 1989
Ефимов М.А. Условное осуждение и условно-досрочное освобождение от наказания. М.,
33. 1969 Квашис В.Е. Гуманизм советского уголовного права. М., 1969
34. Коробков Г.Д. Освобождение от уголовной ответственности и наказания по советскому уголовному праву. М., 1981
35. Михлин А.С. Проблемы досрочного освобождения от отбывания наказания. М., 1982
36. Тютюгин В.Н. Условно - досрочное освобождение от наказания. Харьков, 1981
37. Тарханов И.А. Замена наказания по советскому уголовному праву. Казань, 1982
38. Ткачевский Ю.М. Освобождение от отбывания наказания. М., 1970
Ткачевский Ю.М. Замена наказания в процессе исполнения. М., 1982
2. Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республика сының тәуелсіздігінің онжылдығына байланысты рақымшылық жариялау туралы» 19.02.2002 жылғы Заңы
1. ҚР Жоғары Соты Пленумының 13.12.2001 жылғы « Жазаны өтеуден мерзімінен бүрын шартты түрде босату және жазаның өтелмеген бөлігін неғүрлым жеңіл жаза түріне ауыстыру туралы» нормативтік қаулысы.
2. Казақстан Республикасының Конститутциясы. Алматы, "Жеті жарғы". 1995 жыл 30 тамыз.
3. Казақстан Республикасының Кылмыстық Кодексі. Алматы.
"Жеті жарғы". 1994 жыл
4. Комментарий к Уголовному Кодексу Республики Казахстан. Караганда. 1999 год.
5. Коментарий к Уголовному Кодексу Республики Казахстан.Алматы "Жеті жарты” 2001 г.
6. Казақстан Республикасының Кылмыстык Кодексіне түсінік, 2001жыл.
7. Қазакстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1993-1994 жылғы қаулылары.
8. Комментарий к уголовному Кодексу" Республики Казахстан. Караганда 1999 год.
9. Бородин С.В. "Россия кұкығы бойынша кісі өлтіру үшін
жауаптылықгы квалнфикадиялау және жазалау". / Москва.
"Юрист". 1994 жыл.
10. Уголовные наказание: понятие, виды, назначение //
Уголовное право. Часть общая т.З. Екатеринбург, 1994.
11. Карпец И.И. Наказание. Социальные, прававые и
криминалагические проблемы. М., 1998.
12. Когда убивает государство. Смертаая казнь: за и против / Под
ред. С.Г. Келиной. М., 1998.
13. Таганцев Н.С. Русское уголовное право: Лекции. Часть общая
Т.2. М., 1999.
14. Бажанов М.И. Назначение наказания по советскому
уголовному праву. Киев, 1990.
15. Соловьев А.Д. Замена наказания по советскому уголовному
праву. Казань, 1982.
16. Магомедов АА. Правовые последствие освобаждения от
уголовной ответственности. Саратов, 1994
17. Келина С.Г. Освобождение от уголовной ответственности как
правовое последствие совершения преступления / Уголовное право:
новые идеи. М., 1974.
18. Мельникова КХБ. Дифференциация ответственности и
индивидуализапия наказания. Красноярск. 1999.
19. Брайнин Я.М. Угаловная ответственностъ и ее основание в
советском уголовном праве. М.. 1963.
20. Ломако В.Л. Применение условного осуждения. Харков, 1976.
21. Голина В.В. Погашение и снятие судимости по советскому
уголовному праву. Харьков. 1979.
22. Коробков Г.Д. Освобождение от уголовной ответственности и
наказания по советскому уголовнсжу праву. М.. 1981.
23. Уголовное право. Частъ Общая: Уголовное наказание: понятие, виды, назначение: 4 томд. 3 т. Екатеринбург. Орал мемлекеттік заң академиясының баспасы, 1994 ж.
24. К.Маркс, Ф.Энгельс Шығ. жин. 1 т. М. 1954 ж. 638 6.
25. Н.П. Дубинин және басқалар. Генетика, поведение, от-ветственность: О природе антиобщественных поступков и путях их предупреждения //Н.П. Дубинин, И.И.Карпец, В.Н. Кудрявцев —2-шығ., толықт. — М: Политиздат, 1989 ж.
26. 4. Курс советского уголовного права: 6 томд. 3 т., М., 1970 ж.
27. Советское уголовное право. Общая часть: Учебник (Г.А. Кригердің, Н.Ф. Кузнецованың, Ю.М.Ткачевскийдің ре-дакциясымен —2-шығ., толықт. — М.: ММУбасп., 1988 ж.
28. Ресей Федерациясының Қылмыстық кодексіне түсініктеме. Жалпы бөлім, РФ Бас прокуроры, проф. Ю.И.Скуратов пен РФ Жоғарғы Сотының Торағасы В.И. Лебедевтің ортақ редакциясында. — М.: ИНФРА—М— НОРМА тобының басп., 1996 ж.
29. А. Милкин, И. Шмаров. Система уголовных наказаний: реформа или иллюзия?//Законность, N6 1993 ж.
30. ҚР Жоғарғы Соты Пленумының К/зулысы («Крзақстан Республикасының қылмыстық заңы» курсына тіркеме). Окулық, басылым. 1996 ж.
31. Курс советского уголовного права (частъ Общая), 6 томд, 2 т. Л.:Ленинград университетінің баспасы, 1980 ж.
32. Зельдов С.И. Освобождение от наказания и его отбывания. М., 1989
Ефимов М.А. Условное осуждение и условно-досрочное освобождение от наказания. М.,
33. 1969 Квашис В.Е. Гуманизм советского уголовного права. М., 1969
34. Коробков Г.Д. Освобождение от уголовной ответственности и наказания по советскому уголовному праву. М., 1981
35. Михлин А.С. Проблемы досрочного освобождения от отбывания наказания. М., 1982
36. Тютюгин В.Н. Условно - досрочное освобождение от наказания. Харьков, 1981
37. Тарханов И.А. Замена наказания по советскому уголовному праву. Казань, 1982
38. Ткачевский Ю.М. Освобождение от отбывания наказания. М., 1970
Ткачевский Ю.М. Замена наказания в процессе исполнения. М., 1982
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
I - тарау. Көліктегі қылмыстардың түрлері
1.1.Темір жол, әуе немесе су көлігі қозғалысы мен оларды пайдалану
қауіпсіздігінің ережелерін
бұзу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 6
1.2. Көлік құралдарын жүргізуші адамдардың жол қозғалысы және көлік
құралдарын пайдалану ережелерін
бұзу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.3. Жол-көлік оқиғасы болған орыннан кетіп
қалу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
1.4. Көлік құралдарын сапасыз жендеу және оларды техникалық ақауларымен
пайдалануға шығару, мас күйіндегі адамды көлік құралын жургізуге
жіберу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.5. Көлік құралдарын немесе қатынас жолдарын қасақана жарамсыздыққа
келтіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
ІІ-тарау. Көліктегі қылмыстардың құрамы
2.1. Көліктегі қылмыстардың жеке
құрамдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 24
ІІІ-тарау. Көліктегі қылмыстардың алдын алудың өзекті мәселелері
3.1. Көліктің қауіпсіз жұмыс істеуін қамтамасыз ететін ережелерді бұзу
алдын
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
3.2. Көлікте қолданылатын ережелерді бұзудың алдын алу мәселесі
... ... ... 48
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..
... ... ... ...58
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...61
Кіріспе
Еліміз тәуелсіз, демократиялық, құқықтық мемлекет. Осы жылдар ішінде
көптеген іс тындырылғаны мәлім. 1997 жылы шілде айының он алтыншы
жұлдызында Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық кодексі қабылданып, ол
1998 жылдың 1 қаңтардан бастап заңды күшіне енді.
Көліктегі қылмыстардың қақтығыстардың қайсысының қоғамға қауіптілік
дәрежесінің басым екендігін анықтау және оған осы мәселеде қылмыстық
кұқылық шараларды реттеу - қылмыстық заңның негізгі міндеттерінің бірі
болып табылады. Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтары мемлекет
арқылы қорғалады. Қазақстан Республикасының Конституциясының II-бөлімі осы
мәселеге тікелей арнаған. Конституцияның 1-бабында "Ең қымбат қазына - адам
және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары", - деп жарияланған.1
Жаңа Қылмыстық заңның ең басты міндеттерінің бірі - адам, қоғам,
мемлекет мүддесін қорғау болып табылады.
Қылмыстық құқық жеке құқық саласы ретінде адамды, оның құқықтары мен
бостандықтарын, қоғамды және мемлекетті қылмыстық қол сұғушылықтан қорғауға
бағытталған қоғамдық қатынастарды реттейді.
Адам болмаса, адамның құқықтары мен бостандықтары қадірленбесе, аяққа
тапталса, онда қоғам өмір сүрмейді немесе оны адамзат қоғамы деп атау
мүмкін болмайды. Қоғамда өмір сүргендіктен және ең бастысы оған "адам" деп
ат қойғандықтан, қоғамның ережелерін сақтауы тиіс және "адам" деген атқа
лайықты болуы тиіс. Адам қоғамның және болашақтың негізі болғандықтан,
адамның өмірі мен денсаулығы бірінші орынға қойылады. Адамзат әлі идеалды
дәрежеге жетпегендіктен оның әрекеттерінде қателіктер кездеседі.
Көліктегі қылмыстар жана Қылмыстық кодекстің 12-тара-уында орналасқан.
Бұрынғы Қылмыстық кодекске қарағанда бұл тарауда көліктің барлық түрлері —
темір жол, әуе, су көлігі, лвтомобиль, троллейбус, трамвай, не басқа да
механикалық көлік кұралдарын жүргізуші адамның жол қозғалысы кдуіпсіздігін
немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін бүзганы үшін қылмыстық
жауаптылығы жинақталып берілген.
Жол қозғалысы қауіпсіздігі немесе көлік кұралдарын пай-далану
ережелеріне қарсы қылмыска кылмыстық заңда корсетілген қоғамға қауіпті іс-
әрекеттерді кінәлы түрде бұзып, коліктің бірқалыпты қызмет етуін бұзатын,
соның нәтижесінде іанда кезделген зардаптардың орын алуына жол беретін іс-
әре-ксттер жатады.
Көлік қылмыстарының топтық объектісі болып жол қозғалысы қауіпсіздігін
және көлік күралдарын пайдалану грсжелерін реттейтін қоғамдық қатынастар
табылады.
Қылмыстың тікелей объектісі — жол қозғалысы қауіпсіздігі және көлік
құралдарының нақты түрін (темір жол, су, әуе не-месе автомобиль) пайдалану
ережелері, ал қосымша тікелей (объектісі — кейбір құрамдар үшін адамның
емірі, денсаулығы сондай-ақ меншігі болуы мүмкін.
Қылмыстың заты — темір жол, су, әуе, автомобиль келіктері және басқа
да механикалық көлік құралдары.
Объективтік жағынан алғанда Қылмыстық кодексттің 12-тарауындағы
қылмыстардың көпшілігі әрекет немесе әре-кстсіздіктен, зардаптан және
олардың арасындағы себепті байланыстардан тұрады (материалдық құрам). Тек
қана екі түрлі қылмыс құрамы (305, 306-баптар) құрылысы жөнінен формальдық,
құрамға жатады.
Жол қозғалысы қауіпсіздігі жөне көлік құралдарын пайдалану ережелері
сан қилы, үнемі езгертіліп, жаңартылып отырылды. Бұл ережелер арнаулы
зандарда немесе нормативтік актілерде корініс тапқан. Мұндай зандар
Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазакстан Республикасының жол
қауіпсіздігі туралы заңы, Қазақстан Республикасының темір жол жарғысы, Су
кодексі, Әуе кодексі, Қазақстан Республикасындағы жол жүру ережелері және
тағы басқалар.
Осыған орай көлік қылмыстарының нақты құрамдарының диспозициясы
бланкеттік болып табылады. Әрбір жеке құрам ұшін жауаптылық арнаулы заң,
басқадай нормативтік-кұкыктық актілердің тиісті талаптарына нақты
негізделуі тиіс.
Олар қоғамға қауіпті әрекет жасайды. Басқа адамдарды қылмысқа
итермелейді немесе өзі байқамай адамды қылмыскер етіп тәрбиелеуі мүмкін.
Біздің міндетіміз бұған жол бермеу, құқық бұзушылықтың алдын алу, адамды
өркениеті қоғамның баласы етіп тәрбиелеу. Бұл мақсатқа жету үшін көптеген
салалар өз үлестерін қосады. Соның ішіндегі саяси, әлеуметтік,
экономикалық, құқықтық салаларды атап өтуге болады. адамдарға қарсы
қылмыстарды зерттегенде ең алдымен олардың алдын алу, мұндай қылмыстарды
болдырмау жолдарын қарастырған дұрыс. Ал, қылмыс жасалып қойса, оны
қылмыстық заңдармен дұрыс саралап, әділ жаза тағайындау аса маңызды. Ол
үшін қоғамғ қарсы қылмыстардың қатарына қандай іс-әрекеттер жататындығын,
олардың құрамын, белгілерін білуіміз қажет. Оларды басқа қоғамға қауіпті іс-
әрекеттерден айырып дұрыс саралау керек. Осыларды толық зерттеп болғаннан
кейін ғана олармен күресудің жолдарын, тиімді тәсілдерін және алдын алу
шараларын ойластырып, қарастыруға болады.
Осыған орай, Қазақстан Республикасындағы барлық құқық салалары, оның
ішіңде Қылмыстық кодексте адамды корғауды өзінің міндетті деп санайды.
Қазақстан Республикасының ҚК-нің 2-бабында адам және азаматтың құқықтары,
бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау ең басты міндет ретінде көрініс
тапқан. Қазақстан Республикасында барлық заңдары жеке бостандықтарын
қорғауға әруақытта артықшылық береді.
Күнделікті өмірде қылмыс жасайды, қоғамдық тәртіпті бұзды деген сөзді
жиі естуге болады. Демек, мұндай әрекет жасаушылар білмей немесе қасақана
заңдылықтың, құқық тәртібін бұзады. Соның нәтижесінде құқық бұзушылық пайда
болады. Құқық бұзушылық дегеніміз құқыққа қарсы, қоғамға қайшы, түлғаға
зиянды, қауіпті кінәлі деп танылып жазаланатын әрекет немесе әрекетсіздік.
Қылмыс - бір адам арқылы емес бірнеше адамның бірігуі арқылы істелуі
мүмкін. Бірнеше адамның қылмыс істеуінің нәтижесінде істелген қылмыстың
мәні, одан туындайтын зиянның мөлшері де жеке дара адам істеген жауапты
болатын адамдардың соның тұра анықтау қажеттілігі туындайды.2
Сондай-ақ бұл адамдардың жауаптылығының негізімен шегін, олардың
әрқайсысының бірігіп қылмыс істеудегі кінәсінің мәні мен дәрежесіне қарай
салыстыру, әрбір қылмыскердің жеке тұлғасынын ерекшеліктерін анықтаудың
маңызы зор. Қылмысқа қатысу институты ғана осы мәселелерді анықтауға толық
мүмкіндік туғызады.
Жаңа Қылмыстық заңда қылмысқа бірігіп қатысудың ұғымы, оған
қатысушылардың (орындаушылар, ұйымдастырушылар) жекелеген іс-әрекет
сипатайтын белгілер және оларға жаза тағайындаудың негізгі қағидалары,
сондай-ақ қылмысқа қатысу нысандарының анықтамасы берілген (ҚК-тің 27-31
баптары).
I - тарау. Көліктегі қылмыстардың сипаттамасы
1.1.Темір жол,әуе немесе су көлігі қозғалысы мен оларды пайда-лану
қауіпсіздігінің ережелерін бұзу
Темір жол, әуе, теңіз немесе су жолы көлігі қозғалысы немәсе
пайдалану ережелерін орындайтын жұмысына немесе атқаратын қызметіне
байланысты осы ережелерді сақтауға міндетті адамның бұларды бұзуы, егер бұл
әрекет абайсызда адамның денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян
келтіруге әкеп соқса - алты айдан екі жылға дейінгі мерзімге түзеу
жұмыстарына, не бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге, не үш
айдан алты айға дейінгі мер-зімге қамауға, не үш жылға дейінгі мерзімге
белгілі бір лауазымдарды атқару не-месе белгілі бір қызметпен айналысу
құқығынан айырып немесе онсыз екіжылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан
айыруға жазаланады. Абайсызда кісі өліміне әкеп соққан дәл сол әрекет үш
жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір
қызметпен айналысу құқығынан айырып немесе онсыз жеті жылға дейінгі
мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген, абайсызда екі немесе одан да
көп адамның өліміне әкеп соққан әрекет - үш жылға дейінгі мерзімге белгілі
бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан
айырып немесе онсыз терт жылдан он жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан
айыруға жазаланады.
Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген әрекет, егер ол осы баптың
бірінші, екінші немесе үшінші бөліктерінде кезделген зардаптардың тууына
әкеп соқпаса да олардың тууына көрінеу қауіп төндірсе, - бір мың айлық
есептік көрсеткіш мөлшерінде немесе сотталған адамның он айға дейінгі
кезеңдегі жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде айыппұл салуға, не үш
жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымда болу немесе белгілі бір
қызметпен айналысу құқығынан айыруға немесе бір жылға дейінгі мерзімге
түзеу жұмыстарына, не төрт айға дейінгі мерзімге қамауға алуға, не екіжылға
дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымда болу немесе белгілі бір қызметпен
айналысу құқығынан айыра отырып немесе онсыз бір жылға дейінгі мерзімге бас
бостан-дығынан айыруға жазаланады.
Ескерту. Темір жол, теңіз, өзен және әуе көлігі құралдарының барлық
түрлері, оның ішінде шағын өлшемді теңіз және өзен кемелері көлік деп
түсініледі. 1. Механикалық нақты бір көлік құралдары қозғалысы мен оларды
пайдалану қауіпсіздігін қамтамасыз ету аясындағы қоғамдық қатынастар
қарастырылып отырған қылмыстың объектісі болып табьшады. Жәбірленушілердің
өмірі мен денсаулығы немесе мүліктің сақталуы - қосымша объект болып
келеді. Ал өзен немесе теңіз көлігі қозғалысының немесе оларды пайдаланудың
қауіпсідік ере-желерінің бұзылуы нәтижесінде көбінесе экологияға зиян
келетіндіктен (теңіз бетінің, өзен арнасының мұнаймен, жанар-жағармаймен
ластануы, балықтардың қырылуы және т.б.), факультативті объектіні де
ажыратып алуға болады. Оған табиғи ортаны қорғау аясындағы қоғамдық
қатынастар жатады.
Бұл қылмыстың объективті жағы үш міндетті белгілердің болуымен
сипатталады, атап айтқанда:
а) темір жол, әуе немесе су көлігі қозғалысы мен оларды пайдалану
қауіпсіздігінің ережелерін бүзудан түратын іс-әрекет (әрекет немесе
әрекетсіздік);
б) заңда көрсетілген қылмысты зардаптар;
в) аталған іс-әрекет пен (әрекет немесе әрекетсіздік пен) орын алған
зардаптар-дың арасындағы себеші байланыс. Осы аталған белгілердің тек
біреуі ғана болмаған жағдайда да түлғаның іс-әрекетінен қылмыс қүрамын
анықтау мүмкін емес.
ҚР ҚК 295-бабының диспозициясы бланкетті болғандықтан, іс-әрекеттің
белгілерін шешу үшін темір жол, әуе немесе су көлігі қозғалысы мен оларды
пайдалану қауіпсіздігінің осы салада белгіленген ережелері басшылыққа
алынуы тиіс. Заңның мәселені бұлай қарастыруын темір жол, су, әуе және
автомобиль көліктерін ұдайы жетілдіріліп отыратындығы көліктің сол
түрлерінің қозғалысы мен оларды пайдалану қауіпсіздігінің күшінде бар
қылмыстық заңмен кезінде қамтылмайтын тиісті ережелерінің де өзгеріске
сөзсіз ұшырайтындығымен байланысты. Сондықтан, бланкетті диспозициясы бар
нормалардың болуы ғылыми-техникалық прогрестің дамып отыруы жағдайында
қоғамдық қатынастардың аталған тобын қылмыстық-қүқықтық қорғауды қамтамасыз
ету мақсатынан туындайды.
Бұл орайда сүйенетін нормативті актілердің ең маңыздылары ҚР Конститу-
циясы, ҚР 1994 жылғы 21 қыркүйекте қабылданған "Көлік туралы" Заңы, 1996
жылғы 15 шілдеде қабылданған "Жол қозғалысының қауіпсіздігі туралы" Заңы
болып табылады. Сол сияқты, бүл қатарға мыналарды қосуға болады:
а) темір жол көлігінде - ҚР темір жолдарының жарғысы, ҚР темір жолдарын
техникалық пайдаланудың ережелері, ҚР темір жолдарындағы поездардың қоз-
ғалысы мен маневрлік жүмыстар бойынша нүсқау және басқалары;
б) су жолы көлігінде - Кемелердің соқтығысуын болдырмаудың халықара-лық
ережелері, Кемелерді техникалық пайдалану ережелері, ҚР-ның теңізде сау-
дамен жүзуге байланысты кодексі, т.б.;
в) әуе көлігінде - ҚР-ның әуе кодексі, ҚР-ның әуе жолдары бойынша жолау-
шыларды, қол жүгін және жүк тасымалдау ережелері, ҚР азаматтық авиация-
сында үшу жұмыстарын жүргізу бойынша нұсқау, ҚР азаматтық авиациясында әуе
көлігін техникалық пайдалану бойынша нүсқау және т.б.
Қылмысты ҚР ҚК-нің 296-бабы бойынша бағалау үшін көлік құралының кімдікі
және кімнің қарауында екендігінің маңызы жоқ. Айыптының іс-әрекетін бағалау
барысында оның көлік қозғалысы немесе оны пайдалану қауіпсіздігі ережесінің
дәл қай тармағын бұзғандығын анықтау керек.
Қозғалыс қауіпсіздігі ережелерін бұзу, мысалы, мынадай болуы мүмкін:
светафордың рұқсат етпеген белгісіне өтіп кету, порттарға жақындаған кезде
кеме-лердің қозғалыс жылдамдығын рұқсат етілген шамадан жоғарылатуы, тиісті
дыбыс белгілерін бермеу, кеме жолдарының айрылысу тәртібін сақтамау,
биіктік эшелондары мен үшу коридорларын сақтамау және т.б.
4. Техникалық ақауы бар көлікті пайдалануға шығару, рұқсат етілмеген зат-
тарды тасымалдау, жүкті дүрыс бекітпеу және тағы да осы сияқты жағдайлар
ережесін бұзу болъш танылады. Талқыланып отырған бапта көрсетілген зиянды
зардаптар орын алған жағдайда, пайдалану ережелерінің көлік қозғалысына
қатыссыз (мысалы, тиеу-түсіру немесе жөндеу жүмыстары кезіңде) бүзылуы жеке
адамға қарсы қылмыстар туралы тиісті баптар бойынша, ал бірқатар
жағдайларда ҚР ҚК-нің 152-бабы бойынша ("Еңбекті қорғау ережелерін бұзу")
жауаптылық қарастырылады.
5. Осы талқыланып отырған бап бойынша тұлғаны жауаптылыққа тарту үшін оның
тарапынан ереже бұзушылық пен орын алған қоғамға қауіпті зардаптар-дың
арасындағы себепті байланыс анықталуы тиіс. Және де, себепті байланыс
тұлғаның әрекеті немесе әрекетсіздігіне ғана қатысты емес, зиянды
зардаптардың орын алуына тікелей себепкер болған, қауіпсіздіктің тиісті
ережелерінің бұзы-луының өзіне қатысты анықталуы керек.
6. Қылмыстың құрамы - материалдық үлгіде қарастырылған, соңдықтан ол заңда
аталған қоғамға қауіпті зардаптардың орын алуы кезінен бастап аяқтал-ған
қылмыс болып есептеледі.
7. Дене жарақаттарының ауырлық дәрежесін анықтау үшін сот-дәрігерлік
сараптау жұмыстары тағайындалуы тиіс. Адам денсаулығына келтірілген зиянның
немесе орташа ауырлығының белгілері 1998 жылғы 4 мамырда қабылданған
"Денсаулыққа келтірілген зиянның бағалаудың сот-дәрігерлік ережелерінің"
негізінде анықталады.
8. Бұл қылмыстың субъективті жағы қылмысты немқұрайлық немесе қылмыс-ты
менмендік түріндегі абайсыз жасалған кінәнің болуымен сипатталады. Мен-
меңдікпен жасалған қылмыс кезінде айьшты көлік қозғалысы немесе оны
пайдалану қауіпсіздігі ережелерінің бұзылуы нәтижесінде қоғамға қауіпті
зардаптардың орын алуы мүмкін екеңдігін алдын ала біледі, алайда, бұл
зардаптарды болғызбау мүмкіндігіне жеткілікті негіздерсіз, жеңілтектікпен
сенеді. Ал, қылмыс немқұрай-лықпен жасалған жағдайда айыпты тұлға қоғамға
қауіпті зардаптардьщ орын алуы мүмкін екендігін алдын ала білмейді, алайда,
қажетті ұқыптылық пен сақтық бол-ғанда ол зардаптарды болжап білуі тиіс
және болжап біле де алар еді.
9. Орындайтын жұмысы немесе атқаратын қызметіне байланысты темір жол, әуе
немесе су көлігі қозғалысы мен оларды пайдалану қауіпсіздігінің ережелерін
сақтауға міндетті, 16 жасқа толған, ақыл-есі дұрыс жеке тұлға ҚР ҚК-нің 295-
бабымен көзделетін қылмыстың субъектісі болуы мүмкін.
Ал жеке тұлғалар мен әскери қызметкерлер осы қарастырып отырған қыл-
мыстың субъектісі бола алмайды. Тиісті жағдайларда олар ҚР ҚК-нің 300, 392,
393-баптары бойынша жауаптылыққа тартылады.
ҚК-тің 295-бабының 2-бөлімінде абайсызда кісі өліміне әкеп соққан темір
жол, әуе немесе су көлігі қозғалысы мен пайдалану қауіпсіздігінің
ережелерін бұзған-дық үшін жауаптылық белгіленген.
ҚР ҚК 295-бабының 3-бөлімінде абайсызда екі немесе одан көп адамдардың
өлімінә әкеп соққан осы баптын 1-бөлімінде көзделген әрекет үшін жауаптылық
белгіленген.
Негізгі құрамдағы сияқты, адамдардың өліміне қатысты абайсыздық қыл-
мысты менмендікпен немесе қылмысты немқұрайлықтан тұруы мүмкін.
ҚР ҚК 295-бабының 4-бөлімінде осы баптың бірінші бөлігінде көзделген әре-
кет, егер ол осы баптың бірінші, екінші немесе үшінші бөліктерінде
көзделген зардаптардың тууына әкеп соқпаса да, олардың тууына көрнеу қауіп
төндіргені үшін жауаптылық қарастырылған.
1.2. Көлік құралдарын жүргізуші адамдардың жол қозғалысы және көлік
құралдарын пайдалану ережелерін бұзу
1. Автомобильді, троллейбусты, трамвайды не басқа да механикалық көлік
құралын жүргізуші адамның жол қозғалысы немесе көлік құралдарын пайдалану
ережелерін бұзуы, абайсызда адамның денсаулығына ауыр немесе орташа ауыр-
лықтағы зиян келтірсе - бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын
шектеуге, не үш айдан алты айға дейінгі мерзімге қәмауға, не үш жылға
дейінгі мерзімге көлік құралын жүргізу құқығынан айырып немесе онсыз екі
жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
2. Абайсызда кісі өліміне әкеп соққан дәл сол әрекет - үш жылға
дейінгі мерзімге көлік құралын жүргізу құқығынан айырып, бес жыл-ға дейінгі
мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
3. Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген, абайсызда екі немесе одан
да көп адамның өліміне әкеп соққан әрекет - бес жылдан он жылға дейінгі
мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады. Ескерту. Осы бапта
тракторлар, мотоциклдер және өзге де өздігінен жүретін машиналар басқа
механикалық көлік құралдары деп түсініледі.
1. ҚК-тің 296-бабында көзделген қылмыстың объектісі ретінде нақты бір
механикалық көлік құралдарының қозғалысы мен оны пайдалану қауіпсіздігін
қамтамасыз ету аясындағы қоғамдық қатынастарды түсіну керек. Механикалық
көлік дегенде, көліктің темір жол, су және әуе көлігінен басқа барлық
түрлері туралы айтылады. Аталған қылмыстың қосымша объектісі бар, ол -
азамат-тардың өмірі мен денсаулығын немесе мүліктің сақталуын қамтамасыз
ететін қатынастар.
2. Автомобильдердің барлық түрлері (автобустар, жеңіл және жүк
машинала-ры), мотокөлік (мотоцикл, мотороллер, т.б.), электр көлігі
(трамвай, троллей-бус), тракторлар және басқа да өздігімен жүретін
машиналар (скрепер, грейдер, асфальт төсегіш, жол тегістеуші, экскаватор,
өздігімен қозғалатын крандар және т.б.) ҚК-тің 296-бабының диспозициясында
аталған көлік қүралдарының орны-на жүреді.
3. Мопедтер, аспалы двигательді велосипедтер және двигателінің көлемі
50 шаршы сантиметрге жетпейтін, ең шапшаң жылдамдығы сағатына 50 шақырым-
нан аспайтын басқа да көлік қүралдары қылмыстық-қүқықтық тұрғыдан көлік
құралдарының қатарына жатпайды.
4. Объективті жағынан ҚК-тің 296-бабында көзделген қылмыс үш міндетті
белгілердің болуымен сипатталады:
,а) жол қозғалысымен көлік құралдарын пайдалану ережелерінің бұзылуы;
б) заңда көзделген зиянды зардаптардың болуы;
в) аталған ережелерді бұзу мен сол ереже бұзушылықтың нәтижесіңде орын
алған зиянды зардаптардың арасындағы себепті байланыстың болуы. Ерекше
5. ҚР ҚК 296-бабының диспозициясы бланкетті болып табьшады және қылмыс-
тың белгілерін анықтау үшін қозғалысқа қатысушылардың барлығының құқықтары
мен міндеттерін ажыратушы негізгі нормативті акт - Жол қозғалысы
ережелеріне сілтеме жасайды. Сондықтан көлік құралын жүргізуші тұлғаны ҚК-
тің 296-бабы бойынша қылмыстық жауаптылыққа тарту үшін, ең алдымен, қо-
ғамға қауіпті зардаптардың орын алуына әкеп соқтырған, аталған Ереженің
қандай да болмасын бір тармағын осы тұлғаның бұзғандығының айғағын анық-тап
алу керек. Зардаптарды кінәсіз келтірген жағдайда жүргізушінің
әрекеттерінде қылмыс құрамы болмайды.
6. Жол қозғалысының ережелерінің бұзылуы - жылдамдықты арттыру,
көшенің қиылыстарынан өту кезінде кезек сақтамау, басып озудың ережелерін
бұзу, артқа жүру кезінде ереже сақтамау, жолдың сол жағына шығып кету
сияқты болуы мүмкін. Машинаны қатты шаршаған күйде жүргізу, қарсы келе
жатқан машина шамының көзді шағылыстыратын жарығымен жүру нәтижесінде жол-
көлік оқиғаларының орын алуы сирек жағдай емес.
7. ҚК-тің 296-бабы, сонымен қатар, техникалық ақауы бар көлікті
жургізу кезінде орын алуы мүмкін пайдалану ережелерін бұзғандық үшін,
арнайы жабдықталмаған машиналармен адамдарды тасымалдау және т.б. үшін
жауап-тылық көздейді. Бұл жерде сөз - пайдалану ережелерінің жол қозғалысы
қауіпсіздігін қамтамасыз етумен тығыз байланыстағыларының бұзылулары ту-
ралы екендігін атап өткен орынды.
8. Жөндеу, тиеу-түсіру, егін жинау және басқа да жұмыстар жүргізу
кезінде көлікті техникалық пайдаланудың ережелерін бұзу ҚК-тің 296-бабы
бойынша бағалана алмайды. Бұл жағдайларда айыптының іс-әрекеті ҚК-тің бұл
ереже-лерді бұзғандық ушін, ал тиісті жағдайларда - жеке адамға қарсы
жасалған қыл-мыс, мүлікті жойып жіберу немесе зақымдау үшін жауаптылық
көздейтін баптары бойынша бағалануы тиіс.
9. Жүргізуші жіберген жол қозғалысы ережелерінің бұзьшуы мен орын
алған зиянды зардаптардың арасындағы себепті байланыстың сипатын анықтау
барысында сот-тергеу жұмыстары кезінде қателесу жиі ұшырасады. Жол-көлік
оқиға-ларындағы себепті байланыс егер де орын алған зиянды зардаптар
тұлғаның тарапынан жіберілген жол қозғалысы мен көлік құраддарын пайдалану
ережелерін бұзудан занды түрде туындаған жағдайларда ғана анықталуы тиіс.
Орын алған зардаптардың бірқатар себептер мен шарттардың өзара әрекетінің
нәтижесіңде орын алатындығьш ескерген жөн. Олар тек көлік құралдарын
жүргізушілердің заңға қарсы әрекеттері ғана емес, жол қозғалысына қатысушы
басқа тұлғалардың қате қылмыстары, көліктің ақауы, ауа райының
қолайсыздығы, т.б. болуы мүмкін.
10. Жол-көлік қылмысының жасалу орны (тас жол, сүрлеу жол, аула іші,
көсіпорын төңірегі, теміржол торабы, т.б.) оның бағалануына әсер етпейді
және ҚК 296-бабы бойынша белгіленген тәртіппен жауаптылық орын алады.
11. Бұл қылмыстың құрамы - материалды үлгіде құрастырылған, яғни жауап-
тылық айыптының жол қозғалысы немесе көлік құралдарын пайдалану ережеле-рін
бұзуынан зиянды зардаптар орын алған жағдайда ғана болуы мүмкін. ҚК-тің 296-
бабымен көзделген қылмыс субъективті жағынан кінәнің абайсызда жасалған
түрінің болуымен сипатталады, ал ол қылмысты менмендік немесе қылмысты
немқұрайдылық арқылы білінеді. Менмендікпен жасалған қылмыс түріндегі іс-
әрекетті жасау кезінде субъект жол қозғалысы немесе көлік құралдарын
пайдалану ережелерінің бұзылуының қоғамға қауіпті зардаптардың орын алуы
мүмкін екеңдігін алдын ала біледі, бірақ жеңілтектікпен оларды болдырмауға
сенеді. Бұл сенім, мысалы, жүргізудегі тәжірибеге, жолды жақсы білетіндікке
және т.б. негізделеді.
Немқұрайдылықпен жасалған қылмыстың субъектісі өз әрекеттерінің
(әрекетсіздігінің) қоғамға қауіпті зардаптарының орын алуы мумкін екендігін
аддын ала болжап білмейді, алайда, қажетті ұқыптылық пен сақтық болғанда ол
зар-даптарды болжап білуі тиіс және біле алар да еді.
Егер де көлік құралы кісі өлтіру, денсаулыққа зиян келтіру немесе
мүлікті жовй мақсатымен қодцанылса мұндай қылмысты іс-әрекеттер өмірге,
денсаулыққа қарсы жасалған қылмыстар туралы баптар мен мүлікті жою мен
зақымдау туралы баптар бойынша бағалануы тиіс.
Заңда көрсетілген зиянды зардаптардың орын алуына әкеп соқтырған, жол
қозғалысы немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін абайсызда қылмысты
түрде бұзған, 16 жасқа толған жеке тұлға ҚК-тің 296-бабымен көзделген қыл-
мыстың субъектісі бола алады. Қарастырылушы норманың субъектісінің қылмысты
әрекеттерін бағалау үшін оның көлік жұмысшысы (автобус, трамвай, т.б.
жүргізушісі) немесе маманданбаған жүргізуші болуының, дәл сол сияқты, тіпті
оның жүргізушілік куәлігінің болу-болмауының да еш маңызы жоқ. Әскери
қызметкерлер мен әскери міндеттілер жаттығу жиындары кезін-де аталған
қылмыстың субъектісі бола алмайды.
Мұндай тұлғалар әскери, арнайы немесе көлік құралдарын жүргізу немесе
пайдалану ережелерін бұзғандық үшін жауаптылық көздейтін бап бойынша жауап
береді, себебі олардың әре-кеттері әскери қызметті атқарудың белгіленген
тәртібіне қол сұғушылық бо-лып табылады.
ҚК-тің 296-бабының 2 жөне 3-бөлімдерінде көзделген бағалаушы
белгілердің мазмұны ҚР ҚК 295-бабының 2 және 3-бөлімдерінде көзделгенмен
бірдей.
1.3. Жол-көлік оқиғасы болған орыннан кетіп қалу
Көлік құралын жүргізуші және жол қозғалысы немесе көлік құралдарын
пайдалану ережелерін бұзған адамның осы Кодекстің 295-бабында кәзделген
зардап-тар болған жағдайда жол-көлік оқиғасы болған жерден кетіп қалуы - үш
жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге, не алты айға дейінгі
мерзімге қамауға, не үш жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды
атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айырып немесе онсыз
екіжылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Ескерту. Зардап шеккендерге көмек көрсетуге байланысты жол-көлік оқиғасы
болган жерден кеткен адам осы бап бойынша қыл-мыстық жауаптылықтан
босатылады.
1. Бұл қылмыстың қоғамдық қауіптілігі - өміріне қауіпті жағдайда болып,
аман қалу шараларын қолдану мүмкіндігінен айырылған жәбірленушіге қажетті
көмектің әрдайым көрсетіле алмайтындығында. Осының нәтижесінде зардаптың
ауыртпалығы күшейе түсіп, көбінесе ол адам өміріне әкеп соқтырады. Мұнымен
қатар, жол-көлік оқиғасы болған орыннан қашып құтылмақшы болған жүр-
гізушілер, әдетте, қозғалыс жылдамдығын рұқсат етілген шамадан асырып, жол
қозғалысының басқа ережелерін бұза бастайды. Мұның өзі жаңа бір жол-көлік
оқиғасына әкеп соқтыратын апатты жағдайлар туғызады. Сондықтан, мұндай
оқиғаларды болдырмау қажеттігінің өткірлігіне орай және келтірілген зиянның
ауыртпалығын неғұрлым азайту үшін заң шығарушы бұл қылмысты жеке құрамға
бөліп шығаруды мүмкін деп тапқан.Нақты механикалық көлік құралдарының
қозғалысы мен пайдалану қауіпсіздігін қамтамасыз ету аясындағы қоғамдық
қатынастар - қарастырылушы қылмыстың объектісі болып табылады.
Жәбірленушілердің өмірі мен ден-саулығы немесе мүліктің сақталуы - қосымша
объект.
Жәбірленушіге көмек көрсетуге жүргізушінің мүмкіндігі бола тұра,
өзінің жол қозғалысы ережесін қылмысты түрде бұзуы нәтижесінде болған жол-
көлік оқиғасының орнынан оның кетіп қалуы - қылмыстың объективті жағын
құрайды. Мұңдай әрекеттер, әдетте, ҚР ҚК 296 және 297-баптарының тиісті
бөлімімен көзделген екі қылмыстың жиынтығын құрайды.
ҚК-тің 296-бабында көрсетілген зиянды зардаптардың орын алуы және осы
зардаптар мен көлік оқиғасы болған орынды тастап кетудің арасындағы себепті
байланыс талқыланушы іс-әрекеттің объективті жағының қажетті, әрі міндетті
белгілері болып табылады.
Жәбірленушіге басқа тұлғалардың көмек көрсете алуы мүмкін болған жер-
лерде жүргізушінің оны қауіпті жағдайда тастап кетуі оны ҚК 297-бабы бойын-
ша жауптылықтан босатпайды. Алайда, егер жәбірленушінің өлімі қылмыстың
жасалу сәтінде бірден орын алса, мұндай жағдайларда аталған бап қолданыла
алмайды.
Қылмыс материалды құрамдас және ҚК 296-бабында көрсетілген зиянды
зардаптардың орын алуы сәтінен бастап аяқталған қылмыс болып есептеледі.
ҚК 297-бабына берілген ескертуге сәйкес зардап шеккендерге көмек
көрсе-туге байланысты жол-көлік оқиғасы болған жерден кетіп қалғандық үшін
жауаптылық белгіленбейді.
Қылмыстың субъективті жағы - кінәнің қасақана түрінің болуымен сипат-
талады. Айыпты жол-көлік оқиғасының нәтижесінде зардап шегушіге саналы
турде көмек керсетпейді, зиянды зардаптардың болу мүмкіндігі алдын ала
біледі, олардың орын алуына жол береді немесе соны қалайды.
ҚР ҚК 296-бабының диспозициясы мен ескертуінде көрсетілген көлік
құралдарын жүргізуші, 16 жасқа толған тұлға талқыланушы қылмыстың
субъектісі болып табылады.
1.4. Көлік құралдарын сапасыз жендеу және оларды техникалық ақауларымен
пайдалануға шығару, мас күйіндегі адамды көлік құралын жургізуге жіберу
Көлік құралдарын, қатынас жолдарын, белгі беру немесе байланыс құрал-
дарын не өзге көлік жабдықтарын сапасыз жөндеу, сол сияқты көлік құралдары-
ның техникалық күйіне жауапты адамның техникалық ақауы бар екені белгілі
көлік құралдарын пайдалануға шығаруы, егер бұл әрекеттер абайсызда денсау-
пыққа ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтірсе, - төрт жүзден жеті жүз
айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталган адамның төрт
айдан жеті айға дейінгі кезеңдегі жалақысы немесе өзге табысы мөлшерінде
айыппұл салуға, не жүз сексен сағаттан екіжүз қырық сағатқа дейінгі
мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға, не алты айға дейінгі мерзімге
қамауға, не үш жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару
немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айырып немесе онсыз
екіжылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруғажазаланады.
Көлік құралы иесінің немесе иеленушісінің алкогольдік, есірткілік
немесе өзге мастықкүйдегі адамдарды көлік құралдарын жүргізуге жіберуі,
егер бұл абайсызда денсаулыққа ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян
келтіруге әкеп соқса, - төрт жүзден жетіжүз айлық есептік көрсеткішке
дейінгі мөлшерде не-месе сотталған адамның төрт айдан жеті айға дейінгі
кезеңдегі жалақысы немесе өзге табысы мөлшерінде айыппұл салуға, не жүз
сексен сағаттан екі жүз қырық сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға
тартуға, не алты айға дейінгі мерзімге қамауға, не үш жылға дейінгі
мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен
айналысу құқығынан айырып немесе онсыз екі жылға дейінгі мерзімге бас
бостандығынән айыру-ға жазаланады.
Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, абайсызда
кісі өліміне әкеп соққан әрекеттер - бес жылға дейінгі мерзімге бас
бостандығынан айыруға жазаланады.
Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, абайсызда
екі немесе одан да көп адәмның өліміне әкеп соққан әрекеттер -
үш жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі
бір қызметпен айналысу құқыгынан айырып, төрт жылдан он жылға дейінгі
мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Нақты механикалық көлік құралдарының қозғалысы мен оларды пайдала-ну
қауіпсіздігін қамтамасыз ету аясындағы қоғамдық қатынастар бұл талқыланатын
баптың объектісі болып табылады. Қосымша объект- жәбірленушілердің өмірі
мен денсаулығы немесе мүліктің сақталуы.
ҚК 296 және 297-баптарында аталған көлік құралдарымен бірге, заң шығару-шы
көліктегі қылмыстардың затының қатарына - қатынас жолдарын, байланыс және
белгі беру құралдарын қосады.
Қатынас жоддары ретінде: темір жолда - кәдімгі, тар табанды, балалар
темір жолы, кәсіпорыңдарға, кен орындарына, шахталарға, т.б. тартылған жеке
жол-дар; су көлігіиде - мұхиттың немесе теңіздің ашық жерлері, бұғаздар,
каналдар арқылы кеменің жүретін жолы, сол сияқты, ішкі су жолдары (кеме
жүретін және сал ағызатын өзендер, көлдер); әуе көлігінде - өуе
трассаларымен жергілікті әуе жолдары.
Белгі беруші құралдарға жататындар: темір жол көлігінде - жолдың
автомат-ты және жартылай автоматты блокадалануы, локомотивтің автоматты
дыбыс беру жүйесі; су көлігінде - маяктар, қалқып жүретін белгілер,
навигация (суда жүру) белгілері; әуе көлігінде - радиомен белгі беруші
жүйелер, жарықпен белгі беретін қондырғылар, т.б.
Темір жол көлігіндегі радиобайланыс, сым арқылы байланыс; судағы -
рациялар, телетайптар; әуе көлігіндегі - радарлар, ультрақысқа толқыңдағы
ра-диобайланыс, борттағы жауап беруші құралдар және т.б. - байланыс
құралдары болып табылады.
Бұл қылмыстың объективті жағы төмендегі белгілерден тұрады:
а) көлік құралдарын, қатынас жолдарын, белгі беру немесе байланыс құрал-
дарын немесе басқа да көлік құралын сапасыз жөндеу;
б) көлік құралдарының күйіне жауапты тұлғаның техникалық ақауы бар көлік
құралын көпе-көрінеу пайдалануға шығаруы;
в) қоғамға қауіпті зардаптар;
г) олардың арасындағы себепті байланыс.
Жөндеу жұмыстарын жарамсыз бөлшектер мен материаддарды қолдана оты-
рып жургізу, осы аталған жұмыс барысында көліктің қозғалысы мен оны пайда-
лану қауіпсіздігі үшін қауіпті болып табылатын, құралдың бұрыннан болған
немесе жаңадан табылған кемшіліктерін жоймау көлік құралдарын, белгі беру
немесе байланыс құралдарын, қатынас жолдарын немесе басқа да көлік құралда-
рын сапасыз жөндеуді білдіреді. Көлік құралдарына, жолдарға, белгі беру
және байланыс құралдарына жаңа, бірақ сапасыз жабдықтарды, приборларды,
меха-низмдерді орнату да осы қылмыс белгілеріне қосылады.
Тежеу жүйесінің, рөлді басқарудың, жарық беруші приборлардың, дыбыс
сигналының немесе басқа бөлшектер мен жүйелердің көзге көрініп тұрған, еш
күмән тудырмайтын, ап-айқын кемістігін біле тұра, көлік құралдарының
техникалық күйіне жауапты тұлғаның мұндай көліктің рейске, жолға шығуына
рұқсат беруін, сол сияқты, аталған түлғаның ақауы бар көлікті басқа
тұлғалардың пайдалануына жол бермеу жөнінен еш шара қолданбауын,
нәтижесінде, оның ҚК 298-бабын-да көрсетілген зиянды зардаптарға әкеп
соқтыруын - техникалық ақауы бар көлік құралын көпе-көрінеу пайдалануға
шығару деп түсіну керек.
3. Қарастырылушы қылмыстың субъективті жағы - кінәнің абайсыз түрінің
болуымен сипатталады.
4. Қөлік құралын, қатынас жолдарын, дыбыс беру немесе байланыс құралда-рын
немесе басқа көлік құралын жөндеуші 16 жасқа толған тұлға - бұл қылмыстың
субъектісі болып табылады.
5. Көлік құралы иесінің немесе иеленушісінің алкоголдік, есірткілік немесе
өзге мастық күйдегі адамдарды көлік құралдарын жүргізуге жібергені үшін,
егер бұл абайсызда денсаулыққа ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян
келтіруте океп соқса ҚК-тің 298-бабының 2-бөлімімен жауаптылық көзделген.
Көлік құралы иесінің немесе иеленушісінің мас күйдегі тұлғаға көлік
құралын жүргізуді ез еркімен беруінен немесе жолға шығаруға рұқсат етуінен;
қоғамға қауіпті зардаптардың орын алуына әкеп соқтырған, мас күйдегі
тұлғаның көлік құралын жүргізуін болдырмау жөнінен шаралар қолданбауынан
тұратын әрекет-терін алкоголдік, есірткілік немесе өзге мастық күйдегі
адамдарды көлік құрал-дарын жүргізуге жіберу деп түсіну керек.
Алкоголдік, есірткілік немесе өзге мастық күйдің кез келген деңгейін
- мастық күй деп түсіну керек.
ҚК 298-бабымен көзделген бұл қылмыс - материалдық құрамдар қатарына
жатады. Бұл нормада көрсетілген қоғамға қауіпті зардаптардың кез келгенінің
орын алуы қылмыстық жауаптылыққа ұшырытады.
Сапасыз жөндеу жүргізген тұлғаның, көлік құралдарының техникалық
күйіне жауапты тұлғаның, сол сияқты, мас күйдегі тұлғаларды көлік
құралдарын жүргізуге жіберген көлік құралы иелерінің немесе иеленушілерінің
әрекеттері (әрекетсіздігі) мен орын алған зардаптардың арасындағы себепті
байланыс анықталады. Мұндай байланыс табылмағанжағдайда қылмыстық
жауаптылық та болмайды.
6. ҚК-тің 298-бабының 3, 4-бөлімдерінде көзделген белгілер КК-тің 296-
бабының 2 және 3-бөлімдерінде көзделген белгілермен бірдей.
1.5. Көлік құралдарын немесе қатынас жолдарын қасақана жарамсыздыққа
келтіру
1. Көлік құралдәрын, қатынас жолдарын, белгі беру немесе байланыс құрал-
дарын не өзге де көлік жабдықтарын қасақана бұзу, зақымдау немесе өзге де
тәсілмен пайдалануга жарамсыз күйге келтіру, сол сияқты көлік коммуникация-
ларына тосқауыл қою, егер бұл әрекеттер абайсызда адамның денсаулығына ауыр
немесе орташа ауырлықтағы зиян келтіруге, не ірі көлемде залал келті-руге
не кәлікпен байланыстың қалыпты жумысы бұзылуына өкеп соқса - төрт жүзден
жеті жүз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталған
адамның төрт айдан жеті айга дейінгі кезеңдегі жалақысы немесе езге табысы
мөлшерінде айыппұл салуға, не терт айдан алты айға дейінгі мер-зімге
қамауға немесе төрт жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
2. Абайсызда кісі өліміне әкеп соққан дөл сол әрекеттер - үш жылдан сегіз
жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жаза-ланады.
3. Осы баптың бірінші бөлігінде кезделген, абайсызда екі немесе одан да кәп
адамның еліміне әкеп соққан әрекеттер - алты жылдан он жылға дейінгі
мерзімге бас бостандығынан айыруға жазала-нады.
Ескерту. Осы тараудың баптарында азаматқа айлық есептік көрсет-кіштен
жүз еседен асып түсетін мөлшерде келтірілген залал не ұйымға немесе
мемлекетке қылмыс жасаған кезде Қазақ-стан Республикасының заңдарында
белгіленген айлық есептік керсеткіштен бес жүз есе асыл түсетін мөлшерде
келтірілген залал ірі келемдегі залал деп танылады.
Механикалық көлік құралдарының нақты түрінің қозғалыс және оларды
пайдалану қауіпсіздігін қамтамасыз ету шеңберіндегі қоғамдық қатынастар осы
қылмыстың объектісі болып табылады. Ал қосымша объектісі - адам өмірі мен
денсаулығы немесе мүліктің сақталуы.
Талданушы іс-әрекеттің объективті жағы көлік құралдарын, қатынас жол-
дарын. белгі беру немесе байланыс құралдарынан өзге де көлік жабдықтарын
қасақана бұзу, зақымдау немесе өзге де тәсілмен пайдалануға жарамсыз күйге
келтіру, сол сияқты көлік коммуникацияларына тосқауыл қою арқылы, егер бұл
әрекеттер абайсызда адамның денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы
зиян келтіруге, не ірі көлемде залал келтіруге, неге көлік пен байланыстың
қалып-ты жұмысының бұзылуына әкеп соқса, сипатталады.
Қайта қалпына келтірілуі мүмкін емес немесе ол экономикалық тұрғы-дан
тиімсіз болатындай қылып жылжымалы темір жол составын (локомотив-
терді, вагондарды және т.б.), темір жолдарды жойып жіберуге, кемені суға
батырып жіберуге, маяктар мен су үстіндегі белгілерді зақымдауға, әуе
көлігіндегі навигациялық жабдықтарды зақымдауға және т.б. әкеп соққан
орекеттерді бүзу немесе өзге де тәсілмен пайдалануға жарамсыз күйге келтіру
деп түсіну керек.
Көлік коммуникациясына тосқауыл қою, мысалы, темір жолдың үстіне
құрылыс материалдарын немесе басқа заттарды үйіп қоюдан, үкімет
әрекеттеріне наразылық білдіруші адамдар тобының поездар жүретін жолдарды
жауып тастауынан және тағы осындай өзге әрекеттерден түруы Қылмыстың
құрамы - материалды және аталған әрекеттерді жасағаны үшін айыпты
түлғаларды жауаптылыққа тарту ушін зияңды зардаптар орын алуы қажет.
Талданушы баптың ескертуінде көрсетілгендей азаматқа айлық есептік
көрсеткіштен жүз еседен асып түсетін мөлшерде келтірілген залал, не ұйымға
немесе мемлекетке қылмыс жасалған кезде Қазақстан Республикасының заңца-
рында белгіленген айлық есептік көрсеткіштен бес жүз есе асып түсетін
мөлшер-де келтірілген залал, ірі көлемдегі залал деп танылады.
Көлікпен байланыстьщ қалыпты жүмысының бұзылуы түріндегі зардаптар
деп - көліктің кешігуін немесе кешігу қаупінің болуын, поездардың қозғалу
графигінің бұзылуын, кемелердің түрып қалуын, ұзақ уақыт байланыстың
болмауын, айлақтардың, кемежайлардың немесе өзге құрылыстардың зақымдануын
түсіну керек.
ҚК-тің 299-бабы бойынша жауаптылық туралы мәселені шешу үшін, соны-
мен қатар, көлікті пайдалануға жарамсыз күйге келтірілген өрекеттер осыдан
гуындаған зардаптардың арасындағы себепті байланыс анықталуы тиіс.
Жолаушы вагондарының терезесінің шынысын сындыру немесе вагонның
ішіндегілерді қирату не зақымдау талқылап отырған іс-әрекеттің қүрамына жа-
гады. Мүндай жағдайларда жауаптылық ҚК-тің 187-бабы бойынша қарастыры-лады
("Бөтеннің мүлкін қасақана жою немесе бүлдіру").
Қылмыстың субъективті жағы - кінәнің аралас түрінің бол)'ымен
сипатталады. ҚК 299-баптың диспозициясынан белгілі болғандай, айыптының
көңіл-күйінің қауіпті әрекетке (көлік құралдарын, қатынас жолдарын, белгі
беру немесе олйланыс құралдарын не өзге де көлік жабдықтарын пайдалануға
жарамсыз күйге келтіру немесе бұзу немесе көлік коммуникациясына тосқауыл
қою) деген қатысты тікелей ниет түрінде, ал зардаптарға -қылмыс менмендік
немесе қылмысты і іемқұрайдылық түрінде білдіріледі.
Бұл қылмыстың субъектісі - іс-әрекетті жасау сәтіне 14 жасқа толған,
ақыл есі дұрыс, кез келген жеке тұлға болып табылады. ҚК 299-бабының 2
және 3-бөлімдерінде қылмыстың бағаланған (абайсызда адам өліміне әкеп соғу)
және ерекше бағаланған (абайсызда екі не одан көп пдамның өліміне әкеп
соғу) құрамдары ушін жауаптылық көзделген.
ІІ-тарау. Көліктегі қылмыстардың құрамы
2.1. Көліктегі қылмыстардың жеке құрамдары
Қылмыстық кодекстің 295-бабының 1-тармағы темір жол, әуе, теңіз немесе
су жолы көлігі козғалысы немесе пайдалану ережелерін орындайтын жұмысына
немесе атқаратын қызме-тіне байланысты осы ережелерді сақтауға міндетті
адамның бұларды бұзуы, егер бұл әрекет абайсызда адамның денсаулығына ауыр
немесе орташа ауырлықтағы зиян келтіруге өкеп соққаны үшін жауаптылық
белгіленген. Қылмыстың тікелей объектісі — нақты келік кұралы түрінің жол
қауіпсіздігі және пайдалану ережесі. Қосымша тікелей объекті — заңның
диспозициясында кәрсетілген зардаптың түріне байланысты — адамның
денсаулығы болады.
Қылмыстың заты — көліктің 4 түрі: темір жол, әуе, теңіз және су
көліктері.
Темір жол көлігіне — рельсті көлік кұралдары (локомотив, вагондар:
жартылай вагондар, платформалар, цистерналар) метролар, тар табанды темір
жолдар, және басқа арнаулы бағыттағы темір жолдар, дыбыс беру және байланыс
кұрадцары) бағдаршамдар, телефон линиясы, жолдардағы құрылыстар (көпірлер,
құбырлар, туннелдер) жатады.Өндірістік кызметтер атқаратын шахталардағы
рельсті көлік, иех ішіндегі электрлендірілген көліктер (электровоз, вагонет-
калар) темір жол көлігіне жатпайды. Бұл кәліктерді пайдалану ережесін бұзу
өндірістік, техника қауіпсіздігі немесе баскадай сңбек қорғау ережелерін
бұзғандык (көлік қылмыстары емес) болып табылады.
Әуе келігіне адам немесе жүк тасуға арналған азаматтык аішациялар және
азаматтық әуе кемелерінің барлық құралдары (ұшақ, тік ұшақ, планерлар,
аэростаттар, дирижабильдер, підроұшақтар т.б.) жатады.
Теңіз көлігіне — ірі немесе шағын теңіз кемелері, пароход, теплоход
және теңіз көлігі құралдарының барлық тұрлері жатады. Өзен көлігіне — шағын
өлшемді езен кемелері, пароходтар, теплоходтар, катерлер, моторлы қайықтар
және өзен көлігі кұралдарының барлық түрлері жатады.
Бұл қылмыстың объективтік жағы: а) накты көлік құралы түрінің жол
қауіпсіздігі және пайдалану ережесін бұзатын іс-орскеттер (әрекет немесе
әрекетсіздік); б) қылмыстың зардабы — адамның денсаулығына ауыр немесе
орташа ауырлық-тагы зиян келтірілуі; в) іс-әрекет пен орын алған зардаптың
лрасындағы себепті байланыс аркылы сипатталады.
Қылмыстық кодекстің 295-бабының диспозициясы бланкет-пк, осыған орай
нақты жағдайларда орын алған ережелерді ііүіушылықты анықтау үшін заңды
күші бар нормативтік .ікгілерге жүтіну қажет және олар арқылы әрбір орын
алған к үқық бұзушылық фактісі бойынша кінәлының нормативтік актілердегі
қайсы баптың, баптың тармақтарының талаптарын дәлме-дәл, нақты анықталуы
тиіс.
Жол қозғалысы қауіпсіздігі ережесін бұзу көлікті жүргізу-пііі.
белгіленген ережелерін орындамау немесе шала орындау .ірекеттері арқылы
көрініс табады (Мысалы: жылдамдықты арттыру, бағдаршамның өтуге, қозғалуға
тыйым салған талап (ережені бұзу, ұшу маршруттарын сақтамау т.с).
Колік құралдарын пайдалану ережелерін бұзуға — көлік құралдарын
техникалық ақауларымен пайдалануға шығару, ппарды мақсатсыз пайдалану, мас
күйдегі немесе келікті жүргізуге құқығы жоқ адамды көлік құралын жүргізуге
жіберу, көлікке артық жүк тиеу немесе артық жолаушылар отырғызу әрекеттер
жатады. Көліктің тиісті түрін пайдалану ережелері арнаулы ведомстволар
арқылы бекітіледі және оның орындаушыларға дер кезінде белгілі болуы шарт.
Жауаптылық темір жол, әуе немесе су жолы көлігі қозғалысы немесе
пайдалану ережелерін бұзуға кінәлы адамның әрекеті немесе әрекетсіздігі
занда көрсетілген зардап абайсызда адамның денсаулығына ауыр немесе орташа
ауырлыктағы зиянға (295-баптың 1-тармағы), абайсызда екі немесе одан да көп
адамның өліміне (295-баптың 3-тармағы) әкеп сокқан жағдай-да пайда болады.
Адамның денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтірудің
тусінігі ҚК-тің 103,104-баптарындакөрсетілген. Көлік құралдары нақты
түрінің қозғалысы мен оларды пайда-лану ережелегіін бұзу мен орын алған
зардаптың арасында себепті байланыс болған ретте ғана осы бап бойынша
қылмыс-тық жауаптылыққа тартылады.
Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген әрекет, егер ол осы баптың
бірінші, екінші немесе үшінші бөліктерінде көзделген зардаптардың тууына
әкеп соқпаса да олардың тууына көрінеу қауіп төндірсе, — жауаптылық 295-
баптың 4-тармағы бойынша белгіленеді. Яғни темір жол, теңіз немесе су жолы
келігі қозға-лысы немесе пайдалану ережелерін бұзу абайсызда адамның
денсаулығына ауыр, орташа ауырлықтағы зиян келтіруге, абайсызда кісі
өліміне, абайсызда екі немесе одан кеп адамның өліміне әкеліп соғу қаупін
төндірсе, кінәлы адам баптың осы тармағы бойынша жауапқа тартылады. Бұл
жерде аталған зар-даптардан орын алуы міндетті емес. Заң бапта кәзделген
(295-бап 1, 2, 3-тармактары) зардаптардың тууына көрінеу қауіп төндірген
жағдайды көрсетіп отыр, яғни бұл қылмыс құрамы формальдық, керінеу қауіп
төндірген сәттен бастап қылмыс аяқталған деп саналады.
Қылмыс субъективтік жағынан жол қозғалысы мен қауіпсіздік ережелерін
бұзу жәнінде де және одан туындай-тын зардап жөнінде де тек абайсыздықпен
істеледі.
Қылмыстың субъектісі арнаулы: есі дұрыс, қылмыс істеген кезде 16-ға
толған, орындайтын жұмысына немесе атқаратын қызметіне байланысты занда
көрсетілген ережелерді сақтауға міндетті адам (диспетчер, көлік капитаны,
экипаж командирі, ұшқыш, көлік жүргізуші т.с.с).
Көлік құралдарын жүргізуші адамдардың жол қозғалысы және көлік
құралдарын пайдалану ережелерін бұзуы (296-бап)
Автомобильді, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
I - тарау. Көліктегі қылмыстардың түрлері
1.1.Темір жол, әуе немесе су көлігі қозғалысы мен оларды пайдалану
қауіпсіздігінің ережелерін
бұзу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 6
1.2. Көлік құралдарын жүргізуші адамдардың жол қозғалысы және көлік
құралдарын пайдалану ережелерін
бұзу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.3. Жол-көлік оқиғасы болған орыннан кетіп
қалу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
1.4. Көлік құралдарын сапасыз жендеу және оларды техникалық ақауларымен
пайдалануға шығару, мас күйіндегі адамды көлік құралын жургізуге
жіберу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.5. Көлік құралдарын немесе қатынас жолдарын қасақана жарамсыздыққа
келтіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
ІІ-тарау. Көліктегі қылмыстардың құрамы
2.1. Көліктегі қылмыстардың жеке
құрамдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 24
ІІІ-тарау. Көліктегі қылмыстардың алдын алудың өзекті мәселелері
3.1. Көліктің қауіпсіз жұмыс істеуін қамтамасыз ететін ережелерді бұзу
алдын
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
3.2. Көлікте қолданылатын ережелерді бұзудың алдын алу мәселесі
... ... ... 48
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..
... ... ... ...58
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...61
Кіріспе
Еліміз тәуелсіз, демократиялық, құқықтық мемлекет. Осы жылдар ішінде
көптеген іс тындырылғаны мәлім. 1997 жылы шілде айының он алтыншы
жұлдызында Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық кодексі қабылданып, ол
1998 жылдың 1 қаңтардан бастап заңды күшіне енді.
Көліктегі қылмыстардың қақтығыстардың қайсысының қоғамға қауіптілік
дәрежесінің басым екендігін анықтау және оған осы мәселеде қылмыстық
кұқылық шараларды реттеу - қылмыстық заңның негізгі міндеттерінің бірі
болып табылады. Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтары мемлекет
арқылы қорғалады. Қазақстан Республикасының Конституциясының II-бөлімі осы
мәселеге тікелей арнаған. Конституцияның 1-бабында "Ең қымбат қазына - адам
және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары", - деп жарияланған.1
Жаңа Қылмыстық заңның ең басты міндеттерінің бірі - адам, қоғам,
мемлекет мүддесін қорғау болып табылады.
Қылмыстық құқық жеке құқық саласы ретінде адамды, оның құқықтары мен
бостандықтарын, қоғамды және мемлекетті қылмыстық қол сұғушылықтан қорғауға
бағытталған қоғамдық қатынастарды реттейді.
Адам болмаса, адамның құқықтары мен бостандықтары қадірленбесе, аяққа
тапталса, онда қоғам өмір сүрмейді немесе оны адамзат қоғамы деп атау
мүмкін болмайды. Қоғамда өмір сүргендіктен және ең бастысы оған "адам" деп
ат қойғандықтан, қоғамның ережелерін сақтауы тиіс және "адам" деген атқа
лайықты болуы тиіс. Адам қоғамның және болашақтың негізі болғандықтан,
адамның өмірі мен денсаулығы бірінші орынға қойылады. Адамзат әлі идеалды
дәрежеге жетпегендіктен оның әрекеттерінде қателіктер кездеседі.
Көліктегі қылмыстар жана Қылмыстық кодекстің 12-тара-уында орналасқан.
Бұрынғы Қылмыстық кодекске қарағанда бұл тарауда көліктің барлық түрлері —
темір жол, әуе, су көлігі, лвтомобиль, троллейбус, трамвай, не басқа да
механикалық көлік кұралдарын жүргізуші адамның жол қозғалысы кдуіпсіздігін
немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін бүзганы үшін қылмыстық
жауаптылығы жинақталып берілген.
Жол қозғалысы қауіпсіздігі немесе көлік кұралдарын пай-далану
ережелеріне қарсы қылмыска кылмыстық заңда корсетілген қоғамға қауіпті іс-
әрекеттерді кінәлы түрде бұзып, коліктің бірқалыпты қызмет етуін бұзатын,
соның нәтижесінде іанда кезделген зардаптардың орын алуына жол беретін іс-
әре-ксттер жатады.
Көлік қылмыстарының топтық объектісі болып жол қозғалысы қауіпсіздігін
және көлік күралдарын пайдалану грсжелерін реттейтін қоғамдық қатынастар
табылады.
Қылмыстың тікелей объектісі — жол қозғалысы қауіпсіздігі және көлік
құралдарының нақты түрін (темір жол, су, әуе не-месе автомобиль) пайдалану
ережелері, ал қосымша тікелей (объектісі — кейбір құрамдар үшін адамның
емірі, денсаулығы сондай-ақ меншігі болуы мүмкін.
Қылмыстың заты — темір жол, су, әуе, автомобиль келіктері және басқа
да механикалық көлік құралдары.
Объективтік жағынан алғанда Қылмыстық кодексттің 12-тарауындағы
қылмыстардың көпшілігі әрекет немесе әре-кстсіздіктен, зардаптан және
олардың арасындағы себепті байланыстардан тұрады (материалдық құрам). Тек
қана екі түрлі қылмыс құрамы (305, 306-баптар) құрылысы жөнінен формальдық,
құрамға жатады.
Жол қозғалысы қауіпсіздігі жөне көлік құралдарын пайдалану ережелері
сан қилы, үнемі езгертіліп, жаңартылып отырылды. Бұл ережелер арнаулы
зандарда немесе нормативтік актілерде корініс тапқан. Мұндай зандар
Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазакстан Республикасының жол
қауіпсіздігі туралы заңы, Қазақстан Республикасының темір жол жарғысы, Су
кодексі, Әуе кодексі, Қазақстан Республикасындағы жол жүру ережелері және
тағы басқалар.
Осыған орай көлік қылмыстарының нақты құрамдарының диспозициясы
бланкеттік болып табылады. Әрбір жеке құрам ұшін жауаптылық арнаулы заң,
басқадай нормативтік-кұкыктық актілердің тиісті талаптарына нақты
негізделуі тиіс.
Олар қоғамға қауіпті әрекет жасайды. Басқа адамдарды қылмысқа
итермелейді немесе өзі байқамай адамды қылмыскер етіп тәрбиелеуі мүмкін.
Біздің міндетіміз бұған жол бермеу, құқық бұзушылықтың алдын алу, адамды
өркениеті қоғамның баласы етіп тәрбиелеу. Бұл мақсатқа жету үшін көптеген
салалар өз үлестерін қосады. Соның ішіндегі саяси, әлеуметтік,
экономикалық, құқықтық салаларды атап өтуге болады. адамдарға қарсы
қылмыстарды зерттегенде ең алдымен олардың алдын алу, мұндай қылмыстарды
болдырмау жолдарын қарастырған дұрыс. Ал, қылмыс жасалып қойса, оны
қылмыстық заңдармен дұрыс саралап, әділ жаза тағайындау аса маңызды. Ол
үшін қоғамғ қарсы қылмыстардың қатарына қандай іс-әрекеттер жататындығын,
олардың құрамын, белгілерін білуіміз қажет. Оларды басқа қоғамға қауіпті іс-
әрекеттерден айырып дұрыс саралау керек. Осыларды толық зерттеп болғаннан
кейін ғана олармен күресудің жолдарын, тиімді тәсілдерін және алдын алу
шараларын ойластырып, қарастыруға болады.
Осыған орай, Қазақстан Республикасындағы барлық құқық салалары, оның
ішіңде Қылмыстық кодексте адамды корғауды өзінің міндетті деп санайды.
Қазақстан Республикасының ҚК-нің 2-бабында адам және азаматтың құқықтары,
бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау ең басты міндет ретінде көрініс
тапқан. Қазақстан Республикасында барлық заңдары жеке бостандықтарын
қорғауға әруақытта артықшылық береді.
Күнделікті өмірде қылмыс жасайды, қоғамдық тәртіпті бұзды деген сөзді
жиі естуге болады. Демек, мұндай әрекет жасаушылар білмей немесе қасақана
заңдылықтың, құқық тәртібін бұзады. Соның нәтижесінде құқық бұзушылық пайда
болады. Құқық бұзушылық дегеніміз құқыққа қарсы, қоғамға қайшы, түлғаға
зиянды, қауіпті кінәлі деп танылып жазаланатын әрекет немесе әрекетсіздік.
Қылмыс - бір адам арқылы емес бірнеше адамның бірігуі арқылы істелуі
мүмкін. Бірнеше адамның қылмыс істеуінің нәтижесінде істелген қылмыстың
мәні, одан туындайтын зиянның мөлшері де жеке дара адам істеген жауапты
болатын адамдардың соның тұра анықтау қажеттілігі туындайды.2
Сондай-ақ бұл адамдардың жауаптылығының негізімен шегін, олардың
әрқайсысының бірігіп қылмыс істеудегі кінәсінің мәні мен дәрежесіне қарай
салыстыру, әрбір қылмыскердің жеке тұлғасынын ерекшеліктерін анықтаудың
маңызы зор. Қылмысқа қатысу институты ғана осы мәселелерді анықтауға толық
мүмкіндік туғызады.
Жаңа Қылмыстық заңда қылмысқа бірігіп қатысудың ұғымы, оған
қатысушылардың (орындаушылар, ұйымдастырушылар) жекелеген іс-әрекет
сипатайтын белгілер және оларға жаза тағайындаудың негізгі қағидалары,
сондай-ақ қылмысқа қатысу нысандарының анықтамасы берілген (ҚК-тің 27-31
баптары).
I - тарау. Көліктегі қылмыстардың сипаттамасы
1.1.Темір жол,әуе немесе су көлігі қозғалысы мен оларды пайда-лану
қауіпсіздігінің ережелерін бұзу
Темір жол, әуе, теңіз немесе су жолы көлігі қозғалысы немәсе
пайдалану ережелерін орындайтын жұмысына немесе атқаратын қызметіне
байланысты осы ережелерді сақтауға міндетті адамның бұларды бұзуы, егер бұл
әрекет абайсызда адамның денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян
келтіруге әкеп соқса - алты айдан екі жылға дейінгі мерзімге түзеу
жұмыстарына, не бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге, не үш
айдан алты айға дейінгі мер-зімге қамауға, не үш жылға дейінгі мерзімге
белгілі бір лауазымдарды атқару не-месе белгілі бір қызметпен айналысу
құқығынан айырып немесе онсыз екіжылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан
айыруға жазаланады. Абайсызда кісі өліміне әкеп соққан дәл сол әрекет үш
жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір
қызметпен айналысу құқығынан айырып немесе онсыз жеті жылға дейінгі
мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген, абайсызда екі немесе одан да
көп адамның өліміне әкеп соққан әрекет - үш жылға дейінгі мерзімге белгілі
бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан
айырып немесе онсыз терт жылдан он жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан
айыруға жазаланады.
Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген әрекет, егер ол осы баптың
бірінші, екінші немесе үшінші бөліктерінде кезделген зардаптардың тууына
әкеп соқпаса да олардың тууына көрінеу қауіп төндірсе, - бір мың айлық
есептік көрсеткіш мөлшерінде немесе сотталған адамның он айға дейінгі
кезеңдегі жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде айыппұл салуға, не үш
жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымда болу немесе белгілі бір
қызметпен айналысу құқығынан айыруға немесе бір жылға дейінгі мерзімге
түзеу жұмыстарына, не төрт айға дейінгі мерзімге қамауға алуға, не екіжылға
дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымда болу немесе белгілі бір қызметпен
айналысу құқығынан айыра отырып немесе онсыз бір жылға дейінгі мерзімге бас
бостан-дығынан айыруға жазаланады.
Ескерту. Темір жол, теңіз, өзен және әуе көлігі құралдарының барлық
түрлері, оның ішінде шағын өлшемді теңіз және өзен кемелері көлік деп
түсініледі. 1. Механикалық нақты бір көлік құралдары қозғалысы мен оларды
пайдалану қауіпсіздігін қамтамасыз ету аясындағы қоғамдық қатынастар
қарастырылып отырған қылмыстың объектісі болып табьшады. Жәбірленушілердің
өмірі мен денсаулығы немесе мүліктің сақталуы - қосымша объект болып
келеді. Ал өзен немесе теңіз көлігі қозғалысының немесе оларды пайдаланудың
қауіпсідік ере-желерінің бұзылуы нәтижесінде көбінесе экологияға зиян
келетіндіктен (теңіз бетінің, өзен арнасының мұнаймен, жанар-жағармаймен
ластануы, балықтардың қырылуы және т.б.), факультативті объектіні де
ажыратып алуға болады. Оған табиғи ортаны қорғау аясындағы қоғамдық
қатынастар жатады.
Бұл қылмыстың объективті жағы үш міндетті белгілердің болуымен
сипатталады, атап айтқанда:
а) темір жол, әуе немесе су көлігі қозғалысы мен оларды пайдалану
қауіпсіздігінің ережелерін бүзудан түратын іс-әрекет (әрекет немесе
әрекетсіздік);
б) заңда көрсетілген қылмысты зардаптар;
в) аталған іс-әрекет пен (әрекет немесе әрекетсіздік пен) орын алған
зардаптар-дың арасындағы себеші байланыс. Осы аталған белгілердің тек
біреуі ғана болмаған жағдайда да түлғаның іс-әрекетінен қылмыс қүрамын
анықтау мүмкін емес.
ҚР ҚК 295-бабының диспозициясы бланкетті болғандықтан, іс-әрекеттің
белгілерін шешу үшін темір жол, әуе немесе су көлігі қозғалысы мен оларды
пайдалану қауіпсіздігінің осы салада белгіленген ережелері басшылыққа
алынуы тиіс. Заңның мәселені бұлай қарастыруын темір жол, су, әуе және
автомобиль көліктерін ұдайы жетілдіріліп отыратындығы көліктің сол
түрлерінің қозғалысы мен оларды пайдалану қауіпсіздігінің күшінде бар
қылмыстық заңмен кезінде қамтылмайтын тиісті ережелерінің де өзгеріске
сөзсіз ұшырайтындығымен байланысты. Сондықтан, бланкетті диспозициясы бар
нормалардың болуы ғылыми-техникалық прогрестің дамып отыруы жағдайында
қоғамдық қатынастардың аталған тобын қылмыстық-қүқықтық қорғауды қамтамасыз
ету мақсатынан туындайды.
Бұл орайда сүйенетін нормативті актілердің ең маңыздылары ҚР Конститу-
циясы, ҚР 1994 жылғы 21 қыркүйекте қабылданған "Көлік туралы" Заңы, 1996
жылғы 15 шілдеде қабылданған "Жол қозғалысының қауіпсіздігі туралы" Заңы
болып табылады. Сол сияқты, бүл қатарға мыналарды қосуға болады:
а) темір жол көлігінде - ҚР темір жолдарының жарғысы, ҚР темір жолдарын
техникалық пайдаланудың ережелері, ҚР темір жолдарындағы поездардың қоз-
ғалысы мен маневрлік жүмыстар бойынша нүсқау және басқалары;
б) су жолы көлігінде - Кемелердің соқтығысуын болдырмаудың халықара-лық
ережелері, Кемелерді техникалық пайдалану ережелері, ҚР-ның теңізде сау-
дамен жүзуге байланысты кодексі, т.б.;
в) әуе көлігінде - ҚР-ның әуе кодексі, ҚР-ның әуе жолдары бойынша жолау-
шыларды, қол жүгін және жүк тасымалдау ережелері, ҚР азаматтық авиация-
сында үшу жұмыстарын жүргізу бойынша нұсқау, ҚР азаматтық авиациясында әуе
көлігін техникалық пайдалану бойынша нүсқау және т.б.
Қылмысты ҚР ҚК-нің 296-бабы бойынша бағалау үшін көлік құралының кімдікі
және кімнің қарауында екендігінің маңызы жоқ. Айыптының іс-әрекетін бағалау
барысында оның көлік қозғалысы немесе оны пайдалану қауіпсіздігі ережесінің
дәл қай тармағын бұзғандығын анықтау керек.
Қозғалыс қауіпсіздігі ережелерін бұзу, мысалы, мынадай болуы мүмкін:
светафордың рұқсат етпеген белгісіне өтіп кету, порттарға жақындаған кезде
кеме-лердің қозғалыс жылдамдығын рұқсат етілген шамадан жоғарылатуы, тиісті
дыбыс белгілерін бермеу, кеме жолдарының айрылысу тәртібін сақтамау,
биіктік эшелондары мен үшу коридорларын сақтамау және т.б.
4. Техникалық ақауы бар көлікті пайдалануға шығару, рұқсат етілмеген зат-
тарды тасымалдау, жүкті дүрыс бекітпеу және тағы да осы сияқты жағдайлар
ережесін бұзу болъш танылады. Талқыланып отырған бапта көрсетілген зиянды
зардаптар орын алған жағдайда, пайдалану ережелерінің көлік қозғалысына
қатыссыз (мысалы, тиеу-түсіру немесе жөндеу жүмыстары кезіңде) бүзылуы жеке
адамға қарсы қылмыстар туралы тиісті баптар бойынша, ал бірқатар
жағдайларда ҚР ҚК-нің 152-бабы бойынша ("Еңбекті қорғау ережелерін бұзу")
жауаптылық қарастырылады.
5. Осы талқыланып отырған бап бойынша тұлғаны жауаптылыққа тарту үшін оның
тарапынан ереже бұзушылық пен орын алған қоғамға қауіпті зардаптар-дың
арасындағы себепті байланыс анықталуы тиіс. Және де, себепті байланыс
тұлғаның әрекеті немесе әрекетсіздігіне ғана қатысты емес, зиянды
зардаптардың орын алуына тікелей себепкер болған, қауіпсіздіктің тиісті
ережелерінің бұзы-луының өзіне қатысты анықталуы керек.
6. Қылмыстың құрамы - материалдық үлгіде қарастырылған, соңдықтан ол заңда
аталған қоғамға қауіпті зардаптардың орын алуы кезінен бастап аяқтал-ған
қылмыс болып есептеледі.
7. Дене жарақаттарының ауырлық дәрежесін анықтау үшін сот-дәрігерлік
сараптау жұмыстары тағайындалуы тиіс. Адам денсаулығына келтірілген зиянның
немесе орташа ауырлығының белгілері 1998 жылғы 4 мамырда қабылданған
"Денсаулыққа келтірілген зиянның бағалаудың сот-дәрігерлік ережелерінің"
негізінде анықталады.
8. Бұл қылмыстың субъективті жағы қылмысты немқұрайлық немесе қылмыс-ты
менмендік түріндегі абайсыз жасалған кінәнің болуымен сипатталады. Мен-
меңдікпен жасалған қылмыс кезінде айьшты көлік қозғалысы немесе оны
пайдалану қауіпсіздігі ережелерінің бұзылуы нәтижесінде қоғамға қауіпті
зардаптардың орын алуы мүмкін екеңдігін алдын ала біледі, алайда, бұл
зардаптарды болғызбау мүмкіндігіне жеткілікті негіздерсіз, жеңілтектікпен
сенеді. Ал, қылмыс немқұрай-лықпен жасалған жағдайда айыпты тұлға қоғамға
қауіпті зардаптардьщ орын алуы мүмкін екендігін алдын ала білмейді, алайда,
қажетті ұқыптылық пен сақтық бол-ғанда ол зардаптарды болжап білуі тиіс
және болжап біле де алар еді.
9. Орындайтын жұмысы немесе атқаратын қызметіне байланысты темір жол, әуе
немесе су көлігі қозғалысы мен оларды пайдалану қауіпсіздігінің ережелерін
сақтауға міндетті, 16 жасқа толған, ақыл-есі дұрыс жеке тұлға ҚР ҚК-нің 295-
бабымен көзделетін қылмыстың субъектісі болуы мүмкін.
Ал жеке тұлғалар мен әскери қызметкерлер осы қарастырып отырған қыл-
мыстың субъектісі бола алмайды. Тиісті жағдайларда олар ҚР ҚК-нің 300, 392,
393-баптары бойынша жауаптылыққа тартылады.
ҚК-тің 295-бабының 2-бөлімінде абайсызда кісі өліміне әкеп соққан темір
жол, әуе немесе су көлігі қозғалысы мен пайдалану қауіпсіздігінің
ережелерін бұзған-дық үшін жауаптылық белгіленген.
ҚР ҚК 295-бабының 3-бөлімінде абайсызда екі немесе одан көп адамдардың
өлімінә әкеп соққан осы баптын 1-бөлімінде көзделген әрекет үшін жауаптылық
белгіленген.
Негізгі құрамдағы сияқты, адамдардың өліміне қатысты абайсыздық қыл-
мысты менмендікпен немесе қылмысты немқұрайлықтан тұруы мүмкін.
ҚР ҚК 295-бабының 4-бөлімінде осы баптың бірінші бөлігінде көзделген әре-
кет, егер ол осы баптың бірінші, екінші немесе үшінші бөліктерінде
көзделген зардаптардың тууына әкеп соқпаса да, олардың тууына көрнеу қауіп
төндіргені үшін жауаптылық қарастырылған.
1.2. Көлік құралдарын жүргізуші адамдардың жол қозғалысы және көлік
құралдарын пайдалану ережелерін бұзу
1. Автомобильді, троллейбусты, трамвайды не басқа да механикалық көлік
құралын жүргізуші адамның жол қозғалысы немесе көлік құралдарын пайдалану
ережелерін бұзуы, абайсызда адамның денсаулығына ауыр немесе орташа ауыр-
лықтағы зиян келтірсе - бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын
шектеуге, не үш айдан алты айға дейінгі мерзімге қәмауға, не үш жылға
дейінгі мерзімге көлік құралын жүргізу құқығынан айырып немесе онсыз екі
жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
2. Абайсызда кісі өліміне әкеп соққан дәл сол әрекет - үш жылға
дейінгі мерзімге көлік құралын жүргізу құқығынан айырып, бес жыл-ға дейінгі
мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
3. Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген, абайсызда екі немесе одан
да көп адамның өліміне әкеп соққан әрекет - бес жылдан он жылға дейінгі
мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады. Ескерту. Осы бапта
тракторлар, мотоциклдер және өзге де өздігінен жүретін машиналар басқа
механикалық көлік құралдары деп түсініледі.
1. ҚК-тің 296-бабында көзделген қылмыстың объектісі ретінде нақты бір
механикалық көлік құралдарының қозғалысы мен оны пайдалану қауіпсіздігін
қамтамасыз ету аясындағы қоғамдық қатынастарды түсіну керек. Механикалық
көлік дегенде, көліктің темір жол, су және әуе көлігінен басқа барлық
түрлері туралы айтылады. Аталған қылмыстың қосымша объектісі бар, ол -
азамат-тардың өмірі мен денсаулығын немесе мүліктің сақталуын қамтамасыз
ететін қатынастар.
2. Автомобильдердің барлық түрлері (автобустар, жеңіл және жүк
машинала-ры), мотокөлік (мотоцикл, мотороллер, т.б.), электр көлігі
(трамвай, троллей-бус), тракторлар және басқа да өздігімен жүретін
машиналар (скрепер, грейдер, асфальт төсегіш, жол тегістеуші, экскаватор,
өздігімен қозғалатын крандар және т.б.) ҚК-тің 296-бабының диспозициясында
аталған көлік қүралдарының орны-на жүреді.
3. Мопедтер, аспалы двигательді велосипедтер және двигателінің көлемі
50 шаршы сантиметрге жетпейтін, ең шапшаң жылдамдығы сағатына 50 шақырым-
нан аспайтын басқа да көлік қүралдары қылмыстық-қүқықтық тұрғыдан көлік
құралдарының қатарына жатпайды.
4. Объективті жағынан ҚК-тің 296-бабында көзделген қылмыс үш міндетті
белгілердің болуымен сипатталады:
,а) жол қозғалысымен көлік құралдарын пайдалану ережелерінің бұзылуы;
б) заңда көзделген зиянды зардаптардың болуы;
в) аталған ережелерді бұзу мен сол ереже бұзушылықтың нәтижесіңде орын
алған зиянды зардаптардың арасындағы себепті байланыстың болуы. Ерекше
5. ҚР ҚК 296-бабының диспозициясы бланкетті болып табьшады және қылмыс-
тың белгілерін анықтау үшін қозғалысқа қатысушылардың барлығының құқықтары
мен міндеттерін ажыратушы негізгі нормативті акт - Жол қозғалысы
ережелеріне сілтеме жасайды. Сондықтан көлік құралын жүргізуші тұлғаны ҚК-
тің 296-бабы бойынша қылмыстық жауаптылыққа тарту үшін, ең алдымен, қо-
ғамға қауіпті зардаптардың орын алуына әкеп соқтырған, аталған Ереженің
қандай да болмасын бір тармағын осы тұлғаның бұзғандығының айғағын анық-тап
алу керек. Зардаптарды кінәсіз келтірген жағдайда жүргізушінің
әрекеттерінде қылмыс құрамы болмайды.
6. Жол қозғалысының ережелерінің бұзылуы - жылдамдықты арттыру,
көшенің қиылыстарынан өту кезінде кезек сақтамау, басып озудың ережелерін
бұзу, артқа жүру кезінде ереже сақтамау, жолдың сол жағына шығып кету
сияқты болуы мүмкін. Машинаны қатты шаршаған күйде жүргізу, қарсы келе
жатқан машина шамының көзді шағылыстыратын жарығымен жүру нәтижесінде жол-
көлік оқиғаларының орын алуы сирек жағдай емес.
7. ҚК-тің 296-бабы, сонымен қатар, техникалық ақауы бар көлікті
жургізу кезінде орын алуы мүмкін пайдалану ережелерін бұзғандық үшін,
арнайы жабдықталмаған машиналармен адамдарды тасымалдау және т.б. үшін
жауап-тылық көздейді. Бұл жерде сөз - пайдалану ережелерінің жол қозғалысы
қауіпсіздігін қамтамасыз етумен тығыз байланыстағыларының бұзылулары ту-
ралы екендігін атап өткен орынды.
8. Жөндеу, тиеу-түсіру, егін жинау және басқа да жұмыстар жүргізу
кезінде көлікті техникалық пайдаланудың ережелерін бұзу ҚК-тің 296-бабы
бойынша бағалана алмайды. Бұл жағдайларда айыптының іс-әрекеті ҚК-тің бұл
ереже-лерді бұзғандық ушін, ал тиісті жағдайларда - жеке адамға қарсы
жасалған қыл-мыс, мүлікті жойып жіберу немесе зақымдау үшін жауаптылық
көздейтін баптары бойынша бағалануы тиіс.
9. Жүргізуші жіберген жол қозғалысы ережелерінің бұзьшуы мен орын
алған зиянды зардаптардың арасындағы себепті байланыстың сипатын анықтау
барысында сот-тергеу жұмыстары кезінде қателесу жиі ұшырасады. Жол-көлік
оқиға-ларындағы себепті байланыс егер де орын алған зиянды зардаптар
тұлғаның тарапынан жіберілген жол қозғалысы мен көлік құраддарын пайдалану
ережелерін бұзудан занды түрде туындаған жағдайларда ғана анықталуы тиіс.
Орын алған зардаптардың бірқатар себептер мен шарттардың өзара әрекетінің
нәтижесіңде орын алатындығьш ескерген жөн. Олар тек көлік құралдарын
жүргізушілердің заңға қарсы әрекеттері ғана емес, жол қозғалысына қатысушы
басқа тұлғалардың қате қылмыстары, көліктің ақауы, ауа райының
қолайсыздығы, т.б. болуы мүмкін.
10. Жол-көлік қылмысының жасалу орны (тас жол, сүрлеу жол, аула іші,
көсіпорын төңірегі, теміржол торабы, т.б.) оның бағалануына әсер етпейді
және ҚК 296-бабы бойынша белгіленген тәртіппен жауаптылық орын алады.
11. Бұл қылмыстың құрамы - материалды үлгіде құрастырылған, яғни жауап-
тылық айыптының жол қозғалысы немесе көлік құралдарын пайдалану ережеле-рін
бұзуынан зиянды зардаптар орын алған жағдайда ғана болуы мүмкін. ҚК-тің 296-
бабымен көзделген қылмыс субъективті жағынан кінәнің абайсызда жасалған
түрінің болуымен сипатталады, ал ол қылмысты менмендік немесе қылмысты
немқұрайдылық арқылы білінеді. Менмендікпен жасалған қылмыс түріндегі іс-
әрекетті жасау кезінде субъект жол қозғалысы немесе көлік құралдарын
пайдалану ережелерінің бұзылуының қоғамға қауіпті зардаптардың орын алуы
мүмкін екеңдігін алдын ала біледі, бірақ жеңілтектікпен оларды болдырмауға
сенеді. Бұл сенім, мысалы, жүргізудегі тәжірибеге, жолды жақсы білетіндікке
және т.б. негізделеді.
Немқұрайдылықпен жасалған қылмыстың субъектісі өз әрекеттерінің
(әрекетсіздігінің) қоғамға қауіпті зардаптарының орын алуы мумкін екендігін
аддын ала болжап білмейді, алайда, қажетті ұқыптылық пен сақтық болғанда ол
зар-даптарды болжап білуі тиіс және біле алар да еді.
Егер де көлік құралы кісі өлтіру, денсаулыққа зиян келтіру немесе
мүлікті жовй мақсатымен қодцанылса мұндай қылмысты іс-әрекеттер өмірге,
денсаулыққа қарсы жасалған қылмыстар туралы баптар мен мүлікті жою мен
зақымдау туралы баптар бойынша бағалануы тиіс.
Заңда көрсетілген зиянды зардаптардың орын алуына әкеп соқтырған, жол
қозғалысы немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін абайсызда қылмысты
түрде бұзған, 16 жасқа толған жеке тұлға ҚК-тің 296-бабымен көзделген қыл-
мыстың субъектісі бола алады. Қарастырылушы норманың субъектісінің қылмысты
әрекеттерін бағалау үшін оның көлік жұмысшысы (автобус, трамвай, т.б.
жүргізушісі) немесе маманданбаған жүргізуші болуының, дәл сол сияқты, тіпті
оның жүргізушілік куәлігінің болу-болмауының да еш маңызы жоқ. Әскери
қызметкерлер мен әскери міндеттілер жаттығу жиындары кезін-де аталған
қылмыстың субъектісі бола алмайды.
Мұндай тұлғалар әскери, арнайы немесе көлік құралдарын жүргізу немесе
пайдалану ережелерін бұзғандық үшін жауаптылық көздейтін бап бойынша жауап
береді, себебі олардың әре-кеттері әскери қызметті атқарудың белгіленген
тәртібіне қол сұғушылық бо-лып табылады.
ҚК-тің 296-бабының 2 жөне 3-бөлімдерінде көзделген бағалаушы
белгілердің мазмұны ҚР ҚК 295-бабының 2 және 3-бөлімдерінде көзделгенмен
бірдей.
1.3. Жол-көлік оқиғасы болған орыннан кетіп қалу
Көлік құралын жүргізуші және жол қозғалысы немесе көлік құралдарын
пайдалану ережелерін бұзған адамның осы Кодекстің 295-бабында кәзделген
зардап-тар болған жағдайда жол-көлік оқиғасы болған жерден кетіп қалуы - үш
жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге, не алты айға дейінгі
мерзімге қамауға, не үш жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды
атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айырып немесе онсыз
екіжылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Ескерту. Зардап шеккендерге көмек көрсетуге байланысты жол-көлік оқиғасы
болган жерден кеткен адам осы бап бойынша қыл-мыстық жауаптылықтан
босатылады.
1. Бұл қылмыстың қоғамдық қауіптілігі - өміріне қауіпті жағдайда болып,
аман қалу шараларын қолдану мүмкіндігінен айырылған жәбірленушіге қажетті
көмектің әрдайым көрсетіле алмайтындығында. Осының нәтижесінде зардаптың
ауыртпалығы күшейе түсіп, көбінесе ол адам өміріне әкеп соқтырады. Мұнымен
қатар, жол-көлік оқиғасы болған орыннан қашып құтылмақшы болған жүр-
гізушілер, әдетте, қозғалыс жылдамдығын рұқсат етілген шамадан асырып, жол
қозғалысының басқа ережелерін бұза бастайды. Мұның өзі жаңа бір жол-көлік
оқиғасына әкеп соқтыратын апатты жағдайлар туғызады. Сондықтан, мұндай
оқиғаларды болдырмау қажеттігінің өткірлігіне орай және келтірілген зиянның
ауыртпалығын неғұрлым азайту үшін заң шығарушы бұл қылмысты жеке құрамға
бөліп шығаруды мүмкін деп тапқан.Нақты механикалық көлік құралдарының
қозғалысы мен пайдалану қауіпсіздігін қамтамасыз ету аясындағы қоғамдық
қатынастар - қарастырылушы қылмыстың объектісі болып табылады.
Жәбірленушілердің өмірі мен ден-саулығы немесе мүліктің сақталуы - қосымша
объект.
Жәбірленушіге көмек көрсетуге жүргізушінің мүмкіндігі бола тұра,
өзінің жол қозғалысы ережесін қылмысты түрде бұзуы нәтижесінде болған жол-
көлік оқиғасының орнынан оның кетіп қалуы - қылмыстың объективті жағын
құрайды. Мұңдай әрекеттер, әдетте, ҚР ҚК 296 және 297-баптарының тиісті
бөлімімен көзделген екі қылмыстың жиынтығын құрайды.
ҚК-тің 296-бабында көрсетілген зиянды зардаптардың орын алуы және осы
зардаптар мен көлік оқиғасы болған орынды тастап кетудің арасындағы себепті
байланыс талқыланушы іс-әрекеттің объективті жағының қажетті, әрі міндетті
белгілері болып табылады.
Жәбірленушіге басқа тұлғалардың көмек көрсете алуы мүмкін болған жер-
лерде жүргізушінің оны қауіпті жағдайда тастап кетуі оны ҚК 297-бабы бойын-
ша жауптылықтан босатпайды. Алайда, егер жәбірленушінің өлімі қылмыстың
жасалу сәтінде бірден орын алса, мұндай жағдайларда аталған бап қолданыла
алмайды.
Қылмыс материалды құрамдас және ҚК 296-бабында көрсетілген зиянды
зардаптардың орын алуы сәтінен бастап аяқталған қылмыс болып есептеледі.
ҚК 297-бабына берілген ескертуге сәйкес зардап шеккендерге көмек
көрсе-туге байланысты жол-көлік оқиғасы болған жерден кетіп қалғандық үшін
жауаптылық белгіленбейді.
Қылмыстың субъективті жағы - кінәнің қасақана түрінің болуымен сипат-
талады. Айыпты жол-көлік оқиғасының нәтижесінде зардап шегушіге саналы
турде көмек керсетпейді, зиянды зардаптардың болу мүмкіндігі алдын ала
біледі, олардың орын алуына жол береді немесе соны қалайды.
ҚР ҚК 296-бабының диспозициясы мен ескертуінде көрсетілген көлік
құралдарын жүргізуші, 16 жасқа толған тұлға талқыланушы қылмыстың
субъектісі болып табылады.
1.4. Көлік құралдарын сапасыз жендеу және оларды техникалық ақауларымен
пайдалануға шығару, мас күйіндегі адамды көлік құралын жургізуге жіберу
Көлік құралдарын, қатынас жолдарын, белгі беру немесе байланыс құрал-
дарын не өзге көлік жабдықтарын сапасыз жөндеу, сол сияқты көлік құралдары-
ның техникалық күйіне жауапты адамның техникалық ақауы бар екені белгілі
көлік құралдарын пайдалануға шығаруы, егер бұл әрекеттер абайсызда денсау-
пыққа ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтірсе, - төрт жүзден жеті жүз
айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталган адамның төрт
айдан жеті айға дейінгі кезеңдегі жалақысы немесе өзге табысы мөлшерінде
айыппұл салуға, не жүз сексен сағаттан екіжүз қырық сағатқа дейінгі
мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға, не алты айға дейінгі мерзімге
қамауға, не үш жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару
немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айырып немесе онсыз
екіжылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруғажазаланады.
Көлік құралы иесінің немесе иеленушісінің алкогольдік, есірткілік
немесе өзге мастықкүйдегі адамдарды көлік құралдарын жүргізуге жіберуі,
егер бұл абайсызда денсаулыққа ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян
келтіруге әкеп соқса, - төрт жүзден жетіжүз айлық есептік көрсеткішке
дейінгі мөлшерде не-месе сотталған адамның төрт айдан жеті айға дейінгі
кезеңдегі жалақысы немесе өзге табысы мөлшерінде айыппұл салуға, не жүз
сексен сағаттан екі жүз қырық сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға
тартуға, не алты айға дейінгі мерзімге қамауға, не үш жылға дейінгі
мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен
айналысу құқығынан айырып немесе онсыз екі жылға дейінгі мерзімге бас
бостандығынән айыру-ға жазаланады.
Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, абайсызда
кісі өліміне әкеп соққан әрекеттер - бес жылға дейінгі мерзімге бас
бостандығынан айыруға жазаланады.
Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, абайсызда
екі немесе одан да көп адәмның өліміне әкеп соққан әрекеттер -
үш жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі
бір қызметпен айналысу құқыгынан айырып, төрт жылдан он жылға дейінгі
мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Нақты механикалық көлік құралдарының қозғалысы мен оларды пайдала-ну
қауіпсіздігін қамтамасыз ету аясындағы қоғамдық қатынастар бұл талқыланатын
баптың объектісі болып табылады. Қосымша объект- жәбірленушілердің өмірі
мен денсаулығы немесе мүліктің сақталуы.
ҚК 296 және 297-баптарында аталған көлік құралдарымен бірге, заң шығару-шы
көліктегі қылмыстардың затының қатарына - қатынас жолдарын, байланыс және
белгі беру құралдарын қосады.
Қатынас жоддары ретінде: темір жолда - кәдімгі, тар табанды, балалар
темір жолы, кәсіпорыңдарға, кен орындарына, шахталарға, т.б. тартылған жеке
жол-дар; су көлігіиде - мұхиттың немесе теңіздің ашық жерлері, бұғаздар,
каналдар арқылы кеменің жүретін жолы, сол сияқты, ішкі су жолдары (кеме
жүретін және сал ағызатын өзендер, көлдер); әуе көлігінде - өуе
трассаларымен жергілікті әуе жолдары.
Белгі беруші құралдарға жататындар: темір жол көлігінде - жолдың
автомат-ты және жартылай автоматты блокадалануы, локомотивтің автоматты
дыбыс беру жүйесі; су көлігінде - маяктар, қалқып жүретін белгілер,
навигация (суда жүру) белгілері; әуе көлігінде - радиомен белгі беруші
жүйелер, жарықпен белгі беретін қондырғылар, т.б.
Темір жол көлігіндегі радиобайланыс, сым арқылы байланыс; судағы -
рациялар, телетайптар; әуе көлігіндегі - радарлар, ультрақысқа толқыңдағы
ра-диобайланыс, борттағы жауап беруші құралдар және т.б. - байланыс
құралдары болып табылады.
Бұл қылмыстың объективті жағы төмендегі белгілерден тұрады:
а) көлік құралдарын, қатынас жолдарын, белгі беру немесе байланыс құрал-
дарын немесе басқа да көлік құралын сапасыз жөндеу;
б) көлік құралдарының күйіне жауапты тұлғаның техникалық ақауы бар көлік
құралын көпе-көрінеу пайдалануға шығаруы;
в) қоғамға қауіпті зардаптар;
г) олардың арасындағы себепті байланыс.
Жөндеу жұмыстарын жарамсыз бөлшектер мен материаддарды қолдана оты-
рып жургізу, осы аталған жұмыс барысында көліктің қозғалысы мен оны пайда-
лану қауіпсіздігі үшін қауіпті болып табылатын, құралдың бұрыннан болған
немесе жаңадан табылған кемшіліктерін жоймау көлік құралдарын, белгі беру
немесе байланыс құралдарын, қатынас жолдарын немесе басқа да көлік құралда-
рын сапасыз жөндеуді білдіреді. Көлік құралдарына, жолдарға, белгі беру
және байланыс құралдарына жаңа, бірақ сапасыз жабдықтарды, приборларды,
меха-низмдерді орнату да осы қылмыс белгілеріне қосылады.
Тежеу жүйесінің, рөлді басқарудың, жарық беруші приборлардың, дыбыс
сигналының немесе басқа бөлшектер мен жүйелердің көзге көрініп тұрған, еш
күмән тудырмайтын, ап-айқын кемістігін біле тұра, көлік құралдарының
техникалық күйіне жауапты тұлғаның мұндай көліктің рейске, жолға шығуына
рұқсат беруін, сол сияқты, аталған түлғаның ақауы бар көлікті басқа
тұлғалардың пайдалануына жол бермеу жөнінен еш шара қолданбауын,
нәтижесінде, оның ҚК 298-бабын-да көрсетілген зиянды зардаптарға әкеп
соқтыруын - техникалық ақауы бар көлік құралын көпе-көрінеу пайдалануға
шығару деп түсіну керек.
3. Қарастырылушы қылмыстың субъективті жағы - кінәнің абайсыз түрінің
болуымен сипатталады.
4. Қөлік құралын, қатынас жолдарын, дыбыс беру немесе байланыс құралда-рын
немесе басқа көлік құралын жөндеуші 16 жасқа толған тұлға - бұл қылмыстың
субъектісі болып табылады.
5. Көлік құралы иесінің немесе иеленушісінің алкоголдік, есірткілік немесе
өзге мастық күйдегі адамдарды көлік құралдарын жүргізуге жібергені үшін,
егер бұл абайсызда денсаулыққа ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян
келтіруте океп соқса ҚК-тің 298-бабының 2-бөлімімен жауаптылық көзделген.
Көлік құралы иесінің немесе иеленушісінің мас күйдегі тұлғаға көлік
құралын жүргізуді ез еркімен беруінен немесе жолға шығаруға рұқсат етуінен;
қоғамға қауіпті зардаптардың орын алуына әкеп соқтырған, мас күйдегі
тұлғаның көлік құралын жүргізуін болдырмау жөнінен шаралар қолданбауынан
тұратын әрекет-терін алкоголдік, есірткілік немесе өзге мастық күйдегі
адамдарды көлік құрал-дарын жүргізуге жіберу деп түсіну керек.
Алкоголдік, есірткілік немесе өзге мастық күйдің кез келген деңгейін
- мастық күй деп түсіну керек.
ҚК 298-бабымен көзделген бұл қылмыс - материалдық құрамдар қатарына
жатады. Бұл нормада көрсетілген қоғамға қауіпті зардаптардың кез келгенінің
орын алуы қылмыстық жауаптылыққа ұшырытады.
Сапасыз жөндеу жүргізген тұлғаның, көлік құралдарының техникалық
күйіне жауапты тұлғаның, сол сияқты, мас күйдегі тұлғаларды көлік
құралдарын жүргізуге жіберген көлік құралы иелерінің немесе иеленушілерінің
әрекеттері (әрекетсіздігі) мен орын алған зардаптардың арасындағы себепті
байланыс анықталады. Мұндай байланыс табылмағанжағдайда қылмыстық
жауаптылық та болмайды.
6. ҚК-тің 298-бабының 3, 4-бөлімдерінде көзделген белгілер КК-тің 296-
бабының 2 және 3-бөлімдерінде көзделген белгілермен бірдей.
1.5. Көлік құралдарын немесе қатынас жолдарын қасақана жарамсыздыққа
келтіру
1. Көлік құралдәрын, қатынас жолдарын, белгі беру немесе байланыс құрал-
дарын не өзге де көлік жабдықтарын қасақана бұзу, зақымдау немесе өзге де
тәсілмен пайдалануга жарамсыз күйге келтіру, сол сияқты көлік коммуникация-
ларына тосқауыл қою, егер бұл әрекеттер абайсызда адамның денсаулығына ауыр
немесе орташа ауырлықтағы зиян келтіруге, не ірі көлемде залал келті-руге
не кәлікпен байланыстың қалыпты жумысы бұзылуына өкеп соқса - төрт жүзден
жеті жүз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталған
адамның төрт айдан жеті айга дейінгі кезеңдегі жалақысы немесе езге табысы
мөлшерінде айыппұл салуға, не терт айдан алты айға дейінгі мер-зімге
қамауға немесе төрт жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
2. Абайсызда кісі өліміне әкеп соққан дөл сол әрекеттер - үш жылдан сегіз
жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жаза-ланады.
3. Осы баптың бірінші бөлігінде кезделген, абайсызда екі немесе одан да кәп
адамның еліміне әкеп соққан әрекеттер - алты жылдан он жылға дейінгі
мерзімге бас бостандығынан айыруға жазала-нады.
Ескерту. Осы тараудың баптарында азаматқа айлық есептік көрсет-кіштен
жүз еседен асып түсетін мөлшерде келтірілген залал не ұйымға немесе
мемлекетке қылмыс жасаған кезде Қазақ-стан Республикасының заңдарында
белгіленген айлық есептік керсеткіштен бес жүз есе асыл түсетін мөлшерде
келтірілген залал ірі келемдегі залал деп танылады.
Механикалық көлік құралдарының нақты түрінің қозғалыс және оларды
пайдалану қауіпсіздігін қамтамасыз ету шеңберіндегі қоғамдық қатынастар осы
қылмыстың объектісі болып табылады. Ал қосымша объектісі - адам өмірі мен
денсаулығы немесе мүліктің сақталуы.
Талданушы іс-әрекеттің объективті жағы көлік құралдарын, қатынас жол-
дарын. белгі беру немесе байланыс құралдарынан өзге де көлік жабдықтарын
қасақана бұзу, зақымдау немесе өзге де тәсілмен пайдалануға жарамсыз күйге
келтіру, сол сияқты көлік коммуникацияларына тосқауыл қою арқылы, егер бұл
әрекеттер абайсызда адамның денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы
зиян келтіруге, не ірі көлемде залал келтіруге, неге көлік пен байланыстың
қалып-ты жұмысының бұзылуына әкеп соқса, сипатталады.
Қайта қалпына келтірілуі мүмкін емес немесе ол экономикалық тұрғы-дан
тиімсіз болатындай қылып жылжымалы темір жол составын (локомотив-
терді, вагондарды және т.б.), темір жолдарды жойып жіберуге, кемені суға
батырып жіберуге, маяктар мен су үстіндегі белгілерді зақымдауға, әуе
көлігіндегі навигациялық жабдықтарды зақымдауға және т.б. әкеп соққан
орекеттерді бүзу немесе өзге де тәсілмен пайдалануға жарамсыз күйге келтіру
деп түсіну керек.
Көлік коммуникациясына тосқауыл қою, мысалы, темір жолдың үстіне
құрылыс материалдарын немесе басқа заттарды үйіп қоюдан, үкімет
әрекеттеріне наразылық білдіруші адамдар тобының поездар жүретін жолдарды
жауып тастауынан және тағы осындай өзге әрекеттерден түруы Қылмыстың
құрамы - материалды және аталған әрекеттерді жасағаны үшін айыпты
түлғаларды жауаптылыққа тарту ушін зияңды зардаптар орын алуы қажет.
Талданушы баптың ескертуінде көрсетілгендей азаматқа айлық есептік
көрсеткіштен жүз еседен асып түсетін мөлшерде келтірілген залал, не ұйымға
немесе мемлекетке қылмыс жасалған кезде Қазақстан Республикасының заңца-
рында белгіленген айлық есептік көрсеткіштен бес жүз есе асып түсетін
мөлшер-де келтірілген залал, ірі көлемдегі залал деп танылады.
Көлікпен байланыстьщ қалыпты жүмысының бұзылуы түріндегі зардаптар
деп - көліктің кешігуін немесе кешігу қаупінің болуын, поездардың қозғалу
графигінің бұзылуын, кемелердің түрып қалуын, ұзақ уақыт байланыстың
болмауын, айлақтардың, кемежайлардың немесе өзге құрылыстардың зақымдануын
түсіну керек.
ҚК-тің 299-бабы бойынша жауаптылық туралы мәселені шешу үшін, соны-
мен қатар, көлікті пайдалануға жарамсыз күйге келтірілген өрекеттер осыдан
гуындаған зардаптардың арасындағы себепті байланыс анықталуы тиіс.
Жолаушы вагондарының терезесінің шынысын сындыру немесе вагонның
ішіндегілерді қирату не зақымдау талқылап отырған іс-әрекеттің қүрамына жа-
гады. Мүндай жағдайларда жауаптылық ҚК-тің 187-бабы бойынша қарастыры-лады
("Бөтеннің мүлкін қасақана жою немесе бүлдіру").
Қылмыстың субъективті жағы - кінәнің аралас түрінің бол)'ымен
сипатталады. ҚК 299-баптың диспозициясынан белгілі болғандай, айыптының
көңіл-күйінің қауіпті әрекетке (көлік құралдарын, қатынас жолдарын, белгі
беру немесе олйланыс құралдарын не өзге де көлік жабдықтарын пайдалануға
жарамсыз күйге келтіру немесе бұзу немесе көлік коммуникациясына тосқауыл
қою) деген қатысты тікелей ниет түрінде, ал зардаптарға -қылмыс менмендік
немесе қылмысты і іемқұрайдылық түрінде білдіріледі.
Бұл қылмыстың субъектісі - іс-әрекетті жасау сәтіне 14 жасқа толған,
ақыл есі дұрыс, кез келген жеке тұлға болып табылады. ҚК 299-бабының 2
және 3-бөлімдерінде қылмыстың бағаланған (абайсызда адам өліміне әкеп соғу)
және ерекше бағаланған (абайсызда екі не одан көп пдамның өліміне әкеп
соғу) құрамдары ушін жауаптылық көзделген.
ІІ-тарау. Көліктегі қылмыстардың құрамы
2.1. Көліктегі қылмыстардың жеке құрамдары
Қылмыстық кодекстің 295-бабының 1-тармағы темір жол, әуе, теңіз немесе
су жолы көлігі козғалысы немесе пайдалану ережелерін орындайтын жұмысына
немесе атқаратын қызме-тіне байланысты осы ережелерді сақтауға міндетті
адамның бұларды бұзуы, егер бұл әрекет абайсызда адамның денсаулығына ауыр
немесе орташа ауырлықтағы зиян келтіруге өкеп соққаны үшін жауаптылық
белгіленген. Қылмыстың тікелей объектісі — нақты келік кұралы түрінің жол
қауіпсіздігі және пайдалану ережесі. Қосымша тікелей объекті — заңның
диспозициясында кәрсетілген зардаптың түріне байланысты — адамның
денсаулығы болады.
Қылмыстың заты — көліктің 4 түрі: темір жол, әуе, теңіз және су
көліктері.
Темір жол көлігіне — рельсті көлік кұралдары (локомотив, вагондар:
жартылай вагондар, платформалар, цистерналар) метролар, тар табанды темір
жолдар, және басқа арнаулы бағыттағы темір жолдар, дыбыс беру және байланыс
кұрадцары) бағдаршамдар, телефон линиясы, жолдардағы құрылыстар (көпірлер,
құбырлар, туннелдер) жатады.Өндірістік кызметтер атқаратын шахталардағы
рельсті көлік, иех ішіндегі электрлендірілген көліктер (электровоз, вагонет-
калар) темір жол көлігіне жатпайды. Бұл кәліктерді пайдалану ережесін бұзу
өндірістік, техника қауіпсіздігі немесе баскадай сңбек қорғау ережелерін
бұзғандык (көлік қылмыстары емес) болып табылады.
Әуе келігіне адам немесе жүк тасуға арналған азаматтык аішациялар және
азаматтық әуе кемелерінің барлық құралдары (ұшақ, тік ұшақ, планерлар,
аэростаттар, дирижабильдер, підроұшақтар т.б.) жатады.
Теңіз көлігіне — ірі немесе шағын теңіз кемелері, пароход, теплоход
және теңіз көлігі құралдарының барлық тұрлері жатады. Өзен көлігіне — шағын
өлшемді езен кемелері, пароходтар, теплоходтар, катерлер, моторлы қайықтар
және өзен көлігі кұралдарының барлық түрлері жатады.
Бұл қылмыстың объективтік жағы: а) накты көлік құралы түрінің жол
қауіпсіздігі және пайдалану ережесін бұзатын іс-орскеттер (әрекет немесе
әрекетсіздік); б) қылмыстың зардабы — адамның денсаулығына ауыр немесе
орташа ауырлық-тагы зиян келтірілуі; в) іс-әрекет пен орын алған зардаптың
лрасындағы себепті байланыс аркылы сипатталады.
Қылмыстық кодекстің 295-бабының диспозициясы бланкет-пк, осыған орай
нақты жағдайларда орын алған ережелерді ііүіушылықты анықтау үшін заңды
күші бар нормативтік .ікгілерге жүтіну қажет және олар арқылы әрбір орын
алған к үқық бұзушылық фактісі бойынша кінәлының нормативтік актілердегі
қайсы баптың, баптың тармақтарының талаптарын дәлме-дәл, нақты анықталуы
тиіс.
Жол қозғалысы қауіпсіздігі ережесін бұзу көлікті жүргізу-пііі.
белгіленген ережелерін орындамау немесе шала орындау .ірекеттері арқылы
көрініс табады (Мысалы: жылдамдықты арттыру, бағдаршамның өтуге, қозғалуға
тыйым салған талап (ережені бұзу, ұшу маршруттарын сақтамау т.с).
Колік құралдарын пайдалану ережелерін бұзуға — көлік құралдарын
техникалық ақауларымен пайдалануға шығару, ппарды мақсатсыз пайдалану, мас
күйдегі немесе келікті жүргізуге құқығы жоқ адамды көлік құралын жүргізуге
жіберу, көлікке артық жүк тиеу немесе артық жолаушылар отырғызу әрекеттер
жатады. Көліктің тиісті түрін пайдалану ережелері арнаулы ведомстволар
арқылы бекітіледі және оның орындаушыларға дер кезінде белгілі болуы шарт.
Жауаптылық темір жол, әуе немесе су жолы көлігі қозғалысы немесе
пайдалану ережелерін бұзуға кінәлы адамның әрекеті немесе әрекетсіздігі
занда көрсетілген зардап абайсызда адамның денсаулығына ауыр немесе орташа
ауырлыктағы зиянға (295-баптың 1-тармағы), абайсызда екі немесе одан да көп
адамның өліміне (295-баптың 3-тармағы) әкеп сокқан жағдай-да пайда болады.
Адамның денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтірудің
тусінігі ҚК-тің 103,104-баптарындакөрсетілген. Көлік құралдары нақты
түрінің қозғалысы мен оларды пайда-лану ережелегіін бұзу мен орын алған
зардаптың арасында себепті байланыс болған ретте ғана осы бап бойынша
қылмыс-тық жауаптылыққа тартылады.
Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген әрекет, егер ол осы баптың
бірінші, екінші немесе үшінші бөліктерінде көзделген зардаптардың тууына
әкеп соқпаса да олардың тууына көрінеу қауіп төндірсе, — жауаптылық 295-
баптың 4-тармағы бойынша белгіленеді. Яғни темір жол, теңіз немесе су жолы
келігі қозға-лысы немесе пайдалану ережелерін бұзу абайсызда адамның
денсаулығына ауыр, орташа ауырлықтағы зиян келтіруге, абайсызда кісі
өліміне, абайсызда екі немесе одан кеп адамның өліміне әкеліп соғу қаупін
төндірсе, кінәлы адам баптың осы тармағы бойынша жауапқа тартылады. Бұл
жерде аталған зар-даптардан орын алуы міндетті емес. Заң бапта кәзделген
(295-бап 1, 2, 3-тармактары) зардаптардың тууына көрінеу қауіп төндірген
жағдайды көрсетіп отыр, яғни бұл қылмыс құрамы формальдық, керінеу қауіп
төндірген сәттен бастап қылмыс аяқталған деп саналады.
Қылмыс субъективтік жағынан жол қозғалысы мен қауіпсіздік ережелерін
бұзу жәнінде де және одан туындай-тын зардап жөнінде де тек абайсыздықпен
істеледі.
Қылмыстың субъектісі арнаулы: есі дұрыс, қылмыс істеген кезде 16-ға
толған, орындайтын жұмысына немесе атқаратын қызметіне байланысты занда
көрсетілген ережелерді сақтауға міндетті адам (диспетчер, көлік капитаны,
экипаж командирі, ұшқыш, көлік жүргізуші т.с.с).
Көлік құралдарын жүргізуші адамдардың жол қозғалысы және көлік
құралдарын пайдалану ережелерін бұзуы (296-бап)
Автомобильді, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz