Криминологиядағы себептілік ұғымы

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Криминологиядағы себептілік ұғымы

Орыс тілінде «келтіру (причинять) » сөзі бірдемені «өндіру» мағынасында колданылды. «Себептілік» - бұл заттар мен кұбы-лыстар байланыстарының бір түрі, бұл - ендіруші, немесе басқа-ша айтқавда «генетикалық» байланыс, яғни қандай да бір құбылы-стың, процестің туындау фактісін анықтаушы байланыс. Себеп-тілік туралы айтқанда «себеп және салдар», «себептік-салдарлық байланыстар», «себептік тізбектер», «себептік кешендер» және басқа да санаттар пайдаланылады.

Себептік байланыстардың айрықша ерекшелігімынада: біріншіден, себеп әрекетке апарады, одан салдар туындайды. Себептен әрекет туындауы үшін қандай да бір жағдайлар болуы тиіс, бірақ бұл жағдайлар өздігінен салдар әкелмейді.

Қылмысты көзімен көргендердің енжарлығы - қылмыс нәти-жесінің ойдағыдай болуының жағдайы, бірақ қылмыстың себебі емес.

, ал, бәріненбурын, сылтауратужәне шешім қабылдау кезеңдері. Нақты тәсілді таңдау (қорқытып талап ету немесе алаяқтық), қылмыстық кастандық жасаудың нақты объектісін таңдау және іс-әрекеттің езге де бірқатар сипатгама-лары едәуір шамада жағдайлармен анықталады (әр түрлі объек-тілердің күзетілу жағдайы, криминадцық дағдының бар-жоғы және т. б. ) .

Екіншіден, себептер мен салдарда уақыт бойынша кезектілік бар. Себеп уакыт бойынша әрқашанда салдардан бұрын келеді, бірақ ол уақыт аралығы кейде мүлде аз болуы мүмкін. Сондықтан да қылмыскерліктің әлеуметтік салдарларын оның себебі және оның әзгеруінің себебі деп кабылдамау керек.

Үшіншіден, салдар сол себептің себебі бола алмайды. Мыса-лы, қылмыскерліктің жаңа күйі қоғамның жаңа күйін тудырады, ал қоғамның мұндай жаңа күйі әз кезегінде, бұрынғы кылмыс-керлікті емес, жаңа сипаттамасы бар басқа қылмыскерлікті туды-рады. Төртіншіден, себеп пен салдардың бір мағыналы қатынасы бар: бірдей себептің бірдей жағдайдағы әрекеті бірдей салдар әкеледі.

Бесіншіден, себепті салдармен біріктіруге болмайды. Салдар себепті қайталамайды. Ол - объектінің қайта құрылуының, езгеруінің нәтижесі. Егер, мысалы, мекемеде іс-қағаздарын жүргі-зу нашар болса, кадрлар бетімен кетсе және олардың біліктілігі төмен болса, онда бұл мекемеде парақорлық жаппай сипат алғанға дейінгі жағдай осындай болған деп санау керек. Жағдайдың на-шарлауына паракорлар өз үлесін қосқан, олар жоғары білікті және тәртіпті қызметкерлерді жұмысқа алмаған немесе жұмыста ұстап қалмаған.

Криминологтердің жумыстарына жасалган талдама оларда себептілікті түсінудің төрт тәсілі бар екендігін көрсетеді. Оның әрқайсысы езіндік рол атқарады және олар криминологияның дамуының белгілі бір кезендеріне тән. Әр түрлі авторлардың әр түрлі кезеңдердегі жұмыстарын оқи отырып осыны ескеру керек.

Бірінші тәсіл «кондиционалистік», немесе «жагдай» деп аталады. Латынның сопсосөзі - жағдай, талап дегенді білдіреді. Сол сал-дар үшін қажетті және жеткілікті жағдайды немесе салдар орын алған мән-жайлардың жиынтығын себеп деп ұғыну керек. Әңгіме бұл жерде себептер мен жағдайлар жайында емес, мән-жайлар мен факторлар жайында.

Көптеген криминологтердің еңбектерінде қылмыскерлікке ыкпал ететін көптеген факторлар көрсетілген. Г. М. Миньковский олардың санын бірнеше жүзеге апарады. Және де, талданып отыр-ған жиынтыққа карай «толықтай себеп» және «ерекше себеп» бо-лыпбөлінеді.

Бұл, іс жүзінде, факторлық немесе көпфакторлық деп атала-тын тәсіл, бұл ретте сипаты жағынан әр түрлі әлеуметтік құбы-лыстар жайында сөз болады.

Көпфакторлы тәсілде ежелгі тарих бар. Ол әр түрлі фактор-лардың кылмыскерлікпен әзара байланыс тетігін талдауды керек етпейді, яғни ол үшін факторлар мен құбылыстардың өзара себептік, функционалдық немесе өзгедей байланыста болғанды-ғының маңыздылығы жоқ.

Осындай тетікті ескерудің қажеттігін ұғынғанның нәтижесінде «дәстүрлі тәсіл» деген пайда болды: қылмыстың, қылмыскерлік-тің себебі сырткы күш көрсетілетін ықпал болып табылады. Кри-минологияда мұндай ықпал тек қара күш жүмсау емес, әр вариант-тағы психикалык қысым деп те ұғынылады. Нақты қылмыстың немесе қылмыстың жекелеген түрлерінің себептерін талдағанда, көбіне, дәстүрлі тәсілге кезігеміз.

Ол ғылыми түсініктемеге ғана емес, «күнделікті жай» катынас-тарға да тән. Мысалы, ата-аналар балалары жайында мынадай сөздерді жиі айтады: «балам жақсы, оны қылмысқа итермелеген жолдастары» немесе «төбелесті бастаған жәбірленушінің әзі».

Бұл тәсіл қылмыскерлікті әлеуметтік кұбылыс ретінде талдаған-да қолданылады. Мысалы, жәбірленушінің виктимдігі (құбан-' дығы) қылмыскерліктің себептерінің бірі ретінде қаралады. Бұрын аталып еткендей, виктимология - жәбірленуші туралы ілім. «Неміс ғалымдарының жұргізген зерттеулері бойынша кісі өлтіру оқиғалары бойынша қылмыскер мен жәбірленушінің ара-сында субъектілік-объектілік қатынастар 80%-ында, ал денсау-лыққа зиян келтіру мен зорлау қылмыстары бойынша 70%-ында тән болған. Ал қарақшылық жасау әрекеттері бойынша мұнша-лықты жоғары көрсеткіш тән емес, әдетте олардың жәбірленушісі бейтаныс адамдар болады» ²⁵ .

Дәстүрлік тәсілді криминологияда колдану таза түрінде бай-қалған жоқ, себебі ол сырткы ықпал қайдан болады деген сұраққа жауап берген жоқ. Бұл тәсілдің құндылығын эксперимент жүргіз-генде байкауға болады дейді философтар.

Үшінші тәсіл - дәстурлік-диалектикалық. Бұған сәйкес осы сал-дарды туындататындардың барлығы себеп болып саналады. Мұндай тәсіл көптеген авторлардың жұмысында кездеседі.

Дәстүрлік-диалектикалық тәсілмен қылмыскерліктің «тіке-лей» немесе «жақын» себептері ұғымы байланысты.

Бірқатар авторлар оны субъективтік кезбен - қоғамдықпси-хологиямен, адамның жеке басының сипаттамасымен байланыс-тырды. Осыған байланыстыпроф. И. С. Ной кылмыс жасаушы адам-ның генетикалық ерекшеліктерін ескеру керек деп жазды.

Факторлардың себептік ықпалының реттілігі сез болады, олар адамға қатысты сыртқы және ішкі болып бөлінеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.