Қазақстан Республикасының банктік жүйесінің дамуы
Жоспар:
I Кіріспе
1.1 Қазақстандағы банктік жүйенің дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
1.2 Коммерциялық банк жүйелері мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
II Коммерциялық банктің несиелі потенциялы
2.1 Несие жүйесінің ұғымы мен құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2.2 Несие мекемелерінің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
I Кіріспе
1.1 Қазақстандағы банктік жүйенің дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
1.2 Коммерциялық банк жүйелері мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
II Коммерциялық банктің несиелі потенциялы
2.1 Несие жүйесінің ұғымы мен құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2.2 Несие мекемелерінің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
I Кіріспе
1.1. Қазақстандағы банктік жүйенің дамуы
Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан кейін 1990 жылдың желтоқсанында Қазақстан бірден нарықтық экономика талаптарына жауап беретін меншікті банктік жүйесін құруға кірісті. 1991 жылдың қаңтарында,елдегі банктік реформаның бастамасы болып табылатын, қазақ КСР-дағы банктер және банктік қызмет туралы заң қабылданды.Республикалық мемлекеттік банк облыстық басқармалары мен бөлімшелері бар, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісіне айналды. Республикалық өнеркәсіп құрылыс банкі акционерлік – коммерциялық Тұран банкіне, Агроөнеркәсіп банкі – Қазақстан Республикасы акционерлік – коммерциялық Агробанкіне, Республикалық жинақ банкі – Қазақстан Республикасының акционерлік – коммерциялық жинақ банкіне ауысты.1993 жылы бұл банкте акционерлік банктер болып қайта өзгерді, ал жинақ банкі ҚР халықтық банк деген атқа ие болды.
1989 жылдың басынан бастап алғашқы коммерциялық, аралас, кооперативтік, жеке банктер пайда бола бастады.
Ипотекалық несие жүйесі – мемлекеттік дворяндардың жер банкімен мемлекеттік жер банкі, он акционерлік жер банктері, 36 қалалық несиелік банктер мен ипотекалық несиенің басқа да банктерінен құрылды.
1.1. Қазақстандағы банктік жүйенің дамуы
Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан кейін 1990 жылдың желтоқсанында Қазақстан бірден нарықтық экономика талаптарына жауап беретін меншікті банктік жүйесін құруға кірісті. 1991 жылдың қаңтарында,елдегі банктік реформаның бастамасы болып табылатын, қазақ КСР-дағы банктер және банктік қызмет туралы заң қабылданды.Республикалық мемлекеттік банк облыстық басқармалары мен бөлімшелері бар, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісіне айналды. Республикалық өнеркәсіп құрылыс банкі акционерлік – коммерциялық Тұран банкіне, Агроөнеркәсіп банкі – Қазақстан Республикасы акционерлік – коммерциялық Агробанкіне, Республикалық жинақ банкі – Қазақстан Республикасының акционерлік – коммерциялық жинақ банкіне ауысты.1993 жылы бұл банкте акционерлік банктер болып қайта өзгерді, ал жинақ банкі ҚР халықтық банк деген атқа ие болды.
1989 жылдың басынан бастап алғашқы коммерциялық, аралас, кооперативтік, жеке банктер пайда бола бастады.
Ипотекалық несие жүйесі – мемлекеттік дворяндардың жер банкімен мемлекеттік жер банкі, он акционерлік жер банктері, 36 қалалық несиелік банктер мен ипотекалық несиенің басқа да банктерінен құрылды.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Сеітқасымов Ғ.С «Ақша, несие, банктер» Алматы «Экономика» 2005ж
2. Мақыш С.Б. «Коммерциялық банктер операциялары» Алматы
3. Сейтқасымов Г.С Банковское дело. Алматы «Қражы-қаражат» 1998г
4. Я. Әбубакіров Экономикалық теория негізі Алматы 2004ж
5. Б. Көшенова Ақша несие банктар Валюталық қатнастар
6. Жукова Е.Ф. Зеленкова Н.М. «Деньги.Кредит.Банки.Ценные бумаги» Москва 2004г
7. Каренов «Ақша, несие, банктер» Алматы 2002
8. Когленова Б.А. «Ақша,несие,банктер» Алматы 2000
9. www.business.zakon.kz/finkredit/
10.www. kase.kz./emitters/scan/kkgbf9 2006 k.pdf.
1. Сеітқасымов Ғ.С «Ақша, несие, банктер» Алматы «Экономика» 2005ж
2. Мақыш С.Б. «Коммерциялық банктер операциялары» Алматы
3. Сейтқасымов Г.С Банковское дело. Алматы «Қражы-қаражат» 1998г
4. Я. Әбубакіров Экономикалық теория негізі Алматы 2004ж
5. Б. Көшенова Ақша несие банктар Валюталық қатнастар
6. Жукова Е.Ф. Зеленкова Н.М. «Деньги.Кредит.Банки.Ценные бумаги» Москва 2004г
7. Каренов «Ақша, несие, банктер» Алматы 2002
8. Когленова Б.А. «Ақша,несие,банктер» Алматы 2000
9. www.business.zakon.kz/finkredit/
10.www. kase.kz./emitters/scan/kkgbf9 2006 k.pdf.
Жоспар:
I Кіріспе
1.1 Қазақстандағы банктік жүйенің дамуы
... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
1.2 Коммерциялық банк жүйелері мен маңызы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
II Коммерциялық банктің несиелі потенциялы
2.1 Несие жүйесінің ұғымы мен құрылымы
... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2.2 Несие мекемелерінің түрлері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... 22
Пайдаланылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .25
I Кіріспе
1.1. Қазақстандағы банктік жүйенің дамуы
Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан кейін 1990 жылдың желтоқсанында
Қазақстан бірден нарықтық экономика талаптарына жауап беретін меншікті
банктік жүйесін құруға кірісті. 1991 жылдың қаңтарында,елдегі банктік
реформаның бастамасы болып табылатын, қазақ КСР-дағы банктер және банктік
қызмет туралы заң қабылданды.Республикалық мемлекеттік банк облыстық
басқармалары мен бөлімшелері бар, Қазақстан Республикасының Ұлттық
банкісіне айналды. Республикалық өнеркәсіп құрылыс банкі акционерлік –
коммерциялық Тұран банкіне, Агроөнеркәсіп банкі – Қазақстан Республикасы
акционерлік – коммерциялық Агробанкіне, Республикалық жинақ банкі –
Қазақстан Республикасының акционерлік – коммерциялық жинақ банкіне
ауысты.1993 жылы бұл банкте акционерлік банктер болып қайта өзгерді, ал
жинақ банкі ҚР халықтық банк деген атқа ие болды.
1989 жылдың басынан бастап алғашқы коммерциялық, аралас, кооперативтік,
жеке банктер пайда бола бастады.
Ипотекалық несие жүйесі – мемлекеттік дворяндардың жер банкімен
мемлекеттік жер банкі, он акционерлік жер банктері, 36 қалалық несиелік
банктер мен ипотекалық несиенің басқа да банктерінен құрылды.
I Қарыз алушылар категорияларына қарай:
1. Қаржылық институттарға берілетін несиелер:
-Мақсатты қорларға;
-Банктерге;
-Қаржы несие мекемелеріне;
2. Қаржылық емес агенттерге берілетін несиеилер:
Өнеркәсіп салаларына;
Ауыл шаруашылығына;
Саудаға;
Дайындау ұйымдарына;
Жабдықтау және сату ұйымдарына
Кооперативтерге;
Жеке кәсіпкерлерге
3. Тұтыну мақстана берілетін несиелер
II Мерзіміне қарай:
- Қысқа мерзімді ( 1 жылға дейін);
- Орта мерзімді (1 жылдан 3-5 жылға дейін)
- Ұзақ мерзімді (5 жылдан жоғары)
III Тағайындалуы және пайдалануы сипатына қарай:
- Негізгі қорларға жұмсалатын;
- Айналым қаражаттарына жұмсалатын;
IV Қамтамасыз ету дәрежесіне қарай
1. Қамтамасыз етілген:
- Кепіл хатпен
- Кепілдемемен
- Кепілдікпен
2. Сақтандырылған.
3. Қамтамасыз етілмеген:
- Сенім несиесі
V Қайтарылу дәрежесіне қарай:
1. Стандартты несие - қайтарылу уақыты жетпеген, бірақ
қайтарылуында ешқандай күмән жоқ несиелер;
2. Күмәнді несиелер – Қайтарылу уақыты кешіктірілген, мерзімі
ұзартылған және банк үшін тәуекел туғызатын несиелер.
Соңғы қабылданған активтердің жіктеу ережесіне сәйкес күмәнді несиелер
ішінара бөлінеді:
1-санатты күмәнді
2-санатты күмәнді
3-санатты күмәнді
4-санатты күмәнді
5-санатты күмәнді
3. Үмітсіз несиелер – қайтару уақыты кешіктірілген, мерзімі өткен
несиелер шотына жазылған несиелер.
VI Валюта мен берілуіне қарай:
- Ұлттық валютамен;
- Шетел валютасымен.
VII Берілу шартына қарай:
1. Тұтыну несиесі – бұл жеке тұлғаларға тұтыну тауарларын сатып алу
үшін және тұрмыстық қызметтерді өтеуге берілетін несие.
2. Ипотекалық несие – бұл қозғалмайтын мүліктерді (тұрғын үйді, өндіріс
ғимараттарын және т.с.с.)
3. Овердравт несиесі – бүл клиенттің шотынан қаражатты шегеру,
дебеттік қалдық бойынша берілетін қысқа мерзімді несиенің формасы.
4. Оврнайд несиесі - Өтімдікті қолдау мақсатында бір түрге берілетін
банк аралық несиенің түрі.
5. Онкольдық несие - кредитордың алғашқы талабы бойынша
өтелетін қысқа мерзімді несие.
6. Банкаралық несие – банктың бір-біріне беретін несиесі.
7. Ломбардтық несие- тез іске асатын бағалы заттарды немесе бағалы
қағаздарды кепілге алып, берілетін несие.
8. Лизингтік несие – Құрал-жабдықтарды жалға алумен байланысты
берілетін несие.
9. Рамбурстық несие – шикі заттарды ішке алып кіру және жартылай
фабрикат пен дайым өнімдерді сыртқа шығару тәжірибесінде
пайдаланатын несие.
10. Сенім несиесі – банктің сеніміне кірген төлем қабілеті жоғары
клиенттерге берілетін несие.
11. Маусымдық несие – жабдықтаушының қаржыландыру уақытымен түсімді
алу мерзімі арасындағы уақыт бойынша алшақтықты жабуға арналған несие.
12. Комсорциялдық несие - ірі жобаларды несиелеу мақсатында
банктердің өзара қосылып берілетін несиелері.
1.2. Қазақстандағы коммерциялық банк жүйелерінің мәні мен маңызы
Коммерциялық банктер банктік жүйенің екінші деңгейін білдіреді. Олар
банктік ресурстарды шоғырландыра отырып, заңды және жеке тұлғалармен кең
көлемде банктік операциялар мен қаржылық қызметтерді жүзеге асырады.
ҚР екінші деңгейдегі банктері ҚР Үлттық банктің берген лицензиясы
негізінде қызмет етеді.
Қазақстанда берілген лицензияның дамыған шет елден айырмашылығы
әмбебаптылығы болып табылады.
ҚР-дағы банк қызметінде мемлекеттік органдар банктердің мамандануын
белгілемейді, мысалға, инвестициялық-ипотекалық қызметтерді жүзеге асырады
және т.б. Қазақстандық банктер бағалы қағаздар нарығына да тікелей қатысуға
толық құқылы.
Қазақстан Республикасы екінші деңгейдегі банктер қызметін реттеу
механизмінің тәртібі. Ұлттық банктің екінші деңгейдегі банктердің қызметін
реттеу және қадағалау бойынша нормативтік құқықтық актілерімен анықталады.
ҚР-дағы коммерциялық банктер өз қызметінде 1995 жылы 30-наурызда
қабылданған ҚР Ұлттық банкі және 1995 жылдың 31-тамызында қабылданған ҚР-
дағы банктер және банктік қызмет туралы ҚР заңдарын басшылыққа алды.
Коммерциялық банктер банктік жүйенің екінші деңгейін білдіреді. Олар
банктік ресурстарды шоғырландыра отырып, заңды және жеке тұлғалармен кең
көлемде банктік операциялар мен қаржылық қызметтерді жүзеге асырады.
Қазіргі коммерциялық банктер жүйесі 1990 жылдың аяғынан бастап
қалыптасқан, яғни Қазақстан Республикасының банктік жүйенің небары он алты
жылдық тарихы бар.
ҚР екінші деңгейдегі банктері ҚР Ұлттық банктің берген лицензиясы
негізінде қызмет етеді.
Лицензияның өзіндік стандарты, формасы бар және онда коммерциялық
банктердің айналысатын қызмет түрі көрсетіледі.
Қазақстанда берілетін лицензияның дамыған шет елден айырмашылығы
әмбебаптығы болып табылады.
II Коммерциялық банктің несиелі потенциялы
2.1. Несие жүйесінің ұғымы мен құрылымы
Несие-ақша сияқты тарихи экономикалық дәреже болып табылады. “Кредит”
деген сөз, қарыз, несие деген kredit-Kreditum деген сөзден шығады.
Ол экономикалық дәреже ретінде әр түрлі экономикалық қоғамдарда қызмет
етеді. Ол тауар өндірісінің пайда болған кезінен бастап қарапайым
формаларында: бай және кедей қоғамдарда көрінеді. Несие қатынастары сияқты
үнемі даму үстінде болады. Алғашқы несие табиғи түрде (астық, мал, еңбек
құралдары және т.б) қоғамның дәулетті топтарынан мүліксіз шаруалар мен
кәсіпкерлерге тұтыну мұқтаждығы мен қарыздарды өтеу үшін ұсынылған. Тауар-
ақша қатынастарының дамуымен несие ақша түріне көшті.
Несиенің объективті қажеттілігі табиғи және ақшалай түрде жүзеге
асыратын ерекшеліктерден кеңейтілген өндірісті шығарып тастайды. Ол капитал
түрлері үнемі ауысып тұратынын ұйғарады, меншіктін ақшалы түрі тауарға,
тауарлы меншік өндірістікке, өндірістік тауарлыға және тауарлық қайтадан
ақша түріне ауысып түрады, яғни А-Т-Ө-Т'-А' капиталдың ауыспалы аналымы
жүреді. Ауыспалы айналымның бірнеше кезеңінде ақша өндіріс қорына
(машиналар, шикізат жабдықтары және т.б) ауысып кетеді, екінші кезеңде-
өндіріс процесінде – дайын өнім (тауар) жасалады, өндірістік тауарлыға
келеді. Үшінші кезеңде тауар сатылып, бастапқы ақша түріне ауысады.
Кәсіпорнында жалпы халық шаруашылығында үнемі жүріп жатады. Капиталдың
қозғалысы- оның тек ауыспалы айналымы емес, сондай-ақ оның айналымы да.
Капиталдың айналымы дегенде оның үнемі қайталанатын ауыспалы айналымы
түсіндіріледі.
Капитал түрлерінің ауысуы бір шаруашылық субъектілерінде ақша қаржысының
уақытша босатылып және басқа шаруашылық жүргізуші субьектілерде ақша деген
қажеттіліктің қалыптасуымен қоса жүреді. Әрбір шаруашылық субьектісінде
(кәсіпорын) өзінің жеке ауыспалы айналымдағы капиталы болады.
Қызмет процесінің бағыттылығы ауыспалы айналымның түрлі сатыларында
болатын ақша ресурстарының оларда бір мезгілде және үнемі бар болуын
материалдың өндіріс саласы үшін өндірістік, тауарлы және ақшалы, айналым
саласы үшін тауарлы және ақшалай болуын талап етеді.
Өндірісті жеке шаруашылық жүргізуші субьектілері ақшаларды уақытша
босатуға және оларға деген қажеттілік үшін жағдай туғызады. Мысалы, негізгі
өндірістік және айналым қорларының қүн қозғалысының процесінде. Негізгі
қорлар өздерінің құндылығын амортизациялық тозу шамасына қарай дайын
өнімдерге жекелеп аударады, ал олар негізгі қорларды модернизациялап
жаңарту үшін бірнеше жылдар бойы жинақталатыны мәлім. Бұл жағдайларда құрал-
жабдықтарды ауыстыру және жөндеу үшін жұмсалатыны себепті ақшалай
қаражаттың босатылуы жүреді. Бірақ бұл сәтте жинақталған ақша
жеткіліксіз болуы мүмкін.
Бұл жағдайда ақшаға қажеттілік туады. Яғни, ақшалай қаражатты босату мен
оған деген қажеттілік айналым қорларын пайдалануда үнемі болып түрады.
Мысалы, дайын өнімді өткізуден түсетін түсім ақша және шикізат,
материалдарды сатып алу, еңбекақысын төлеу үшін бір сәтте жұмсала қоймайды
және бүл жағдайда ақшалай қаражаттың уақытта босатылуы орын алады. Қосымша
ақшалай қаражатқа деген қажеттілік маусымдарда нақты айналым ақша
қорларының жеткіліксіздігінен (шикізат, материалдар, жанар-жағармай)
өндіріс пен тауар айналымының уақыты сәйкес келмеуінен және т.б туындауы
мүмкін.
Осылайша негізгі және айналым қорларының қозғалыс процесінде ақшалай
қаражаттың құйылуы (қажеттілік кезде) мен қайтуы (босатылуы кезеңінде)
болады. Сондықтан бір кәсіпорын басқа кәсіпорынға қарағанда бұрынырақ тауар
сатушы ретінде және оның сатып алушысы болып шығуы мүмкін.
Ақшалай қаражаттың уақытша босатылуы және оларға деген қажеттілік тек
материалдық өндіріс саласы мен айналымда ғана туындамайды. Ол мемлекетте,
бюджеттік және қоғамдық ұйымдарда, сондай-ақ халықта да болуы мүмкін.
Мысалы, бюджетке салықтардың келіп түсуі мен оларды жұмсау уақыттары ұзақ
пайдаланатын заттарды сатып алуға халықтың ақша қоры және т.б. бәрі бірдей
сәйкес келе бермейді.
Қаражатқа деген қажеттілік пен оның босатылуы арасында туындаған қарама-
қайшылық шаруашылық жүргізуші субъектілердің қалыпты қызметі үшін қажет
материалдық және қаржылық ресурстарды нақты байланыстыратын несиенің
жәрдемімен ғана рұқсат етіледі.
Жеткіліксіз шамада несиенің объективті қажеттілігі несие қатынастарын
жүзеге асыратын капитал айналымы мен ауыспалы айналымның бір қалыпты
еместігімен түсіндіріледі.
Несиенің мүмкіндігін шындыққа айналдыру үшін белгілі бір талаптар бар.
Екіншіден, несие мәмілесінің қатысушылары несие беруші мен қарызға алушы -
экономикалық байланыстардан туындайтын міндеттемелердің орындалуын өз
мойнына алуға материалдық жағынан кепілдік беретін дербес заңды субъектілер
сияқты алға шығуы керек. Екіншіден, егер несие беруші мен несие алушының
мүдделері бір жерден шықса, онда бұл жағдайда оның қатысушылары міндетті
түрде несиеге өзара қызығушылық танытулары керек.
Несие беруші мен қарыз алушының арасында мүдделік бірдей болған кезде,
бір жағынан, несиеге ақшалай қаражатты ұсынуға, екінші жағынан- оны алуда
несиелік қарым-қатынастар туындайды.
Осылайша, экономикалық негіз бен (капиталдың бірдей болмайды) пайда болу
талаптарының жиынтығы несиенің объективті қажеттілігін анықтап және оның
эволюциясын түсіндіріп береді.
Несиелік қатынастар пайда болатын және дамитын нақты экономикалық
негізде қаражат айналымы мен ауыспалы айналым, яғни несиелік қатынастың
материалдық негізі болып құл қозғалысы саналатын болады.
Қарызға алушы несиені кедей болғаны үшін алмайды, ол өзінің меншікті
қорларының ауыспалы айналым мен капитал айналымының объективті күшіне толық
шамада жетпей түрғандықтан өз ісін алға бастыру үшін алады.
Сонымен, несиенің объективті өмір сүруінің негізгі талаптары
төмендегідей тізбектеледі:
- жеке тауар өндірушілердің өндірістік (негізгі және айналымдық) қорлар
айналымы мен жеке ауыспалы айналымдардың уақыт бойынша сәйкес келмеуі;
-несие беруші мен қарызға алушының заңды түрғыдан дербестігі;
- несиелік қатынасқа несие беруші мен қарызға алушының мүдделік танытуы.
Несие объективті қажеттіліктен туындаған және ол қоғамдық өндіріс
процесінде маңызды рөл атқарады. Несие ақшалай капиталдың қарызға
трансформациясын қамтамасыз етеді және несие берушілер мен қарызға
алушылардың арасындағы қарым-қатынасты білдіреді.
Оның көмегімен мемлекеттің, халықтың, ұйымдардың және кәсіпорындардың
табыстары мен бос (еркін) ақшалай қаражаттары жинақталып, уақытша
пайдаланудың төменіне аударынатын несие капиталына айналады.
Негізінен несие дегеніміз бұл- пайыз төлеу және қайтару шартында уақытша
пайдалануға (қарызға) берілетін ссудалық капитал қозғалысы.
Несие ақшалай капиталдық ссудалық капиталға өтуін қамтамасыз ете отырып,
несие берушілер мен қарыз алушылар арасындағы несиелік қатынасты
бейнелейді. Несиенің көмегімен заңды жеке тұлғалардың уақытша бос
қаражаттары мен табыстары экономикалық жүйе төңірегінде жинақтала отырып,
уақытша және ақылы негізде пайдалануға берілетін ссудалық капиталға
айналады.
Несие мен сауданың арасында да өзара айырмашылық бар. Несие – бүл
банктің қаражатын қүрайтын көзі ретінде барлық несиелік қатынастарды
ұйымдастырудың әр түрлі формаларының болуын және сондай-ақ олардың
жүмсалымдарының бір формасын білдіретін кең үғымды сипаттайды. Ссуда- бүл
ссудалық шот ашумен байланысты қалыптасатын несиелік қатынастарды
ұйымдастырудың бірғана формасын білдіреді.
Экономикалық категория ретінде, несие- кәсіпорындар, үйымдар және
бірлестіктер, сондай-ақ халық арасындағы несие қорын қүру және оларды
қайтарылу, пайыз төлеу шартында белгілі бір негізінде қалыптасатын
өндірістік қатынастар жиынтығы.
Несие құрылымы бір- бірімен өзара байланысты элементтерден тұрады.
Мұндай элементтерге ең алдымен несиелік қатынастар субьектілері жатады.
Несиелік мәміле бойынша несиелік қатынастар субьектісіне қарыз беруші және
қарыз алушы жатады.
Қарыз беруші- қарызды беретін несиелік қатынастың бір жағы. Қарыз беруші-
бұл уақытша пайдалануға қарыз беруші субьектілер болып табылады. Қарыз
берушілерге: банктер, банктік емес мекемелер, мемлекет, шаруашылық
субьектілері және халық жатады.
Қарыз алушы- бұл несиені алушы және оны қайтаруға міндетті, несиелік
қатынастың екінші жағы. Борышқор және қарыз алушы бір-бірімен жақын сөздер
болғанымен де, олардың түсініктері әртүрлі. Мысалға, кәсіпорын немесе жеке
азаматтардың коммуналдың қызметке,салықтарға т.б. байланысты төлемдері
кешігуі мүмкін, бірақ бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I Кіріспе
1.1 Қазақстандағы банктік жүйенің дамуы
... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
1.2 Коммерциялық банк жүйелері мен маңызы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
II Коммерциялық банктің несиелі потенциялы
2.1 Несие жүйесінің ұғымы мен құрылымы
... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2.2 Несие мекемелерінің түрлері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... 22
Пайдаланылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .25
I Кіріспе
1.1. Қазақстандағы банктік жүйенің дамуы
Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан кейін 1990 жылдың желтоқсанында
Қазақстан бірден нарықтық экономика талаптарына жауап беретін меншікті
банктік жүйесін құруға кірісті. 1991 жылдың қаңтарында,елдегі банктік
реформаның бастамасы болып табылатын, қазақ КСР-дағы банктер және банктік
қызмет туралы заң қабылданды.Республикалық мемлекеттік банк облыстық
басқармалары мен бөлімшелері бар, Қазақстан Республикасының Ұлттық
банкісіне айналды. Республикалық өнеркәсіп құрылыс банкі акционерлік –
коммерциялық Тұран банкіне, Агроөнеркәсіп банкі – Қазақстан Республикасы
акционерлік – коммерциялық Агробанкіне, Республикалық жинақ банкі –
Қазақстан Республикасының акционерлік – коммерциялық жинақ банкіне
ауысты.1993 жылы бұл банкте акционерлік банктер болып қайта өзгерді, ал
жинақ банкі ҚР халықтық банк деген атқа ие болды.
1989 жылдың басынан бастап алғашқы коммерциялық, аралас, кооперативтік,
жеке банктер пайда бола бастады.
Ипотекалық несие жүйесі – мемлекеттік дворяндардың жер банкімен
мемлекеттік жер банкі, он акционерлік жер банктері, 36 қалалық несиелік
банктер мен ипотекалық несиенің басқа да банктерінен құрылды.
I Қарыз алушылар категорияларына қарай:
1. Қаржылық институттарға берілетін несиелер:
-Мақсатты қорларға;
-Банктерге;
-Қаржы несие мекемелеріне;
2. Қаржылық емес агенттерге берілетін несиеилер:
Өнеркәсіп салаларына;
Ауыл шаруашылығына;
Саудаға;
Дайындау ұйымдарына;
Жабдықтау және сату ұйымдарына
Кооперативтерге;
Жеке кәсіпкерлерге
3. Тұтыну мақстана берілетін несиелер
II Мерзіміне қарай:
- Қысқа мерзімді ( 1 жылға дейін);
- Орта мерзімді (1 жылдан 3-5 жылға дейін)
- Ұзақ мерзімді (5 жылдан жоғары)
III Тағайындалуы және пайдалануы сипатына қарай:
- Негізгі қорларға жұмсалатын;
- Айналым қаражаттарына жұмсалатын;
IV Қамтамасыз ету дәрежесіне қарай
1. Қамтамасыз етілген:
- Кепіл хатпен
- Кепілдемемен
- Кепілдікпен
2. Сақтандырылған.
3. Қамтамасыз етілмеген:
- Сенім несиесі
V Қайтарылу дәрежесіне қарай:
1. Стандартты несие - қайтарылу уақыты жетпеген, бірақ
қайтарылуында ешқандай күмән жоқ несиелер;
2. Күмәнді несиелер – Қайтарылу уақыты кешіктірілген, мерзімі
ұзартылған және банк үшін тәуекел туғызатын несиелер.
Соңғы қабылданған активтердің жіктеу ережесіне сәйкес күмәнді несиелер
ішінара бөлінеді:
1-санатты күмәнді
2-санатты күмәнді
3-санатты күмәнді
4-санатты күмәнді
5-санатты күмәнді
3. Үмітсіз несиелер – қайтару уақыты кешіктірілген, мерзімі өткен
несиелер шотына жазылған несиелер.
VI Валюта мен берілуіне қарай:
- Ұлттық валютамен;
- Шетел валютасымен.
VII Берілу шартына қарай:
1. Тұтыну несиесі – бұл жеке тұлғаларға тұтыну тауарларын сатып алу
үшін және тұрмыстық қызметтерді өтеуге берілетін несие.
2. Ипотекалық несие – бұл қозғалмайтын мүліктерді (тұрғын үйді, өндіріс
ғимараттарын және т.с.с.)
3. Овердравт несиесі – бүл клиенттің шотынан қаражатты шегеру,
дебеттік қалдық бойынша берілетін қысқа мерзімді несиенің формасы.
4. Оврнайд несиесі - Өтімдікті қолдау мақсатында бір түрге берілетін
банк аралық несиенің түрі.
5. Онкольдық несие - кредитордың алғашқы талабы бойынша
өтелетін қысқа мерзімді несие.
6. Банкаралық несие – банктың бір-біріне беретін несиесі.
7. Ломбардтық несие- тез іске асатын бағалы заттарды немесе бағалы
қағаздарды кепілге алып, берілетін несие.
8. Лизингтік несие – Құрал-жабдықтарды жалға алумен байланысты
берілетін несие.
9. Рамбурстық несие – шикі заттарды ішке алып кіру және жартылай
фабрикат пен дайым өнімдерді сыртқа шығару тәжірибесінде
пайдаланатын несие.
10. Сенім несиесі – банктің сеніміне кірген төлем қабілеті жоғары
клиенттерге берілетін несие.
11. Маусымдық несие – жабдықтаушының қаржыландыру уақытымен түсімді
алу мерзімі арасындағы уақыт бойынша алшақтықты жабуға арналған несие.
12. Комсорциялдық несие - ірі жобаларды несиелеу мақсатында
банктердің өзара қосылып берілетін несиелері.
1.2. Қазақстандағы коммерциялық банк жүйелерінің мәні мен маңызы
Коммерциялық банктер банктік жүйенің екінші деңгейін білдіреді. Олар
банктік ресурстарды шоғырландыра отырып, заңды және жеке тұлғалармен кең
көлемде банктік операциялар мен қаржылық қызметтерді жүзеге асырады.
ҚР екінші деңгейдегі банктері ҚР Үлттық банктің берген лицензиясы
негізінде қызмет етеді.
Қазақстанда берілген лицензияның дамыған шет елден айырмашылығы
әмбебаптылығы болып табылады.
ҚР-дағы банк қызметінде мемлекеттік органдар банктердің мамандануын
белгілемейді, мысалға, инвестициялық-ипотекалық қызметтерді жүзеге асырады
және т.б. Қазақстандық банктер бағалы қағаздар нарығына да тікелей қатысуға
толық құқылы.
Қазақстан Республикасы екінші деңгейдегі банктер қызметін реттеу
механизмінің тәртібі. Ұлттық банктің екінші деңгейдегі банктердің қызметін
реттеу және қадағалау бойынша нормативтік құқықтық актілерімен анықталады.
ҚР-дағы коммерциялық банктер өз қызметінде 1995 жылы 30-наурызда
қабылданған ҚР Ұлттық банкі және 1995 жылдың 31-тамызында қабылданған ҚР-
дағы банктер және банктік қызмет туралы ҚР заңдарын басшылыққа алды.
Коммерциялық банктер банктік жүйенің екінші деңгейін білдіреді. Олар
банктік ресурстарды шоғырландыра отырып, заңды және жеке тұлғалармен кең
көлемде банктік операциялар мен қаржылық қызметтерді жүзеге асырады.
Қазіргі коммерциялық банктер жүйесі 1990 жылдың аяғынан бастап
қалыптасқан, яғни Қазақстан Республикасының банктік жүйенің небары он алты
жылдық тарихы бар.
ҚР екінші деңгейдегі банктері ҚР Ұлттық банктің берген лицензиясы
негізінде қызмет етеді.
Лицензияның өзіндік стандарты, формасы бар және онда коммерциялық
банктердің айналысатын қызмет түрі көрсетіледі.
Қазақстанда берілетін лицензияның дамыған шет елден айырмашылығы
әмбебаптығы болып табылады.
II Коммерциялық банктің несиелі потенциялы
2.1. Несие жүйесінің ұғымы мен құрылымы
Несие-ақша сияқты тарихи экономикалық дәреже болып табылады. “Кредит”
деген сөз, қарыз, несие деген kredit-Kreditum деген сөзден шығады.
Ол экономикалық дәреже ретінде әр түрлі экономикалық қоғамдарда қызмет
етеді. Ол тауар өндірісінің пайда болған кезінен бастап қарапайым
формаларында: бай және кедей қоғамдарда көрінеді. Несие қатынастары сияқты
үнемі даму үстінде болады. Алғашқы несие табиғи түрде (астық, мал, еңбек
құралдары және т.б) қоғамның дәулетті топтарынан мүліксіз шаруалар мен
кәсіпкерлерге тұтыну мұқтаждығы мен қарыздарды өтеу үшін ұсынылған. Тауар-
ақша қатынастарының дамуымен несие ақша түріне көшті.
Несиенің объективті қажеттілігі табиғи және ақшалай түрде жүзеге
асыратын ерекшеліктерден кеңейтілген өндірісті шығарып тастайды. Ол капитал
түрлері үнемі ауысып тұратынын ұйғарады, меншіктін ақшалы түрі тауарға,
тауарлы меншік өндірістікке, өндірістік тауарлыға және тауарлық қайтадан
ақша түріне ауысып түрады, яғни А-Т-Ө-Т'-А' капиталдың ауыспалы аналымы
жүреді. Ауыспалы айналымның бірнеше кезеңінде ақша өндіріс қорына
(машиналар, шикізат жабдықтары және т.б) ауысып кетеді, екінші кезеңде-
өндіріс процесінде – дайын өнім (тауар) жасалады, өндірістік тауарлыға
келеді. Үшінші кезеңде тауар сатылып, бастапқы ақша түріне ауысады.
Кәсіпорнында жалпы халық шаруашылығында үнемі жүріп жатады. Капиталдың
қозғалысы- оның тек ауыспалы айналымы емес, сондай-ақ оның айналымы да.
Капиталдың айналымы дегенде оның үнемі қайталанатын ауыспалы айналымы
түсіндіріледі.
Капитал түрлерінің ауысуы бір шаруашылық субъектілерінде ақша қаржысының
уақытша босатылып және басқа шаруашылық жүргізуші субьектілерде ақша деген
қажеттіліктің қалыптасуымен қоса жүреді. Әрбір шаруашылық субьектісінде
(кәсіпорын) өзінің жеке ауыспалы айналымдағы капиталы болады.
Қызмет процесінің бағыттылығы ауыспалы айналымның түрлі сатыларында
болатын ақша ресурстарының оларда бір мезгілде және үнемі бар болуын
материалдың өндіріс саласы үшін өндірістік, тауарлы және ақшалы, айналым
саласы үшін тауарлы және ақшалай болуын талап етеді.
Өндірісті жеке шаруашылық жүргізуші субьектілері ақшаларды уақытша
босатуға және оларға деген қажеттілік үшін жағдай туғызады. Мысалы, негізгі
өндірістік және айналым қорларының қүн қозғалысының процесінде. Негізгі
қорлар өздерінің құндылығын амортизациялық тозу шамасына қарай дайын
өнімдерге жекелеп аударады, ал олар негізгі қорларды модернизациялап
жаңарту үшін бірнеше жылдар бойы жинақталатыны мәлім. Бұл жағдайларда құрал-
жабдықтарды ауыстыру және жөндеу үшін жұмсалатыны себепті ақшалай
қаражаттың босатылуы жүреді. Бірақ бұл сәтте жинақталған ақша
жеткіліксіз болуы мүмкін.
Бұл жағдайда ақшаға қажеттілік туады. Яғни, ақшалай қаражатты босату мен
оған деген қажеттілік айналым қорларын пайдалануда үнемі болып түрады.
Мысалы, дайын өнімді өткізуден түсетін түсім ақша және шикізат,
материалдарды сатып алу, еңбекақысын төлеу үшін бір сәтте жұмсала қоймайды
және бүл жағдайда ақшалай қаражаттың уақытта босатылуы орын алады. Қосымша
ақшалай қаражатқа деген қажеттілік маусымдарда нақты айналым ақша
қорларының жеткіліксіздігінен (шикізат, материалдар, жанар-жағармай)
өндіріс пен тауар айналымының уақыты сәйкес келмеуінен және т.б туындауы
мүмкін.
Осылайша негізгі және айналым қорларының қозғалыс процесінде ақшалай
қаражаттың құйылуы (қажеттілік кезде) мен қайтуы (босатылуы кезеңінде)
болады. Сондықтан бір кәсіпорын басқа кәсіпорынға қарағанда бұрынырақ тауар
сатушы ретінде және оның сатып алушысы болып шығуы мүмкін.
Ақшалай қаражаттың уақытша босатылуы және оларға деген қажеттілік тек
материалдық өндіріс саласы мен айналымда ғана туындамайды. Ол мемлекетте,
бюджеттік және қоғамдық ұйымдарда, сондай-ақ халықта да болуы мүмкін.
Мысалы, бюджетке салықтардың келіп түсуі мен оларды жұмсау уақыттары ұзақ
пайдаланатын заттарды сатып алуға халықтың ақша қоры және т.б. бәрі бірдей
сәйкес келе бермейді.
Қаражатқа деген қажеттілік пен оның босатылуы арасында туындаған қарама-
қайшылық шаруашылық жүргізуші субъектілердің қалыпты қызметі үшін қажет
материалдық және қаржылық ресурстарды нақты байланыстыратын несиенің
жәрдемімен ғана рұқсат етіледі.
Жеткіліксіз шамада несиенің объективті қажеттілігі несие қатынастарын
жүзеге асыратын капитал айналымы мен ауыспалы айналымның бір қалыпты
еместігімен түсіндіріледі.
Несиенің мүмкіндігін шындыққа айналдыру үшін белгілі бір талаптар бар.
Екіншіден, несие мәмілесінің қатысушылары несие беруші мен қарызға алушы -
экономикалық байланыстардан туындайтын міндеттемелердің орындалуын өз
мойнына алуға материалдық жағынан кепілдік беретін дербес заңды субъектілер
сияқты алға шығуы керек. Екіншіден, егер несие беруші мен несие алушының
мүдделері бір жерден шықса, онда бұл жағдайда оның қатысушылары міндетті
түрде несиеге өзара қызығушылық танытулары керек.
Несие беруші мен қарыз алушының арасында мүдделік бірдей болған кезде,
бір жағынан, несиеге ақшалай қаражатты ұсынуға, екінші жағынан- оны алуда
несиелік қарым-қатынастар туындайды.
Осылайша, экономикалық негіз бен (капиталдың бірдей болмайды) пайда болу
талаптарының жиынтығы несиенің объективті қажеттілігін анықтап және оның
эволюциясын түсіндіріп береді.
Несиелік қатынастар пайда болатын және дамитын нақты экономикалық
негізде қаражат айналымы мен ауыспалы айналым, яғни несиелік қатынастың
материалдық негізі болып құл қозғалысы саналатын болады.
Қарызға алушы несиені кедей болғаны үшін алмайды, ол өзінің меншікті
қорларының ауыспалы айналым мен капитал айналымының объективті күшіне толық
шамада жетпей түрғандықтан өз ісін алға бастыру үшін алады.
Сонымен, несиенің объективті өмір сүруінің негізгі талаптары
төмендегідей тізбектеледі:
- жеке тауар өндірушілердің өндірістік (негізгі және айналымдық) қорлар
айналымы мен жеке ауыспалы айналымдардың уақыт бойынша сәйкес келмеуі;
-несие беруші мен қарызға алушының заңды түрғыдан дербестігі;
- несиелік қатынасқа несие беруші мен қарызға алушының мүдделік танытуы.
Несие объективті қажеттіліктен туындаған және ол қоғамдық өндіріс
процесінде маңызды рөл атқарады. Несие ақшалай капиталдың қарызға
трансформациясын қамтамасыз етеді және несие берушілер мен қарызға
алушылардың арасындағы қарым-қатынасты білдіреді.
Оның көмегімен мемлекеттің, халықтың, ұйымдардың және кәсіпорындардың
табыстары мен бос (еркін) ақшалай қаражаттары жинақталып, уақытша
пайдаланудың төменіне аударынатын несие капиталына айналады.
Негізінен несие дегеніміз бұл- пайыз төлеу және қайтару шартында уақытша
пайдалануға (қарызға) берілетін ссудалық капитал қозғалысы.
Несие ақшалай капиталдық ссудалық капиталға өтуін қамтамасыз ете отырып,
несие берушілер мен қарыз алушылар арасындағы несиелік қатынасты
бейнелейді. Несиенің көмегімен заңды жеке тұлғалардың уақытша бос
қаражаттары мен табыстары экономикалық жүйе төңірегінде жинақтала отырып,
уақытша және ақылы негізде пайдалануға берілетін ссудалық капиталға
айналады.
Несие мен сауданың арасында да өзара айырмашылық бар. Несие – бүл
банктің қаражатын қүрайтын көзі ретінде барлық несиелік қатынастарды
ұйымдастырудың әр түрлі формаларының болуын және сондай-ақ олардың
жүмсалымдарының бір формасын білдіретін кең үғымды сипаттайды. Ссуда- бүл
ссудалық шот ашумен байланысты қалыптасатын несиелік қатынастарды
ұйымдастырудың бірғана формасын білдіреді.
Экономикалық категория ретінде, несие- кәсіпорындар, үйымдар және
бірлестіктер, сондай-ақ халық арасындағы несие қорын қүру және оларды
қайтарылу, пайыз төлеу шартында белгілі бір негізінде қалыптасатын
өндірістік қатынастар жиынтығы.
Несие құрылымы бір- бірімен өзара байланысты элементтерден тұрады.
Мұндай элементтерге ең алдымен несиелік қатынастар субьектілері жатады.
Несиелік мәміле бойынша несиелік қатынастар субьектісіне қарыз беруші және
қарыз алушы жатады.
Қарыз беруші- қарызды беретін несиелік қатынастың бір жағы. Қарыз беруші-
бұл уақытша пайдалануға қарыз беруші субьектілер болып табылады. Қарыз
берушілерге: банктер, банктік емес мекемелер, мемлекет, шаруашылық
субьектілері және халық жатады.
Қарыз алушы- бұл несиені алушы және оны қайтаруға міндетті, несиелік
қатынастың екінші жағы. Борышқор және қарыз алушы бір-бірімен жақын сөздер
болғанымен де, олардың түсініктері әртүрлі. Мысалға, кәсіпорын немесе жеке
азаматтардың коммуналдың қызметке,салықтарға т.б. байланысты төлемдері
кешігуі мүмкін, бірақ бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz