Клавициалды саңырауқұлақтарды зерттеу әдістері
1 Клавициалды саңырауқұлақтар
2 Раньве камерасы
3 Төменгі сатыдағы саңырауқұлақтар
4 Жоғары сатыдағы саңырауқұлақтар
2 Раньве камерасы
3 Төменгі сатыдағы саңырауқұлақтар
4 Жоғары сатыдағы саңырауқұлақтар
Ең үлкен класстардың бірі қалталы саңырауқұлақтарына (Ascomycetes) жата-тын, переномицеттер (Pyrenomycetidae) тобына кіретін клавициалды саңырауқұлақ-тар (Ciavicipitales) болып табылады.
Табиғатта бұл саңырауқұлақтардың 30000-нан астам түрлері кездеседі. Олардың өкілдері әлемнің бүкіл флористикалық аймақтарына кең таралған. Олар әртүрлі биогеоценоздардың компоненті болып табылады. Өйткені өсімдіктер, жануарлар, тіпті оның ішіндегі бунынаяқтыралдың сандық популяцияларына ерекше әсерін тигізеді. Себебі олар негізінен паразиттік және сапрофиттік қасиеттерін байқалтады.
Адам баласы бұрынан-ақ клавициалды саңырауқұлақтардың “қастауыш” (Claviceps purpurea) деп аталатын дәнді өсімдіктердің паразитімен таныс. Ол қара бидайдың және көптеген жабайы астық тұқымдастарының паразиті. Бұл саңырауқұлақтар түрінің зияндылығы дәнді-дақылдардың өнімділігін азайтып қана қоймай, зақымданған дәнді дақылдармен жануарларды азықтандыру нәтижесінде халық арасында “ашулы құрысу” деген атпен белгілі ауруға шалдықтырады. Бұл саңырауқұлақтардың түрі Солтүстік, Орта және Кіші Азияда кеңінен таралған, өйткені бұл жерлерде дәнді-дақылдар ауқымды көлемде өсіріледі.
Клавициалды саңырауқұлақтар Cordiсeps туысының C.militares және C.clavulata түрлері микробиологиялық тәсілдердің ең қолайлы агенті ретінде жүреді.
Ежелгі қытай және тибет медицинасында саңырауқұлақтардың Cordiceps sinensis түрін астма және де жоғарғы тыныс алу жолдарын емдейтін дәрі-дәрмектер дайындалған, ал кейінен C. мilitares түрінен кордицепин антибиотигін алған.
Клавициалды саңырауқұлақтардың практикалық мәні табиғаттағы зат алмасу құбылысында, күнделікті болмыста маңызды роль атқарады. Сондай-ақ олардың практикалық және теориялық мәні микологтардың көп көңілін бөлуді талап етеді. Бұл ағзалардың таралуын және түрлерінің құрылысын заман талабына сай зерттеуді флористикалық тұрғыдан мәліметтердің тапшылығы үлкен кедергіге соқтырады. Өйткені әрбір түрге байланысты толық мәліметтерді алу басылымдардың өте аз мөлшерінде болғаны септігін тигізіп отыр. Бұл айтылған көкейтесті мәселе дүние жүзілік микрофлораларға байланысты зерттеу жұмыстары әлемдік ғылымдардың үлесіне жатады.
Табиғатта бұл саңырауқұлақтардың 30000-нан астам түрлері кездеседі. Олардың өкілдері әлемнің бүкіл флористикалық аймақтарына кең таралған. Олар әртүрлі биогеоценоздардың компоненті болып табылады. Өйткені өсімдіктер, жануарлар, тіпті оның ішіндегі бунынаяқтыралдың сандық популяцияларына ерекше әсерін тигізеді. Себебі олар негізінен паразиттік және сапрофиттік қасиеттерін байқалтады.
Адам баласы бұрынан-ақ клавициалды саңырауқұлақтардың “қастауыш” (Claviceps purpurea) деп аталатын дәнді өсімдіктердің паразитімен таныс. Ол қара бидайдың және көптеген жабайы астық тұқымдастарының паразиті. Бұл саңырауқұлақтар түрінің зияндылығы дәнді-дақылдардың өнімділігін азайтып қана қоймай, зақымданған дәнді дақылдармен жануарларды азықтандыру нәтижесінде халық арасында “ашулы құрысу” деген атпен белгілі ауруға шалдықтырады. Бұл саңырауқұлақтардың түрі Солтүстік, Орта және Кіші Азияда кеңінен таралған, өйткені бұл жерлерде дәнді-дақылдар ауқымды көлемде өсіріледі.
Клавициалды саңырауқұлақтар Cordiсeps туысының C.militares және C.clavulata түрлері микробиологиялық тәсілдердің ең қолайлы агенті ретінде жүреді.
Ежелгі қытай және тибет медицинасында саңырауқұлақтардың Cordiceps sinensis түрін астма және де жоғарғы тыныс алу жолдарын емдейтін дәрі-дәрмектер дайындалған, ал кейінен C. мilitares түрінен кордицепин антибиотигін алған.
Клавициалды саңырауқұлақтардың практикалық мәні табиғаттағы зат алмасу құбылысында, күнделікті болмыста маңызды роль атқарады. Сондай-ақ олардың практикалық және теориялық мәні микологтардың көп көңілін бөлуді талап етеді. Бұл ағзалардың таралуын және түрлерінің құрылысын заман талабына сай зерттеуді флористикалық тұрғыдан мәліметтердің тапшылығы үлкен кедергіге соқтырады. Өйткені әрбір түрге байланысты толық мәліметтерді алу басылымдардың өте аз мөлшерінде болғаны септігін тигізіп отыр. Бұл айтылған көкейтесті мәселе дүние жүзілік микрофлораларға байланысты зерттеу жұмыстары әлемдік ғылымдардың үлесіне жатады.
1. Евлахова А.А. Энтомопотогенные грибы, Л.: Наука. 1974. –С.258.
2. Коваль Э.З. Клавициальные грибы СССР, наукова думка,К., 1984, 1-268
3. Елинов Н.П. Противоспалительные, антисептические и химиотерапевтические средства. В кн.: Блинов Н.П., Громова Э.Г. Современные лекарственные препара-ты, СПб:Дитер, 2000.-С.591-595.
4. Арнольд Г. Р. – Новости систематики низших растений, Наука, Л., 1969 а, 176 с.
5. Быков Б.А. Экологический словарь. Алма-Ата: Наука, 1988. 212 с.
6. Дудка И.А. Место и роль грибов в биогеоценозах. Киев., Наук. Думка, 1982, -С.351.
2. Коваль Э.З. Клавициальные грибы СССР, наукова думка,К., 1984, 1-268
3. Елинов Н.П. Противоспалительные, антисептические и химиотерапевтические средства. В кн.: Блинов Н.П., Громова Э.Г. Современные лекарственные препара-ты, СПб:Дитер, 2000.-С.591-595.
4. Арнольд Г. Р. – Новости систематики низших растений, Наука, Л., 1969 а, 176 с.
5. Быков Б.А. Экологический словарь. Алма-Ата: Наука, 1988. 212 с.
6. Дудка И.А. Место и роль грибов в биогеоценозах. Киев., Наук. Думка, 1982, -С.351.
КЛАВИЦИАЛДЫ САҢЫРАУҚҰЛАҚТАРДЫ ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ
Биол.ғыл.канд. А.Е.Данебеков
Б.К.Момбаева
Бұл мақалада клавициалды саңырауқұлақтарды зерттеу әдістері
қарастырылған.
Ең үлкен класстардың бірі қалталы саңырауқұлақтарына (Ascomycetes) жата-
тын, переномицеттер (Pyrenomycetidae) тобына кіретін клавициалды
саңырауқұлақ-тар (Ciavicipitales) болып табылады.
Табиғатта бұл саңырауқұлақтардың 30000-нан астам түрлері кездеседі.
Олардың өкілдері әлемнің бүкіл флористикалық аймақтарына кең таралған. Олар
әртүрлі биогеоценоздардың компоненті болып табылады. Өйткені өсімдіктер,
жануарлар, тіпті оның ішіндегі бунынаяқтыралдың сандық популяцияларына
ерекше әсерін тигізеді. Себебі олар негізінен паразиттік және сапрофиттік
қасиеттерін байқалтады.
Адам баласы бұрынан-ақ клавициалды саңырауқұлақтардың “қастауыш”
(Claviceps purpurea) деп аталатын дәнді өсімдіктердің паразитімен таныс. Ол
қара бидайдың және көптеген жабайы астық тұқымдастарының паразиті. Бұл
саңырауқұлақтар түрінің зияндылығы дәнді-дақылдардың өнімділігін азайтып
қана қоймай, зақымданған дәнді дақылдармен жануарларды азықтандыру
нәтижесінде халық арасында “ашулы құрысу” деген атпен белгілі ауруға
шалдықтырады. Бұл саңырауқұлақтардың түрі Солтүстік, Орта және Кіші Азияда
кеңінен таралған, өйткені бұл жерлерде дәнді-дақылдар ауқымды көлемде
өсіріледі.
Клавициалды саңырауқұлақтар Cordiсeps туысының C.militares және
C.clavulata түрлері микробиологиялық тәсілдердің ең қолайлы агенті ретінде
жүреді.
Ежелгі қытай және тибет медицинасында саңырауқұлақтардың Cordiceps
sinensis түрін астма және де жоғарғы тыныс алу жолдарын емдейтін дәрі-
дәрмектер дайындалған, ал кейінен C. мilitares түрінен кордицепин
антибиотигін алған.
Клавициалды саңырауқұлақтардың практикалық мәні табиғаттағы зат алмасу
құбылысында, күнделікті болмыста маңызды роль атқарады. Сондай-ақ олардың
практикалық және теориялық мәні микологтардың көп көңілін бөлуді талап
етеді. Бұл ағзалардың таралуын және түрлерінің құрылысын заман талабына
сай зерттеуді флористикалық тұрғыдан мәліметтердің тапшылығы үлкен
кедергіге соқтырады. Өйткені әрбір түрге байланысты толық мәліметтерді алу
басылымдардың өте аз мөлшерінде болғаны септігін тигізіп отыр. Бұл
айтылған көкейтесті мәселе дүние жүзілік микрофлораларға байланысты зерттеу
жұмыстары әлемдік ғылымдардың үлесіне жатады.
Клавициалды саңырауқұлақтардың классификациясына бірнеше систематика-
лық таксондардың өкілдері жатады. Олардың флорасы, морфологиясы,
систематика-сы, экологиясы туралы мағлұматтар берілген 1,2.
Клавициалды саңырауқұлақтар гетеретрофты қоректенетін микроорганизмдер-
ге жатады және шыбын-шіркейлерді зақымдайтын немесе оларда паразиттік
тіршілік пішімдері кездеседі, сондықтанда оларды зиянды жәндіктердің
түрлеріне қарсы қолданылады. Дегенмен сапрофитті түрлерінде жиі кездеседі.
Олар өсімдік микроорганизмдері арасындағы қатынасымен ғана емес, шыбын-
шіркей, нематодтар, қарапайымдылардың түрлерімен де қарым-қатынаста болады.
Бүл топ өкілдері әлі толық қамтылмағандықтан, оларды белгілі бір класқа
жатқызу өте қиын, сондықтан зерттеулерді қажет етеді.
Жамбыл облысы бойынша клавициалды саңырауқұлақтарға зерттеу жұмыста-ры
бұрын жүргізілмегендіктен, оның климатының ерекшелігіне, гидрогеологиялық
аймақтарына және тарихының қалыптасуына көңіл аударған жөн. Зерттеу
жұмыстарын іске асыру үшін аталған саңырауқұлақтардың эколого-географиялық
жағдайы олардың дамуымен тікелей байлыныста болғандықтан, оның зерттеу
орнын анықтау қажет.
Жамбыл облысы 1939ж. Оңтүстік және Алматы облыстарының іріленуі
барысында пайда болды. Солтүстігі Қарағандымен, шығысы Алматымен, батысы
Шымкент облысымен, Оңтүстігі Қырғызстанмен шектеледі.
Облыстың табиғаты температураның құбылмалылығы, жауын-шашынның әр жылы
әр территорияға әр түрлі түсетіндігі, ауаның құрғақтығы, қытты буланғыш-
тығы, күн шуағының молдығымен сипатталады.
Облыстағы ауаның жылдық орташа температурасы 6,5-10,50С арасында
ауытқып тұрады. Ал Сотүстік және таулы аудандарда 6,5-80С, орталық
аудандарда 9-100С шамасында болады 3,4.
Жылы кезеңдегі ауаның салыстырмалы ылғалдылығы шөл және шөлейт
аудандарда 40-45%, ал оның ең төмен болатындығы яғни, 30% маусым және тамыз
айлары. Жауын-шашын мөлшері солтүстіктен оңтүстікке қарай өсе береді.
Облыстың шөл аймақтарында ол жылына 100-150мм, жазықтықта 150-200мм, тау
бөктерінде 300-400мм, тау шыңдарында 450-500мм дейін түседі.
Қар жұқа түседі, әрі тұрақтамайды.
Облыстың оңтүстік таулы аймағының ауа-райы жұмсақтау келеді, қысы онша
қатты емес. Ылғал да біршама жақсы түседі. Жамбыл облысы су ресурстарына
бай. Атап айтсақ, негізгі өзендер: Шу, Талас, Балхаш, Билікөл, Ақкөл және
Аса өзендері.
Шу өзені оң қанаттан Қарақожыр, сол қанаттан Қошқар өзендерінің
қосылуынан пайда болған. Оның негізгі салалары: Қарақұндыз, Ырғайты, Аса,
Құрағаты салалары облыс территориясындағы ең бастылары болып есептелінеді.
Шу өзенінің жылдық ағысы 2млрд. текше метрге жуық.
Маңызы жағынан облыста екінші орын алатын өзеннің бірі - Талас. Ол өз
бастауын Талас Алатауының терістік беткейіндегі қар мен мұздан алады. Талас
екі республиканың бес ауданның өміріне өзек болып отырған судың үлкен күре
тамыры десе де болады. Өзеннің орта жылдық ағысы 980млн. шаршы метр.
Аса өзені Қазақстан мен Қырғызстан шекаралары маңындағы Кишкапчағай
шатқалындағы Теріс және Күркүресу өзендерінің түйісуінен пайда болған. Аса
өзенінің шатқалдан шыға беріс тұсында ірі аса гидротехникалық торабы бар.
Суландыру көлемі 27мың га.
Бұлардан басқа Қаратау баурайларынан, Қырғыз жоталарынан және Шу-Іле
тауларынан құлап аққан ұсақ өзендер көп-ақ. Шу өзені бассейніндегі неғұрлым
ірілеу дегендері мыналар: Қарақұндыз, Аспара; Таластағы бассейнде - Тамды,
Көктал, Шабақты, Бүркіт. Облыс бассеинінің 12 пайызын құрайтын бұдан басқа
көптеген қара сулар мен бұлақтар да біршама.
Осы географиялық жағдайларға сай зерттеу жұмыстарын облыс көлемінде
таралған қансорғыш масаларға клавициалды саңырауқұлақтардың өкілдерінің
биологиялық ерекшеліктерін барынша реттеуге және оларды бөліп алудың
ерекше
зерттеу әдістерін пайдалану мақсатында жалғастырдық.
Түр ажырату мақсатында зақымданған шыбын-шіркейді алдын-ала бинокуляр-
мен анықтап алады. Егер шыбын-шіркейдің саңырауқұлақпен зақымданған болса,
онда оның даму дәрежесіне байланысты микроскоппен зерттейді, немесе оны
бірнеше күннен кейін спора түзілгеннен соң оларды микроскоптан салыстырма
әдісін өткізеді.
Микроскопиялық анықтау шыбын-шіркейдің сыртқы бетіндегі жұқа қабаты-
нан немесе ішкі органдардан препарат дайындаудан басталады. Зақымдалған
шыбын-шіркейді пинцеттің көмегімен зерттеу шынысына орналастырады да,
арнайы зерттеу инесімен немесе скальпельдің көмегімен жұқа қабатын алып
тастайды. Содан соң алдын - ала дайындалған зерттеу шынысының үстінде
орналастырады. Қырындыдан бөлек гемолимф препаратын дайындау ұсынылады. Ол
үшін шыбын-шіркейдің скальпельдің немесе макротомның көмегімен кесіп,
содан-соң иненің көмегімен керекті учаскелерін бөліп, зерттеу шыныларының
бетіне орналастырады. Егер құрғап кеткен және өліп қалған шыбын-шіркейді
ішкі учаскелерінің препаратын дайындау үшін оны бөлек бөліктерге бөліп,
оның бір бөлігін суға батырады.
Саңырауқұлақтардың микроскопиялық құрылысын зерттеу үшін сүрленген не
тірі материалдарды пайдаланады. Өсімдік ұлпасындағы саңырауқұлақ гифтері
айқын көру үшін 0,5-1% (метилен көк) бояғыш заттарды пайдаланған жөн.
Микроскопты пайдаланып спорадан саңырауқүлақ мицелийінің өсуін 48-76 сағат
уақыт арасында толық жетіліп дамуын байқауға болады. Биологиялық микроскоп
арқылы ядро санын және басқа органоидтарын зерттеуге болады.
Мицелийден волютинді анықтау үшін 96% 100 мл спиртке 3 г метилен көк
бояуын салып, араластырады да бірнеше күнге қалдырады. Қолданардың алдында
оны сүзеді де 5-10 есеге дейін езеді. Не болмаса 100 мл тазартылған суға 30
мл қанған спирттегі бояуды және Імл 1% күйдіргіш калии ерітінділерін
қосады. Бүл ерітіндіні көп уақыт бойы сақтауга болады.
Клетка қабықшасын таннин ерітіндісімен бояйды. Бүл бояуды барлық
саңырауқүлақ клетка қабықшаларын көру үшін пайдалануға болады. Дайындалған
препоратты спиртовка жалынына ұстап, оған 20% таннинның судағы ерітіндісін
тамызады. Бояу уақыты 20-30 минут. Ашытқы саңырауқүла-ғының қабықшасын
байқау үшін Карнуа сұйығына сүрлегеннен кейін оны 2-5 минут 10% танниннің
судағы ерітіндісіне салады. Одан кейін жақсылап жуады да Пфейфера
фуксинімен бояйды да микроскоппен қарағанда қабықша көкшіл түске боялады.
Бүдан басқа дайындалған препаратты 0,5% генциавиолета бояуына 2-3 минуттай
ұстағаннан кейін жуады да 0,5% конго-қызыл бояуының судағы ерітіңдісіне 2-3
минут ұстағаннан кейін жуып кептіреді. Кабықша күңгірт көк не қара түске
боялады.
Целлюлозаны бояу үшін Швейцер реактивін пайдаланады. Ол үшін 20г
хлорцинкиодты 6,5г калий иод ерітіндісіне ерітіп, оған 1,3г қатты иодты
қосады, суды Юмл-ге дейін жеткізеді. Ерітіндіні қараңғы жерде сақтау қажет.
Целлюлоза көкшіл күлгін түске боялады.
Пектин затын анықтау үшін бір сағат бойы қаныққан сілтіде қайнатады да
сумен жуып күкірт қышқылында бейтараптандырады. Содан соң бір-екі тамшы иод
және бірнеше тамшы ерітілген күкірт қышқылын тамызады. Сол уақытта пектин
заты ашық күлтін түске боялады 5.
Мицелийлердің қүрамындағы хитин мен хитозаңды анықтау үшін сүзілген
мицелийді майынан тазартады. Ол үшін Сакслет аппаратына салып эфир қүяды.
Содан кейін жақсылап жуады да 4-5% күйдіргіш натрий ерітіндісіне салып, су
моншасында 3-4 сағат қайнатады. Одан 5-6 мл алып 10% сілті ерітіндісін
қосады да жақсылап араластырып, 2-3 тамшы \ 3%-тік мыс сульфат ерітіндісін
тамызып қыздырады, сол уақытта белок күлгін түске боялады. Егер реакция
теріс болса, онда мицелийді сілті ерітіндісінен тазартады. Ол үшін 50%
күйдіргіш натрийде 140°С-та 1-2 сағат бойы өңдейді. Бүған әлсіз иод
тамызған уақытта хитозан күлгін түске боялады. Содан соң 1-2% сірке
қышқылын құйып хитозанды ерітеді, хитозан әбден еріп кеткен уақытта қалған
хитин иодтың эсерінен қоңыр түске боялады.
Ядро аппаратын бояу үшін препаратты Карнуа сұйығында 10-30 минуттай
ұстап, 80% спиртпен жуады. Реакция тек гидролизденген материалда ғана
жүреді. Ол үшін препаратты 2-3 мин 1н түз қышқылының үй темпера-турасындағы
ерітіндісінде ұстайды. Одан кейін 5-6 мин 1н тұз қышқылының 60°С-қа дейін
қыздырған ерітіндісінде ұстайды. Бүдан соң қайтадан алғашқы ерітіндіге 2-3
мин ұстағаннан қейін 2-3 сағат Шиффа реактивне салады. Ол реактивті
дайындау үшін 0,5 г. фуксинді 90 мл таза қайнап тұрған тұзға ерітіп,
ерітіндіні 50° С-қа төмендетіп сүзеді де, оған 2 мл концентрациялы түз
қышқылын қосады. 10мл суық суға жеке 2 г. сусыз не 4 г. кристалды натрий
сульфатын дайындайды. Дайындалған ерітіндіні фуксин ерітіндісіне қосып 25°С-
қа дейін суытады. Реактивті шыны тығыны бар ыдысқа құйып суық жерге
сақтайды.Ерітіндінің түсі сұйық шайдың тусіндей болуы қажет.
Ядроны Делафильд әдісі бойынша гематоксилинмен бояу үшін материалды
35-50% спиртте фисациялағаннан кейін бояғышқа салады. Ол үшін 1 г.
гематоксилинді 6 мл абсалютті спиртке ерітеді. Бүл ерітіндіге 100 мл
аммоний ашудясынын судағы қаныққан ерітіндісін тамшылап қосады да бір
жетіден кейін 25мл глицерин мен метил спиртін қосып 4 сағаттан кейін
сүзеді. Боялу уақыты 3-30 мин. Содан соң 5-30 минуттай уақыт бойы суда
жуады. Алынған затты бір-бірінен ажырату үшін суға не спиртке тұз қышқылын
қосады (бір тамшы тұз қышқылына 100 мл су қосады). Бұдан соң 70% спиртпен
және сумен жуады. Сол уақытта ядро қызыл түске, клечатка күлгін түске
боялады.
Ядроны гематоксилин жөне эозинмен (эритрозинмен), клечатканы Делафильд
гематоксилинмен де бояйды. Дифференциациялау үшін қышқылданған спирттен
өткізеді және кесінділерді эозиннің 1% спирттік ерітіндісіне 1-2 мин.
батырады. Содан соң күшті спирт арқылы өткізеді де жуады. Ұнда ядро мен
клечатка қарақошқыл, ал протоплазма алқызыл түске боялады
Зерттеу үшін әдетте жаншылған тамшы әдісін қолданады. Жақсылап жуылған
және құрғатылған зерттеу шынысының үстіне сүзілген суды құяды және
зерттеліп отырған материалымызды орналастырады. Препаратты жабынды
шынымен жабады, содан соң оның өсуін байқаймыз. Гифті саңырауқұлақтар үшін
(асперилді және пенициллі) конидиялық аппаратты құру үшін арнайы өңдеу
жүргізу қажет. Петри табақшасына ортаға сәйкес саңырауқұлақтардың
колониясының алдын-ала өсірілген түрін салады да, содан соң 700С этанолдың
бірнеше тамшысымен колонияны өңдейді, содан соң сумен шайып тастаймыз.
Мұнда артық конидияларды салып тастауды, гифтердің өткірлігінің
жоғарлағанын байқаймыз. Бұдан кейін колонияны жабынды шынымен, микроскоп
көмегімен зерттеуге мүмкіндік туады.
Егер спорангиялардың, қалталардың т.б. қабаттары дұрыс саңырауқұлақтар
зерттелетін болса, онда препаратты суда емес, спирт қоспасында, глицерин
мен су қоспасында (1:1:1) дайындаған жөн.
Конидиі және спорасының және де басқа элементтердің сыртқы
қабатының ескіруіне бақылау кезінде өркен саңырауқұлақтарын байқайтын
болсақ, онда мацераций тәсілін қолданамыз. Бұл тәсіл бойынша зерттеліп
отырған материалды улы калий ерітіндісін зерттеу шынысына орналастырып,
оны 900С қайнағанша қыздырамыз, содан соң суығанынша жабынды шынымен
жабамыз. Суығаннан соң
препаратты микроскоптың көмегімен көреміз.
Саңырауқұлақтардың өсу түрін, әртүрлі физиологиялық заңдылықтарын
түсіну сияқты терең зерттеу жүргізгенде арнайы - Раньве камерасында, Ван
Тигема сақина-шықтарында жүргізеді.
Раньве камерасы - тегіс сфералық тереңдетілген зерттеу шынысы, оның
түбіне зерттейтін сұйықтықты, көбіне суды немесе Чапек ортасын
орналастырады, содан соң термостатқа енгізеді. Біраз уақыттан кейін
препаратта микроскоптың көмегімен зерттейді. Кейде сфералық түбі сәуленің
жүруін ауыстырып жіберуі мүмкін, онда Ван Тигема сақинашықтарын пайдалану
қолданған жөн. Бұл диаметрі 1,5см, қалыңдығы-1,5-2 мм шыны трубкасымен
жасалған цилиндриктер. Олар бөлек стерильденеді, содан соң зерттеу шынысын
пластелиннің көмегімен қысып, ортаны енгізгеннен кейін зерттеу шынысын оның
жоғарғы жағынан қыстырады. Бұл кезде сақина типті 2мм-ден аспау керек.
Обьектінің морфологиялық өзгеруін анықтауда тек сұйық ортаны ғана
пайдаланып қана қоймай, агаризді ортаны да пайдалануға болады, ал оның ұшып
кетпеуін қамтамасыз етеді. Ол үшін Н.Пидопличенко тәсілі бойынша
саңырауқұлақтарды зерттеу шыныларында жүргізеді. Зерттеу шыныларын хромды
қоспада жақсылап жуып тастап, кептіреді, содан соң оларды топ-топқа
орналастырып, орап, автоклавта стерилдеп болған соң, ақырындап бір-бір
шыныдан шығарады, содан соң газды қыздырғышта немесе спиртовкада тағы да
қыздырамыз.
Қыздырған шынының бір бетіне ерітілген агаризді ортаны орналастырады.
Оны біраз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Биол.ғыл.канд. А.Е.Данебеков
Б.К.Момбаева
Бұл мақалада клавициалды саңырауқұлақтарды зерттеу әдістері
қарастырылған.
Ең үлкен класстардың бірі қалталы саңырауқұлақтарына (Ascomycetes) жата-
тын, переномицеттер (Pyrenomycetidae) тобына кіретін клавициалды
саңырауқұлақ-тар (Ciavicipitales) болып табылады.
Табиғатта бұл саңырауқұлақтардың 30000-нан астам түрлері кездеседі.
Олардың өкілдері әлемнің бүкіл флористикалық аймақтарына кең таралған. Олар
әртүрлі биогеоценоздардың компоненті болып табылады. Өйткені өсімдіктер,
жануарлар, тіпті оның ішіндегі бунынаяқтыралдың сандық популяцияларына
ерекше әсерін тигізеді. Себебі олар негізінен паразиттік және сапрофиттік
қасиеттерін байқалтады.
Адам баласы бұрынан-ақ клавициалды саңырауқұлақтардың “қастауыш”
(Claviceps purpurea) деп аталатын дәнді өсімдіктердің паразитімен таныс. Ол
қара бидайдың және көптеген жабайы астық тұқымдастарының паразиті. Бұл
саңырауқұлақтар түрінің зияндылығы дәнді-дақылдардың өнімділігін азайтып
қана қоймай, зақымданған дәнді дақылдармен жануарларды азықтандыру
нәтижесінде халық арасында “ашулы құрысу” деген атпен белгілі ауруға
шалдықтырады. Бұл саңырауқұлақтардың түрі Солтүстік, Орта және Кіші Азияда
кеңінен таралған, өйткені бұл жерлерде дәнді-дақылдар ауқымды көлемде
өсіріледі.
Клавициалды саңырауқұлақтар Cordiсeps туысының C.militares және
C.clavulata түрлері микробиологиялық тәсілдердің ең қолайлы агенті ретінде
жүреді.
Ежелгі қытай және тибет медицинасында саңырауқұлақтардың Cordiceps
sinensis түрін астма және де жоғарғы тыныс алу жолдарын емдейтін дәрі-
дәрмектер дайындалған, ал кейінен C. мilitares түрінен кордицепин
антибиотигін алған.
Клавициалды саңырауқұлақтардың практикалық мәні табиғаттағы зат алмасу
құбылысында, күнделікті болмыста маңызды роль атқарады. Сондай-ақ олардың
практикалық және теориялық мәні микологтардың көп көңілін бөлуді талап
етеді. Бұл ағзалардың таралуын және түрлерінің құрылысын заман талабына
сай зерттеуді флористикалық тұрғыдан мәліметтердің тапшылығы үлкен
кедергіге соқтырады. Өйткені әрбір түрге байланысты толық мәліметтерді алу
басылымдардың өте аз мөлшерінде болғаны септігін тигізіп отыр. Бұл
айтылған көкейтесті мәселе дүние жүзілік микрофлораларға байланысты зерттеу
жұмыстары әлемдік ғылымдардың үлесіне жатады.
Клавициалды саңырауқұлақтардың классификациясына бірнеше систематика-
лық таксондардың өкілдері жатады. Олардың флорасы, морфологиясы,
систематика-сы, экологиясы туралы мағлұматтар берілген 1,2.
Клавициалды саңырауқұлақтар гетеретрофты қоректенетін микроорганизмдер-
ге жатады және шыбын-шіркейлерді зақымдайтын немесе оларда паразиттік
тіршілік пішімдері кездеседі, сондықтанда оларды зиянды жәндіктердің
түрлеріне қарсы қолданылады. Дегенмен сапрофитті түрлерінде жиі кездеседі.
Олар өсімдік микроорганизмдері арасындағы қатынасымен ғана емес, шыбын-
шіркей, нематодтар, қарапайымдылардың түрлерімен де қарым-қатынаста болады.
Бүл топ өкілдері әлі толық қамтылмағандықтан, оларды белгілі бір класқа
жатқызу өте қиын, сондықтан зерттеулерді қажет етеді.
Жамбыл облысы бойынша клавициалды саңырауқұлақтарға зерттеу жұмыста-ры
бұрын жүргізілмегендіктен, оның климатының ерекшелігіне, гидрогеологиялық
аймақтарына және тарихының қалыптасуына көңіл аударған жөн. Зерттеу
жұмыстарын іске асыру үшін аталған саңырауқұлақтардың эколого-географиялық
жағдайы олардың дамуымен тікелей байлыныста болғандықтан, оның зерттеу
орнын анықтау қажет.
Жамбыл облысы 1939ж. Оңтүстік және Алматы облыстарының іріленуі
барысында пайда болды. Солтүстігі Қарағандымен, шығысы Алматымен, батысы
Шымкент облысымен, Оңтүстігі Қырғызстанмен шектеледі.
Облыстың табиғаты температураның құбылмалылығы, жауын-шашынның әр жылы
әр территорияға әр түрлі түсетіндігі, ауаның құрғақтығы, қытты буланғыш-
тығы, күн шуағының молдығымен сипатталады.
Облыстағы ауаның жылдық орташа температурасы 6,5-10,50С арасында
ауытқып тұрады. Ал Сотүстік және таулы аудандарда 6,5-80С, орталық
аудандарда 9-100С шамасында болады 3,4.
Жылы кезеңдегі ауаның салыстырмалы ылғалдылығы шөл және шөлейт
аудандарда 40-45%, ал оның ең төмен болатындығы яғни, 30% маусым және тамыз
айлары. Жауын-шашын мөлшері солтүстіктен оңтүстікке қарай өсе береді.
Облыстың шөл аймақтарында ол жылына 100-150мм, жазықтықта 150-200мм, тау
бөктерінде 300-400мм, тау шыңдарында 450-500мм дейін түседі.
Қар жұқа түседі, әрі тұрақтамайды.
Облыстың оңтүстік таулы аймағының ауа-райы жұмсақтау келеді, қысы онша
қатты емес. Ылғал да біршама жақсы түседі. Жамбыл облысы су ресурстарына
бай. Атап айтсақ, негізгі өзендер: Шу, Талас, Балхаш, Билікөл, Ақкөл және
Аса өзендері.
Шу өзені оң қанаттан Қарақожыр, сол қанаттан Қошқар өзендерінің
қосылуынан пайда болған. Оның негізгі салалары: Қарақұндыз, Ырғайты, Аса,
Құрағаты салалары облыс территориясындағы ең бастылары болып есептелінеді.
Шу өзенінің жылдық ағысы 2млрд. текше метрге жуық.
Маңызы жағынан облыста екінші орын алатын өзеннің бірі - Талас. Ол өз
бастауын Талас Алатауының терістік беткейіндегі қар мен мұздан алады. Талас
екі республиканың бес ауданның өміріне өзек болып отырған судың үлкен күре
тамыры десе де болады. Өзеннің орта жылдық ағысы 980млн. шаршы метр.
Аса өзені Қазақстан мен Қырғызстан шекаралары маңындағы Кишкапчағай
шатқалындағы Теріс және Күркүресу өзендерінің түйісуінен пайда болған. Аса
өзенінің шатқалдан шыға беріс тұсында ірі аса гидротехникалық торабы бар.
Суландыру көлемі 27мың га.
Бұлардан басқа Қаратау баурайларынан, Қырғыз жоталарынан және Шу-Іле
тауларынан құлап аққан ұсақ өзендер көп-ақ. Шу өзені бассейніндегі неғұрлым
ірілеу дегендері мыналар: Қарақұндыз, Аспара; Таластағы бассейнде - Тамды,
Көктал, Шабақты, Бүркіт. Облыс бассеинінің 12 пайызын құрайтын бұдан басқа
көптеген қара сулар мен бұлақтар да біршама.
Осы географиялық жағдайларға сай зерттеу жұмыстарын облыс көлемінде
таралған қансорғыш масаларға клавициалды саңырауқұлақтардың өкілдерінің
биологиялық ерекшеліктерін барынша реттеуге және оларды бөліп алудың
ерекше
зерттеу әдістерін пайдалану мақсатында жалғастырдық.
Түр ажырату мақсатында зақымданған шыбын-шіркейді алдын-ала бинокуляр-
мен анықтап алады. Егер шыбын-шіркейдің саңырауқұлақпен зақымданған болса,
онда оның даму дәрежесіне байланысты микроскоппен зерттейді, немесе оны
бірнеше күннен кейін спора түзілгеннен соң оларды микроскоптан салыстырма
әдісін өткізеді.
Микроскопиялық анықтау шыбын-шіркейдің сыртқы бетіндегі жұқа қабаты-
нан немесе ішкі органдардан препарат дайындаудан басталады. Зақымдалған
шыбын-шіркейді пинцеттің көмегімен зерттеу шынысына орналастырады да,
арнайы зерттеу инесімен немесе скальпельдің көмегімен жұқа қабатын алып
тастайды. Содан соң алдын - ала дайындалған зерттеу шынысының үстінде
орналастырады. Қырындыдан бөлек гемолимф препаратын дайындау ұсынылады. Ол
үшін шыбын-шіркейдің скальпельдің немесе макротомның көмегімен кесіп,
содан-соң иненің көмегімен керекті учаскелерін бөліп, зерттеу шыныларының
бетіне орналастырады. Егер құрғап кеткен және өліп қалған шыбын-шіркейді
ішкі учаскелерінің препаратын дайындау үшін оны бөлек бөліктерге бөліп,
оның бір бөлігін суға батырады.
Саңырауқұлақтардың микроскопиялық құрылысын зерттеу үшін сүрленген не
тірі материалдарды пайдаланады. Өсімдік ұлпасындағы саңырауқұлақ гифтері
айқын көру үшін 0,5-1% (метилен көк) бояғыш заттарды пайдаланған жөн.
Микроскопты пайдаланып спорадан саңырауқүлақ мицелийінің өсуін 48-76 сағат
уақыт арасында толық жетіліп дамуын байқауға болады. Биологиялық микроскоп
арқылы ядро санын және басқа органоидтарын зерттеуге болады.
Мицелийден волютинді анықтау үшін 96% 100 мл спиртке 3 г метилен көк
бояуын салып, араластырады да бірнеше күнге қалдырады. Қолданардың алдында
оны сүзеді де 5-10 есеге дейін езеді. Не болмаса 100 мл тазартылған суға 30
мл қанған спирттегі бояуды және Імл 1% күйдіргіш калии ерітінділерін
қосады. Бүл ерітіндіні көп уақыт бойы сақтауга болады.
Клетка қабықшасын таннин ерітіндісімен бояйды. Бүл бояуды барлық
саңырауқүлақ клетка қабықшаларын көру үшін пайдалануға болады. Дайындалған
препоратты спиртовка жалынына ұстап, оған 20% таннинның судағы ерітіндісін
тамызады. Бояу уақыты 20-30 минут. Ашытқы саңырауқүла-ғының қабықшасын
байқау үшін Карнуа сұйығына сүрлегеннен кейін оны 2-5 минут 10% танниннің
судағы ерітіндісіне салады. Одан кейін жақсылап жуады да Пфейфера
фуксинімен бояйды да микроскоппен қарағанда қабықша көкшіл түске боялады.
Бүдан басқа дайындалған препаратты 0,5% генциавиолета бояуына 2-3 минуттай
ұстағаннан кейін жуады да 0,5% конго-қызыл бояуының судағы ерітіңдісіне 2-3
минут ұстағаннан кейін жуып кептіреді. Кабықша күңгірт көк не қара түске
боялады.
Целлюлозаны бояу үшін Швейцер реактивін пайдаланады. Ол үшін 20г
хлорцинкиодты 6,5г калий иод ерітіндісіне ерітіп, оған 1,3г қатты иодты
қосады, суды Юмл-ге дейін жеткізеді. Ерітіндіні қараңғы жерде сақтау қажет.
Целлюлоза көкшіл күлгін түске боялады.
Пектин затын анықтау үшін бір сағат бойы қаныққан сілтіде қайнатады да
сумен жуып күкірт қышқылында бейтараптандырады. Содан соң бір-екі тамшы иод
және бірнеше тамшы ерітілген күкірт қышқылын тамызады. Сол уақытта пектин
заты ашық күлтін түске боялады 5.
Мицелийлердің қүрамындағы хитин мен хитозаңды анықтау үшін сүзілген
мицелийді майынан тазартады. Ол үшін Сакслет аппаратына салып эфир қүяды.
Содан кейін жақсылап жуады да 4-5% күйдіргіш натрий ерітіндісіне салып, су
моншасында 3-4 сағат қайнатады. Одан 5-6 мл алып 10% сілті ерітіндісін
қосады да жақсылап араластырып, 2-3 тамшы \ 3%-тік мыс сульфат ерітіндісін
тамызып қыздырады, сол уақытта белок күлгін түске боялады. Егер реакция
теріс болса, онда мицелийді сілті ерітіндісінен тазартады. Ол үшін 50%
күйдіргіш натрийде 140°С-та 1-2 сағат бойы өңдейді. Бүған әлсіз иод
тамызған уақытта хитозан күлгін түске боялады. Содан соң 1-2% сірке
қышқылын құйып хитозанды ерітеді, хитозан әбден еріп кеткен уақытта қалған
хитин иодтың эсерінен қоңыр түске боялады.
Ядро аппаратын бояу үшін препаратты Карнуа сұйығында 10-30 минуттай
ұстап, 80% спиртпен жуады. Реакция тек гидролизденген материалда ғана
жүреді. Ол үшін препаратты 2-3 мин 1н түз қышқылының үй темпера-турасындағы
ерітіндісінде ұстайды. Одан кейін 5-6 мин 1н тұз қышқылының 60°С-қа дейін
қыздырған ерітіндісінде ұстайды. Бүдан соң қайтадан алғашқы ерітіндіге 2-3
мин ұстағаннан қейін 2-3 сағат Шиффа реактивне салады. Ол реактивті
дайындау үшін 0,5 г. фуксинді 90 мл таза қайнап тұрған тұзға ерітіп,
ерітіндіні 50° С-қа төмендетіп сүзеді де, оған 2 мл концентрациялы түз
қышқылын қосады. 10мл суық суға жеке 2 г. сусыз не 4 г. кристалды натрий
сульфатын дайындайды. Дайындалған ерітіндіні фуксин ерітіндісіне қосып 25°С-
қа дейін суытады. Реактивті шыны тығыны бар ыдысқа құйып суық жерге
сақтайды.Ерітіндінің түсі сұйық шайдың тусіндей болуы қажет.
Ядроны Делафильд әдісі бойынша гематоксилинмен бояу үшін материалды
35-50% спиртте фисациялағаннан кейін бояғышқа салады. Ол үшін 1 г.
гематоксилинді 6 мл абсалютті спиртке ерітеді. Бүл ерітіндіге 100 мл
аммоний ашудясынын судағы қаныққан ерітіндісін тамшылап қосады да бір
жетіден кейін 25мл глицерин мен метил спиртін қосып 4 сағаттан кейін
сүзеді. Боялу уақыты 3-30 мин. Содан соң 5-30 минуттай уақыт бойы суда
жуады. Алынған затты бір-бірінен ажырату үшін суға не спиртке тұз қышқылын
қосады (бір тамшы тұз қышқылына 100 мл су қосады). Бұдан соң 70% спиртпен
және сумен жуады. Сол уақытта ядро қызыл түске, клечатка күлгін түске
боялады.
Ядроны гематоксилин жөне эозинмен (эритрозинмен), клечатканы Делафильд
гематоксилинмен де бояйды. Дифференциациялау үшін қышқылданған спирттен
өткізеді және кесінділерді эозиннің 1% спирттік ерітіндісіне 1-2 мин.
батырады. Содан соң күшті спирт арқылы өткізеді де жуады. Ұнда ядро мен
клечатка қарақошқыл, ал протоплазма алқызыл түске боялады
Зерттеу үшін әдетте жаншылған тамшы әдісін қолданады. Жақсылап жуылған
және құрғатылған зерттеу шынысының үстіне сүзілген суды құяды және
зерттеліп отырған материалымызды орналастырады. Препаратты жабынды
шынымен жабады, содан соң оның өсуін байқаймыз. Гифті саңырауқұлақтар үшін
(асперилді және пенициллі) конидиялық аппаратты құру үшін арнайы өңдеу
жүргізу қажет. Петри табақшасына ортаға сәйкес саңырауқұлақтардың
колониясының алдын-ала өсірілген түрін салады да, содан соң 700С этанолдың
бірнеше тамшысымен колонияны өңдейді, содан соң сумен шайып тастаймыз.
Мұнда артық конидияларды салып тастауды, гифтердің өткірлігінің
жоғарлағанын байқаймыз. Бұдан кейін колонияны жабынды шынымен, микроскоп
көмегімен зерттеуге мүмкіндік туады.
Егер спорангиялардың, қалталардың т.б. қабаттары дұрыс саңырауқұлақтар
зерттелетін болса, онда препаратты суда емес, спирт қоспасында, глицерин
мен су қоспасында (1:1:1) дайындаған жөн.
Конидиі және спорасының және де басқа элементтердің сыртқы
қабатының ескіруіне бақылау кезінде өркен саңырауқұлақтарын байқайтын
болсақ, онда мацераций тәсілін қолданамыз. Бұл тәсіл бойынша зерттеліп
отырған материалды улы калий ерітіндісін зерттеу шынысына орналастырып,
оны 900С қайнағанша қыздырамыз, содан соң суығанынша жабынды шынымен
жабамыз. Суығаннан соң
препаратты микроскоптың көмегімен көреміз.
Саңырауқұлақтардың өсу түрін, әртүрлі физиологиялық заңдылықтарын
түсіну сияқты терең зерттеу жүргізгенде арнайы - Раньве камерасында, Ван
Тигема сақина-шықтарында жүргізеді.
Раньве камерасы - тегіс сфералық тереңдетілген зерттеу шынысы, оның
түбіне зерттейтін сұйықтықты, көбіне суды немесе Чапек ортасын
орналастырады, содан соң термостатқа енгізеді. Біраз уақыттан кейін
препаратта микроскоптың көмегімен зерттейді. Кейде сфералық түбі сәуленің
жүруін ауыстырып жіберуі мүмкін, онда Ван Тигема сақинашықтарын пайдалану
қолданған жөн. Бұл диаметрі 1,5см, қалыңдығы-1,5-2 мм шыны трубкасымен
жасалған цилиндриктер. Олар бөлек стерильденеді, содан соң зерттеу шынысын
пластелиннің көмегімен қысып, ортаны енгізгеннен кейін зерттеу шынысын оның
жоғарғы жағынан қыстырады. Бұл кезде сақина типті 2мм-ден аспау керек.
Обьектінің морфологиялық өзгеруін анықтауда тек сұйық ортаны ғана
пайдаланып қана қоймай, агаризді ортаны да пайдалануға болады, ал оның ұшып
кетпеуін қамтамасыз етеді. Ол үшін Н.Пидопличенко тәсілі бойынша
саңырауқұлақтарды зерттеу шыныларында жүргізеді. Зерттеу шыныларын хромды
қоспада жақсылап жуып тастап, кептіреді, содан соң оларды топ-топқа
орналастырып, орап, автоклавта стерилдеп болған соң, ақырындап бір-бір
шыныдан шығарады, содан соң газды қыздырғышта немесе спиртовкада тағы да
қыздырамыз.
Қыздырған шынының бір бетіне ерітілген агаризді ортаны орналастырады.
Оны біраз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz