Төле Әлібекұлы



Төле Әлібекұлы (1663 - 1756) қазіргі Жамбыл облысы Шу ауданының Жайсаң жайлауында дүниеге келген. Қазақ шежіресінде: Дулаттан Жаныс, одан Жарылқамыс, Жанту би, одан Жайылмыс би, одан Құдайберді би. Сол тоғыз ұлдың бірі Әлібектен Төле би туады. Төле жастайынан ескіше оқып, сауатын ашады. Арапша, парсыша тарихи кітаптарды, аңыз, хисса – хикаяларды көп оқиды. Бір жағынан қазақтың аңыз әңгіме, өлең, жырларын, шежіре тарихтарын ел арасынантыңдап, өзінен бұрын өткен шешен – билер мен хандар, әсіресе, өзінің бабалары Жанту, Жарылқамыс билердің кесімді, тапқыр, өнегелі нақыл, шешен сөздерін ойында сақтап өседі. Төленің әкесі Әлібек те ділмар, би болған кісі. Төле бала әкесіне еріп жүріп ел көреді., жұрт таниды. Онбес жасынан билікке араласып, өзінің ақыл, парасаттылығы, әділ шешім, шешендік өнерімен көзге түседі.
Ол жас кезінде талай жасы үлкен атақты абыз билердің алдынан өтіп, батасын алады.
Төле бала Әнет бабаға барыпты. Жасы жүзге келген Әнет баба ынтымак, елбірлігі жөнінде әңгіме айтып отырады. Төле «Қалай еткенде де бірлік болады, оның күші қандай болмақ» дегенді сұрайды. Сонда Әнет баба, әуелі жауап айтпас бұрын бір бума солқылдақ шыбық алдырады:
Балам мынаны сындырып көрші?
Төле буылған шыбықты олай – бұлай иіп сындыра алмайды.
Енді сол шыбықты біртіндеп сындыршы? – Төле ортасынан буылған шыбықты шешіп, біртіндеп, пырт – пырт оп – оңай сындырып береді. Әнет баба:
Бұдан не түсіндің, балам? – дейді
Сонда Төле бала:
Түсіндім, баба, бұл мысалыңыздың мәнісі: ынтымағы, бірлігі мықты елді жау да, дау да ала алмайды, «Саяқ жүрген таяқ жейді» демекші, «бірлігі, ынтымағы жоқты жау да, дау да оп – оңай алады» дегеніңіз ғой.

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:   
Төле Әлібекұлы (1663 - 1756) қазіргі Жамбыл облысы Шу ауданының Жайсаң
жайлауында дүниеге келген. Қазақ шежіресінде: Дулаттан Жаныс, одан
Жарылқамыс, Жанту би, одан Жайылмыс би, одан Құдайберді би. Сол тоғыз ұлдың
бірі Әлібектен Төле би туады. Төле жастайынан ескіше оқып, сауатын ашады.
Арапша, парсыша тарихи кітаптарды, аңыз, хисса – хикаяларды көп оқиды. Бір
жағынан қазақтың аңыз әңгіме, өлең, жырларын, шежіре тарихтарын ел
арасынантыңдап, өзінен бұрын өткен шешен – билер мен хандар, әсіресе,
өзінің бабалары Жанту, Жарылқамыс билердің кесімді, тапқыр, өнегелі нақыл,
шешен сөздерін ойында сақтап өседі. Төленің әкесі Әлібек те ділмар, би
болған кісі. Төле бала әкесіне еріп жүріп ел көреді., жұрт таниды. Онбес
жасынан билікке араласып, өзінің ақыл, парасаттылығы, әділ шешім, шешендік
өнерімен көзге түседі.
Ол жас кезінде талай жасы үлкен атақты абыз билердің алдынан өтіп, батасын
алады.
Төле бала Әнет бабаға барыпты. Жасы жүзге келген Әнет баба ынтымак,
елбірлігі жөнінде әңгіме айтып отырады. Төле Қалай еткенде де бірлік
болады, оның күші қандай болмақ дегенді сұрайды. Сонда Әнет баба, әуелі
жауап айтпас бұрын бір бума солқылдақ шыбық алдырады:
Балам мынаны сындырып көрші?
Төле буылған шыбықты олай – бұлай иіп сындыра алмайды.
Енді сол шыбықты біртіндеп сындыршы? – Төле ортасынан буылған шыбықты
шешіп, біртіндеп, пырт – пырт оп – оңай сындырып береді. Әнет баба:
Бұдан не түсіндің, балам? – дейді
Сонда Төле бала:
Түсіндім, баба, бұл мысалыңыздың мәнісі: ынтымағы, бірлігі мықты елді жау
да, дау да ала алмайды, Саяқ жүрген таяқ жейді демекші, бірлігі,
ынтымағы жоқты жау да, дау да оп – оңай алады дегеніңіз ғой.
Бәрекелді балам, дұрыс таптың. Ел билеу үшін алдымен елді ауыз бірлікке,
ынтымаққа шақыра біл. бақ қайда барасың – ынтымаққа барамын дегеннің
мәнісі осы, - депті.
Елді Қазықұрт тауының бөктеріне көшіп қонып жатқан көктеу кезі екен. Бір
күні Төленің әкесі Әлібек биге екі дауге жүгіне келіпті. Біреуі:
Қырдан қуып індеткен түлкіме мынау таласып, бермейді – дейді. Екіншісі:
Сыртынан жүні жетілсін деп бағып жүрген түлкім еді, оның үстіне жер де, ін
де менікі, демек түлкі менікі. Екеуі осылайша біраз дауласады. Әлібек би
даугерлердің сөздерін тыңдап алған соң, баласына сілтеп, мұның билігін
Төле берсін дейді. Даугерлер Төлеге келсе, ол бір шыбықты ат қылып, Бір
шыбықты қамшы қылып, далада айт, шулеп ойнап жүр екен. Алдына келіп
дауларын баяндаған соң, бала:
Түлкі арлан болса сенікі, - дейді, жер менікі деген жігітке. Баланың бұл
билігіне түсінбей әлгілер әкесіне қайтып келеді.
Балаңыздың сөзіне түсінбедік...
Төлежан төрелігін дұрыс берген екен, - дейді Әлібек би.
Түлкінің ұланы түз сақтайды, ұрғашысы ін сақтайды. Түлкі еркек болса,
сенікі, сенің қырдан қуып келіп, індеткенің рас, түлкі саған тиеді, ал
ұрғашысы болса, жер иесі саған тиеді.
Тағы бір аңызда Төле би қанжыға ұрлаған ұрыға атшапан айып кеседі. Мәнісін
сұрағанда қанжыға тон сақтайды, тон жан сақтайды, - деп жауап береді.
Сондай – ақ тұсау ұрлағанға да айып салады. Оның мәнісін тұсау ат
сақтайды, ат ерсақтайды, ер ел сақтайды деп түсіндірген.

Қаз Дауысты Қазыбек Би Қазақ шежіресінің деректері бойынша Келдібекұлы
Қазыбек (1667-1764) аралығының Қаракесек руынан. Сол Қаракесектің бір
атасынан Бұлбұл, одан Шаншар туады. Бұлар да тоқығаны көп, ақылгөй абыз,
шешен би боп өткен.
Балам – ау, басқа сұлу қыздар тұрғанда, өңі –түсі келіспеген мына
қызды қайтесің, ал біздер уәделесіп қойған құралдар жағын қайтеміз? – деген
де Келдібек:
Шаншардың екінші әйелі Айбикеден Келдібек, Тыныбек, Жәнібек, есіркеп
тарайды. Кеклдібек кезінде аузына ел қаратқан белгілі шешен би болыпты. Ол
отыз жасқа келгенше үйленбей жүріп алса керек. Соның себебін ел былай аңыз
етеді: Бұлбұл бабасы түсінде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
ТӨЛЕ БИ ӘЛІБЕКҰЛЫ (1657-1756 жж.)
Төле би Әлібекұлы өмірібаяны
Төле би өмірі
Қазақ билері туралы
Төле бидің соттық шешімдері және қазақтың әдет - ғұрыптық құқығы
Қазақстан тарихындағы қазақ билері мен батырларының ролі
Ұлтымыздың данагөй абызы Әз Төле бидің туғанына биыл 350 жыл толады
Қазақ даласының ұлы билері
ҚАЗАҚ БИЛЕРІ. Тауке ханның басқару кезінде
Қазақтың алқа билері
Пәндер