«ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ТАРИХИ АНТРОПОЛОГИЯСЫ»

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ АҚПАРАТ МИНИСТРЛІГІ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ОРТАЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК МУЗЕЙІ

УДК 379. 4. 5А1

№ госр. 0105 РК 00 219 БЕКІТЕМІН:

ҚР ОММ директорының

ғылыми жұмыстар

жөніңндегі орынбасары

Мухтарова Г. Р. «___»2007 ж.

Мемлекеттік «Мәдени мұра» бағдарламасы

Тақырыбы: «ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ТАРИХИ АНТРОПОЛОГИЯСЫ»

(ғылыми қолданбалы зерттеу)

Жоба бойынша 2005-2007 жылдың 24 айында істелінген

жұмыстардың толық есебі.

Жобаның ғылыми жетекшісі: Қазақстан Республикасының

Ұлттық ғылым академиясының

академигі Оразақ Смағұлов

Алматы - 2007 ж.

ОРЫНДАУШЫЛАРДЫҢ ТІЗІМІ

Жобаның жетекшісі, О. Смағұлов

антропология лабораториясының (кіріспе, жұмыстың негізгі,

меңгерушісі, ҚР ҰҒА академигі, бөлімі, қорытынды)

тарих ғылымының докторы

Орындаушылар:

Жетекші ғылыми қызметкері К. Сихымбаева

тарих ғылымының кандидаты (жұмыстың негізгі бөлімі)

Аға ғылыми қызметкері А. Смағұлова

ғылыми атағы жоқ (жұмыстың негізгі бөлімі)

Ғылыми қызметкері Б. Бекманов

биология ғылымының кандидаты (жұмыстың негізгі бөлімі)

Ғылыми қызметкері З. Тукенова

биология ғылымының кандидаты (жұмыстың негізгі бөлімі)

РЕФЕРАТ

«Қазақ халқының тарихи антропологиясы»

жоба бойынша 2005-2007 жылдың 24 айында істелінген

жұмыстардың толық есебі

ІЛІКТІ СӨЗДЕР: АНТРОПОЛОГИЯ, АНТРОПОМЕТРИЯ, АНТРОПОСКОПИЯ, ОДОНТОЛОГИЯ, СОМАТОЛОГИЯ, СЕРОЛОГИЯ, КРАНИОЛОГИЯ, МОРФОЛОГИЯ, АНТРОПОЛОГИЯЛЫҚ ТИП, ДЕНДРОГРАММА, КЛАСТЕРИЗАЦИЯ, ПОЛИГОНДАР.

Зерттеу нысаны: Кешенді антропологиялық материалдарды зерттеу арқылы қазақтардың этникалық дамуын және морфологиялық статусын анықтап, олардың өзіндік антропологиялық ерекшеліктерін дәлелдеу.

Жобаның мақсаты: Қазақтардың тарихи антропологиясын алғаш рет кешенді бағдарлама бойынша зерттеу арқылы олардың морфологиялық ерекшеліктеріне орай 40 ғасырлық этнотарихи мен расогенездік динамикасының өзегі тек Қазақ даласында ғана болғандығын дәлелдеу болып табылады.

Зерттеу әдістемелері: Тарихи, антропологиялық, популяция-генетикалық, анатомиялық, көпөлшемдік статистикалық, картографиялық, т. б. зерттеу әдістері қолданылады.

Жобаның қорытындылары мен жаңалығы: Кешенді антропологиялық материалдарды зерттеу арқылы қазақ халқының этникалық тарихының тұтастығын, оның өзіндік геноқоры барлығын, антропологиялық құрылымы осы Қазақстан жерінде төрт мың жыл бойы ұрпақтық жалғастығы үзілмей келе жатқанын дәлелдейді. Сонымен қатар қазақтардың антропологиялық қалыптасқан бір текті монолиттік қауымнан тұратындығы, олардың ішкі құрылымы жағынан ешбір географиялық аймақтарға, немесе субэтникалық (жүздерге) топтарға бөлшектенбейтіндігі кешенді түрде дәлелін тауып отыр. Бұл еңбек алғаш рет ана тілінде зерттеліп арнайы баспадан шығуы әлемдік ғылымда маңызы зор және теңеуі жоқ монографиялық ізденіс болып саналады.

Зерттеудің ғылыми және қолданбалы мәні: Бұл еңбектің ең негізгі мәні ол - кешенді және ауқымды антропологиялық материалдардың (соматология, одонтология, дерматоглифика, серология, краниология, т. б. ) негізгі нәтижелеріне сүйеніп қазақ халқының тұтастығын, субэтникалық және аймақтық топтарының арасында айырмашылықтың жоқ екендігін, яғни бүгінгі қазақтар гомогенді қалыптасқан этноантропологиялық қауымдығы бар халық ретінде алғаш рет ғылыми дәлелін тауып отыр. Сонымен қатар аталмыш еңбек жалпы білім беру саласында, жоғарғы оқу орындарының тарих, археология, этнология, этнолингвистика, этнопсихология, биология, мәдениеттану салаларында кең пайдалануға және маманданушы студенттерге қажетті оқу құралы мен қолданбалы еңбек бола алады.

РЕФЕРАТ

Отчет по теме: «Историческая антропология казахского народа»

за 2005-2007 г.

КЛЮЧЕВЫЕ СЛОВА: АНТРОПОЛОГИЯ, АНТРОПОМЕТРИЯ, АНТРОПОСКОПИЯ, ОДОНТОЛОГИЯ, СЕРОЛОГИЯ, СОМАТОЛОГИЯ, КРАНИОЛОГИЯ, МОРФОЛОГИЯ АНТРОПОЛОГИЧЕСКИЙ ТИП, ДЕНДРОГРАММА, КЛАСТЕРИЗАЦИЯ, ПОЛИГОНЫ.

Цель проекта: На основе комплексных антропологических исследований древнего и современного Казахстана впервые демонстрируется непрерывное антропологическое развитие и генетическая преемственность между современными казахами и древними местными насельниками Казахстана на протяжении 40 веков.

Методы исследования: исторические, антропологические, популяционно-генетические, анатомические, статистические (многомерный анализ) и иллюстративные методы.

Результаты и новизна проекта. Комплексное историко- антропологическое изучение физических особенностей древних и современных насельников Казахстана позволяет установить прочную генетическую связь между ними на протяжении 4 тысячелетий. Кроме того, полученные результаты указывают, что среди субэтнических групп (жузов) больше преобладает сходства, чем различий. В целом по данным антропологической исследований суммарная казахская популяция достаточно гомогенная. Следовательно, отсутствуют всякие основания делить современных казахов на жузы и родовые группы.

Научная и практическая значимость работы. Систематизированные собственные результаты изучения всего комплексного антропологического материала по всем изученным разделам (палеоантропологии древних серий, краниологии, соматологии, дерматоглифике, одонтологии, серологии, генетическому полиморфизму современных казахов) и сопоставительный анализ их с аналогичными данными других авторов по народам Евразии станут ценнейшим источником фундаментальных исторических знаний по этногенезу и этнической истории казахского народа. Кроме того, они послужат не только важнейшей базой для написания фундаментальных научных трудов, но и спецкурсов для ВУЗов, разделов для школьных учебников по соответствующей тематике и др.

МАЗМҰНЫ

Бет: Бет

: ОРЫНДАУШЫЛАРДЫҢ ТІЗІМІ

Бет: 2

: РЕФЕРАТ

Бет: 3-4

: МАЗМҰНЫ

Бет: 5

: КІРІСПЕ

Бет: 6

: ЖҰМЫСТЫҢ НЕГІЗГІ БӨЛІМІ

Бет: 6 -21

ТАРИХИ АНТРОПОЛОГИЯНЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ

ОНЫҢ МЕТОДОЛОГИЯСЫ МЕН ӘДІСТЕМЕЛЕРІ

Бет: 6-10

Бет:

: ТІС МОРФОЛОГИЯСЫН ЗЕРТТЕУ

Бет: 11

: ҚОЛТАҢБАСЫН ЗЕРТТЕУ

Бет: 11

Бет:

: ҚАН ЖҮЙЕЛЕРІ МЕН БИОХИМИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕР

Бет: 11-12

Бет:

: ҚОЛА ДӘУІРІНДЕГІ ҚАЗАҚСТАН ТҰРҒЫНДАРЫНЫҢ АНТРОПОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ

Бет: 13

: АЛҒАШҚЫ ТЕМІР ДӘУІРІНДЕГІ ҚАЗАҚСТАН ТҰРҒЫНДАРЫНЫҢ АНТРОПОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ

Бет: 13

: ТҮРІК ДӘУІРІНДЕГІ ҚАЗАҚСТАН ТҰРҒЫНДАРЫНЫҢ АНТРОПОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ

Бет: 14

: МОҢҒОЛ ДӘУІРІНДЕГІ ҚАЗАҚСТАН ТҰРҒЫНДАРЫНЫҢ АНТРОПОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ

Бет: 15

: ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ЭТНОАНТРОПОЛОГИЯЛЫҚ ШЫҒУ ТЕГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ШАРТТЫ ПАНОРАМДЫҚ ТАРИХИ ЖҮЙЕЛЕНУІ

Бет: 16-17

: ҚОРЫТЫНДЫ

Бет: 22

: ҚОСЫМША

Бет: 23-31

: А Қолданылған әдебиеттердің тізімі

Бет: 23-28

: Ә Жарияланған мақалалардың тізімі

Бет: 28-29

: Б Халықаралық конференциялардағы жасалған докладтар метеле-радио және газеттер бойынша берілген ақпараттар

Бет: 30-31

: В Халықаралық ғылыми байланыстар

Бет: 31

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасының президенті Н. Ә. Назарбаевтың қолдауымен ұсынылып отырған «Мәдени мұра» бағдарламасының арқасында қазақтың төл тарихы мен этномәдениеті жан-жақты зерттеліп, оның негізгі нәтижелері ғылымның әлемдік деңгейінде жарық көріп отыр. Сондықтан, қазақ халқының этногенезі мен этникалық тарихының әліде шешілмей жатқан мәселелерін шешуде қазақ халқының арасында жүргізілген кешенді антропологиялық зерттеу жұмыстарының ғылыми маңызы зор. Антропологияның бүкіл салаларының анықтамалары халықаралық методикалық шарт бойынша жүргізілді. Өйткені, бұл анықтамалар бүкіл жер шарында тұрып жатқан раса өкілдерінің морфологиялық ауытқулық масштабына қарай алынған ортақ сипаттамалар болып табылады. Сондықтан, қазақтар арасында зерттелген кешенді антропологиялық материалдар әлемдік ғылыми талаптарға сай болуы өте қатал ескерілді.

Солардың бірі бүгінгі тұрғындар арасында антропологиялық зерттеулерді жүргізгенде олардың тұрып жатқан өңірлеріне орай жалпы саны ескерілуі қажет. Сондықтан өткен ғасырдың 70-80 - ші жылдары Қазақстан бойынша жүргізілген кешенді антропологиялық зертеулердің арқасында кола дәуірінен бастап қазіргі заманға дейінгі Қазақстан жерінде тұрып жатқан тұрғындардың антропологиясы толығымен зерттелді. Атап айтқанда жоба бойынша соматологиялық материалдың екі жыныс бойынша жалпы топтар саны 77 болды. Оның 45 тобын ерлер (жалпы саны 4698 адам), 32 тобын әйелдер (жалпы саны 1469 адам) құрайды. Бұлардың жалпы саны 6167 адам болды. Ал одонтология бағдарламасы бойынша зерттелген ерлер мен әйелдер сериялардың әрқайсысы 17 топтан, яғни барлығы 34 топқа жүйеленді. Жалпы саны екі жыныс бойынша 4340 адам болды. Серологиялық қанның үш жүйесі бойынша (АВ0, MNSs, Rh±) зерттелген екі жыныс өкілдерінің саны 26438 адамды құрайды. Бұлар жергілікті 32 популяцияға бөлінді. Дерматоглифика бағдарламасы бойынша 35 ерлер мен 35 әйелдер топтары зерттелді. Олардың жалпы саны 6433 адамға жетті. Қорыта айтқанда қазақтар арасында кешенді антропологиялық зерттелген жалпы адамдар саны 43378 жетті. Сонымен қатар қола дәуірінен бастап қазіргі заманға дейінгі Қазақстан тұрғындарының краниологиялық материалдары да зерттелді. Мұндай ғылыми зерттеу жұмысы Республикамызда тұңғыш рет жүргізіліп отыр.

ЖҰМЫСТЫҢ НЕГІЗГІ БӨЛІМІ

ТАРИХИ АНТРОПОЛОГИЯНЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫҢ МЕТОДОЛОГИЯСЫ МЕН ӘДІСТЕМЕЛЕРІ

Антропология ғылымы туралы жалпы түсінік

Бұл ғылым өзінің зерттеу объектісі мен әдістемелері бойынша биология ғылымының бір саласы болып саналады. Сонымен қатар адамның қоғамда атқаратын рөлінің ерекшелігіне орай оны антропологиялық зерттеу барысында әрдайым тарихи мәселелермен тығыз ұштастырып отырады. Жалпы антропология ғылымдар саласында қандай орын алатындығына Ф. Энгельс өте орынды анықтама берген: « . . . антропологии, опосредствующей переход от морфологии и физиологии человека и его рас к истории». Сөйтіп бұл ғылым саласы көне грек заманынан белгілі болғанымен, содан кейін ортағасыр кезінде жалғасын тапсада, тек ХIХ ғасырдың екінші жартысында ғана адам биологиясы мен қоғамдар ғылымдарының аралығынан орын алды. Осындай ғылыми аралықтың әсерінен Еуропа мен Америкада антропология ғылымы әртүрлі терминдермен аталатын болды. Мәселен, Батыс Еуропа елдерінде «антропология» деп үш ғылым салаларының қосындысын айтады, яғни антропология, археология және этнографияны қосып оны «Әлеуметтік антропология» дейді. Ал Америкада археология мен этнографияны өзара біріктіріп «Мәдени антропология» деп атайды. Онда физикалық антропологияның бірнеше атаулары бар. Олар «остеология» (бас пен қаңқа сүйекті зерттеуші), «биоархеология», «палеогенетика», «палеоантропология», «молекулярная археология», т. б. Бір ескерте кететін жай физикалық антропология пәні бойынша мамандарды дайындау жолдары бірнеше ғасырлар бойы медицина мен биология университетінде арнайы антропология кафедрасы арқылы жүзеге асырылып келеді.

Бұл «антропология» терминіне орыс әдебиеттері де әртүрлі түсініктеме бергені мәлім. Кеңес үкіметі кезінде, «Педагогикалық антропология», «Спортивная антропология» деген т. б. атаулар болған. Мұндағы терминдердің негізгі ұғымдары бойынша адамның морфологиялық, физиологиялық және психологиялық даму жолдарын анықтау әдістемелері оның биологиялық ерекшеліктеріне негізделіп жүргізілуі қажет деген түсінікпен байланысты.

Дегенменде Кеңес Одағы кезінде «антропология» деген ұғым адамның физикалық құрылымының заңдылығын, тарихи дәуірлерге, тұрған географиялық ортасына байланысты оның өзгеру процестерін, шығу тегін және әлемде таралу жолдарын зерттейтін биология ғылымының арнайы бір саласы болып танылды. Ал, археология мен этнография болса тарих ғылымының арнайы салалары болып антропологиядан мүлдем бөлек пәндер қатарында ажыратылды. Мәселен, археология ғылым саласы адам баласының өткен көне тарихын арнайы үйілген қорған, оба, қоныс орындарын қазу арқылы табылған зат пен бұйымдарды зерттеу арқылы ізденістер жүргізеді. Сөйтіп көне заманның материалдық мәдени тарихын баян ететін ғылыми сала болды. Этнография ғылымы болса тарих ғылымдарының бір саласы ретінде халықтардың материалдық пен рухани ерекшеліктерін, әдет-ғұрыптарын, олардың шығу тегін (этногенезін) тарихи және мәдени байланыстарын, көшіп-қонуларын жан-жақты зерттеумен айналысады. Мұның айғағын кеңес үкіметі кезінде кезекті сандар бойынша жылына бірнеше рет басылымнан шығып тұрған «Советская археология» мен «Советская этнография» журналдарынан көруге болады. Бірақ негізгі антропологиялық зерттеулер көбінесе академияның этнографиялық ғылыми мекемелерімен тығыз байланыста болды. Соның нәтижесі болуы керек этнография ғылымының антропологияға тигізген орасан ықпалының бірі ол халықтың тек физикалық құрылымын ғана анықтап қоймай сонымен қатар оның этникалық ерекшеліктеріне үлкен мән беріліп екі ғылымның нәтижелерін өзара тоғыстыруға мүмкіншілік туғызды. Сөйтіп антропология тарихи мәселелерге бетбұрыс жасай бастады. Бұл салада негізінде адам баласы бір жағынан биологиялық заңдылыққа орай зерттелсе, екінші жағынан тарихи дәуірлерге байланысты оның қоғамдағы ерекшеліктерінеде назар аударылып зерттелді. Сөйтіп антропология саласында негізгі зерттеу жұмыстары адамның биологиялық даму заңдылықтары және оның әлеуметтік пен мәдени даму сатыларымен қалай ұштасатынына да назар аударылады. Қорытып айтқанда биология ғылымының саласында антропология пәні ерекше орын алатыны аян. Адамды ерекше биологиялық объекті ретінде зерттеу барысында ол адамға деген әлеуметтік факторды да ескерусіз қалдырмайды.

1. Морфология саласында негізгі зерттелетін анықтамалардың қатарына жыныс ерекшелігі, туғаннан бастап қартайғанға шейін жас ерекшеліктері, адам денесінің әрбір физикалық құрылымының ауытқулық көрінісі, дене салмағы және оның көлемі, дене пропорциясы, нормадағы дене құрылысын анықтау, т. б. Бұл саланың көбінесе тығыз байланыста болатын пәндердің бірі нормадағы (қалыпты жағдайдағы) анатомия, эмбриология, гистология. Бұл арада морфология мен қалыпты жағдайдағы анатомияның өзара айырмашылығын дұрыс ажырата білу қажет. Нормадағы адам анатомиясын зерттегенде оның морфологиядан ерекшелігі жинақталған тип анықтамасы арқылы «орташа» адамды сипаттау. Ал морфологиялық зерттеу негізінде дененің ауытқулық түрлеріне назар аударып және оның мәнін, заңдылығын, себептерін анықтауға тырысады.

2. Антропогенез саласында адамның тегіне жақын жануарларды (маймылдарды) және төрттік геологиялық кезеңдегі адамдарды зерттейді. Жалпы адам баласының жануарлар жүйесінде алатын орнын анықтайды. Зоологиялық тұрғылықтан адамды жоғарғы деңгейдегі приматтарға байланысты қарым-қатынастарын зерттейді. Сонымен қатар адам эволюциясына орай бүгінгі адамның қалыптасу түрін және оның себептерін, жолдарын анықтайды. Сөйтіп бұл салада бүгінгі дәуірдің маймылдары мен қазбалардан табылған көне заман маймылдардың өзара салыстырмалы ерекшеліктерімен айналысады. Сол сияқты адам эволюциясынада назар аударады. Көне заман адамдарының бас сүйектері мен қаңқа сүйектердің дәуірлік динамикасын зерттейді. Бұл салада қосымша ізденістер ретінде көптеген ғылымдардың нәтижелерін жан-жақты пайдалануға ұмтылады. Солардың ішінде геологиялық дәуірлерге, археологияның палеолит мерзіміне орай адамның физикалық даму жолдарына, әлемде расалық типтердің таралуы мен олардың қалыптасу себептеріне, әлеуметтік-тарихи ерекшеліктеріне, т. б. жүйелеріне назар аударады.

3. Расатану (расоведение) саласында бүгінгі дәуірде әртүрлі географиялық аймақтарда өмір сүріп жатқан адамдардың биологиялық ерекшеліктерін, олардың биологиялық бір түрге (Homo sapiens) жататындықтарының себептерін, анықтамаларын зерттейді. Сонымен қатар әлемдегі халықтардың антропологиялық құрамын, этникалық топтарға байланысты ерекшеліктерін, олардың расогенездік шығу тегін анықтайды. Осыған орай бұл саланың көптеген фактілерін арнайы тарихи дерек ретінде пайдалану жолдарын орыс әдебиетінде «тарихи антропология» деп атауды ұсынған болатын. Бұл ұғымда алғаш 1979 жылы ғылыми айналмаға кіргізген академик В. П. Алексеев. Оның берген бұл терминге анықтамасында былай делінген: « . . . Историческая антропология - прикладная наука, служанка истории, но служит она истории, особенно применительно к древним эпохам, верой и правдой, дает такую информацию, которая не перекрывается никакими другими видами исторических источников». Жалпы алғанда тарихи антропологияның негізгі мәні мен оның ғылыми орыны аталмыш автордың пікірінше: « . . . Историческая антропология есть отдел антропологии, исползующий антропологические данные в исторических целях на протяжении всей истории человечества, начиная с древнейших этапов, т. е. С момента появления семейства гоминид», - деп жазады. Негізінде тарихи антропологияда қоғамтану мәселелеріне байланысты жағына көбірек қарастырылғандықтан расатанудың барлық мәселерін қамти алмайды. Сондықтан расатану саласының ғылыми зерттеу көлемі «тарихи антропологияға» қарағанда көбінесе ауқымды және кең мағыналы ұғымды білдіреді. Аталмыш расатану саласын зерттеу барысында қосымша сүйемел ретінде тарихи, мәдени, рухани, діни әлеуметтік қауымдастардың ерекшеліктеріне де үлкен мән беріледі. Сөйтіп антропология биология ғылымының саласындағы алатын орны өте ерекше және ол қоғамдар ғылымының заңдылығыменде ұштасып отырады. Расатанудың осындай ерекшеліктері арқасында биология мен қоғамтану ғылымдарының арасындағы алшақтықтар біраз әлсірей түседі, яғни олардың жақындықтары өзара күшейді.

4. Физиология саласында адам организмінің иммуно-биологиялық және биохимиялық қасиеттерін зерттейді. Адам денесінің бұл ерекшеліктері негізінде қан жүйелері, дәм сезімі, ауыз сілекейі (түкірігі) т. б. қасиеттері арқылы анықталады. Бұл анықтамаларды көбінесе қанның қызыл түйірлеріне арнайы анализ жасау арқылы жүргізіледі. Ең алғаш ХХ ғ. басында анықталған қан жүйесі тек АВ0 ғана болды. Бұл қан жүйесі топтарының (0, А, В, АВ) халықтар арасында таралым шарттары әртүрлі деңгейде болатындығы өткен ғасырдың 20 - жылдары ашылған болатын. Бұл күнде адам организмінде отыздан артық әртүрлі қан жүйелерінің түрлері барлығы аян болып отыр. Қан жүйелерінің таралым шарттары негізінде этникалық топтардың әртүрлі географиялық пен климатологиялық аймақтарда қоныстанғандығын, ұзақ уақыт оқшау қалғандығын, немесе ғасырлар бойы өзара араласуда, не болмаса миграциялық процестерде болғанын, кейбір тарихи дәуірлерде этномәдени өзгерістерге шалдыққандығын және т. б. өзгерістерге тап болғандығын көрсете алады. Сонымен қатар қан жүйелерінің құрылым ерекшеліктері медициналық, әсіресе генетикалық тұрғыдан ғылыми қолданбалы жағынан маңызы өте зор. Жалпы адам организміндегі көптеген иммуно-биологиялық ерекшеліктер халықтардың раса тобына бөлінбей тұрған кезде пайда болған антропогенез дәуіріндегі экологиялық адамның морфофизиологиямен байланысты екендігін аңғартады. Сөйтіп әлем деңгейінде қан жүйелерінің таралу заңдылықтарын зерттеу жолдары антропологияда ерекше салаға айналды.

Тарихи антропологияның әдістемелері мен оның зерттеу объектісі

Жалпы антропологияда адамның дене құрылысын және оның физиологиялық пен биохимиялық ерекшеліктерін, әсіресе халықты раса тұрғылығынан зерттеудің өзіндік бірнеше ғылыми әдістемелері қалыптасқан. Соның ішінде ғылыми айналмада көп таралым алған әдістемелердің бірі популяциялық зерттеу.

Енді антропология ғылымының зерттеу объектісіне қысқаша тоқталайық. Бұлда үлкен ізденіс жолдарының айрықша бағыттары мен оның нақты материалдар жинайтын объектісі және оның тиісті зерттеу орындары. Себебі адам организмі өте күрделі биологиялық жүйе болып саналады. Сондықтан оны бөлшектеп және түрлі салаларға бөліп зерттеуге мамандар мәжбүр. Бүгінгі таңда адамды зерттеу объектісінің шеңбері өте кең. Ол оның молекуляр және биохимиялық деңгейінен бастап конституциялық құрылымына дейін қамтиды. Ұсынылып отырған еңбектің талабына орай біздер антропология ғылымының тек қалыптасқан негізгі классикалық салаларының зерттеу объектісіне ғана назар аудармақпыз. Тарихи антропологияның зерттеу барысында негізгі объекті ретінде алынған және оны тиісті ақпарат бойынша іске асырылғаны соматологиялық зерттеуді айтуға болады. Мұнда негізгі объекті ретінде тек тірі адамдардың дене құрылысы, дене пропорциясы, салмағы, антропометриясы мен антропоскопиясы т. б. сыртқы ерекшеліктері зерттеледі. Сонымен қатар арнайы объекті ретінде алақан мен саусақ тері бедерлері де зерттеледі. Қан жүйелері мен тіс морфологиясының ерекшеліктері де қажетті зерттеу объекті қатарына жатады. Бас және қаңқа сүйектерде антропологиялық зерттеу объектасында алатын орны өте жоғары. Тарихи антропологиялық іздену объектісі ретінде кейбір қоғамдық ғылымдар саласындағы объектіге де назар аударылады. Соның қатарына қазақ халқының субэтникалық құрылымы, территориялық аймақтары, демографиялық анықтамалары т. б. ерекшеліктері зерттеу объектісі ретінде біздердің антропологиялық ізденістерімізде жиі қолданылды.

Жалпы қазақ халқының тарихи антропологиясының объектісі, бағдарламасы және оның ақпараты қанағаттанарлық деңгейде іске асырылды деп айта аламыз. Қазақ халқының антропологиясына байланысты соңғы 40 жыл жиналған материалдан әдістеме тұрғылығынан және оларды салыстырмалы ретінде пайдалануда ешқандай қайшылық болмайды деген пікірдеміз. Өйткені монография авторлары тиісті уақытында Мәскеудің әлемге танымалы антропология мектебінен өткен және олармен күні бүгінге дейін байланыстарын үзбей келе жатқан мамандар. Сонымен қатар бұл кітап авторлары ұзақ уақыт жылдар бойы алыстағы ауылдарда тарихи қоныстарын өзгертпеген қазақтарға арнайы зерттеу үшін жыл сайын экспедициялар ұйымдастырып оларға кешенді антропологиялық зерттеулерін сол жерде және сол субэтникалық топтардың арасында өткізген тәжірибелі мамандар. Соның арқасы болу керек Қазақстан антропологтары бірнеше халықаралық экспедицияларға (Индия, Монғолия, Италия т. б. ) қатысқандары аян. Бұл күнде қазақ антропологтары Италияның Болон университетінің мамандарымен Қазақстан бойынша он жыл бойы қол үзбей халықаралық деңгейде кешенді зерттеулер жүргізіп келеді. Сондықтан біздердің қазақ антропологиясының салаларында қолданылған әдістемелеріміз, ақпараттарымыз, зерттеу жүйелерінің үлгісі әлем номенклатурасының биологиялық стандарттық деңгейіне толық сәйкестікте екендігі ешбір күмән туғызбайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.