Шаруашылықты ұйымдастыру түрлері. Ақшаның пайда болуы, мәні және қызметтері

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Шаруашылықты ұйымдастыру түрлері

Шаруашылықтың бірінші тарихи нысаны натуралды шаруашылық болып табылады. Онда өндіріс пен тұтыну тікелей қосылған, ал қызметті үйлестіру патриархалды дәстүр мен еңбекке экономикадан тыс мәжбүр ету негізінде іске асырылады.

Натуралды шаруашылық - бұл адамдар өздерінің қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін өнім жасайтын ұйымдастыру-экономикалық қатынастардың жүйесі.

Бұл жүйе ккелесідей қасиеттерге ие.

Натуралды шаруашылықтың негізгі қасиеттері

Натуралды шаруашылыққа тән сипаттар:

а) ұйымдастыру-экономикккалық қатынастар жүйесінің тұйықтылығы;

ә) ерекшеленген түрлерге бөлуді жоққа шығаратын әмбебап қол еңбегі;

б) өндіріс пен тұтыну арасындағы тура экономикалық байланыстар. Ол мынандай формула бойынша дамиды: «өндіріс-бөлу-тұтыну», яғни жасалған өнім айырбасқа айырбасқа түспестен өндіріске қатысушылар арасында бөлініп, тұтынуға түседі.

Натуралды шаруашылық алғашқы тайпалық құрылыс қалыптасуы кезеңінде туып, құл иленуші мемлекеттерде үстем етті және феодалдық экономикалық басты қасиеттерінің бірін құрады. Қазіргі кезде ол индустрияға дейінгі өндіріс, дәстүрлі экономика басым дамушы елдерде сақталып қалды.

Шаруашылықтың еі кең таралған нысаны тауарлы шаруашылық болып табылады. Онда өндіріс пен тұтыну арасындағы байланыс, экономикалық қызметті үйлестіру бәсеке жағдайында рынокта тауарларды сатып алу-сату жолы арқылы іске асырылады.

Тауарлы шаруашылық - бұл пайдалы өнімдер рынокта сатылу үшін жасалатын ұйымдастыру-эклномикалық қатынастар жүйесі.

Мұндай жүйе оның ерекшеліктерін сипаттайтын белгілерге ие болады.

Тауарлы шаруашылықтың негізгі қасиеттері

Тауарлы шаруашылыққа тән:

а) ұйымдастыру-экономикалық қатынастардың анықтығы;

ә) еңбекті бөлу және оның әсерінен тауар айырбасы жүреді;

б) өндіріс пен тұтыну арасындағы жанама делдалды байланыстар;

Ол «өндіріс-бөлу-тұтыну» формуласы бойынша дамиды.

Дайындалған өнім рынокқа басқа бұйымдарға айырбасталу үшін түседі, содан кейін ғана тұтыну сферасына барады. Рыноктық айырбас тауар өндірушілер мен тауар тұтынушылар арасында экономикалық байланыс орнатады.

Тауарлық шаруашылықтың негізгі категориялары

Тауарды өндіру алғашқы тайпалық құрылыс кезіңен бастап бүгінге дейін әрекет етіп келеді.

Тауарлық өндірісті дамыту себептері болып:

а) еңбекті қоғамдық бөлу

ә) адамдардың шаруашылыққа қарай бөлінуі.

Тарихи тұрғыдан шаруалар мен қолөнершілердің қарапайым тауарлы шаруашылығы бірінші болды. Капитализм кезінде дамыған тауарлы шаруашылық пайда болады. Бұл кезде еңбек нәтижесі ғана емес, адамның жұмыс күшінің өзі де тауар болады.

Тауарлы шаруашылықтың қарапайым карточкасы тауар болып табылады.

Тауар - бұл нарықта басқа тауарға балама айырбастауға бағытталған еңбекпен жасалған қоғамдық пайдалылық. Тауарды тепе-тең өнімге айырбастау кезінде нарықта айырбас құнына ие болады.

Айырбас құны - бұл тауардың белгілі бір сандық пропорцияда басқа пайдалы заттарға айырбастала алу қасиеті.

Айырбас пропорциясы тауарларға енгізілген құн төлеміне байланысты болады. Сонымен тауардың 2қасиеті болады: пайдалылық және құн.

Шаруашылықтың натуралды және тауарлық нысандары.

1. бұл сұрақты зерттеу кезінде төменгідей сызбаларды пайдаланыңыздар:

Натуралды шаруашылық сипаттамасы

Натуралы шаруашылықтың шағын типтері

Түрлі елдердегі шаруашылықтың натуралды типтерінің түрлері

Ақшаның пайда болуы, мәні және қызметі

Ақшаның пайда болуы мен мәні жайлы біркелкі шешімін тапқан жоқ. Экономикалық мектеп өкілдерінің бірі ерте дүниедегі герек ойшылы Аристотель ұсынған қағидаға сүйене отырып, ақшаны - белгілі шарт, адамдар арасындағы саналы келісім нәтижесі ретінде қарады. Басқа бағыттағы мектептің өкілдері ақшаны - мемлекет бекіткен тауарды айырбастауға қажетті құрал ретінде қарастырған. Үшінші өкілдері ақша өзінің табиғаты бойынша алтын мен күміске жататындығын айтқан.

Ақша - жалғыз жалпы балама болып табылатын ерекше тауар.

Алтын құнның барлығы таныған көрінісі болып орныққандықтан, ол өзіндік эталон - барлық тауарлар құнының өлшеушісі болып жүре бастады.

Тауардың айырбасталу кезеңінде құнның көрінісі төмендегідей түрге ие болады: алғашқысы жай немесе кездейсоқ, ол алғашқы қоғамдық қауымда бірінші ең ірі еңбек бөлінісінен соң, жалпы алғашқы қауым тайпасынан малшылар тайпасының бөлінуі арқылы пайда болды. Бір тайпалар малмен айналысса, ал екіншілері - жермен айналысты, сөйтіп өнімді айырбастау үшін экономикалық негіз пайда бола бастады. Мұндай айырбас алғашқыда кездейсоқ, бірегей сипатқа ие болды:

Т Т экв.

(1 қойға =1 қап астық) экв.

Бұл мысалымызда бірінші тауар (қой) өзінің құның басқа тауарда (1 қап астық) айырбасын көрсетсе, онда салыстырмалы құн түрінде болғаны, ал бір қап астық оның эквиваленті болып табылады, яғни эквивалентті түрде болғаны.

Тауар өндірісінің ары қарай дамуы тауар айырбасын реттілікпен жүргізуге алып келді. Айырбаста еккі тауар ғана емес, одан да көптеген тауар түрлері қатысады. Құнның - толық немес кеңейтілген екінші түрі қалыптасты.

Т _{(1 кое)} Т ₁ (1қап астыққа) экв.

Т ₂ (1 балтаға) экв.

Т ₃ (5 құмыраға) экв.

Т ₄ (2гр. Алтынға) экв.

Осы қатардағы тауарлар эквивалент болып табылады, қойға қайта деген қоғамдық еңбек шығындарын куәландырады.

Құнның кеңейтілген түрінің пайда болуымен қатар, сондай-ақ айырбаста қиындық туды.

Мысалы, қойдың иесіне астық қажет, бірақ астық иесіне қой керек емес, оған балта қажет, ал балта иесіне қой керек. Неғұрлым нарыққа тауар көп түскен сайын, қиындықтар да көбейе түседі. Бұл жағдай астық иесі қойды алуға келіседі, сөйтіп өзінің астыңына айырбастайды, себебі оны (қойды) балта месі алуға ынталы. Осы жерде қой делдалдық, жалпыға ортақ (жалпылама) роль атқара бастайды. Сөйтіп құнның үшінші түрі қалыптасып, ол жалпылама деп аталады.

Т ₁ (1қап астыққа) = 1 қойға (экв)

Т ₂ (1 балтаға)

Т ₃ (5 құмыраға)

Т ₄ (2гр. Алтынға)

Қазіргі жағжайжа ақшаның ұш қыызметі рындалады: а) құн өлшемі; ә) айналым құралы; б) төлем құралы.

Ақшаның бірінші қазметі - құн өлшемі. Ақшаның көмегімен басқа барлық тауардың құнын көрсетуге болады. Осы қызметті ойша нағыз ақшалар атқарады. Кез-келген тауардың ақшалай түрде көрсету үшін, нақты ақшаны талап ету керек емес. Тауар құнының ақшалай көрсетілуі баға деп аталады. Баға сұраным мен ұсынымның әсерінен құннан ауытқуы мүмкін. Сондықтан тауар өз құнына да және сұраным мен ұсынымнан да тәуелді.

Тауар құны мен алтын құнының тәуелділігі ерекше мүделікті байқатады. Сұраным мен ұсыным бір-біріне сай келгенде баға екі мөлшердің яғни тауар құнымен алтын құнының арқатынастарымен анықталады.

Егер тауар бағасы тауар құнына қарай өссе, алтын құнның тауар бағасына деген байланысы кері пропорционалды тәуелділікте болады. Алтын құны көп болса, тауар бағасы төмен болады және керісінше - алтынның құны төмен болса, тауар бағасы жоғары болады.

Сөйтіп тауар бағалары негізінен тауардың өз құнына тура пропорционалды және алтын (ақша) құнына кері пропорционалды өзгереді.

Екінші қызметі - айналым құралы. Осы қызметті ақша қолма-қол түрде атқарады, себебі олар нақты тауар айырбасында делдалдық жасайды. Тауарды ешкім сатқысы келмейді, егер оның айырбасталуына нақты ақша ұсынылмаса. Бұл қызметті айналымдағы алтынды алмастыра отырып, ақша белгілері атқарады. Егер айналым шағындары өсіп кетсе және есептеулер баяуласа және алтынның қоры шашырайтын болса, онда алтын айналымы тиімсіз болар еді. Алтын қоры мемлекет үшін әлемдік ақша резервтік (сақтық) қор ретінде қажет.

Үшінші қызметі - төлем құралы. Бұл қызметті тауарды - ақша несиеге (төлемді ұзарта отырып) сатқан кезде, ақшаны қарызға бергенде, салықты, жер рентасын, жалақыны, диведендті, пәтер төлемін және т. б. төлегенде атқарады.

Ақша айналымын тұрақтандырудың әдістері мен нышандары

Ақша айналымын тұрақтандыруға, ақшаны тұрақтандыруға мына тәсілдерді жатқызамыз: нолдендіру, девалвациялау, револвациялау және деноминациялау.

Нөлдендірудің экономикалық мәні мынада: мемлекет құнсызданған қағаз ақшаны жарамсыз деп жариялауы керек. Ескі ақша белгілері жаңасына белгілі бағаммен айырбасталады.

Бұрынғы КСРО-да нөлдендіру екі рет жүргізіледі: азамат соғысы кезінде 1920-1924 жылдары. Ұлы Отан соғысынан соң 1947-ші жылы. Ескі үлгідегі құнсызданған ақшалар 1947-ші жылы жаңа курс бойынша 10:1 болып айырбасталды. 1947 жылы жүргізілген ақша реформасының нәтижесінде қатты рубль қалпына келтіріп, ақша айналымы бекітілді. Қазақстан Республикасында нөлдендіру құнсызданған ресей рубілінің орнына ұлттық валюта - «теңгені» 1993-ші жылы 15-ші қарашада ендірумен байланыстырылды. Айырбастау курсы 1 теңгеге 500 рубль бойынша жүзеге асты.

Валютаны тұрақтандырудың ең көп тараған тәсілі деволвация болып табылды.

Деволвация - бұл ұлттық валюта курсының шетел валютасына қатынасы бойынша немесе халықаралық ақша бірлігі есебіне төмендеуі.

Револвация - бұл ұлттық валюта курсының шетел валютасы қатынасына қарай көтерілуі, егер инфляция басқа елдерге қарағанда қарқынмен дамитын болса. Және де төлем балансы белсенділік көрсете, ал несие алушы импорттаушы мүдделері қарыз алушы мен экспорттаушы мүдделерінен жоғары болып кетеді.

Деноминация - ақша белгісі ұлттық құнының бекемделуі және оларды жаңа ақша бірлігіне айырбастау, сондай арақатынаста баға, тариф, жалақы және т. б. бірмезгілде есептеуді жүргізу. Бұрынғы КСРО-да деноминация 1961-ші, ал Ресейде 1998-ші жылы жүргізілді.

ЖОСПАР: