Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық қозғалыс (1837— 1847 жылдары)
1 Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт.азаттық қозғалыс (1837— 1847 жылдары)
2 Көтерілістің басталуы және барысы
2 Көтерілістің басталуы және барысы
Қазақ даласындағы тізбектеле салынып жатқан бекіністер құрылысына, патшалық әкімшілікреформаларға, шұрайлы жерлерді басып алу қиянатына қарсы күрестер біртіндеп қайта өрбіген Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліске ұласты. Сонау ұлт-азаттық күрестің қайнар бастауында тұрған Сырым, Саржан, Жоламан, Исатай мен Махамбеттердің күресдәстүрін одан әрі жалғастырды. Олардың қолындағы азаттық туы қайта желбіреді.
Абылай ханның немересі, Қасым төренің баласы, әуелде сұлтан кейіннен хан Кенесары (1802—1847 жылдары) бұрынғы Көкшетау облысының Көкшетау елді мекенінде дүниегекелді.
Кенесары күреске жастайынан араласты. Атасы Абылайдың, әкесі Қасымның ел тәуелсіздігі жолындағы күресін жалғастыруды алдына мақсат етіп қойды.
Кенесары көтерілісінің басты мақсатын көрсететін құжаттар «бүлікшіл сұлтанның» император I Николайға, Орынбор және Сібір губернаторларына жазған хаттарынан анық байқалады. Олар:
— Абылай хан тұсындағы Қазақ иеліктерінің аумақтық тұтастығын, ұлттың бірлігін қалпына келтіру;
— Қазақ жерлерін бекіністер мен жаңа округтік билеу арқылы жан-жақты қоршауға алуды тоқтату, Қазақстанның Ресейдің құрамына кіріп үлгермеген өңірлерінің дербестігін сақтау;
— Түркістан, Әулиеата қалаларымен қоса Ұлы жүздің көп бөлігін Қоқан езгісінен азат ету міндеті тұрды.
Кенесары ордасында тұтқында болған барон Услар оның сыртқы келбетін былайша суреттейді: «Кенесары орта бойлы, арықтау келген, бет-пішінінде қалмақтың белгілері бар, қысыңқы көздерінен ақыл-ой мен қулық қабат аңғарылады, келбетінен көп жағдайда қатаңдық байқалмайды».
Абылай ханның немересі, Қасым төренің баласы, әуелде сұлтан кейіннен хан Кенесары (1802—1847 жылдары) бұрынғы Көкшетау облысының Көкшетау елді мекенінде дүниегекелді.
Кенесары күреске жастайынан араласты. Атасы Абылайдың, әкесі Қасымның ел тәуелсіздігі жолындағы күресін жалғастыруды алдына мақсат етіп қойды.
Кенесары көтерілісінің басты мақсатын көрсететін құжаттар «бүлікшіл сұлтанның» император I Николайға, Орынбор және Сібір губернаторларына жазған хаттарынан анық байқалады. Олар:
— Абылай хан тұсындағы Қазақ иеліктерінің аумақтық тұтастығын, ұлттың бірлігін қалпына келтіру;
— Қазақ жерлерін бекіністер мен жаңа округтік билеу арқылы жан-жақты қоршауға алуды тоқтату, Қазақстанның Ресейдің құрамына кіріп үлгермеген өңірлерінің дербестігін сақтау;
— Түркістан, Әулиеата қалаларымен қоса Ұлы жүздің көп бөлігін Қоқан езгісінен азат ету міндеті тұрды.
Кенесары ордасында тұтқында болған барон Услар оның сыртқы келбетін былайша суреттейді: «Кенесары орта бойлы, арықтау келген, бет-пішінінде қалмақтың белгілері бар, қысыңқы көздерінен ақыл-ой мен қулық қабат аңғарылады, келбетінен көп жағдайда қатаңдық байқалмайды».
1. Қазақстан тарихы: Аса маңызды кезеңдері мен ғылыми мәселелері. М.Қойгелдиев, Ө.Төлеубаев, Ж.Қасымбаев, т.б. — Алматы, 2007ж.
Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық қозғалыс (1837— 1847 жылдары)
Қазақ даласындағы тізбектеле салынып жатқан бекіністер құрылысына,
патшалық әкімшілікреформаларға, шұрайлы жерлерді басып алу қиянатына
қарсы күрестер біртіндеп қайта өрбіген Кенесары Қасымұлы бастаған
көтеріліске ұласты. Сонау ұлт-азаттық күрестің қайнар бастауында тұрған
Сырым, Саржан, Жоламан, Исатай мен Махамбеттердің күресдәстүрін одан әрі
жалғастырды. Олардың қолындағы азаттық туы қайта желбіреді.
Абылай ханның немересі, Қасым төренің баласы, әуелде сұлтан кейіннен
хан Кенесары (1802—1847 жылдары) бұрынғы Көкшетау облысының Көкшетау елді
мекенінде дүниегекелді.
Кенесары күреске жастайынан араласты. Атасы Абылайдың, әкесі Қасымның
ел тәуелсіздігі жолындағы күресін жалғастыруды алдына мақсат етіп қойды.
Кенесары көтерілісінің басты мақсатын көрсететін құжаттар бүлікшіл
сұлтанның император I Николайға, Орынбор және Сібір губернаторларына
жазған хаттарынан анық байқалады. Олар:
— Абылай хан тұсындағы Қазақ иеліктерінің аумақтық тұтастығын, ұлттың
бірлігін қалпына келтіру;
— Қазақ жерлерін бекіністер мен жаңа округтік билеу арқылы жан-жақты
қоршауға алуды тоқтату, Қазақстанның Ресейдің құрамына кіріп үлгермеген
өңірлерінің дербестігін сақтау;
— Түркістан, Әулиеата қалаларымен қоса Ұлы жүздің көп бөлігін Қоқан
езгісінен азат ету міндеті тұрды.
Кенесары ордасында тұтқында болған барон Услар оның сыртқы келбетін
былайша суреттейді: Кенесары орта бойлы, арықтау келген, бет-пішінінде
қалмақтың белгілері бар, қысыңқы көздерінен ақыл-ой мен қулық қабат
аңғарылады, келбетінен көп жағдайда қатаңдық байқалмайды.
Революцияға дейінгі зерттеуші Н.Середа Қырғыз сұлтаны Кенесары
Қасымұлының бүлігі (1838—1847 жылдары) деген еңбегінде Кенесарының жеке
басын, оның қолбасшылық дарынын өте жоғары бағалайды,
мемлекеттік тұлға дәрежесіне көтереді.
Көріп отырғанымыздай, көтерілістің басталу кезіне қарай Кенесары
күрестің қатал мектебінен өтіп, бай өмірлік тәжірибе жинақтаған болатын. Ол
өзінің алдындағы ағаларының кейбір қателіктерінен сабақ алып, қайталамауға
тырысты.
Ол, біріншіден, аса қуатты Ресей мемлекетімен күресу үшін үш жүздің
күшін біріктіру қажет екенін түсінді. Және осы жолда тек қарулы күрес қана
емес, сонымен қатар дипломатиялық айла-тәсілдерге барды. Мысалы, бетпе-
бет соғыстың қиындығын сезіне отырып, Сібір және Орынбор әкімшіліктерімен
келіссөздер жүргізді. Екіншіден, сыртқы жауға қарсы тұра алатын күшті
мемлекет құру үшін жекелеген сұлтандардың, билердің қарсылығын, қазақ
қоғамындағы алауыздықты, екі майданға бөлінушілікті жою қажет деп тапты.
Кейбір сұлтан, би, рубасыларының қарсылығына қарамастан Кенесары
шындығында үш жүздің ру тармақтарының көпшілік бөлігін өз туы астына
біріктіре алды. Кенесары әскерлерінің саны кейбір жағдайларда 20 мыңға
жетті. Негізгі күші Орта жүзқазақтарынан тұрды.
Көтеріліс басталған кезден-ақ бұқаралық сипатқа ие болды. XVIII
ғасырдың соңы мен XIX ғасырдағы азаттық қозғалыстар тарихында тұңғыш рет
бүкіл Қазақстанды қамтыды. Бүкіл халық үш жүздің ханы ретінде Кенесарыны
мойындағанын мұрағатқұжаттары да растайды.
Он жылға созылған көтерілістің басты қозғаушы күші — қазақ бұқарасы
еді. Оған күшейіп отырған отарлық езгіден қысым көрген қатардағы егіншілер
де, рубасылары да, сұлтандар да қатысты. Қазақ жерлерін әскери-әкімшілік
отарлауға қарсы күреске наразы халықтың барлық әлеуметтік топтары қатысты.
Басты мақсатына қарай ол ұлт-азаттық көтеріліс болды.
Кенесары әскерлерінің жеке жасақтарын басқарғандар арасында белгілі
халық батырлары Ағыбай, Иман (Амангелді Имановтың атасы), Жоламан
Тіленшіұлы, Бұхарбай, Жанайдар, Басығара, Аңғал, Жәуке, Байсейіт, Сұраншы
батырлар болды.
Кенесарының жақын серіктерінің қатарында оның туыстары да белсене
қатысты. Кенесарының інілері Наурызбай мен Әбілғазы, әпкесі Бопай және
жиені Әділғазылар көтерілістің белсенді қайраткерлеріне айналды.
Кенесарының қасында Саржанның балалары, т.б. туыстары болды. Осылардың
арасынан ерекше көрінген Наурызбай еді. Наурызбай көтеріліс бойы
Кенесарының басы-қасында болып, жан серігіне айналды. Кенесарының кіші
інісі. Жас кезінен-ак өзінің ержүрек жауынгерлігімен көзге түседі.
Наурызбай өзінің тобымен Кенесарының барлық ірі әскери шайқастарына
қатысты. Көптеген ел аузындағы аңыз-жырлардаКенесары мен Наурызбай есімдері
бірге аталады. Кенесарыға арналған тарихи жырлардың ішіндегі ең атақтысы
Нысанбайдың Кенесары — Наурызбай дастаны.
Орысқа анталаған ұстатпады,
Кенекең талай шапты, бір шаппады.
Аруақты Кенесары, Наурызбайға
Жортқанда қарсы келіп жан батпады.
Ағыбай ... жалғасы
Қазақ даласындағы тізбектеле салынып жатқан бекіністер құрылысына,
патшалық әкімшілікреформаларға, шұрайлы жерлерді басып алу қиянатына
қарсы күрестер біртіндеп қайта өрбіген Кенесары Қасымұлы бастаған
көтеріліске ұласты. Сонау ұлт-азаттық күрестің қайнар бастауында тұрған
Сырым, Саржан, Жоламан, Исатай мен Махамбеттердің күресдәстүрін одан әрі
жалғастырды. Олардың қолындағы азаттық туы қайта желбіреді.
Абылай ханның немересі, Қасым төренің баласы, әуелде сұлтан кейіннен
хан Кенесары (1802—1847 жылдары) бұрынғы Көкшетау облысының Көкшетау елді
мекенінде дүниегекелді.
Кенесары күреске жастайынан араласты. Атасы Абылайдың, әкесі Қасымның
ел тәуелсіздігі жолындағы күресін жалғастыруды алдына мақсат етіп қойды.
Кенесары көтерілісінің басты мақсатын көрсететін құжаттар бүлікшіл
сұлтанның император I Николайға, Орынбор және Сібір губернаторларына
жазған хаттарынан анық байқалады. Олар:
— Абылай хан тұсындағы Қазақ иеліктерінің аумақтық тұтастығын, ұлттың
бірлігін қалпына келтіру;
— Қазақ жерлерін бекіністер мен жаңа округтік билеу арқылы жан-жақты
қоршауға алуды тоқтату, Қазақстанның Ресейдің құрамына кіріп үлгермеген
өңірлерінің дербестігін сақтау;
— Түркістан, Әулиеата қалаларымен қоса Ұлы жүздің көп бөлігін Қоқан
езгісінен азат ету міндеті тұрды.
Кенесары ордасында тұтқында болған барон Услар оның сыртқы келбетін
былайша суреттейді: Кенесары орта бойлы, арықтау келген, бет-пішінінде
қалмақтың белгілері бар, қысыңқы көздерінен ақыл-ой мен қулық қабат
аңғарылады, келбетінен көп жағдайда қатаңдық байқалмайды.
Революцияға дейінгі зерттеуші Н.Середа Қырғыз сұлтаны Кенесары
Қасымұлының бүлігі (1838—1847 жылдары) деген еңбегінде Кенесарының жеке
басын, оның қолбасшылық дарынын өте жоғары бағалайды,
мемлекеттік тұлға дәрежесіне көтереді.
Көріп отырғанымыздай, көтерілістің басталу кезіне қарай Кенесары
күрестің қатал мектебінен өтіп, бай өмірлік тәжірибе жинақтаған болатын. Ол
өзінің алдындағы ағаларының кейбір қателіктерінен сабақ алып, қайталамауға
тырысты.
Ол, біріншіден, аса қуатты Ресей мемлекетімен күресу үшін үш жүздің
күшін біріктіру қажет екенін түсінді. Және осы жолда тек қарулы күрес қана
емес, сонымен қатар дипломатиялық айла-тәсілдерге барды. Мысалы, бетпе-
бет соғыстың қиындығын сезіне отырып, Сібір және Орынбор әкімшіліктерімен
келіссөздер жүргізді. Екіншіден, сыртқы жауға қарсы тұра алатын күшті
мемлекет құру үшін жекелеген сұлтандардың, билердің қарсылығын, қазақ
қоғамындағы алауыздықты, екі майданға бөлінушілікті жою қажет деп тапты.
Кейбір сұлтан, би, рубасыларының қарсылығына қарамастан Кенесары
шындығында үш жүздің ру тармақтарының көпшілік бөлігін өз туы астына
біріктіре алды. Кенесары әскерлерінің саны кейбір жағдайларда 20 мыңға
жетті. Негізгі күші Орта жүзқазақтарынан тұрды.
Көтеріліс басталған кезден-ақ бұқаралық сипатқа ие болды. XVIII
ғасырдың соңы мен XIX ғасырдағы азаттық қозғалыстар тарихында тұңғыш рет
бүкіл Қазақстанды қамтыды. Бүкіл халық үш жүздің ханы ретінде Кенесарыны
мойындағанын мұрағатқұжаттары да растайды.
Он жылға созылған көтерілістің басты қозғаушы күші — қазақ бұқарасы
еді. Оған күшейіп отырған отарлық езгіден қысым көрген қатардағы егіншілер
де, рубасылары да, сұлтандар да қатысты. Қазақ жерлерін әскери-әкімшілік
отарлауға қарсы күреске наразы халықтың барлық әлеуметтік топтары қатысты.
Басты мақсатына қарай ол ұлт-азаттық көтеріліс болды.
Кенесары әскерлерінің жеке жасақтарын басқарғандар арасында белгілі
халық батырлары Ағыбай, Иман (Амангелді Имановтың атасы), Жоламан
Тіленшіұлы, Бұхарбай, Жанайдар, Басығара, Аңғал, Жәуке, Байсейіт, Сұраншы
батырлар болды.
Кенесарының жақын серіктерінің қатарында оның туыстары да белсене
қатысты. Кенесарының інілері Наурызбай мен Әбілғазы, әпкесі Бопай және
жиені Әділғазылар көтерілістің белсенді қайраткерлеріне айналды.
Кенесарының қасында Саржанның балалары, т.б. туыстары болды. Осылардың
арасынан ерекше көрінген Наурызбай еді. Наурызбай көтеріліс бойы
Кенесарының басы-қасында болып, жан серігіне айналды. Кенесарының кіші
інісі. Жас кезінен-ак өзінің ержүрек жауынгерлігімен көзге түседі.
Наурызбай өзінің тобымен Кенесарының барлық ірі әскери шайқастарына
қатысты. Көптеген ел аузындағы аңыз-жырлардаКенесары мен Наурызбай есімдері
бірге аталады. Кенесарыға арналған тарихи жырлардың ішіндегі ең атақтысы
Нысанбайдың Кенесары — Наурызбай дастаны.
Орысқа анталаған ұстатпады,
Кенекең талай шапты, бір шаппады.
Аруақты Кенесары, Наурызбайға
Жортқанда қарсы келіп жан батпады.
Ағыбай ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz