Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу туралы
1.Мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаты.
2. Мемлекеттік органдардың жеке кәсіпкерлікті дамыту мен қолдау саласындағы құзыретi
3.Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау ережелері
4. Мемлекеттік бақылау
2. Мемлекеттік органдардың жеке кәсіпкерлікті дамыту мен қолдау саласындағы құзыретi
3.Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау ережелері
4. Мемлекеттік бақылау
1.Кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаты - кәсіпкерлікті дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау және мемлекеттік мүдделері мен тұтынушылардың құқықтарын қорғау болып табылады.
Мемлекет экономиканы реттеуге батыл араласуы керек. Бұл қағиданың дұрыстығы бүкіл жетілген Батыс елдерінің Жапония, Оңтүстік Кореяның жетістіктері үлгі бола алады. Бұл елдердің тәжірибесінен алынатын сабақ: 1) экономикалық ресурстарды түгел және тиімді пайдалану арқылы елдің өндірістік өндіргіш күштердің дамытып өндірістік потенциалын арттыру, яғни елдің байлығын арттыру.
Сонымен нарықтық экономика барлық әлеуметтік экономикалық процесстерді бүкіл қоғам үшін және оның әрбір азаматы үшін автоматты реттей алмайды. Нарықтық экономика елдің табысын әділ бөлмейді, еңбек ету құқығына кепілдік бермейді, қоршаған ортаны сақтауға көңіл бөлмейді және тұрғындардың қорғансыз бұқара топтарын қолдай алмайды. Жеке бизнес жоғары дәрежелі пайда бермейтін халық шаруашылық салаларына капиталын салмайды, ол мемлекет үшін, қоғам үшін өте қажет болса да. Нарықтық экономика көптеген әлеуметтік экономикалық мәні бар актуалды проблемаларды шешпейді. Ол мәселелер тек қана мемлекеттік іс болады. Қорытып айтқанда, кез келген елдің экономикасы бірқалыпты даму үшін мемлекет қолынан келетін жағдайлардың бәрін жасауы керек. Қазіргі созылып кеткен экономикалық дағдарыс өндірістің өрескел төмендегенін инфляция, қоғамдағы әлеуметтік наразылық т.б. қолайсыз жағдайлар мемлекеттің экономиканы реттеуді жете білмеушілігінен, өзіне жүктелген функцияларды атқара алмайтындығын көрсетеді.
2.Қазақстан Республикасы Үкіметінің құзыретi
Қазақстан Республикасының Үкіметі:
1) жеке кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарын әзірлейді;
2) жеке кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік жүйесін қалыптастырады;
3) Үкімет жанынан жеке кәсіпкерлік мәселелері жөніндегі консультативтік-кеңесші органдар құрады және таратады;
4) орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдар әзірлейтін, жеке кәсіпкерліктің мүдделерін қозғайтын нормативтік құқықтық актілердің жобаларын сарапшылық кеңестердің қарауын ұйымдастырады;
5) мемлекеттік мұқтаждар үшін шағын кәсіпкерлік субъектілерінен сатып алынатын тауарлардың (жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің) номенклатурасын және олардың көлемін (проценттік көріністегі) бекітеді;
6) шағын кәсіпкерліктің дамуын ынталандырады, мемлекет тарапынан шағын кәсіпкерлік субъектілеріне қаржылық қолдау көрсету үшін арнайы қор құрады;
7) өнеркәсіп өндірісін ұйымдастыру және халыққа қызметтер көрсету саласын дамыту үшін жалға немесе сенімгерлік басқаруға берілген объектілерді шағын кәсіпкерлік субъектілерінің меншігіне өтеусіз беру тәртібін айқындайды;
8) бәсекеге қабілетті салаларды құру мен жетілдіруді, жеке кәсіпкерлік субъектілерін дамытуды және олар шығаратын өнімнің сапасын арттыруды ынталандыратын мемлекеттік саясатты айқындайды және іске асырады;
9) бәсекелестіктің дамуына және инновацияларға, материалдық активтерге, сондай-ақ ұзақ мерзімді инвестицияларға инвестициялар салуды ынталандыруға септігін тигізетін нормативтік құқықтық актілер әзірлейді; т.б
Мемлекет экономиканы реттеуге батыл араласуы керек. Бұл қағиданың дұрыстығы бүкіл жетілген Батыс елдерінің Жапония, Оңтүстік Кореяның жетістіктері үлгі бола алады. Бұл елдердің тәжірибесінен алынатын сабақ: 1) экономикалық ресурстарды түгел және тиімді пайдалану арқылы елдің өндірістік өндіргіш күштердің дамытып өндірістік потенциалын арттыру, яғни елдің байлығын арттыру.
Сонымен нарықтық экономика барлық әлеуметтік экономикалық процесстерді бүкіл қоғам үшін және оның әрбір азаматы үшін автоматты реттей алмайды. Нарықтық экономика елдің табысын әділ бөлмейді, еңбек ету құқығына кепілдік бермейді, қоршаған ортаны сақтауға көңіл бөлмейді және тұрғындардың қорғансыз бұқара топтарын қолдай алмайды. Жеке бизнес жоғары дәрежелі пайда бермейтін халық шаруашылық салаларына капиталын салмайды, ол мемлекет үшін, қоғам үшін өте қажет болса да. Нарықтық экономика көптеген әлеуметтік экономикалық мәні бар актуалды проблемаларды шешпейді. Ол мәселелер тек қана мемлекеттік іс болады. Қорытып айтқанда, кез келген елдің экономикасы бірқалыпты даму үшін мемлекет қолынан келетін жағдайлардың бәрін жасауы керек. Қазіргі созылып кеткен экономикалық дағдарыс өндірістің өрескел төмендегенін инфляция, қоғамдағы әлеуметтік наразылық т.б. қолайсыз жағдайлар мемлекеттің экономиканы реттеуді жете білмеушілігінен, өзіне жүктелген функцияларды атқара алмайтындығын көрсетеді.
2.Қазақстан Республикасы Үкіметінің құзыретi
Қазақстан Республикасының Үкіметі:
1) жеке кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарын әзірлейді;
2) жеке кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік жүйесін қалыптастырады;
3) Үкімет жанынан жеке кәсіпкерлік мәселелері жөніндегі консультативтік-кеңесші органдар құрады және таратады;
4) орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдар әзірлейтін, жеке кәсіпкерліктің мүдделерін қозғайтын нормативтік құқықтық актілердің жобаларын сарапшылық кеңестердің қарауын ұйымдастырады;
5) мемлекеттік мұқтаждар үшін шағын кәсіпкерлік субъектілерінен сатып алынатын тауарлардың (жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің) номенклатурасын және олардың көлемін (проценттік көріністегі) бекітеді;
6) шағын кәсіпкерліктің дамуын ынталандырады, мемлекет тарапынан шағын кәсіпкерлік субъектілеріне қаржылық қолдау көрсету үшін арнайы қор құрады;
7) өнеркәсіп өндірісін ұйымдастыру және халыққа қызметтер көрсету саласын дамыту үшін жалға немесе сенімгерлік басқаруға берілген объектілерді шағын кәсіпкерлік субъектілерінің меншігіне өтеусіз беру тәртібін айқындайды;
8) бәсекеге қабілетті салаларды құру мен жетілдіруді, жеке кәсіпкерлік субъектілерін дамытуды және олар шығаратын өнімнің сапасын арттыруды ынталандыратын мемлекеттік саясатты айқындайды және іске асырады;
9) бәсекелестіктің дамуына және инновацияларға, материалдық активтерге, сондай-ақ ұзақ мерзімді инвестицияларға инвестициялар салуды ынталандыруға септігін тигізетін нормативтік құқықтық актілер әзірлейді; т.б
1.И.В.Амирханова.Гражданско-правовое обеспечение развития предпринимательства
в РК.Алматы,2003г.
2.С.И.Климкин.Правовые формы предпринимательства в Республике Казахстан.Алматы.Баспа.1997г.
3.Предпринимательское право.Курс лекций.Под ред.Н.И.Клейн. М.1993г.
4.ҚР Жеке кәсіпкерлік туралы Заңы, 31.01.2006ж.
5. ҚР Лицензиялау туралы Заңы,11.01. 2007ж.
6.ҚР Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Заңы,2010ж
в РК.Алматы,2003г.
2.С.И.Климкин.Правовые формы предпринимательства в Республике Казахстан.Алматы.Баспа.1997г.
3.Предпринимательское право.Курс лекций.Под ред.Н.И.Клейн. М.1993г.
4.ҚР Жеке кәсіпкерлік туралы Заңы, 31.01.2006ж.
5. ҚР Лицензиялау туралы Заңы,11.01. 2007ж.
6.ҚР Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Заңы,2010ж
3-лекция тақырыбы: 3.Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу.
1.Лекция сабағының жоспары:
1.Мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаты.
2. Мемлекеттік органдардың жеке кәсіпкерлікті дамыту мен қолдау саласындағы
құзыретi
3.Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау ережелері
4. Мемлекеттік бақылау
2.Лекция мақсаты:
3.Лекция мәтіні:
1.Кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаты - кәсіпкерлікті
дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау және мемлекеттік мүдделері мен
тұтынушылардың құқықтарын қорғау болып табылады.
Мемлекет экономиканы реттеуге батыл араласуы керек. Бұл қағиданың дұрыстығы
бүкіл жетілген Батыс елдерінің Жапония, Оңтүстік Кореяның жетістіктері үлгі
бола алады. Бұл елдердің тәжірибесінен алынатын сабақ: 1) экономикалық
ресурстарды түгел және тиімді пайдалану арқылы елдің өндірістік өндіргіш
күштердің дамытып өндірістік потенциалын арттыру, яғни елдің байлығын
арттыру.
Сонымен нарықтық экономика барлық әлеуметтік экономикалық процесстерді
бүкіл қоғам үшін және оның әрбір азаматы үшін автоматты реттей алмайды.
Нарықтық экономика елдің табысын әділ бөлмейді, еңбек ету құқығына кепілдік
бермейді, қоршаған ортаны сақтауға көңіл бөлмейді және тұрғындардың
қорғансыз бұқара топтарын қолдай алмайды. Жеке бизнес жоғары дәрежелі пайда
бермейтін халық шаруашылық салаларына капиталын салмайды, ол мемлекет үшін,
қоғам үшін өте қажет болса да. Нарықтық экономика көптеген әлеуметтік
экономикалық мәні бар актуалды проблемаларды шешпейді. Ол мәселелер тек
қана мемлекеттік іс болады. Қорытып айтқанда, кез келген елдің экономикасы
бірқалыпты даму үшін мемлекет қолынан келетін жағдайлардың бәрін жасауы
керек. Қазіргі созылып кеткен экономикалық дағдарыс өндірістің өрескел
төмендегенін инфляция, қоғамдағы әлеуметтік наразылық т.б. қолайсыз
жағдайлар мемлекеттің экономиканы реттеуді жете білмеушілігінен, өзіне
жүктелген функцияларды атқара алмайтындығын көрсетеді.
2.Қазақстан Республикасы Үкіметінің құзыретi
Қазақстан Республикасының Үкіметі:
1) жеке кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту саласындағы мемлекеттік саясаттың
негізгі бағыттарын әзірлейді;
2) жеке кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік жүйесін қалыптастырады;
3) Үкімет жанынан жеке кәсіпкерлік мәселелері жөніндегі консультативтік-
кеңесші органдар құрады және таратады;
4) орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдар әзірлейтін, жеке
кәсіпкерліктің мүдделерін қозғайтын нормативтік құқықтық актілердің
жобаларын сарапшылық кеңестердің қарауын ұйымдастырады;
5) мемлекеттік мұқтаждар үшін шағын кәсіпкерлік субъектілерінен сатып
алынатын тауарлардың (жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің)
номенклатурасын және олардың көлемін (проценттік көріністегі) бекітеді;
6) шағын кәсіпкерліктің дамуын ынталандырады, мемлекет тарапынан шағын
кәсіпкерлік субъектілеріне қаржылық қолдау көрсету үшін арнайы қор құрады;
7) өнеркәсіп өндірісін ұйымдастыру және халыққа қызметтер көрсету саласын
дамыту үшін жалға немесе сенімгерлік басқаруға берілген объектілерді шағын
кәсіпкерлік субъектілерінің меншігіне өтеусіз беру тәртібін айқындайды;
8) бәсекеге қабілетті салаларды құру мен жетілдіруді, жеке кәсіпкерлік
субъектілерін дамытуды және олар шығаратын өнімнің сапасын арттыруды
ынталандыратын мемлекеттік саясатты айқындайды және іске асырады;
9) бәсекелестіктің дамуына және инновацияларға, материалдық активтерге,
сондай-ақ ұзақ мерзімді инвестицияларға инвестициялар салуды ынталандыруға
септігін тигізетін нормативтік құқықтық актілер әзірлейді; т.б
Уәкілетті органның құзыретi
Уәкілетті орган:
1) жеке кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың мемлекеттік саясатын жүргізуді
жүзеге асырады;
2) жеке кәсіпкерлікті дамытудың бағдарламаларын әзірлеп, іске асырады;
3) шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың мемлекеттік шараларының
орындалуын ұйымдастырады және үйлестіреді;
4) жеке кәсіпкерлік субъектілерін қаржыландыру және оларға кредит беру
жөніндегі шараларды жетілдіру туралы ұсыныстар әзірлейді;
5) кәсіпкерлік ортаға, инвестициялық ахуалға және жеке кәсіпкерлікті
дамытудың инфрақұрылымына талдау жүргізеді;
6) жеке кәсіпкерлік қызмет саласында зерттеулер жүргізуді ұйымдастырады;
7) жеке кәсіпкерлікті қолдауды және дамытуды қамтамасыз ететін нормативтік
құқықтық актілерді әзірлеп, Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсынады;
8) республика өңірлерінде шағын кәсіпкерлік инфрақұрылымын қалыптастыру мен
дамытуға септігін тигізеді; т.б
Жергілікті атқарушы органдардың құзыретi
Қазақстан Республикасының жергілікті атқарушы органдары:
1) жеке кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың мемлекеттік саясатының іске
асырылуын жүзеге асырады;
2) жеке кәсіпкерлікті дамыту үшін жағдайлар жасайды;
3) өңірлерде мемлекеттік бағдарламалардың іске асырылуы мен орындалуын
қамтамасыз етеді және ол үшін жауапты болады;
4) шағын кәсіпкерлікті қолдаудың өңірлік бағдарламаларын әзірлеп, іске
асырады;
5) өңірде шағын кәсіпкерлікті және инновациялық қызметті қолдау
инфрақұрылымының объектілерін құру мен дамытуды қамтамасыз етеді;
6) жергілікті атқарушы органдардың жеке кәсіпкерлік субъектілерінің
бірлестіктерімен және нарықтық инфрақұрылым объектілерімен өзара қарым-
қатынастарын дамыту стратегиясын айқындайды;
7) сарапшылық кеңестердің қызметін ұйымдастырады;
8) шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін мамандар мен персоналды оқытуды,
даярлауды, қайта даярлауды және олардың біліктілігін арттыруды
ұйымдастырады.
3.Ел басшылығы белгілегеніндей, алдағы он жылда Қазақстан ел экономикасының
бәсекеге қабілеттілігін арттыру және оны жеделдете әртараптандыру арқасында
өрлеуді қамтамасыз етпек. Осы мақсатта Елбасы бастамашылығымен Үдемелі
индустриялық-инновациялық даму бағдарламасы әзірленді.
Ел басшылығы ұлттық кәсіпкерлікті, соның ішінде шағын және орта бизнесті
дамытуды - 2010 жылдағы мемлекеттік саясаттың басымдықты бағыттарының бірі
ретінде жариялады. Н.Назарбаев өзінің биылғы Жолдауында ел экономикасын
әртараптандыру-диверсификациялау ісінің ендігі ұйытқысы, өзегі кәсіпкерлік
болуға тиістігін жариялады. Бизнестің жол картасы-2020 бағдарламасы да
аймақтарда кәсіпкерліктің өркендеуіне үлес қосуға тиіс, ол мемлекеттік
қолдауды жүйелі және нақты жобалық шаралар арқылы көрсетуді көздейді.
4. ҚР кәсіпкерлік қызметті және бақылау-қадағалау функцияларын жүзеге
асыратын органдардың қызметін реттейтін нормативтік-құқықтық актілердің
көптеген саны қабылданған. Оларға ҚР 2006 жылғы 31 қаңтардағы “Жеке меншік
кәсіпкерлік туралы” заңдары, 2003 жылғы 22 желтоқсандағы Мемлекеттік
құқықтық статистика және арнайы есеп жүргізу туралы".
Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік бақылаудың негізгі принциптері мен
міндеттерi
1. Қазақстан Республикасындағы жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік бақылау:
1) заңдылық;
2) жеке кәсіпкерлік субъектілерінің адалдық презумпциясы;
3) жариялылық;
4) бәрінің заң мен сот алдындағы теңдігі;
5) тексеру жүргізу кезеңінде жеке кәсіпкерлік субъектісі жұмыс режимінің
бұзылуына жол бермеу;
6) мемлекеттік органдар лауазымды адамдарының кәсіби біліктілігі мен
құзыреттілігі;
7) лауазымды міндеттерін орындамағаны не тиісінше орындамағаны және олардың
өз өкілеттіктерін асыра пайдаланғаны үшін мемлекеттік органдар лауазымды
адамдарының жауаптылығы принциптеріне негізделеді.
4. Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер:
1.И.В.Амирханова.Гражданско-правово е обеспечение развития
предпринимательства
в РК.Алматы,2003г.
2.С.И.Климкин.Правовые формы предпринимательства в Республике
Казахстан.Алматы.Баспа.1997г.
3.Предпринимательское право.Курс лекций.Под ред.Н.И.Клейн. М.1993г.
4.ҚР Жеке кәсіпкерлік туралы Заңы, 31.01.2006ж.
5. ҚР Лицензиялау туралы Заңы,11.01. 2007ж.
6.ҚР Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Заңы,2010ж
5.Бақылау сұрақтары:
1.Мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаты.
2. ҚР Үкіметінің жеке кәсіпкерлікті дамыту мен қолдау саласындағы құзыретi
3.Жергілікті органдарының кәсіпкерлікті дамыту мен қолдау саласындағы
құзыреті
3.Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау дегенімсіз не?
4.Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау ережелері.
5. Мемлекеттік бақылаудың түсінігі
6.Мемлекеттік бақылау өткізу ережелері.
4-лекция сабағының тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерліктің
түрлері және нысандары.
1.Лекция сабағының жоспары:
1.Кәсіпкерлік қатынас субъектілері.
2.Кәсіпкерліктің түрлерін анықтау критерийлері.
3.Кәсіпкерлік қызметтің түрлері, жалпы сипаттамасы, құқықтық
айырмашылықтары.
4.Кәсіпкерлік қызметтің ұйымдастырушылық-құқықтық нысаны.
2.Лекция мақсаты: Кәсіпкерлік қатынас субъектілерінің
түсінігі,түрлері,сонымен оларды құру мәселелерді қарастыру.
3.Лекция мәтіні:
1.Кәсіпкерліктің субъектісі – жеке адамдар, сонымен бірге, заңды
тұлғалар, біріккен серіктестер: арендалық ұжым, ашық және жабық акционерлік
қоғамдар, шаруашылық ассоциациялыры, әртүрлі бірлестіктер.
Кәсіпкерліктің барлық субъектілеріне – жеке кәсіпкерліктің субъектілеріне,
микробизнес субъектілеріне, шағын, орта кәсіпкерліктің және ірі бизнестің
субъектілеріне бөлінеді.
Жеке кәсіпкерліктің субъектілеріне заңды тұлға құрылмай кәсіпкерлік
қызметпен айналысатын жеек тұлғалар жатады. Олар тұрғылықты жеріндегі салық
комитеттерінде тіркеледі.
Заңдық тұлғасы құрылмаған жеке тұлғалар жатады. Олар тұрғылықты жеріндегі
салық комитеттерінде тіркеледі.
2.Заңдық тұлғасы құрылмаған жеке тұлғалар, жұмыскерлердің жылдық
орташа саны 10 адамға дейінгі кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды
тұлғалар микробизнес субъектілері болып табылады. Микробизнес субъектілері
шағын кәсіпкерліктің құрамына кіреді және тиісінше шағын кәсіпкерліктің
субъектілері үшін көзделген жеңілдіктерді пайдаланады.
Шағын кәсіпкерліктің субъектілеріне заңды тұлғасы құрылмаған жеке тұлғалар
және жұмыскерлердің жылдық орташа саны 50 адамнан аспайтын, кәсіпкерлік
қызметпен айналысатын, жыл ішіндегі активтерінің жалпы құны 60 000 еселік
айлық есептік көрсеткіштен аспайтын заңды тұлғалар жатады. Олар тұрғылықты
жеріндегі салық комитеттерінде тіркеледі.
Орта кәсіпкерліктің субъектілеріне заңды тұлғасы құрылмаған жеке тұлғалар
және жұмыскерлердің жылдық орташа саны 250 адамға дейінгі, кәсіпкерлік
қызметпен айналысатын, жыл ішіндегі активтерінің жалпы құны 325 000 еселік
айлық есептік көрсеткіштен асатын заңды тұлғалар жатады.
Кәсіпкерліктің ерекшеліктері:
-дербестік және тәуелсіздік;
-экономикалық ынталылық;
-шаруашылық тәуекел және жеке жауапкершілік;
-жаңашылдық.
Кәсіпкерлік бірнеше түрлері бар. Атқаратын қызметіне қарай былай бөлінедә:
өндірістік, коммерциялық, қаржылық және консультациялық.
Меншік түрлері бойынша жеке меншік, мемлекеттік, муниципалды, сонымен бірге
қоғамдық құрылымдар меншігі.
Меншіктер саны бойынша кәсіпкерлік қызмет жеек адамның немесе коллективтің
құрамы болуы керек.
Кәсіпкерлік формасы бойынша екіге бөлінеді: ұжымдық-құқықтық және ұжымдық-
экономикалық
3. Кәсіпкерліктің екі түрі бар: мемлекеттік кәсіпкерлік және жеке
кәсіпкерлік. Жеке кәсіпкерлік – жеке кәсіпкерлік субъектілерінің кіріс
алуға бағытталған, жеке кәсіпкерлік субъектілерінің өздерінің меншігіне
негізделген және жеке кәсіпкерлік субъектілерінің атынан олардың
тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылатын бастамашылық
қызметі.
Жеке кәсіпкерліктің артықшылықтары мен кемшіліктері жайлы
қысқаша сөз.
Жеке кәсіпкерліктің төрт маңызды артықшылықтары бар:
Ол белгілі бір істе жақсы кәсіби сапасы бар адамға өзіне қажетті
жалақымен қамтамасыз етуіне, еңбекке орналасу проблемвсын шешуіне мүмкіндік
береді.
1. Ол оңай әрі арзан реттеледі.
2. Ол мемелекеттік реттеуге аз ұшырайды.
3. Ол құжаттардың көп мөлшерін, бухгалтерияны талап етпейді.
4. ЖК икемділік, шұғыл және басқа да шешімді қабылдау мүмкіндігі
тән.
5. жеке кәсіпкерліктің осы түрінің кемшіліктері:
1. Шаруашылық жүргізуші субъектінің уақыты оны құрған жеке тұлғаның
өмірімен шектелген (мұрагерлері туралы ойлаңыз).
2. Бизнес ауқымы шектелгендіктен бастапқы капиталды жинау қиын.
3. Берешектерге ұсынса, онда жеке меншікке қауіп-қатер төнеді.
4. Кәсіпкерліктің барлық функцияларын (демалыс күндерінің, ауруханалық
парақтар т.б.) орындау қиын.
Яғни бір адамның (меншік иесінің) қызметі ретіндегі жеке кәсіпкерлік
бизнестегі алғашқы кезең. Бір адам тауарларды қайта сатумен айналысса да,
қалтқыда ұсталып тұруға болады, бірақ сенімді бизнесті құру қиын.
Бастапқы капиталды жинақтаған кезде әр кәсіпкер өз уақытында заңды тұлғаның
құқықтарымен ірірек істі құру туралы шешім қабылдайды.
Жеке кәсіпкерлер әдетте жуық арада пайда беретін және сұранымы бар
тауарлар өндірісіне капитал құяды. Ал қоғамның қалыпты өмір сүруіне
көптеген басқа игіліктер қажет. Олардың қатарына капиталдың көп мөлшерін
талдап өтетін, қайтарымы өте ұзақ мерзімді қамтитын, біразын халық тегін
тұтынатын тауарлар мен қызметтердің өндірісі жатады. (күрделі және іргелі
ғылыми ізденіс жұмыстары, авто-темір жолдар, аэропорттар, ірі ирригациялық
құрылыстар және тағы басқа). Олар қоғамдық тауарлар деп аталып кетті. Сол
қоғамдық тауарларды өндіру мемлекетке жүктеледі.
Мемелкеттік кәсіпкерліктің артықшылығы мемелкеттік бюджеттің үлкен
қаржымен әркет жасауында. Мемлекеттік кәсіпорындар әрқашан ерекше ішкі және
сыртқы экономикалық жағдайда болады.
Мемлекеттік кәсіпкерліктің біршама кемшіліктері бар. Кемшіліктері
мемелкеттік кәсіпорындардың нақты қожаларының болмауымен. Кәсіпкерлік
қызметті сипаты бойынша келесі түрлерге бөлуге болады:
А)Өндірістік кәсіпкерлік-экономиканың әртүрлі саллаларындағы
кәсіпорындарда тауарлар мен қызметтерді өндіріп, табыс табуға көзделген
кәсіпкерліктің күрделі түрі, өндірістік кәсіпкерлікке тікелей материалдық
өндіріс, құрылыс жұмыстарын, тасымалдау көлігі, байланыс жүйелері және тағы
басқа. Өндіріске тікелей қатысы бар салалардағы кәсіпкерлік жатады.
Б)Коммерциялық кәсіпкерлік негізінде айырбас операцияларымен бизнесмен,
саудагер мен коммерсант шұғылданатын кәсіпкерліктің түрі. Коммерциялық
қызметке немесе бизнеске табыс алып келетін істің бәрін жатқызуға болады.
Коммерциялық қызметтің құрамы әртүрлі. Оның ішіне сауда бизнесі, өндірістік
емес бизнесі, қызмет көрсету бизнесі.
4. Ұжымдық-құқықтық кәсіпкерліктер. Серіктестер – адамдардың
бірлестігі, онда екі және одан да көп серіктестер болады. Олар өз
капиталдарын қосады және әрбір мүше өзінің капиталымен жеке жауап береді.
Олар шексіз жауапкершілікті серктіестер, командитті (сенімге негізделген)
серіктестер шектелген жауапкершіліктер.
Ұжымдар (қоғамдар) өздерінің қаражаттарымен бірігеді. Шектелген
жауапкершілікті қоғам мүшелері ұжымның міндеттемелеріне жауап бермейді.
Олардың жауапкершілігі өздерінің қосқан пайларының мөлшерінде болады. Ал
қосымша жауапкершілігі бар ұжымдар өздерінің барлық дүние-мүлкімен жауапты.
Кәсіпкерліктің ұжымдық-экономикалық формалары.
Концерн – көпсалалы акционерлік қоғам, әртүрлі компаниялардың
бақылау пакеттерін сатып алады.
Ассоциация – экономикалық дербес кәсіпорындардың ерікті
бірлестігі. Маманданған кәсіпорынның негізгі мақсаты ғылыми-техникалық,
өндірістік, экономикалық және әлеуметтік міндеттерді бірігіп шешу.
Консорциум – бұл ірі қаржы операцияларын істеу үшін біріккен
кәсіпкерлердің бірлестігі.
Сидикат – бір саланың кәсіпкерлерін тауар сатуға біріктіру.
Картель – тауар, қызмет көрсту бағасы, нарық аудандарын бөлу,
өндіріс мөлшері жөнінде келісім.
Қаржы - өнеркәсіп тобы – банк, сақтандыру және сауда капиталының
бірлестігі.
Қазір Қазақстанда мынадай ұжымдық-құқықтық формалары кәсіпкерліктер
құрылуда.
1. Шаруашылық серіктестік – толық серіктестік. Олардың мүшелері өзара
кәсіпорын құру жөнінде келісімге қояды. Құруға керекті серіктес
мүшелердің қаражаттарын біріктіру. Серіктестіктің пайдасы, зиян
пайға қарай бөлінеді. әрбір мүше өзінің табысына пайданы қосып
сонан салық төлейді.
2. Коммандиттік серіктестік. Барлық серіктестік мүшелері серіктестік
атанған іс жүргізушілер ішінен біреу немесе бірнеше мүшелері
зиянның тәуекелін өздерінің қосқан үлестері мөлщерінде
жауапкершілікке алады.
3. Шектелген жауапкершілікті қоғамдар. Оның мүшелері қоғамның
міндеттемелеріне жауап бермейді, ал зиян тәуекеліне өздерінің
заттарымен жауап береді.
4. Қосымша жауапкершілігі бар қоғам міндеттемелеріне өздерінің
заттарымен жауап береді.
5. Акционерлік қоғам - өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту
мақсатымен акциялар шығаратын заңды тұлға. Қоғам өз акционерлерінің
мүлкінен оқшауланған мүлкі болады және олардың міндеттемелері
бойынша жауап бермейді. Қоғам өз міндеттемелері бойынша өз мүлкі
шегінде жауап береді. Қоғамның акционері – оның міндеттемелері
бойынша жауап бермейді.
6. Өндірістік кооперативтер – ерікті түрде біріккен қоғамдар.
7. Унитарлы кәсіпорын – коммерциялық мекеме, меншіктік құқығы жоқ.
Унитарлық кәсіпорынның мүліктері бөлінбейді. Унитарлық кәсіпорын
тек мемлекеттік немесе муниципалдық болады. Унитарлы кәсіпорын
федералдық қазына кәсіпорны болып есептеледі.
4. Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер:
1. Дойников И.В. Предпринимательское право. Москва, 1998.
2.Круглова Н.Ю. Хозяйственное право. Москва, 1999.
3.Мартемьянов B.C. Хозяйственное право том 1, Москва, 1994.
4.Предпринимательское право. Курс лекций Под ред. Н.И.Клейн. М, 1993 г.
5. Лаптев В.В. Предпринимательское право: понятие и субъекты. Москва,
1997
6. ҚР Президентінің 1995 жылғы 2 мамырдағы "Шаруашылық серіктестіктер
туралы" N 2255 заң күші бар Жарлығы.
7.ҚР "Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар
серіктестіктер туралы" 1998 жылғы 22 сәуірдегі N 220-I Заңы.
8. ҚР Әділет министрінің 1997 жылы 28 шілдеде №539 бұйрығымен бекітілген
ҚР нотариустарының нотариалдық әрекеттерді жүзеге асыру туралы Нұсқаулық.
9. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 30 тамыздағы Конституциясы .
10.ҚР "Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу жəне филиалдар мен өкілдіктерді
есептік тіркеу туралы" 1995 жылғы 17 сəуiрдегі N 2198 Заңы.
23.ҚР-ның Сәйкестендіру нөмірлерінің ұлттық тізілімдері туралы 2007 жылғы
12 қаңтардағы № 223 Заңы
11.ҚР Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығы туралы 2006 жылғы 5
маусымдағы N 145 Заңы.
12.Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы”
Қазақстан Республикасының кодексі, 01.01.2009ж.
13.ҚР 2007 жылғы 11 қаңтардағы Қазақстан Республикасының №214-ІІІ
"Лицензиялау туралы" Заңы.
14.ҚР "Акционерлік қоғамдар туралы" 2003 жылғы 13 мамырдағы Заңы
5.Бақылау сұрақтары:
1.Кәсіпкерлік қатынас субъектілерінің түсінігі.
2.Кәсіпкерлік қатынас субъектілерінің түрлері.
2.Кәсіпкерліктің түрлерін анықтау критерийлері.
3.Кәсіпкерлік қызметтің түрлері. жалпы сипаттамасы.
4.Шаруашылық серіктестіктердің түрлері және олардың ұйымдастыру құқықтық-
yscfylfhs
5.Өндірістік кооперативтің ерекшеліктері
6.Акционерлік қоғамды құру тәртіптері
5-лекция тақырыбы: Жеке кәсіпкерлік.
1.Лекция сабағының жоспары:
1.Жеке кәсіпкерліктің түсінігі және түрлері.
2.Дара кәсіпкерліктің құқықтық мазмұны.
3. Біріккен кәсіпкерлік нысанның құқықтық сипаты.
2.Лекция мақсаты: ҚР жеке кәсіпкерлік түрлерін анықтап, кәсіпкерлік нарықта
қалыптасуы, түрлеріне ерекше тоқтатыллып, олардың құқық қабілеттілігін
анықтау.
3.Лекция мәтіні:
1. Жеке кәсіпкерлік - жеке кәсіпкерлік субъектілерінің кіріс алуға
бағытталған, жеке кәсіпкерлік субъектілерінің өздерінің меншігіне
негізделген және жеке кәсіпкерлік субъектілерінің атынан олардың
тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылатын бастамашылық
қызметі. Қазақстан Республикасының жеке кәсіпкерлік туралы заңнамасы
Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді және Азаматтық
кодекстен, осы Заң мен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік
құқықтық актілерінен тұрады.
Егер Қазақстан Республикасы Ратификацияланған халықаралық шартта осы Заңда
негізделгендерден өзгеше ережелер белгіленсе, онда халықаралық шарттың
ережелері қолданылады. Жеке кәсіпкерліктің жекелеген түрлерін жүзеге асыру
ерекшеліктері Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес белгіленеді.
Жеке кәсіпкерлік Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес белгіленген
негіздер бойынша ғана шектелуі мүмкін. Жеке кәсіпкерлікті шектеу Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттің айрықша құзіретіне жатқызылған
мәселелер бойынша ғана орын алуы мүмкін. Мемлекеттік органдардың жекелеген
жеке кәсіпкерлік субъектілерінің артықшылық жағдайын белгілейтін
нормативтік құқықтық актілер қабылдауын тыйым салынады.
Жеке кәсіпкерлікті құқықтық реттеу шектері.
1. Жеке кәсіпкерлік Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес белгіленген
негіздер бойынша ғана шектелуі мүмкін.
2. Жеке кәсіпкерлікті шектеу Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
мемлекеттің айрықша құзіретіне жатқызылған мәселелер бойынша ғана орын алуы
мүмкін.
3. Мемлекеттік органдардың жекелеген жеке кәсіпкерлік субъектілерінің
артықшылық жағдайын белгілейтін нормативтік құқықтық актілер қабылдауына
тыйым салынады.
Жеке кәсіпкерлік субъектісі болып табылатын заңды тұлға Қазақстан
Республикасының азаматтық заңнамасында көзделген ұйымдық-құқықтық нысанда
ғана құрыла алады. Жеке кәсіпкерлік субъектілері: шағын кәсіпкерлік
субъектілеріне; орта кәсіпкерлік субъектілеріне; ірі кәсіпкерлік
субъектілеріне жатқызылуы мүмкін.
Жеке кәсіпкерлік субъектілері:
1) Қазақстан Республикасының заңнамасын , жеке және заңды тұлғалардың
құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін сақтауға;
2)өндірілетін өнімнің (жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің) Қазақстан
Республикасының заңнамасының талаптарына сәйкестігін қамтамасыз етуге;
3) Қазақстан Республикасының лицензиялау туралы заңына сәйкес
лицензиялануға жататын жеке кәсіпкерлік түрлерін жүзеге асыруға лицензиялар
алуға;
4) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес азаматтық-құқықтық
жауапкершілікті міндетті сақтандыруды жүзеге асыруға міндетті.
2. Дара кәсіпкерлік - жеке тұлғалардың кіріс алуға бағытталған, жеке
тұлғалардың өздерінің меншігіне негізделген және жеке тұлғалардың атынан
олардың тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылатын
бастамашылық қызметі; Дара кәсіпкерлік өзіндік немесе бірлескен кәсіпкерлік
түрінде жүзеге асырылады.
Өзіндік кәсіпкерлікті бір жеке тұлға өзіне меншік құқығымен тиесілі мүлік
негізінде, сондай-ақ мүлікті пайдалануға және (немесе) оған билік етуге жол
беретін өзге де құқыққа орай дербес жүзеге асырады. Некеде тұратын жеке
тұлға жұбайын кәсіпкер ретінде көрсетпей өзіндік кәсіпкерлікті жүзеге асыру
үшін ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін пайдаланған жағдайларда, егер заңдарда
немесе неке шартында не ерлі-зайыптылардың арасындағы өзге келісімде өзгеше
көзделмесе, мұндай пайдалануға жұбайының келісімі қажет.
Бірлескен кәсіпкерлікті жеке тұлғалар (дара кәсіпкерлер) тобы өздеріне
ортақ меншік құқығымен тиесілі мүлік негізінде, сондай-ақ мүлікті бірлесіп
пайдалануға және (немесе) оған билік етуге жол беретін өзге де құқыққа орай
жүзеге асырады.
Дара кәсіпкерлер өз міндеттемелері бойынша, Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес өндіріп алынбайтын мүлікті қоспағанда, өздерінің барлық
мүлкімен жауапты болады.
Дара кәсіпкер өз қызметін жүзеге асыру кезінде іскерлік құжаттаманың дербес
бланкілерін, мөрді, мөртабандарды пайдалануға құқылы.
Дара кәсіпкер мемлекеттік тіркеу үшін:
1) тіркеу органы белгілеген нысан бойынша өтінішін;
2) дара кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым сомасын бюджетке
төлегенін растайтын құжатын тіркеу органына ұсынады. Өзге құжаттарды талап
етуге тыйым салынады.
Дара кәсіпкер мемлекеттік тіркеу туралы куәлікті жоғалтқан жағдайда, оның
өтініші бойынша оған мемлекеттік тіркеуді куәландыратын құжаттың түпнұсқасы
беріледі. Мемлекеттік тіркеуді куәландыратын құжаттың түпнұсқасын беру үшін
дара кәсіпкердің Қазақстан Республикасының салық заңнамасында айқындалған
тәртіппен алым алынады. Бірлескен дара кәсіпкерлікті тіркеу кезінде
өтінішті үшінші тұлғалармен және мемлекеттік органдармен қатынастарда
мүдделерін білдіретін уәкілетті тұлға береді.
Дара кәсіпкердің қызметі ерікті немесе мәжбүрлеу тәртібімен, сондай-ақ осы
Заңда көзделген мән-жайлар туындаған жағдайда тоқтатылуы мүмкін. Дара
кәсіпкердің қызметі өзіндік кәсіпкерлік кезінде – дара кәсіпкер өз бетімен,
бірлескен кәсіпкерлік кезінде –барлық қатысушылар бірлесіп қабылдаған шешім
негіщенде кез келген уақытта ерікті түрде тоқтатылады.
3. Бірлескен кәсіпкерлік кезінде жеке кәсіпкерлікпен байланысты барлық
мәмілелер бірлескен кәсіпкерліктің барлық қатысушыларының атынан жасалады,
ал құқықтар мен міндеттер олардың атынан алынады және жүзеге асырылады.
Бірлескен кәсіпкерліктің нысандары:
• Негізінде жүзеге асырылатын ерлі-зайыптылардың кәсіпкерлігі;
• Шаруа (фермер) қожалығының ортақ бірлескен меншігі немесе
жекешелендірілген тұрғын үйге ортақ бірлескен меншік негізінде
жүзеге асырылатын отбасылық кәсіпкерлік;
• Жеке кәсіпкерлік ортақ үлестік меншік негізінде жүзеге асырылатын
жай серіктестік болып табылады.
Өз кезегінде бірлескен кәсіпкерлік тағы үш нысанға ерлі-зайыптыларының
бірлескен ортақ меншігі негізінде жүзеге асырылатын ерлі-зайыптылар
кәсіпкерлігі; шаруа (фермерлік) шаруашылығының ортақ меншігі немесе
жекешелендірілген тұрғын үй бірлескен ортақ меншік негізінде жүзеге
асырылатын отбасылық кәсіпкерлік; кәсіпкерлік қызмет үлестік ортақ меншік
негізінде жүзеге асырған кезде өзіне меншік құқығымен тиесілі барлық
мүлкімен, соның ішінде ерлі-зайыптылардың ортақ меншігіндегі үлесімен
жауапты болады. Жеке тұлға жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыру үшін ерлі-
зайыптылардыңортақ мүлкін пайдаланған жағдайларда, оның борыштары бойынша
өндіріп алу ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкіне де қолданыла алады.
Жұбайлардың жеке кәсіпкер болып табылмайтын әрқайсының мүлкі өзіндік
кәсіпкерлікті жүзеге асыратын жұбайының біреуінің борыштары бойынша
өндіріп алуды қолдану нысанасы бол алмайды. Ерлі-зайыптылар кәсіпкерлігін
жүзеге асырған кезде ерлі-зайыптылардың кәсіпкерлікті жүзеге асыруға
байланысты борыштары бойынша өндіріп алу олардың қайсының іскерлік
айналымда әрекет ететініне қарамастан, ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкіне
қолданыла алады.
4. Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер:
1.Ғ.А.Жайлин. Азаматтық құқық. Ерекше бөлім. І,2 том.Оқулық.Алматы.2004ж.
2.Гражданское право. Том 1,2. Отв.ред. М.К.Сулейменов, Ю.Г.Басин.
Алматы.Издательство КазГЮА.2000.
3. Дойников И.В. Предпринимательское право. Москва, 1998.
4..Круглова Н.Ю. Хозяйственное право. Москва, 1999.
5.Мартемьянов B.C. Хозяйственное право том 1, Москва, 1994.
6..Предпринимательское право. Курс лекций Под ред. Н.И.Клейн. М, 1993 г
7.ҚР Азаматтық құқығы (жалпы бөлім) 1994ж.
8.ҚР неке және отбасы туралы Заңы,1998ж.
5.Бақылау сұрақтары:
1.Жеке кәсіпкерліктің түсінігі
2.Жеке кәсіпкерліктің түрлері.
2.Дара кәсіпкерліктің құқықтық мазмұны.
3. Біріккен кәсіпкерлік нысанның құқықтық сипаты.
4.Ерлі-зайыптылардың кәсіпкерлігі;
5.Шаруа (фермер) қожалығының ортақ бірлескен меншігі
6.Жекешелендірілген тұрғын үйге ортақ бірлескен меншік негізінде жүзеге
асырылатын отбасылық кәсіпкерлік.
7.Жай серіктестіктің кәсіпкерлігі.
6-лекция сабағының тақырыбы: Заңды тұлғалардың дара кәсіпкерлігі.
1.Лекция сабағының жоспары:
1.Заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызметінің негізгі ұйымдастырушылық-
құқықтық нысандары.
2.Шаруашылық серіктестік, акционерлік қоғам, өндірістік кооперативтің
кәсіпкерлігі.
3.Коммерциялық емес заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызметі.
2.Лекция мақсаты:Заңды тұлғалардың ұйымдастырушылық-құқықтық нысандарымен
кәсіпкерлік қызметтің ерекшеліктерімен таныстыру.
3.Лекция мәтіні:
1. Заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызметінің негізгі ұйымдастырушылық-
құқықтық нысандары. Ең алдымен заңды тұлға ұғымын анықтап алайық және оны
негізгі белгілер деп атаймыз. Заңды тұлға – ұйымдастырылған, құрылған және
құқықтар мен міндеттіліктер жүктелген мүліктік қатынастардың субъектісі.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 33 бабына сәйкес
төмендігідей белгілерге жауап беретін: меншiк, шаруашылық жүргiзу немесе
жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкi бар және сол мүлiкпен өз
мiндеттемелерi бойынша жауап беретiн, өз атынан мүлiктiк және мүлiктiк емес
жеке құқықтар мен мiндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта
талапкер және жауапкер бола алатын ұйым заңды тұлға деп танылады.
Заңды тұлға құқықтық қабілетке ие болады, яғни ҚР АК сәйкес өзінің
қызметімен байланысты құқықтарыбар болып, міндеттіліктерді көтере алады.
Осыған орай заңды тұлғаның дербес баланс немесе сметасы өзінің атауы
жазылған мөрі болуы тиіс.
Азаматтық кодекс заңды тұлғалардың екі түрін анықтады. Оған сәйкес
коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдар болып бөлінеді.
Заңды тұлғалардың түрлерi мен нысандары.
1. Өз қызметiнiң негiзгi мақсаты ретiнде табысын келтiрудi көздейтiн
(коммерциялық ұйым) не мұндай мақсат ретiнде пайда келтiре алмайтын және
алынған таза табысын қатысушыларына үлестiрмейтiн (коммерциялық емес ұйым)
ұйым заңды тұлға бола алады.
2. Коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға мемлекеттiк кәсiпорын,
шаруашылық серiктестiк, акционерлiк қоғам, өндiрiстiк кооператив
нысандарында ғана құрылуы мүмкiн.
3. Коммерциялық емес ұйым болып табылатын заңды тұлға мекеме, қоғамдық
бiрлестiк, акционерлiк қоғамдар тұтыну кооперативi, қоғамдық қор, дiни
бiрлестiк нысанында және заң құжаттарында көзделген өзге де нысанда құрылуы
мүмкiн.
Коммерциялық емес ұйым кәсiпкерлiк қызметпен өзiнiң жарғылық мақсаттарына
сай келуiне қарай ғана айналыса алады. Коммерциялық емес ұйым болып
табылатын және мемлекеттiк бюджеттiң есебiнен ғана ұсталатын заңды тұлға
тек қана мемлекеттiк мекеме нысанында құрылуы мүмкiн.
4. Заңды тұлғалар бiрлестiк құра алады (АК 110-бабы).
5. Заңды тұлға Азаматтық кодекстiң, заңды тұлғалар нысандарының әрқайсысы
туралы Заңның, өзге де заң құжаттары мен құрылтай құжаттарының негiзiнде
жұмыс iстейдi.
2. Шаруашылық серіктестік, акционерлік қоғам, өндірістік кооператив
кәсіпкерлігі. Шаруашылық серіктестік қатысушыларының мүдделерін қозғайтын
ақпарат деп танылады:
1. Серіктестік қатысушыларының жалпы жиналысында қабылданған,
серіктестіктің байқау кеңесінің, атқарушы органының, тексеру комиссиясының
шешімдері және қабылданаған шешімдердің орындалуы туралы ақпарат.
2. серіктестіктің өз капиталы мөлшерінің жиырма бес және одан да көп
пайызын құрайтын мөлшерде серіктестіктің қарыз алуы;
3. Жаслаған ірі шарт нәтижесінде серіктестіктің өз меншігіндегі капиталы
мөлшерінің жиырма бес және одан да көп пайызын құрайтын сомадағы мүлік
сатып алынатын немесе иеліктен шығарылатын ірі шартты немесе өзара
байланыстағы шарттарды серіктестіктің жасауы;
4. Серіктестіктің қандай да болсын қызметтің түрін жүзеге асыруға және
(немесе) белгілі бір іс-әрекеттер жасауға лицензиялар алуы, олардың
қолданылуын тоқтата тұру немсе тоқтату, сондай-ақ серіктестіктің қандай да
болсын қызметтің түрін жүзеге асыруға және (немесе) белгілі бір іс-
әрекеттер жасауға бұрын алған лицензияларынан айыру;
5. Серіктестіктің мүлкін тәркілеу;
6. Нәтижесінде серіктестіктің баланстық құны қоғам активтері жалпы
мөлшерінің он немесе одан да көп пайызын құрайтын мүлкі жойылған төтенше
сипаттағы жағдайлардың басталуы;
7. Серіктестікті және (немесе) оның лауазымды тұлғаларын әкімшілік
жауапкершілікке тарту;
8. Серіктестікті мәжбүрлеп қайта ұйымдастыру туралы шешім;
9. Аудиторлық есеп (ол бар болса); Серіктестіктің Жарғысына сәйкес
серіктестік қатысушыларының мүдделерін қозғайтын өзге де ақпарат.
Дүниежүзілік практикады кәсіпорындардың әр қилы ұйымдық және құқықтық
формалары пайдаланылады, оны елдің ұлттық заң шығарушы органдары анықтайды.
Соның негізінде оларға заңды статус беріледі. Осы мүмкіндігіне орай
міндеттемелеріне сәйкес жауапкершіліктері болады. Кәсіпорындар азаматтық
процестерде, сотта, шаруашылық сатысында және аралық сотта өз мүдделерін
қорғайды. Қазақстанда қолданылып жүрген заңдарға сәйкес кәсіпорындардың
мынадай ұйымдық-құқылық, формалары бар:
1) мемлекеттік кәсіпорын
2) серіктестік
Егер шаруашылықыты ұйымдастыруда ол жаңа саламенен айналысатын болса ол
шаруашылық 2 жыл бойына салықтан босатлыады.
Аралас серіктестік – бұның негізгі ерекшелігі бір немесе бірнеше
қатысушылардың бүкіл мүліктерімен несие беруші серіктестіктер алдында жауап
береді. Біреуінің немесе бірнешеуінің жауапкершілігі қоғамға қосқан үлесі
бойынша шектеледі. Бүкіл мүліктері мен тәуекелділік етіп отырған қатысушы
қоғамның ішкі мүшесі деп аталады. Ал қосқан үлес мөлшерінде тәуекел
етушілер сыртқы қатысушылар немесе командистер деп саналады.
1) Біріккен кәсіпорын. Бұл бірлескен кәсіпорын үшін бізде заңды статус
толық анықталмаған. Қазақстан Республикасындағы кәсіпорындардың 90 пайызы
ЖШС болып отыр. Мемлекеттік кәсіпорын құқылы статусы әртүрлі. Олардың
жағдайын анықтан реттейтін заң актілері жоқ. Іс жүзінде әрбір кәсіпорын
мемлекетпен рынок арасындағы финанс мүмкіндік қатынастарын реттейтін арнайы
қорларға сәйкес ұйымдастырады. Жеке кәсіпорын. Бұл топқа заңды шаруашылық
дербестігі жоқ кәсіпорындар кіреді. Олар мемлекеттік әкімшілік жүйесіне
енеді. Тікелей немесе құрылымдық тұрғыдан бір министрлікке, ведомостваларға
не жергілікті басқару органдарына бағынады. Олар пайдадан табыс төлемейді.
2) Корпорация – қызметінде жауапкершілік менеджерлерге ауысады. Сөйтіп
капитал мен меншікті капитал және қызмет атқарушы капитал болып бөлінеді де
меншікке нақты бақылау жасайтын менеджер болып қалады.
Өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатымен акциялар шығаратын
заңды тұлға акционерлік қоғам деп танлыады. Қоғамның өз акционерлерінің
мүлкінен оқшауланған мүлкі болады және олардың міндеттемелері бойынша жауап
бермейді. Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда
акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында коммерциялық емес ұйымдар
құрылуы мүмкін. Қоғам (акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында
құрылған коммерциялық емес ұйымнан басқасы) облигациялар және бағалы
қағаздардың өзге де түрлерін шығаруға құқылы. Қоғамның фирмалық атауы
болады, онда акционерлік қоғам ұйымдық-құқықтық нысанын көрсету және оның
атауы қамтылуға тиіс. Қоғамның атынан кейін АҚ аббревиатурасын пайдалана
отырып, қоғамның атауын қысқартуға жол беріледі.
Акционерлiк қоғамның құрылтай құжаттары
1. Құрылтай шарты (жалғыз құрылтайшының шешiмi) мен жарғы акционерлiк
қоғамның құрылтай құжаттары болып табылады.
Акционерлiк қоғамның құрылтай құжаттарында Азаматтық кодекспен және
Қазақстан Республикасының өзге де заң актiлерiмен айқындалған мәлiметтер
болуға тиiс. Акционерлiк қоғамның құрылтай құжаттары нотариаттық
куәландырылуға жатады.
2. Құрылтай шартының күшi (жалғыз құрылтайшының шешiмi) жарияланған
акциялар шығарылымы мемлекеттiк тiркеуден өткiзiлген күннен бастап
тоқтатылады.
3. Акционерлiк қоғамның жарғысын бекiту тәртiбi Қазақстан Республикасының
заң актiлерiмен белгiленедi.
Акционерлiк қоғамды қайта құру және тарату
1. Акционерлiк қоғам акционерлер жиналысының шешiмi бойынша қайта құрылуы
немесе таратылуы мүмкiн. Акционерлiк қоғамды қайта құрудың және таратудың
өзге негiздерi мен тәртiбi Азаматтық кодекспен және өзге де заң
құжаттарымен белгiленедi.
2. Акционерлiк қоғам шаруашылық серiктестiгi немесе өндiрiстiк кооператив
болып қайта құрылуға құқылы.
Өндірістік кооператив азаматтардың жеке еңбектік қатысуы мен мүліктік
жарналарды (үлеспай) оның мүшелерінің біріктіруіне негізделген бірлескен
кәміпкерлік қызмет үшін мүшелік негізінде азаматтардың өз еріктерімен
бірігуі болып табылады. Бастысы сол, оның мүшелері тек мүліктік жарналарды
біріктіріп қоймай, сондай-ақ міндетті тәртіппен кооператив қызметіне жеке
еңбегімен қатысады.
Кооператив мүшелері кооперативтің міндеттемелері бойынша қосымша
(субсидиялық) жауаптылықта береді. Кооператив мүшелерінің арасындағы
жауапкершілікті үлестіру олардың пайларының көлеміне шамалап жүргізіледі.
Құрылғаннан кейін кооперативке қосылған кооперативтің мүшесі, тек қана
өзінің кооперативке мүшелікке өткеннен кейін ғана берілген міндеттемелер
бойынша жауап береді.
Өндірістік кооперативтің құрылтайшылары мен мүшелері ең кем дегенде екі
адамнан құрылған заңды тұлға болып табылады. Он алты жасқа толған,
кооперативтің мүшесі болғысы келетін және оның қызметіне жеке еңбек
тұрғысынан қатысуға қабілетті кез келген жеке тұлға. өндірістік
кооперативтің мүшесі бола алады. Кәмелетке жасы толмаған азаматтарды
кооператвке мүшелікке алу үшін олардың ата-аналарының, асырап алушылары мен
қамқоршыларының келісімі қажет.
Осылайша, өзінің құқықтық мәртебесі бойынша өндірістік кооператив
шаруашылық серіктестікке өте ұқсас, дегенмен ішкі қарым-қатынас
мәселелерінің легі біршама өзге болып реттеледі, коммерциялық қызмет үшін
ұйымдық-құқықтық үлгілерді таңдау жолдарының санын ұлғайтады. Қазіргі кезде
өндірістік кооператив қоғамдық тамақтануда, құрылыста, ауыл шаруашылығында,
фермерлік (шаруа) қожаолықтарымен шұғылдану қатарында кәсіпкерлік қызметті
жүзеге асыру үшін ыңғайлылау үлгі болып табылады.
1997 жылғы 19-маусымдағы Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы ҚР
Заңының 3-бабы 3-т негізінде өндірістік кооператив шағын кәсіпкерліктің
субъектісі бола алады. Шағын кәсіпкерліктің субъектісі бола отырып,
өндірістік кооператив жоғарыда айтылған лайықты жеңілдіктерді пайдаланады.
3. Мемлекеттік емес коммерциялық емсе заңды тұлғалардың кәсіпкерлік
қызметі.
Коммерциялық емес ұйымдар ҚР заңнамасына сәйкес кәсіпкерлік қызмет
түрлерімен айналысуға құқылы. Қатысушылардың материалдық және өзге де
қажететрін қанағаттандыру үшін өз мүшелерінің мүліктік (үлестік) жарналарын
біріктіру арқылы жүзеге асырылатыназаматтардың ерікті бірлестігі тұтыну
кооперативі деп танылады. Заң актілерінде көзделген жағдайларда тұтыну
кооперативіне заңды тұлғалар кіре алады. Тұтыну кооперативінің мүшелері жыл
сайынғы баланс бекітілгеннен кейін пайда болған залалдарды қосымша жарналар
төлеу арқылы үш ай ішінде жабуға міндетті. Бұл міндеттерді орындамаған
ретте кооператив несие берушілердің талабы бойынша сот тәртібімен таратылуы
мүмкін. Тұтыну кооперативiнiң мүшелерi оның мiндеттемелерi бойынша
кооператив мүшелерiнiң қосымша төлемеген бөлiгi шегiнде жәрдем беру жөнiнен
ортақ жауапты болады. Тұтыну кооперативiнiң жарғысында, Азаматтық кодекстің
41-бабының 5-тармағында көрсетiлген мәлiметтерден басқа, кооператив
мүшелерi жарналарының мөлшерi туралы; кооператив мүшелерiнiң құрамы мен
жарна төлеу тәртiбi және олардың жарна төлеу жөнiндегi мiндеттемелердi
бұзғаны үшiн жауапкершiлiгi туралы; кооперативтi басқару органдарының
құрамы мен құзыретi және олардың шешiмдер қабылдау, соның iшiнде шешiмi
бiрауыздан немесе бiлiктi көпшiлiк дауыспен қабылданатын мәселелер жөнiнде
шешiмдер қабылдау тәртiбi туралы; кооператив мүшелерiнiң өздерi шеккен
залалдарды жабу тәртiбi туралы ережелер болуға тиiс. Тұтыну кооперативiнiң
тапқан табыстарын оның мүшелерi арасында бөлуге болмайды, олар жарғылық
мақсаттарға берiледi. Тұтыну кооперативi таратылған немесе кооператив
мүшесi одан шыққан жағдайда ол тұтыну кооперативiнiң мүлкiнен өз үлесiн өз
жарнасына қарай бөлiп алуға құқылы. Тұтыну кооперативiнiң мүшесi қайтыс
болған жағдайда, егер кооператив жарғысында өзгеше көзделмесе, оның
мұрагерлерiнiң кооператив мүшелiгiне қабылдануға бiрiншi кезекте құқығы
болады. Соңғы жағдайда кооператив мұрагерлерге тұтыну кооперативiнiң
мүлкiнен оның қосқан жарнасына қарай үлесiн төлейдi. Тұтыну кооперативiнiң
құқықтық жағдайы, сондай-ақ оның мүшелерiнiң құқықтары мен мiндеттерi осы
Кодекске сәйкес заң құжаттарында белгiленедi. Селолық тұтыну
кооперативтерi тек өз мүшелерiнiң ғана емес, селолық жерлерде тұратын басқа
адамдардың да материалдық және өзге қажеттерiн қанағаттандыру үшiн құрылуы
мүмкiн. Селолық тұтыну кооперациясының ерекшелiктерi осы бапқа сәйкес
арнайы заңда белгiленедi. Өзара сақтандыру қоғамдары - тұтыну
кооперативтерi қызметiнiң ерекшелiктерi Қазақстан Республикасының
заңнамалық актiлерiнде айқындалады.
Рухани қажеттерін қанағттандыру үшін өз мүдделерінің ортақтығы негізінде,
заң құжаттарында белгіленген тәртіп бойынша біріккен азаматтардың ерікті
түрдегі бірлестігі діни бірлестік деп танылады. Республикадан тыс жерлерде
басқару орталықтары бар Қазақстан Республикасындағы дiни бiрлестiктер
әдiлет органдарында тiркеуге жатады. Басқару орталықтарының жарғылары
(ережелерi), егер олар Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмесе,
осындай дiни бiрлестiктер жарғыларының (ережелерiнiң) негiзiне алынуы
мүмкiн. Дiни бiрлестiктер өз қаражаты есебiнен сатып алған немесе өздерi
құрған азаматтар, ұйымдар жылу ретiнде берген немесе мемлекет берген және
заң құжаттарына қайшы келмейтiн басқа да негiздер бойынша сатып алынған
мүлiкке меншiк құқығы болады. Дiни бiрлестiктерге қатысушылардың
(мүшелерiнiң) осы ұйымға өздерi берген мүлiкке, соның iшiнде мүшелiк
жарналарға құқықтары сақталмайды. Олар дiни бiрлестiктiң мiндеттемелерi
бойынша жауап бермейдi, ал дiни бiрлестiк өз мүшелерiнiң мiндеттемелерi
бойынша жауап бермейдi. Дiни бiрлестiктiң құқықтық жағдайының ерекшелiктерi
осы Кодекске, Қазақстан Республикасының заң құжаттарына сәйкес белгiленедi.
Қазақстан Республикасында қоғамдық бiрлестiктер болып, саяси партиялар,
кәсiптiк одақтар және азаматтардың заңдарға қайшы келмейтiн, өздерiнiң
ортақ мақсаттарына жету үшiн ерiктi негiзде құрған басқа да бiрлестiктерi
танылады.
Қоғамдық бiрлестiктерге қатысушылардың (мүшелерiнiң) осы бiрлестiктерге
өздерi берген мүлiкке, соның iшiнде мүшелiк жарналарға құқықтары жоқ. Олар
өздерi мүшелерi ретiнде қатысатын қоғамдық бiрлестiктердiң мiндеттерi
бойынша жауап бермейдi, ал аталған бiрлестiктер өз мүшелерiнiң
мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi.
Азаматтар және (немесе) заңды тұлғалар ерiктi мүлiктiк жарналар негiзiнде
құрған, әлеуметтiк, қайырымдылық, мәдени, бiлiм беру және өзге де қоғамдық
пайдалы мақсаттарды көздейтiн мүшелiгi жоқ коммерциялық емес ұйым қоғамдық
қор деп танылады. Қоғамдық қор заңды тұлға болып табылады, азаматтық
айналымда қордың органдары өкiлдiк етедi, оның дербес балансы және банктік
шоты бар. Қоғамдық қорға оның құрылтайшылары берген мүлiк қордың меншiгi
болып табылады. Қоғамдық қордың мүлкiне қор құрылтайшыларының мүлiктiк
құқықтары жоқ. Қоғамдық қордың қаржы көзi құрылтайшылардың ақшасы, сондай-
ақ басқа мүлкi, демеушiлiк, ерiктi түрде жиналған жылулар және өзге де
заңды түсiмдер болып табылады. Қоғамдық қорды басқару тәртiбi мен оның
органдарын құру тәртiбi оның құрылтайшылар бекiтетiн жарғысында
белгiленедi. Қоғамдық қордың жарғысында Азаматтық кодекстің 41-бабының 5-
тармағындағы мәлiметтерден басқа қордың органдары туралы, қордың лауазымды
адамдарын тағайындау және оларды босату тәртiбi, ол таратылған жағдайда қор
мүлiктерiнiң тағдыры көрсетiлуге тиiс. Қор өз мүлкiнiң пайдаланылуы туралы
есептерiн ресми баспасөз басылымдарында жыл сайын жариялап отыруға
мiндеттi.
Басқару, әлеуметтiк-мәдени немесе өзге де коммерциялық емес сипаттағы
қызметтердi жүзеге асыру үшiн құрылтайшы құрған және қаржыландыратын ұйым
мекеме деп танылады. Қазақстан Республикасының Конституциясына және
заңдарына сәйкес немесе Қазақстан Республикасы Президентінің, Қазақстан
Республикасы Үкіметінің және облыстар (республикалық маңызы бар қалалар,
астана), аудан (облыстық маңызы бар қала) әкімдіктерінің нормативтік
құқықтық актілерімен мемлекет құрған және егер заң актiлерiнде қосымша
қаржыландыру көздерi белгiленбесе, тек мемлекеттiк бюджеттiң немесе
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi бюджетiнiң (шығыстар сметасының)
есебiнен ғана ұсталатын мекеме мемлекеттiк мекеме деп танылады. Мемлекеттiк
меншiктi иелену, пайдалану, билiк ету құқығы белгiленген тәртiппен берiлген
мекемелердi қоспағанда, мемлекеттiк мекеме басқа заңды тұлғаны құра
алмайды, сондай-ақ оның құрылтайшысы (қатысушысы) бола алмайды. Мемлекеттік
мекеменің тиісті қаржы жылына арналып бекітілген қаржыландыру жоспарынан
асып кететін шарттық міндеттемелер қабылдауына жол берілмейді. Мекемелердiң
және мемлекеттiк мекемелердiң оларға бекiтiлiп берiлген мүлiкке құқықтары
ҚР Азаматтық кодекстің 202-208-баптарына сәйкес белгiленедi.
4. Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер:
1. Дойников И.В. Предпринимательское право. Москва, 1998.
2.Круглова Н.Ю. Хозяйственное право. Москва, 1999.
3.Мартемьянов B.C. Хозяйственное право том 1, Москва, 1994.
4.Предпринимательское право. Курс лекций Под ред. Н.И.Клейн. М, 1993 г.
5. Лаптев В.В. Предпринимательское право: понятие и субъекты. Москва,
1997
6. ҚР Президентінің 1995 жылғы 2 мамырдағы "Шаруашылық серіктестіктер
туралы" N 2255 заң күші бар Жарлығы.
7.ҚР "Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар
серіктестіктер туралы" 1998 жылғы 22 сәуірдегі N 220-I Заңы.
8. ҚР Әділет министрінің 1997 жылы 28 шілдеде №539 бұйрығымен бекітілген
ҚР нотариустарының нотариалдық әрекеттерді жүзеге асыру туралы Нұсқаулық.
9. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 30 тамыздағы Конституциясы .
10.ҚР "Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу жəне филиалдар мен өкілдіктерді
есептік тіркеу туралы" 1995 жылғы 17 сəуiрдегі N 2198 Заңы.
23.ҚР-ның Сәйкестендіру нөмірлерінің ұлттық тізілімдері туралы 2007 жылғы
12 қаңтардағы № 223 Заңы
11.ҚР Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығы туралы 2006 жылғы 5
маусымдағы N 145 Заңы.
12.Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы”
Қазақстан Республикасының кодексі, 01.01.2009ж.
13.ҚР 2007 жылғы 11 қаңтардағы Қазақстан Республикасының №214-ІІІ
"Лицензиялау туралы" Заңы.
14.ҚР "Акционерлік қоғамдар туралы" 2003 жылғы 13 мамырдағы Заңы
5.Бақылау сұрақтары:
1.Шаруашылық серіктестіктердің түрлері және олардың ұйымдастыру құқықтық-
нысандары
2.Өндірістік кооперативтің ерекшеліктері
3.Акционерлік қоғамды құру тәртіптері
4.Коммерциялық емес ұйымдарының құқықтық мәртебесі.
7- лекция сабағының тақырыбы: Мемлекеттік кәсіпкерліктің нысандары.
Лекция жоспары:
1.Кәсіпкерлік қызметтің мемлекеттік-құқықтық нысанының сипаттамасы.
2.Шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорынның кәсіпкерлік
қызметі.
3.Шаруашылық жүргiзу құқығына ие болу және тоқтату негіздері.
2.Лекция мақсаты:Мемлекеттік кәсіпкерлік нысандарымен таныстыру.
3.Лекция мәтіні:
1.Жеке кәсіпкерлікке мемлекеттік әкімшілік етудің мақсаттары жеке
кәсіпкерлік субъектісі өндіретін және сататын өнімнің адамдар өмірі мен
денсаулығына қауіпсіздігін, олардың мүлкін қорғауды, қоршаған ортаға
қауіпсіздігін, Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз
ету, алдау практикасының алдын алу, табиғи және энергетикалық ресурстарды
үнемдеу, ұлттық өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру болып табылады.
Мемлекеттік әкімшілік етудің түрлері:
1) Қазақстан Республикасының заңдарымен жеке кәсіпкерлік
өнімдеріне,процестеріне талаптар белгілеу;
2) Сәйкестікті, тексеру, калиблеу және сынақ зертханаларын
(отралықтарын) растау жөніндегі органдарды аккредиттеу;
3) өнімнің жекелеген түрлерінің Қазақстан Республиксын
заңнамасының талаптарына сәйкестігін міндетті растау;
4) жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік бақылау;
5) жеке кәсіпкерліктің жекелеген түрлерін лицензиялау;
6) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жеке кәсіпкерлік
субъектілерінің азаматтық-құқықтық жауаптылығын міндетті
сақтандыру;
7) Қазақстан Республикасының заңдарымен жеке кәсіпкерлік
субъектілерінің, мемлекеттік органдардың және олардың лауазымды
адамдарының жауаптылығын белгілеу.
2. Шаруашылықты жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорынның кәсіпкерлік
қызметі – мемлекеттік кәсіпкерліктің нысаны ретінде. Шаруашылық жүргiзу
құқығына негiзделген кәсiпорын өз мiндеттемелерi бойынша өзiне тиесiлi
барлық мүлкiмен жауап бередi.
Шаруашылық жүргiзу құқығына негiзделген кәсiпорын мемлекеттiң
мiндеттемелерi бойынша жауапты болмайды.
Азаматтық кодексте және өзге де заң актiлерiнде көзделген реттердi
қоспағанда, мемлекет шаруашылық жүргiзу құқығына негiзделген кәсiпорынның
мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi.
Мемлекеттiк кәсiпорындарға:
1)шаруашылық жүргiзу құқығына негiзделген;
2)оралымды басқару құқығына негiзделген (қазыналық кәсiпорын) кәсiпорындар
жатады.
Мемлекеттiк кәсiпорынның мүлкi бөлiнбейдi және оны салымдар (үлестер,
жарналар) бойынша, соның iшiнде кәсiпорын қызметкерлерiнiң арасында бөлуге
болмайды.
Мемлекеттiк кәсiпорындардың фирмалық атауында оның мүлкiн меншiктенушi
көрсетiлуге тиiс.
Мемлекеттiк кәсiпорын уәкiлеттi мемлекеттiк органның шешiмi бойынша
құрылады, таратылады және қайта ұйымдастырылады.
Мемлекеттiк кәсiпорынның органы уәкiлдiк берiлген мемлекеттiк орган
тағайындайтын және оған есеп беретiн басшы болып табылады.
Мемлекеттiк кәсiпорынның құқылық ережесi ҚР АК және өзге заң құжаттарында
белгiленедi.
Заңды тұлғалардың кәсіпкерлігінің мемлекеттің қатысуымен байланысты
мәселелі сұрақтары. Мемлекеттің экономикаға араласуы белгілі бір жағдай мен
себептерден болады. Жағдайларды қолайсыз және қолайлы деп екіге бөлуге
болады. Жағдайларды қолайсыз және қолайлы деп екіге бөлуге болады.
1. Қолайсыз жағдайлар. Мемлекеттің экономикаға араласуы мына
жағдайларда: мемлекеттік қауіпсіздікті талап ету, қоғамдағы
әлеуметтік шиеленіс, экономикадағы қолайсыз жағдай: өндірістің
төмендеуі, инфляция, жоғары дәрежедегі жұмыссыздық, құрылымдық
баласнтың бұзылуы, бюджеттің жетіспеуі, инвестицияның төмендеуі
т.б. қоршаған ортаның нашарлауы.
Мемлекеттің байыпты міндеттері – уақытында қолайсыз жағдайлардың
алдын-ала себептерін анықтау және оны болдырмау.
2. Қолайлы жағдайлар. Бұл әкономикаға, кәсіпкерлік іске қолайлы
ықпал жасайтын адамдардың барлық іс сферасындағы жағымды
құбылыстарды уақытында мемлекет қолдауы керек. Қолайсыз
жағдайларды бағалау үшін мемлекет оны бағалайтын критериелерін
білуі керек. Мысалы, қолайсыз жағдайлар: инфляция, жұмыссыздық
сонан салдарынан өндірістің төмендеуі. Мемлекет бұл жағдайларға
араласуы үшін олардың критериеларын білуі керек.
Жұмыссыздық – бұл нарықтық экономикаға тән элемент. 4-6 % жұмыссыздық
бұл табиғи жұмыссыздық, табиғи деңгейге жатады. Мемлекеттің араласуы табиғи
деңгейдегі жұмыссыздық асқан жағдайда басталады, яғни циклдық жұмыссыздық
өндірістің төмендеуімен байланысты.
Сонымен жұмыссыздықпен күресу үшін оның критериі табиғи жұмыссыздық
деңгейіне келтіру.
Инфляция – тауарға, ақылы қызметтерге жалпы баға деңгейінің өсуі. Бұл
экономикалық құбылыс жұмыссыздыққа қарағанда әлде қайда шытырман қиын
процесс. Инфляция бүкіл дүниежүзілік проблема, себебі тауар мен қызметке
баға ешуақытта тұрақты болмайды. Сондықтан бағаның болымсыз өсуі өте
қауіпті емес, ал бірақ инфляцияның жоғары деңгейі экономика үшін, қоғам
үшін өте қауіпті. Мысалы, Қазқстанда 1990-2001 жылдар аралығында тауар мен
қызметтердің бағасының өсуі 65 мыңнан астам болдв. Мемлекет инфляцияны
тежей алмады, әсіресе 1991-1994 жылдар өте жоғары деңгейде болды.
Мемлекеттің шаралары инфляцияның деңгейіне байланысты . Инфляцияның үш түрі
бар: 1) біркелкі, егер жыл ішінде баға 10% -тен аспаса; 2) шоқырақтау жыл
ішінде бағаның 10%-тен 200%-ке дейінгісі, ал 3) гиперинфляция, инфляция
онан да тез өседі.
Инфляцияға қарсы мемлекет шаралары тек қана инфляцияның деңгейіне
байланысты емес. Сонымен бірге оның туындау себептерін анықтау керек.
Осыған байланысты инфляцияның екі типі бар: сұраныс инфляциясы және ұсыныс.
Әрбір типтің өзіндік ерекшеліктері бар және оны емдеудің өзіндік дәрісі
бар.
3. Мүлiктi құрылып үлгiрген мемлекеттiк кәсiпорынға бекiту туралы меншiк
иесi шешiм қабылдаған мүлiкке қатысты шаруашылық жүргiзу құқығы, егер
заңдарда немесе меншiк иесiнiң шешiмiнде өзгеше белгiленбесе, бұл
кәсiпорында мүлiктi кәсiпорынның дербес балансына бекiткен кезде пайда
болады.
Шаруашылық жүргiзудегi мүлiктi пайдаланудың жемiстерi, өнiмi ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1.Лекция сабағының жоспары:
1.Мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаты.
2. Мемлекеттік органдардың жеке кәсіпкерлікті дамыту мен қолдау саласындағы
құзыретi
3.Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау ережелері
4. Мемлекеттік бақылау
2.Лекция мақсаты:
3.Лекция мәтіні:
1.Кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаты - кәсіпкерлікті
дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау және мемлекеттік мүдделері мен
тұтынушылардың құқықтарын қорғау болып табылады.
Мемлекет экономиканы реттеуге батыл араласуы керек. Бұл қағиданың дұрыстығы
бүкіл жетілген Батыс елдерінің Жапония, Оңтүстік Кореяның жетістіктері үлгі
бола алады. Бұл елдердің тәжірибесінен алынатын сабақ: 1) экономикалық
ресурстарды түгел және тиімді пайдалану арқылы елдің өндірістік өндіргіш
күштердің дамытып өндірістік потенциалын арттыру, яғни елдің байлығын
арттыру.
Сонымен нарықтық экономика барлық әлеуметтік экономикалық процесстерді
бүкіл қоғам үшін және оның әрбір азаматы үшін автоматты реттей алмайды.
Нарықтық экономика елдің табысын әділ бөлмейді, еңбек ету құқығына кепілдік
бермейді, қоршаған ортаны сақтауға көңіл бөлмейді және тұрғындардың
қорғансыз бұқара топтарын қолдай алмайды. Жеке бизнес жоғары дәрежелі пайда
бермейтін халық шаруашылық салаларына капиталын салмайды, ол мемлекет үшін,
қоғам үшін өте қажет болса да. Нарықтық экономика көптеген әлеуметтік
экономикалық мәні бар актуалды проблемаларды шешпейді. Ол мәселелер тек
қана мемлекеттік іс болады. Қорытып айтқанда, кез келген елдің экономикасы
бірқалыпты даму үшін мемлекет қолынан келетін жағдайлардың бәрін жасауы
керек. Қазіргі созылып кеткен экономикалық дағдарыс өндірістің өрескел
төмендегенін инфляция, қоғамдағы әлеуметтік наразылық т.б. қолайсыз
жағдайлар мемлекеттің экономиканы реттеуді жете білмеушілігінен, өзіне
жүктелген функцияларды атқара алмайтындығын көрсетеді.
2.Қазақстан Республикасы Үкіметінің құзыретi
Қазақстан Республикасының Үкіметі:
1) жеке кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту саласындағы мемлекеттік саясаттың
негізгі бағыттарын әзірлейді;
2) жеке кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік жүйесін қалыптастырады;
3) Үкімет жанынан жеке кәсіпкерлік мәселелері жөніндегі консультативтік-
кеңесші органдар құрады және таратады;
4) орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдар әзірлейтін, жеке
кәсіпкерліктің мүдделерін қозғайтын нормативтік құқықтық актілердің
жобаларын сарапшылық кеңестердің қарауын ұйымдастырады;
5) мемлекеттік мұқтаждар үшін шағын кәсіпкерлік субъектілерінен сатып
алынатын тауарлардың (жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің)
номенклатурасын және олардың көлемін (проценттік көріністегі) бекітеді;
6) шағын кәсіпкерліктің дамуын ынталандырады, мемлекет тарапынан шағын
кәсіпкерлік субъектілеріне қаржылық қолдау көрсету үшін арнайы қор құрады;
7) өнеркәсіп өндірісін ұйымдастыру және халыққа қызметтер көрсету саласын
дамыту үшін жалға немесе сенімгерлік басқаруға берілген объектілерді шағын
кәсіпкерлік субъектілерінің меншігіне өтеусіз беру тәртібін айқындайды;
8) бәсекеге қабілетті салаларды құру мен жетілдіруді, жеке кәсіпкерлік
субъектілерін дамытуды және олар шығаратын өнімнің сапасын арттыруды
ынталандыратын мемлекеттік саясатты айқындайды және іске асырады;
9) бәсекелестіктің дамуына және инновацияларға, материалдық активтерге,
сондай-ақ ұзақ мерзімді инвестицияларға инвестициялар салуды ынталандыруға
септігін тигізетін нормативтік құқықтық актілер әзірлейді; т.б
Уәкілетті органның құзыретi
Уәкілетті орган:
1) жеке кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың мемлекеттік саясатын жүргізуді
жүзеге асырады;
2) жеке кәсіпкерлікті дамытудың бағдарламаларын әзірлеп, іске асырады;
3) шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың мемлекеттік шараларының
орындалуын ұйымдастырады және үйлестіреді;
4) жеке кәсіпкерлік субъектілерін қаржыландыру және оларға кредит беру
жөніндегі шараларды жетілдіру туралы ұсыныстар әзірлейді;
5) кәсіпкерлік ортаға, инвестициялық ахуалға және жеке кәсіпкерлікті
дамытудың инфрақұрылымына талдау жүргізеді;
6) жеке кәсіпкерлік қызмет саласында зерттеулер жүргізуді ұйымдастырады;
7) жеке кәсіпкерлікті қолдауды және дамытуды қамтамасыз ететін нормативтік
құқықтық актілерді әзірлеп, Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсынады;
8) республика өңірлерінде шағын кәсіпкерлік инфрақұрылымын қалыптастыру мен
дамытуға септігін тигізеді; т.б
Жергілікті атқарушы органдардың құзыретi
Қазақстан Республикасының жергілікті атқарушы органдары:
1) жеке кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың мемлекеттік саясатының іске
асырылуын жүзеге асырады;
2) жеке кәсіпкерлікті дамыту үшін жағдайлар жасайды;
3) өңірлерде мемлекеттік бағдарламалардың іске асырылуы мен орындалуын
қамтамасыз етеді және ол үшін жауапты болады;
4) шағын кәсіпкерлікті қолдаудың өңірлік бағдарламаларын әзірлеп, іске
асырады;
5) өңірде шағын кәсіпкерлікті және инновациялық қызметті қолдау
инфрақұрылымының объектілерін құру мен дамытуды қамтамасыз етеді;
6) жергілікті атқарушы органдардың жеке кәсіпкерлік субъектілерінің
бірлестіктерімен және нарықтық инфрақұрылым объектілерімен өзара қарым-
қатынастарын дамыту стратегиясын айқындайды;
7) сарапшылық кеңестердің қызметін ұйымдастырады;
8) шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін мамандар мен персоналды оқытуды,
даярлауды, қайта даярлауды және олардың біліктілігін арттыруды
ұйымдастырады.
3.Ел басшылығы белгілегеніндей, алдағы он жылда Қазақстан ел экономикасының
бәсекеге қабілеттілігін арттыру және оны жеделдете әртараптандыру арқасында
өрлеуді қамтамасыз етпек. Осы мақсатта Елбасы бастамашылығымен Үдемелі
индустриялық-инновациялық даму бағдарламасы әзірленді.
Ел басшылығы ұлттық кәсіпкерлікті, соның ішінде шағын және орта бизнесті
дамытуды - 2010 жылдағы мемлекеттік саясаттың басымдықты бағыттарының бірі
ретінде жариялады. Н.Назарбаев өзінің биылғы Жолдауында ел экономикасын
әртараптандыру-диверсификациялау ісінің ендігі ұйытқысы, өзегі кәсіпкерлік
болуға тиістігін жариялады. Бизнестің жол картасы-2020 бағдарламасы да
аймақтарда кәсіпкерліктің өркендеуіне үлес қосуға тиіс, ол мемлекеттік
қолдауды жүйелі және нақты жобалық шаралар арқылы көрсетуді көздейді.
4. ҚР кәсіпкерлік қызметті және бақылау-қадағалау функцияларын жүзеге
асыратын органдардың қызметін реттейтін нормативтік-құқықтық актілердің
көптеген саны қабылданған. Оларға ҚР 2006 жылғы 31 қаңтардағы “Жеке меншік
кәсіпкерлік туралы” заңдары, 2003 жылғы 22 желтоқсандағы Мемлекеттік
құқықтық статистика және арнайы есеп жүргізу туралы".
Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік бақылаудың негізгі принциптері мен
міндеттерi
1. Қазақстан Республикасындағы жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік бақылау:
1) заңдылық;
2) жеке кәсіпкерлік субъектілерінің адалдық презумпциясы;
3) жариялылық;
4) бәрінің заң мен сот алдындағы теңдігі;
5) тексеру жүргізу кезеңінде жеке кәсіпкерлік субъектісі жұмыс режимінің
бұзылуына жол бермеу;
6) мемлекеттік органдар лауазымды адамдарының кәсіби біліктілігі мен
құзыреттілігі;
7) лауазымды міндеттерін орындамағаны не тиісінше орындамағаны және олардың
өз өкілеттіктерін асыра пайдаланғаны үшін мемлекеттік органдар лауазымды
адамдарының жауаптылығы принциптеріне негізделеді.
4. Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер:
1.И.В.Амирханова.Гражданско-правово е обеспечение развития
предпринимательства
в РК.Алматы,2003г.
2.С.И.Климкин.Правовые формы предпринимательства в Республике
Казахстан.Алматы.Баспа.1997г.
3.Предпринимательское право.Курс лекций.Под ред.Н.И.Клейн. М.1993г.
4.ҚР Жеке кәсіпкерлік туралы Заңы, 31.01.2006ж.
5. ҚР Лицензиялау туралы Заңы,11.01. 2007ж.
6.ҚР Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Заңы,2010ж
5.Бақылау сұрақтары:
1.Мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаты.
2. ҚР Үкіметінің жеке кәсіпкерлікті дамыту мен қолдау саласындағы құзыретi
3.Жергілікті органдарының кәсіпкерлікті дамыту мен қолдау саласындағы
құзыреті
3.Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау дегенімсіз не?
4.Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау ережелері.
5. Мемлекеттік бақылаудың түсінігі
6.Мемлекеттік бақылау өткізу ережелері.
4-лекция сабағының тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерліктің
түрлері және нысандары.
1.Лекция сабағының жоспары:
1.Кәсіпкерлік қатынас субъектілері.
2.Кәсіпкерліктің түрлерін анықтау критерийлері.
3.Кәсіпкерлік қызметтің түрлері, жалпы сипаттамасы, құқықтық
айырмашылықтары.
4.Кәсіпкерлік қызметтің ұйымдастырушылық-құқықтық нысаны.
2.Лекция мақсаты: Кәсіпкерлік қатынас субъектілерінің
түсінігі,түрлері,сонымен оларды құру мәселелерді қарастыру.
3.Лекция мәтіні:
1.Кәсіпкерліктің субъектісі – жеке адамдар, сонымен бірге, заңды
тұлғалар, біріккен серіктестер: арендалық ұжым, ашық және жабық акционерлік
қоғамдар, шаруашылық ассоциациялыры, әртүрлі бірлестіктер.
Кәсіпкерліктің барлық субъектілеріне – жеке кәсіпкерліктің субъектілеріне,
микробизнес субъектілеріне, шағын, орта кәсіпкерліктің және ірі бизнестің
субъектілеріне бөлінеді.
Жеке кәсіпкерліктің субъектілеріне заңды тұлға құрылмай кәсіпкерлік
қызметпен айналысатын жеек тұлғалар жатады. Олар тұрғылықты жеріндегі салық
комитеттерінде тіркеледі.
Заңдық тұлғасы құрылмаған жеке тұлғалар жатады. Олар тұрғылықты жеріндегі
салық комитеттерінде тіркеледі.
2.Заңдық тұлғасы құрылмаған жеке тұлғалар, жұмыскерлердің жылдық
орташа саны 10 адамға дейінгі кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды
тұлғалар микробизнес субъектілері болып табылады. Микробизнес субъектілері
шағын кәсіпкерліктің құрамына кіреді және тиісінше шағын кәсіпкерліктің
субъектілері үшін көзделген жеңілдіктерді пайдаланады.
Шағын кәсіпкерліктің субъектілеріне заңды тұлғасы құрылмаған жеке тұлғалар
және жұмыскерлердің жылдық орташа саны 50 адамнан аспайтын, кәсіпкерлік
қызметпен айналысатын, жыл ішіндегі активтерінің жалпы құны 60 000 еселік
айлық есептік көрсеткіштен аспайтын заңды тұлғалар жатады. Олар тұрғылықты
жеріндегі салық комитеттерінде тіркеледі.
Орта кәсіпкерліктің субъектілеріне заңды тұлғасы құрылмаған жеке тұлғалар
және жұмыскерлердің жылдық орташа саны 250 адамға дейінгі, кәсіпкерлік
қызметпен айналысатын, жыл ішіндегі активтерінің жалпы құны 325 000 еселік
айлық есептік көрсеткіштен асатын заңды тұлғалар жатады.
Кәсіпкерліктің ерекшеліктері:
-дербестік және тәуелсіздік;
-экономикалық ынталылық;
-шаруашылық тәуекел және жеке жауапкершілік;
-жаңашылдық.
Кәсіпкерлік бірнеше түрлері бар. Атқаратын қызметіне қарай былай бөлінедә:
өндірістік, коммерциялық, қаржылық және консультациялық.
Меншік түрлері бойынша жеке меншік, мемлекеттік, муниципалды, сонымен бірге
қоғамдық құрылымдар меншігі.
Меншіктер саны бойынша кәсіпкерлік қызмет жеек адамның немесе коллективтің
құрамы болуы керек.
Кәсіпкерлік формасы бойынша екіге бөлінеді: ұжымдық-құқықтық және ұжымдық-
экономикалық
3. Кәсіпкерліктің екі түрі бар: мемлекеттік кәсіпкерлік және жеке
кәсіпкерлік. Жеке кәсіпкерлік – жеке кәсіпкерлік субъектілерінің кіріс
алуға бағытталған, жеке кәсіпкерлік субъектілерінің өздерінің меншігіне
негізделген және жеке кәсіпкерлік субъектілерінің атынан олардың
тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылатын бастамашылық
қызметі.
Жеке кәсіпкерліктің артықшылықтары мен кемшіліктері жайлы
қысқаша сөз.
Жеке кәсіпкерліктің төрт маңызды артықшылықтары бар:
Ол белгілі бір істе жақсы кәсіби сапасы бар адамға өзіне қажетті
жалақымен қамтамасыз етуіне, еңбекке орналасу проблемвсын шешуіне мүмкіндік
береді.
1. Ол оңай әрі арзан реттеледі.
2. Ол мемелекеттік реттеуге аз ұшырайды.
3. Ол құжаттардың көп мөлшерін, бухгалтерияны талап етпейді.
4. ЖК икемділік, шұғыл және басқа да шешімді қабылдау мүмкіндігі
тән.
5. жеке кәсіпкерліктің осы түрінің кемшіліктері:
1. Шаруашылық жүргізуші субъектінің уақыты оны құрған жеке тұлғаның
өмірімен шектелген (мұрагерлері туралы ойлаңыз).
2. Бизнес ауқымы шектелгендіктен бастапқы капиталды жинау қиын.
3. Берешектерге ұсынса, онда жеке меншікке қауіп-қатер төнеді.
4. Кәсіпкерліктің барлық функцияларын (демалыс күндерінің, ауруханалық
парақтар т.б.) орындау қиын.
Яғни бір адамның (меншік иесінің) қызметі ретіндегі жеке кәсіпкерлік
бизнестегі алғашқы кезең. Бір адам тауарларды қайта сатумен айналысса да,
қалтқыда ұсталып тұруға болады, бірақ сенімді бизнесті құру қиын.
Бастапқы капиталды жинақтаған кезде әр кәсіпкер өз уақытында заңды тұлғаның
құқықтарымен ірірек істі құру туралы шешім қабылдайды.
Жеке кәсіпкерлер әдетте жуық арада пайда беретін және сұранымы бар
тауарлар өндірісіне капитал құяды. Ал қоғамның қалыпты өмір сүруіне
көптеген басқа игіліктер қажет. Олардың қатарына капиталдың көп мөлшерін
талдап өтетін, қайтарымы өте ұзақ мерзімді қамтитын, біразын халық тегін
тұтынатын тауарлар мен қызметтердің өндірісі жатады. (күрделі және іргелі
ғылыми ізденіс жұмыстары, авто-темір жолдар, аэропорттар, ірі ирригациялық
құрылыстар және тағы басқа). Олар қоғамдық тауарлар деп аталып кетті. Сол
қоғамдық тауарларды өндіру мемлекетке жүктеледі.
Мемелкеттік кәсіпкерліктің артықшылығы мемелкеттік бюджеттің үлкен
қаржымен әркет жасауында. Мемлекеттік кәсіпорындар әрқашан ерекше ішкі және
сыртқы экономикалық жағдайда болады.
Мемлекеттік кәсіпкерліктің біршама кемшіліктері бар. Кемшіліктері
мемелкеттік кәсіпорындардың нақты қожаларының болмауымен. Кәсіпкерлік
қызметті сипаты бойынша келесі түрлерге бөлуге болады:
А)Өндірістік кәсіпкерлік-экономиканың әртүрлі саллаларындағы
кәсіпорындарда тауарлар мен қызметтерді өндіріп, табыс табуға көзделген
кәсіпкерліктің күрделі түрі, өндірістік кәсіпкерлікке тікелей материалдық
өндіріс, құрылыс жұмыстарын, тасымалдау көлігі, байланыс жүйелері және тағы
басқа. Өндіріске тікелей қатысы бар салалардағы кәсіпкерлік жатады.
Б)Коммерциялық кәсіпкерлік негізінде айырбас операцияларымен бизнесмен,
саудагер мен коммерсант шұғылданатын кәсіпкерліктің түрі. Коммерциялық
қызметке немесе бизнеске табыс алып келетін істің бәрін жатқызуға болады.
Коммерциялық қызметтің құрамы әртүрлі. Оның ішіне сауда бизнесі, өндірістік
емес бизнесі, қызмет көрсету бизнесі.
4. Ұжымдық-құқықтық кәсіпкерліктер. Серіктестер – адамдардың
бірлестігі, онда екі және одан да көп серіктестер болады. Олар өз
капиталдарын қосады және әрбір мүше өзінің капиталымен жеке жауап береді.
Олар шексіз жауапкершілікті серктіестер, командитті (сенімге негізделген)
серіктестер шектелген жауапкершіліктер.
Ұжымдар (қоғамдар) өздерінің қаражаттарымен бірігеді. Шектелген
жауапкершілікті қоғам мүшелері ұжымның міндеттемелеріне жауап бермейді.
Олардың жауапкершілігі өздерінің қосқан пайларының мөлшерінде болады. Ал
қосымша жауапкершілігі бар ұжымдар өздерінің барлық дүние-мүлкімен жауапты.
Кәсіпкерліктің ұжымдық-экономикалық формалары.
Концерн – көпсалалы акционерлік қоғам, әртүрлі компаниялардың
бақылау пакеттерін сатып алады.
Ассоциация – экономикалық дербес кәсіпорындардың ерікті
бірлестігі. Маманданған кәсіпорынның негізгі мақсаты ғылыми-техникалық,
өндірістік, экономикалық және әлеуметтік міндеттерді бірігіп шешу.
Консорциум – бұл ірі қаржы операцияларын істеу үшін біріккен
кәсіпкерлердің бірлестігі.
Сидикат – бір саланың кәсіпкерлерін тауар сатуға біріктіру.
Картель – тауар, қызмет көрсту бағасы, нарық аудандарын бөлу,
өндіріс мөлшері жөнінде келісім.
Қаржы - өнеркәсіп тобы – банк, сақтандыру және сауда капиталының
бірлестігі.
Қазір Қазақстанда мынадай ұжымдық-құқықтық формалары кәсіпкерліктер
құрылуда.
1. Шаруашылық серіктестік – толық серіктестік. Олардың мүшелері өзара
кәсіпорын құру жөнінде келісімге қояды. Құруға керекті серіктес
мүшелердің қаражаттарын біріктіру. Серіктестіктің пайдасы, зиян
пайға қарай бөлінеді. әрбір мүше өзінің табысына пайданы қосып
сонан салық төлейді.
2. Коммандиттік серіктестік. Барлық серіктестік мүшелері серіктестік
атанған іс жүргізушілер ішінен біреу немесе бірнеше мүшелері
зиянның тәуекелін өздерінің қосқан үлестері мөлщерінде
жауапкершілікке алады.
3. Шектелген жауапкершілікті қоғамдар. Оның мүшелері қоғамның
міндеттемелеріне жауап бермейді, ал зиян тәуекеліне өздерінің
заттарымен жауап береді.
4. Қосымша жауапкершілігі бар қоғам міндеттемелеріне өздерінің
заттарымен жауап береді.
5. Акционерлік қоғам - өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту
мақсатымен акциялар шығаратын заңды тұлға. Қоғам өз акционерлерінің
мүлкінен оқшауланған мүлкі болады және олардың міндеттемелері
бойынша жауап бермейді. Қоғам өз міндеттемелері бойынша өз мүлкі
шегінде жауап береді. Қоғамның акционері – оның міндеттемелері
бойынша жауап бермейді.
6. Өндірістік кооперативтер – ерікті түрде біріккен қоғамдар.
7. Унитарлы кәсіпорын – коммерциялық мекеме, меншіктік құқығы жоқ.
Унитарлық кәсіпорынның мүліктері бөлінбейді. Унитарлық кәсіпорын
тек мемлекеттік немесе муниципалдық болады. Унитарлы кәсіпорын
федералдық қазына кәсіпорны болып есептеледі.
4. Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер:
1. Дойников И.В. Предпринимательское право. Москва, 1998.
2.Круглова Н.Ю. Хозяйственное право. Москва, 1999.
3.Мартемьянов B.C. Хозяйственное право том 1, Москва, 1994.
4.Предпринимательское право. Курс лекций Под ред. Н.И.Клейн. М, 1993 г.
5. Лаптев В.В. Предпринимательское право: понятие и субъекты. Москва,
1997
6. ҚР Президентінің 1995 жылғы 2 мамырдағы "Шаруашылық серіктестіктер
туралы" N 2255 заң күші бар Жарлығы.
7.ҚР "Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар
серіктестіктер туралы" 1998 жылғы 22 сәуірдегі N 220-I Заңы.
8. ҚР Әділет министрінің 1997 жылы 28 шілдеде №539 бұйрығымен бекітілген
ҚР нотариустарының нотариалдық әрекеттерді жүзеге асыру туралы Нұсқаулық.
9. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 30 тамыздағы Конституциясы .
10.ҚР "Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу жəне филиалдар мен өкілдіктерді
есептік тіркеу туралы" 1995 жылғы 17 сəуiрдегі N 2198 Заңы.
23.ҚР-ның Сәйкестендіру нөмірлерінің ұлттық тізілімдері туралы 2007 жылғы
12 қаңтардағы № 223 Заңы
11.ҚР Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығы туралы 2006 жылғы 5
маусымдағы N 145 Заңы.
12.Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы”
Қазақстан Республикасының кодексі, 01.01.2009ж.
13.ҚР 2007 жылғы 11 қаңтардағы Қазақстан Республикасының №214-ІІІ
"Лицензиялау туралы" Заңы.
14.ҚР "Акционерлік қоғамдар туралы" 2003 жылғы 13 мамырдағы Заңы
5.Бақылау сұрақтары:
1.Кәсіпкерлік қатынас субъектілерінің түсінігі.
2.Кәсіпкерлік қатынас субъектілерінің түрлері.
2.Кәсіпкерліктің түрлерін анықтау критерийлері.
3.Кәсіпкерлік қызметтің түрлері. жалпы сипаттамасы.
4.Шаруашылық серіктестіктердің түрлері және олардың ұйымдастыру құқықтық-
yscfylfhs
5.Өндірістік кооперативтің ерекшеліктері
6.Акционерлік қоғамды құру тәртіптері
5-лекция тақырыбы: Жеке кәсіпкерлік.
1.Лекция сабағының жоспары:
1.Жеке кәсіпкерліктің түсінігі және түрлері.
2.Дара кәсіпкерліктің құқықтық мазмұны.
3. Біріккен кәсіпкерлік нысанның құқықтық сипаты.
2.Лекция мақсаты: ҚР жеке кәсіпкерлік түрлерін анықтап, кәсіпкерлік нарықта
қалыптасуы, түрлеріне ерекше тоқтатыллып, олардың құқық қабілеттілігін
анықтау.
3.Лекция мәтіні:
1. Жеке кәсіпкерлік - жеке кәсіпкерлік субъектілерінің кіріс алуға
бағытталған, жеке кәсіпкерлік субъектілерінің өздерінің меншігіне
негізделген және жеке кәсіпкерлік субъектілерінің атынан олардың
тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылатын бастамашылық
қызметі. Қазақстан Республикасының жеке кәсіпкерлік туралы заңнамасы
Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді және Азаматтық
кодекстен, осы Заң мен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік
құқықтық актілерінен тұрады.
Егер Қазақстан Республикасы Ратификацияланған халықаралық шартта осы Заңда
негізделгендерден өзгеше ережелер белгіленсе, онда халықаралық шарттың
ережелері қолданылады. Жеке кәсіпкерліктің жекелеген түрлерін жүзеге асыру
ерекшеліктері Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес белгіленеді.
Жеке кәсіпкерлік Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес белгіленген
негіздер бойынша ғана шектелуі мүмкін. Жеке кәсіпкерлікті шектеу Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттің айрықша құзіретіне жатқызылған
мәселелер бойынша ғана орын алуы мүмкін. Мемлекеттік органдардың жекелеген
жеке кәсіпкерлік субъектілерінің артықшылық жағдайын белгілейтін
нормативтік құқықтық актілер қабылдауын тыйым салынады.
Жеке кәсіпкерлікті құқықтық реттеу шектері.
1. Жеке кәсіпкерлік Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес белгіленген
негіздер бойынша ғана шектелуі мүмкін.
2. Жеке кәсіпкерлікті шектеу Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
мемлекеттің айрықша құзіретіне жатқызылған мәселелер бойынша ғана орын алуы
мүмкін.
3. Мемлекеттік органдардың жекелеген жеке кәсіпкерлік субъектілерінің
артықшылық жағдайын белгілейтін нормативтік құқықтық актілер қабылдауына
тыйым салынады.
Жеке кәсіпкерлік субъектісі болып табылатын заңды тұлға Қазақстан
Республикасының азаматтық заңнамасында көзделген ұйымдық-құқықтық нысанда
ғана құрыла алады. Жеке кәсіпкерлік субъектілері: шағын кәсіпкерлік
субъектілеріне; орта кәсіпкерлік субъектілеріне; ірі кәсіпкерлік
субъектілеріне жатқызылуы мүмкін.
Жеке кәсіпкерлік субъектілері:
1) Қазақстан Республикасының заңнамасын , жеке және заңды тұлғалардың
құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін сақтауға;
2)өндірілетін өнімнің (жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің) Қазақстан
Республикасының заңнамасының талаптарына сәйкестігін қамтамасыз етуге;
3) Қазақстан Республикасының лицензиялау туралы заңына сәйкес
лицензиялануға жататын жеке кәсіпкерлік түрлерін жүзеге асыруға лицензиялар
алуға;
4) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес азаматтық-құқықтық
жауапкершілікті міндетті сақтандыруды жүзеге асыруға міндетті.
2. Дара кәсіпкерлік - жеке тұлғалардың кіріс алуға бағытталған, жеке
тұлғалардың өздерінің меншігіне негізделген және жеке тұлғалардың атынан
олардың тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылатын
бастамашылық қызметі; Дара кәсіпкерлік өзіндік немесе бірлескен кәсіпкерлік
түрінде жүзеге асырылады.
Өзіндік кәсіпкерлікті бір жеке тұлға өзіне меншік құқығымен тиесілі мүлік
негізінде, сондай-ақ мүлікті пайдалануға және (немесе) оған билік етуге жол
беретін өзге де құқыққа орай дербес жүзеге асырады. Некеде тұратын жеке
тұлға жұбайын кәсіпкер ретінде көрсетпей өзіндік кәсіпкерлікті жүзеге асыру
үшін ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін пайдаланған жағдайларда, егер заңдарда
немесе неке шартында не ерлі-зайыптылардың арасындағы өзге келісімде өзгеше
көзделмесе, мұндай пайдалануға жұбайының келісімі қажет.
Бірлескен кәсіпкерлікті жеке тұлғалар (дара кәсіпкерлер) тобы өздеріне
ортақ меншік құқығымен тиесілі мүлік негізінде, сондай-ақ мүлікті бірлесіп
пайдалануға және (немесе) оған билік етуге жол беретін өзге де құқыққа орай
жүзеге асырады.
Дара кәсіпкерлер өз міндеттемелері бойынша, Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес өндіріп алынбайтын мүлікті қоспағанда, өздерінің барлық
мүлкімен жауапты болады.
Дара кәсіпкер өз қызметін жүзеге асыру кезінде іскерлік құжаттаманың дербес
бланкілерін, мөрді, мөртабандарды пайдалануға құқылы.
Дара кәсіпкер мемлекеттік тіркеу үшін:
1) тіркеу органы белгілеген нысан бойынша өтінішін;
2) дара кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым сомасын бюджетке
төлегенін растайтын құжатын тіркеу органына ұсынады. Өзге құжаттарды талап
етуге тыйым салынады.
Дара кәсіпкер мемлекеттік тіркеу туралы куәлікті жоғалтқан жағдайда, оның
өтініші бойынша оған мемлекеттік тіркеуді куәландыратын құжаттың түпнұсқасы
беріледі. Мемлекеттік тіркеуді куәландыратын құжаттың түпнұсқасын беру үшін
дара кәсіпкердің Қазақстан Республикасының салық заңнамасында айқындалған
тәртіппен алым алынады. Бірлескен дара кәсіпкерлікті тіркеу кезінде
өтінішті үшінші тұлғалармен және мемлекеттік органдармен қатынастарда
мүдделерін білдіретін уәкілетті тұлға береді.
Дара кәсіпкердің қызметі ерікті немесе мәжбүрлеу тәртібімен, сондай-ақ осы
Заңда көзделген мән-жайлар туындаған жағдайда тоқтатылуы мүмкін. Дара
кәсіпкердің қызметі өзіндік кәсіпкерлік кезінде – дара кәсіпкер өз бетімен,
бірлескен кәсіпкерлік кезінде –барлық қатысушылар бірлесіп қабылдаған шешім
негіщенде кез келген уақытта ерікті түрде тоқтатылады.
3. Бірлескен кәсіпкерлік кезінде жеке кәсіпкерлікпен байланысты барлық
мәмілелер бірлескен кәсіпкерліктің барлық қатысушыларының атынан жасалады,
ал құқықтар мен міндеттер олардың атынан алынады және жүзеге асырылады.
Бірлескен кәсіпкерліктің нысандары:
• Негізінде жүзеге асырылатын ерлі-зайыптылардың кәсіпкерлігі;
• Шаруа (фермер) қожалығының ортақ бірлескен меншігі немесе
жекешелендірілген тұрғын үйге ортақ бірлескен меншік негізінде
жүзеге асырылатын отбасылық кәсіпкерлік;
• Жеке кәсіпкерлік ортақ үлестік меншік негізінде жүзеге асырылатын
жай серіктестік болып табылады.
Өз кезегінде бірлескен кәсіпкерлік тағы үш нысанға ерлі-зайыптыларының
бірлескен ортақ меншігі негізінде жүзеге асырылатын ерлі-зайыптылар
кәсіпкерлігі; шаруа (фермерлік) шаруашылығының ортақ меншігі немесе
жекешелендірілген тұрғын үй бірлескен ортақ меншік негізінде жүзеге
асырылатын отбасылық кәсіпкерлік; кәсіпкерлік қызмет үлестік ортақ меншік
негізінде жүзеге асырған кезде өзіне меншік құқығымен тиесілі барлық
мүлкімен, соның ішінде ерлі-зайыптылардың ортақ меншігіндегі үлесімен
жауапты болады. Жеке тұлға жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыру үшін ерлі-
зайыптылардыңортақ мүлкін пайдаланған жағдайларда, оның борыштары бойынша
өндіріп алу ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкіне де қолданыла алады.
Жұбайлардың жеке кәсіпкер болып табылмайтын әрқайсының мүлкі өзіндік
кәсіпкерлікті жүзеге асыратын жұбайының біреуінің борыштары бойынша
өндіріп алуды қолдану нысанасы бол алмайды. Ерлі-зайыптылар кәсіпкерлігін
жүзеге асырған кезде ерлі-зайыптылардың кәсіпкерлікті жүзеге асыруға
байланысты борыштары бойынша өндіріп алу олардың қайсының іскерлік
айналымда әрекет ететініне қарамастан, ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкіне
қолданыла алады.
4. Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер:
1.Ғ.А.Жайлин. Азаматтық құқық. Ерекше бөлім. І,2 том.Оқулық.Алматы.2004ж.
2.Гражданское право. Том 1,2. Отв.ред. М.К.Сулейменов, Ю.Г.Басин.
Алматы.Издательство КазГЮА.2000.
3. Дойников И.В. Предпринимательское право. Москва, 1998.
4..Круглова Н.Ю. Хозяйственное право. Москва, 1999.
5.Мартемьянов B.C. Хозяйственное право том 1, Москва, 1994.
6..Предпринимательское право. Курс лекций Под ред. Н.И.Клейн. М, 1993 г
7.ҚР Азаматтық құқығы (жалпы бөлім) 1994ж.
8.ҚР неке және отбасы туралы Заңы,1998ж.
5.Бақылау сұрақтары:
1.Жеке кәсіпкерліктің түсінігі
2.Жеке кәсіпкерліктің түрлері.
2.Дара кәсіпкерліктің құқықтық мазмұны.
3. Біріккен кәсіпкерлік нысанның құқықтық сипаты.
4.Ерлі-зайыптылардың кәсіпкерлігі;
5.Шаруа (фермер) қожалығының ортақ бірлескен меншігі
6.Жекешелендірілген тұрғын үйге ортақ бірлескен меншік негізінде жүзеге
асырылатын отбасылық кәсіпкерлік.
7.Жай серіктестіктің кәсіпкерлігі.
6-лекция сабағының тақырыбы: Заңды тұлғалардың дара кәсіпкерлігі.
1.Лекция сабағының жоспары:
1.Заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызметінің негізгі ұйымдастырушылық-
құқықтық нысандары.
2.Шаруашылық серіктестік, акционерлік қоғам, өндірістік кооперативтің
кәсіпкерлігі.
3.Коммерциялық емес заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызметі.
2.Лекция мақсаты:Заңды тұлғалардың ұйымдастырушылық-құқықтық нысандарымен
кәсіпкерлік қызметтің ерекшеліктерімен таныстыру.
3.Лекция мәтіні:
1. Заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызметінің негізгі ұйымдастырушылық-
құқықтық нысандары. Ең алдымен заңды тұлға ұғымын анықтап алайық және оны
негізгі белгілер деп атаймыз. Заңды тұлға – ұйымдастырылған, құрылған және
құқықтар мен міндеттіліктер жүктелген мүліктік қатынастардың субъектісі.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 33 бабына сәйкес
төмендігідей белгілерге жауап беретін: меншiк, шаруашылық жүргiзу немесе
жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкi бар және сол мүлiкпен өз
мiндеттемелерi бойынша жауап беретiн, өз атынан мүлiктiк және мүлiктiк емес
жеке құқықтар мен мiндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта
талапкер және жауапкер бола алатын ұйым заңды тұлға деп танылады.
Заңды тұлға құқықтық қабілетке ие болады, яғни ҚР АК сәйкес өзінің
қызметімен байланысты құқықтарыбар болып, міндеттіліктерді көтере алады.
Осыған орай заңды тұлғаның дербес баланс немесе сметасы өзінің атауы
жазылған мөрі болуы тиіс.
Азаматтық кодекс заңды тұлғалардың екі түрін анықтады. Оған сәйкес
коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдар болып бөлінеді.
Заңды тұлғалардың түрлерi мен нысандары.
1. Өз қызметiнiң негiзгi мақсаты ретiнде табысын келтiрудi көздейтiн
(коммерциялық ұйым) не мұндай мақсат ретiнде пайда келтiре алмайтын және
алынған таза табысын қатысушыларына үлестiрмейтiн (коммерциялық емес ұйым)
ұйым заңды тұлға бола алады.
2. Коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға мемлекеттiк кәсiпорын,
шаруашылық серiктестiк, акционерлiк қоғам, өндiрiстiк кооператив
нысандарында ғана құрылуы мүмкiн.
3. Коммерциялық емес ұйым болып табылатын заңды тұлға мекеме, қоғамдық
бiрлестiк, акционерлiк қоғамдар тұтыну кооперативi, қоғамдық қор, дiни
бiрлестiк нысанында және заң құжаттарында көзделген өзге де нысанда құрылуы
мүмкiн.
Коммерциялық емес ұйым кәсiпкерлiк қызметпен өзiнiң жарғылық мақсаттарына
сай келуiне қарай ғана айналыса алады. Коммерциялық емес ұйым болып
табылатын және мемлекеттiк бюджеттiң есебiнен ғана ұсталатын заңды тұлға
тек қана мемлекеттiк мекеме нысанында құрылуы мүмкiн.
4. Заңды тұлғалар бiрлестiк құра алады (АК 110-бабы).
5. Заңды тұлға Азаматтық кодекстiң, заңды тұлғалар нысандарының әрқайсысы
туралы Заңның, өзге де заң құжаттары мен құрылтай құжаттарының негiзiнде
жұмыс iстейдi.
2. Шаруашылық серіктестік, акционерлік қоғам, өндірістік кооператив
кәсіпкерлігі. Шаруашылық серіктестік қатысушыларының мүдделерін қозғайтын
ақпарат деп танылады:
1. Серіктестік қатысушыларының жалпы жиналысында қабылданған,
серіктестіктің байқау кеңесінің, атқарушы органының, тексеру комиссиясының
шешімдері және қабылданаған шешімдердің орындалуы туралы ақпарат.
2. серіктестіктің өз капиталы мөлшерінің жиырма бес және одан да көп
пайызын құрайтын мөлшерде серіктестіктің қарыз алуы;
3. Жаслаған ірі шарт нәтижесінде серіктестіктің өз меншігіндегі капиталы
мөлшерінің жиырма бес және одан да көп пайызын құрайтын сомадағы мүлік
сатып алынатын немесе иеліктен шығарылатын ірі шартты немесе өзара
байланыстағы шарттарды серіктестіктің жасауы;
4. Серіктестіктің қандай да болсын қызметтің түрін жүзеге асыруға және
(немесе) белгілі бір іс-әрекеттер жасауға лицензиялар алуы, олардың
қолданылуын тоқтата тұру немсе тоқтату, сондай-ақ серіктестіктің қандай да
болсын қызметтің түрін жүзеге асыруға және (немесе) белгілі бір іс-
әрекеттер жасауға бұрын алған лицензияларынан айыру;
5. Серіктестіктің мүлкін тәркілеу;
6. Нәтижесінде серіктестіктің баланстық құны қоғам активтері жалпы
мөлшерінің он немесе одан да көп пайызын құрайтын мүлкі жойылған төтенше
сипаттағы жағдайлардың басталуы;
7. Серіктестікті және (немесе) оның лауазымды тұлғаларын әкімшілік
жауапкершілікке тарту;
8. Серіктестікті мәжбүрлеп қайта ұйымдастыру туралы шешім;
9. Аудиторлық есеп (ол бар болса); Серіктестіктің Жарғысына сәйкес
серіктестік қатысушыларының мүдделерін қозғайтын өзге де ақпарат.
Дүниежүзілік практикады кәсіпорындардың әр қилы ұйымдық және құқықтық
формалары пайдаланылады, оны елдің ұлттық заң шығарушы органдары анықтайды.
Соның негізінде оларға заңды статус беріледі. Осы мүмкіндігіне орай
міндеттемелеріне сәйкес жауапкершіліктері болады. Кәсіпорындар азаматтық
процестерде, сотта, шаруашылық сатысында және аралық сотта өз мүдделерін
қорғайды. Қазақстанда қолданылып жүрген заңдарға сәйкес кәсіпорындардың
мынадай ұйымдық-құқылық, формалары бар:
1) мемлекеттік кәсіпорын
2) серіктестік
Егер шаруашылықыты ұйымдастыруда ол жаңа саламенен айналысатын болса ол
шаруашылық 2 жыл бойына салықтан босатлыады.
Аралас серіктестік – бұның негізгі ерекшелігі бір немесе бірнеше
қатысушылардың бүкіл мүліктерімен несие беруші серіктестіктер алдында жауап
береді. Біреуінің немесе бірнешеуінің жауапкершілігі қоғамға қосқан үлесі
бойынша шектеледі. Бүкіл мүліктері мен тәуекелділік етіп отырған қатысушы
қоғамның ішкі мүшесі деп аталады. Ал қосқан үлес мөлшерінде тәуекел
етушілер сыртқы қатысушылар немесе командистер деп саналады.
1) Біріккен кәсіпорын. Бұл бірлескен кәсіпорын үшін бізде заңды статус
толық анықталмаған. Қазақстан Республикасындағы кәсіпорындардың 90 пайызы
ЖШС болып отыр. Мемлекеттік кәсіпорын құқылы статусы әртүрлі. Олардың
жағдайын анықтан реттейтін заң актілері жоқ. Іс жүзінде әрбір кәсіпорын
мемлекетпен рынок арасындағы финанс мүмкіндік қатынастарын реттейтін арнайы
қорларға сәйкес ұйымдастырады. Жеке кәсіпорын. Бұл топқа заңды шаруашылық
дербестігі жоқ кәсіпорындар кіреді. Олар мемлекеттік әкімшілік жүйесіне
енеді. Тікелей немесе құрылымдық тұрғыдан бір министрлікке, ведомостваларға
не жергілікті басқару органдарына бағынады. Олар пайдадан табыс төлемейді.
2) Корпорация – қызметінде жауапкершілік менеджерлерге ауысады. Сөйтіп
капитал мен меншікті капитал және қызмет атқарушы капитал болып бөлінеді де
меншікке нақты бақылау жасайтын менеджер болып қалады.
Өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатымен акциялар шығаратын
заңды тұлға акционерлік қоғам деп танлыады. Қоғамның өз акционерлерінің
мүлкінен оқшауланған мүлкі болады және олардың міндеттемелері бойынша жауап
бермейді. Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда
акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында коммерциялық емес ұйымдар
құрылуы мүмкін. Қоғам (акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында
құрылған коммерциялық емес ұйымнан басқасы) облигациялар және бағалы
қағаздардың өзге де түрлерін шығаруға құқылы. Қоғамның фирмалық атауы
болады, онда акционерлік қоғам ұйымдық-құқықтық нысанын көрсету және оның
атауы қамтылуға тиіс. Қоғамның атынан кейін АҚ аббревиатурасын пайдалана
отырып, қоғамның атауын қысқартуға жол беріледі.
Акционерлiк қоғамның құрылтай құжаттары
1. Құрылтай шарты (жалғыз құрылтайшының шешiмi) мен жарғы акционерлiк
қоғамның құрылтай құжаттары болып табылады.
Акционерлiк қоғамның құрылтай құжаттарында Азаматтық кодекспен және
Қазақстан Республикасының өзге де заң актiлерiмен айқындалған мәлiметтер
болуға тиiс. Акционерлiк қоғамның құрылтай құжаттары нотариаттық
куәландырылуға жатады.
2. Құрылтай шартының күшi (жалғыз құрылтайшының шешiмi) жарияланған
акциялар шығарылымы мемлекеттiк тiркеуден өткiзiлген күннен бастап
тоқтатылады.
3. Акционерлiк қоғамның жарғысын бекiту тәртiбi Қазақстан Республикасының
заң актiлерiмен белгiленедi.
Акционерлiк қоғамды қайта құру және тарату
1. Акционерлiк қоғам акционерлер жиналысының шешiмi бойынша қайта құрылуы
немесе таратылуы мүмкiн. Акционерлiк қоғамды қайта құрудың және таратудың
өзге негiздерi мен тәртiбi Азаматтық кодекспен және өзге де заң
құжаттарымен белгiленедi.
2. Акционерлiк қоғам шаруашылық серiктестiгi немесе өндiрiстiк кооператив
болып қайта құрылуға құқылы.
Өндірістік кооператив азаматтардың жеке еңбектік қатысуы мен мүліктік
жарналарды (үлеспай) оның мүшелерінің біріктіруіне негізделген бірлескен
кәміпкерлік қызмет үшін мүшелік негізінде азаматтардың өз еріктерімен
бірігуі болып табылады. Бастысы сол, оның мүшелері тек мүліктік жарналарды
біріктіріп қоймай, сондай-ақ міндетті тәртіппен кооператив қызметіне жеке
еңбегімен қатысады.
Кооператив мүшелері кооперативтің міндеттемелері бойынша қосымша
(субсидиялық) жауаптылықта береді. Кооператив мүшелерінің арасындағы
жауапкершілікті үлестіру олардың пайларының көлеміне шамалап жүргізіледі.
Құрылғаннан кейін кооперативке қосылған кооперативтің мүшесі, тек қана
өзінің кооперативке мүшелікке өткеннен кейін ғана берілген міндеттемелер
бойынша жауап береді.
Өндірістік кооперативтің құрылтайшылары мен мүшелері ең кем дегенде екі
адамнан құрылған заңды тұлға болып табылады. Он алты жасқа толған,
кооперативтің мүшесі болғысы келетін және оның қызметіне жеке еңбек
тұрғысынан қатысуға қабілетті кез келген жеке тұлға. өндірістік
кооперативтің мүшесі бола алады. Кәмелетке жасы толмаған азаматтарды
кооператвке мүшелікке алу үшін олардың ата-аналарының, асырап алушылары мен
қамқоршыларының келісімі қажет.
Осылайша, өзінің құқықтық мәртебесі бойынша өндірістік кооператив
шаруашылық серіктестікке өте ұқсас, дегенмен ішкі қарым-қатынас
мәселелерінің легі біршама өзге болып реттеледі, коммерциялық қызмет үшін
ұйымдық-құқықтық үлгілерді таңдау жолдарының санын ұлғайтады. Қазіргі кезде
өндірістік кооператив қоғамдық тамақтануда, құрылыста, ауыл шаруашылығында,
фермерлік (шаруа) қожаолықтарымен шұғылдану қатарында кәсіпкерлік қызметті
жүзеге асыру үшін ыңғайлылау үлгі болып табылады.
1997 жылғы 19-маусымдағы Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы ҚР
Заңының 3-бабы 3-т негізінде өндірістік кооператив шағын кәсіпкерліктің
субъектісі бола алады. Шағын кәсіпкерліктің субъектісі бола отырып,
өндірістік кооператив жоғарыда айтылған лайықты жеңілдіктерді пайдаланады.
3. Мемлекеттік емес коммерциялық емсе заңды тұлғалардың кәсіпкерлік
қызметі.
Коммерциялық емес ұйымдар ҚР заңнамасына сәйкес кәсіпкерлік қызмет
түрлерімен айналысуға құқылы. Қатысушылардың материалдық және өзге де
қажететрін қанағаттандыру үшін өз мүшелерінің мүліктік (үлестік) жарналарын
біріктіру арқылы жүзеге асырылатыназаматтардың ерікті бірлестігі тұтыну
кооперативі деп танылады. Заң актілерінде көзделген жағдайларда тұтыну
кооперативіне заңды тұлғалар кіре алады. Тұтыну кооперативінің мүшелері жыл
сайынғы баланс бекітілгеннен кейін пайда болған залалдарды қосымша жарналар
төлеу арқылы үш ай ішінде жабуға міндетті. Бұл міндеттерді орындамаған
ретте кооператив несие берушілердің талабы бойынша сот тәртібімен таратылуы
мүмкін. Тұтыну кооперативiнiң мүшелерi оның мiндеттемелерi бойынша
кооператив мүшелерiнiң қосымша төлемеген бөлiгi шегiнде жәрдем беру жөнiнен
ортақ жауапты болады. Тұтыну кооперативiнiң жарғысында, Азаматтық кодекстің
41-бабының 5-тармағында көрсетiлген мәлiметтерден басқа, кооператив
мүшелерi жарналарының мөлшерi туралы; кооператив мүшелерiнiң құрамы мен
жарна төлеу тәртiбi және олардың жарна төлеу жөнiндегi мiндеттемелердi
бұзғаны үшiн жауапкершiлiгi туралы; кооперативтi басқару органдарының
құрамы мен құзыретi және олардың шешiмдер қабылдау, соның iшiнде шешiмi
бiрауыздан немесе бiлiктi көпшiлiк дауыспен қабылданатын мәселелер жөнiнде
шешiмдер қабылдау тәртiбi туралы; кооператив мүшелерiнiң өздерi шеккен
залалдарды жабу тәртiбi туралы ережелер болуға тиiс. Тұтыну кооперативiнiң
тапқан табыстарын оның мүшелерi арасында бөлуге болмайды, олар жарғылық
мақсаттарға берiледi. Тұтыну кооперативi таратылған немесе кооператив
мүшесi одан шыққан жағдайда ол тұтыну кооперативiнiң мүлкiнен өз үлесiн өз
жарнасына қарай бөлiп алуға құқылы. Тұтыну кооперативiнiң мүшесi қайтыс
болған жағдайда, егер кооператив жарғысында өзгеше көзделмесе, оның
мұрагерлерiнiң кооператив мүшелiгiне қабылдануға бiрiншi кезекте құқығы
болады. Соңғы жағдайда кооператив мұрагерлерге тұтыну кооперативiнiң
мүлкiнен оның қосқан жарнасына қарай үлесiн төлейдi. Тұтыну кооперативiнiң
құқықтық жағдайы, сондай-ақ оның мүшелерiнiң құқықтары мен мiндеттерi осы
Кодекске сәйкес заң құжаттарында белгiленедi. Селолық тұтыну
кооперативтерi тек өз мүшелерiнiң ғана емес, селолық жерлерде тұратын басқа
адамдардың да материалдық және өзге қажеттерiн қанағаттандыру үшiн құрылуы
мүмкiн. Селолық тұтыну кооперациясының ерекшелiктерi осы бапқа сәйкес
арнайы заңда белгiленедi. Өзара сақтандыру қоғамдары - тұтыну
кооперативтерi қызметiнiң ерекшелiктерi Қазақстан Республикасының
заңнамалық актiлерiнде айқындалады.
Рухани қажеттерін қанағттандыру үшін өз мүдделерінің ортақтығы негізінде,
заң құжаттарында белгіленген тәртіп бойынша біріккен азаматтардың ерікті
түрдегі бірлестігі діни бірлестік деп танылады. Республикадан тыс жерлерде
басқару орталықтары бар Қазақстан Республикасындағы дiни бiрлестiктер
әдiлет органдарында тiркеуге жатады. Басқару орталықтарының жарғылары
(ережелерi), егер олар Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмесе,
осындай дiни бiрлестiктер жарғыларының (ережелерiнiң) негiзiне алынуы
мүмкiн. Дiни бiрлестiктер өз қаражаты есебiнен сатып алған немесе өздерi
құрған азаматтар, ұйымдар жылу ретiнде берген немесе мемлекет берген және
заң құжаттарына қайшы келмейтiн басқа да негiздер бойынша сатып алынған
мүлiкке меншiк құқығы болады. Дiни бiрлестiктерге қатысушылардың
(мүшелерiнiң) осы ұйымға өздерi берген мүлiкке, соның iшiнде мүшелiк
жарналарға құқықтары сақталмайды. Олар дiни бiрлестiктiң мiндеттемелерi
бойынша жауап бермейдi, ал дiни бiрлестiк өз мүшелерiнiң мiндеттемелерi
бойынша жауап бермейдi. Дiни бiрлестiктiң құқықтық жағдайының ерекшелiктерi
осы Кодекске, Қазақстан Республикасының заң құжаттарына сәйкес белгiленедi.
Қазақстан Республикасында қоғамдық бiрлестiктер болып, саяси партиялар,
кәсiптiк одақтар және азаматтардың заңдарға қайшы келмейтiн, өздерiнiң
ортақ мақсаттарына жету үшiн ерiктi негiзде құрған басқа да бiрлестiктерi
танылады.
Қоғамдық бiрлестiктерге қатысушылардың (мүшелерiнiң) осы бiрлестiктерге
өздерi берген мүлiкке, соның iшiнде мүшелiк жарналарға құқықтары жоқ. Олар
өздерi мүшелерi ретiнде қатысатын қоғамдық бiрлестiктердiң мiндеттерi
бойынша жауап бермейдi, ал аталған бiрлестiктер өз мүшелерiнiң
мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi.
Азаматтар және (немесе) заңды тұлғалар ерiктi мүлiктiк жарналар негiзiнде
құрған, әлеуметтiк, қайырымдылық, мәдени, бiлiм беру және өзге де қоғамдық
пайдалы мақсаттарды көздейтiн мүшелiгi жоқ коммерциялық емес ұйым қоғамдық
қор деп танылады. Қоғамдық қор заңды тұлға болып табылады, азаматтық
айналымда қордың органдары өкiлдiк етедi, оның дербес балансы және банктік
шоты бар. Қоғамдық қорға оның құрылтайшылары берген мүлiк қордың меншiгi
болып табылады. Қоғамдық қордың мүлкiне қор құрылтайшыларының мүлiктiк
құқықтары жоқ. Қоғамдық қордың қаржы көзi құрылтайшылардың ақшасы, сондай-
ақ басқа мүлкi, демеушiлiк, ерiктi түрде жиналған жылулар және өзге де
заңды түсiмдер болып табылады. Қоғамдық қорды басқару тәртiбi мен оның
органдарын құру тәртiбi оның құрылтайшылар бекiтетiн жарғысында
белгiленедi. Қоғамдық қордың жарғысында Азаматтық кодекстің 41-бабының 5-
тармағындағы мәлiметтерден басқа қордың органдары туралы, қордың лауазымды
адамдарын тағайындау және оларды босату тәртiбi, ол таратылған жағдайда қор
мүлiктерiнiң тағдыры көрсетiлуге тиiс. Қор өз мүлкiнiң пайдаланылуы туралы
есептерiн ресми баспасөз басылымдарында жыл сайын жариялап отыруға
мiндеттi.
Басқару, әлеуметтiк-мәдени немесе өзге де коммерциялық емес сипаттағы
қызметтердi жүзеге асыру үшiн құрылтайшы құрған және қаржыландыратын ұйым
мекеме деп танылады. Қазақстан Республикасының Конституциясына және
заңдарына сәйкес немесе Қазақстан Республикасы Президентінің, Қазақстан
Республикасы Үкіметінің және облыстар (республикалық маңызы бар қалалар,
астана), аудан (облыстық маңызы бар қала) әкімдіктерінің нормативтік
құқықтық актілерімен мемлекет құрған және егер заң актiлерiнде қосымша
қаржыландыру көздерi белгiленбесе, тек мемлекеттiк бюджеттiң немесе
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi бюджетiнiң (шығыстар сметасының)
есебiнен ғана ұсталатын мекеме мемлекеттiк мекеме деп танылады. Мемлекеттiк
меншiктi иелену, пайдалану, билiк ету құқығы белгiленген тәртiппен берiлген
мекемелердi қоспағанда, мемлекеттiк мекеме басқа заңды тұлғаны құра
алмайды, сондай-ақ оның құрылтайшысы (қатысушысы) бола алмайды. Мемлекеттік
мекеменің тиісті қаржы жылына арналып бекітілген қаржыландыру жоспарынан
асып кететін шарттық міндеттемелер қабылдауына жол берілмейді. Мекемелердiң
және мемлекеттiк мекемелердiң оларға бекiтiлiп берiлген мүлiкке құқықтары
ҚР Азаматтық кодекстің 202-208-баптарына сәйкес белгiленедi.
4. Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер:
1. Дойников И.В. Предпринимательское право. Москва, 1998.
2.Круглова Н.Ю. Хозяйственное право. Москва, 1999.
3.Мартемьянов B.C. Хозяйственное право том 1, Москва, 1994.
4.Предпринимательское право. Курс лекций Под ред. Н.И.Клейн. М, 1993 г.
5. Лаптев В.В. Предпринимательское право: понятие и субъекты. Москва,
1997
6. ҚР Президентінің 1995 жылғы 2 мамырдағы "Шаруашылық серіктестіктер
туралы" N 2255 заң күші бар Жарлығы.
7.ҚР "Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар
серіктестіктер туралы" 1998 жылғы 22 сәуірдегі N 220-I Заңы.
8. ҚР Әділет министрінің 1997 жылы 28 шілдеде №539 бұйрығымен бекітілген
ҚР нотариустарының нотариалдық әрекеттерді жүзеге асыру туралы Нұсқаулық.
9. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 30 тамыздағы Конституциясы .
10.ҚР "Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу жəне филиалдар мен өкілдіктерді
есептік тіркеу туралы" 1995 жылғы 17 сəуiрдегі N 2198 Заңы.
23.ҚР-ның Сәйкестендіру нөмірлерінің ұлттық тізілімдері туралы 2007 жылғы
12 қаңтардағы № 223 Заңы
11.ҚР Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығы туралы 2006 жылғы 5
маусымдағы N 145 Заңы.
12.Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы”
Қазақстан Республикасының кодексі, 01.01.2009ж.
13.ҚР 2007 жылғы 11 қаңтардағы Қазақстан Республикасының №214-ІІІ
"Лицензиялау туралы" Заңы.
14.ҚР "Акционерлік қоғамдар туралы" 2003 жылғы 13 мамырдағы Заңы
5.Бақылау сұрақтары:
1.Шаруашылық серіктестіктердің түрлері және олардың ұйымдастыру құқықтық-
нысандары
2.Өндірістік кооперативтің ерекшеліктері
3.Акционерлік қоғамды құру тәртіптері
4.Коммерциялық емес ұйымдарының құқықтық мәртебесі.
7- лекция сабағының тақырыбы: Мемлекеттік кәсіпкерліктің нысандары.
Лекция жоспары:
1.Кәсіпкерлік қызметтің мемлекеттік-құқықтық нысанының сипаттамасы.
2.Шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорынның кәсіпкерлік
қызметі.
3.Шаруашылық жүргiзу құқығына ие болу және тоқтату негіздері.
2.Лекция мақсаты:Мемлекеттік кәсіпкерлік нысандарымен таныстыру.
3.Лекция мәтіні:
1.Жеке кәсіпкерлікке мемлекеттік әкімшілік етудің мақсаттары жеке
кәсіпкерлік субъектісі өндіретін және сататын өнімнің адамдар өмірі мен
денсаулығына қауіпсіздігін, олардың мүлкін қорғауды, қоршаған ортаға
қауіпсіздігін, Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз
ету, алдау практикасының алдын алу, табиғи және энергетикалық ресурстарды
үнемдеу, ұлттық өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру болып табылады.
Мемлекеттік әкімшілік етудің түрлері:
1) Қазақстан Республикасының заңдарымен жеке кәсіпкерлік
өнімдеріне,процестеріне талаптар белгілеу;
2) Сәйкестікті, тексеру, калиблеу және сынақ зертханаларын
(отралықтарын) растау жөніндегі органдарды аккредиттеу;
3) өнімнің жекелеген түрлерінің Қазақстан Республиксын
заңнамасының талаптарына сәйкестігін міндетті растау;
4) жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік бақылау;
5) жеке кәсіпкерліктің жекелеген түрлерін лицензиялау;
6) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жеке кәсіпкерлік
субъектілерінің азаматтық-құқықтық жауаптылығын міндетті
сақтандыру;
7) Қазақстан Республикасының заңдарымен жеке кәсіпкерлік
субъектілерінің, мемлекеттік органдардың және олардың лауазымды
адамдарының жауаптылығын белгілеу.
2. Шаруашылықты жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорынның кәсіпкерлік
қызметі – мемлекеттік кәсіпкерліктің нысаны ретінде. Шаруашылық жүргiзу
құқығына негiзделген кәсiпорын өз мiндеттемелерi бойынша өзiне тиесiлi
барлық мүлкiмен жауап бередi.
Шаруашылық жүргiзу құқығына негiзделген кәсiпорын мемлекеттiң
мiндеттемелерi бойынша жауапты болмайды.
Азаматтық кодексте және өзге де заң актiлерiнде көзделген реттердi
қоспағанда, мемлекет шаруашылық жүргiзу құқығына негiзделген кәсiпорынның
мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi.
Мемлекеттiк кәсiпорындарға:
1)шаруашылық жүргiзу құқығына негiзделген;
2)оралымды басқару құқығына негiзделген (қазыналық кәсiпорын) кәсiпорындар
жатады.
Мемлекеттiк кәсiпорынның мүлкi бөлiнбейдi және оны салымдар (үлестер,
жарналар) бойынша, соның iшiнде кәсiпорын қызметкерлерiнiң арасында бөлуге
болмайды.
Мемлекеттiк кәсiпорындардың фирмалық атауында оның мүлкiн меншiктенушi
көрсетiлуге тиiс.
Мемлекеттiк кәсiпорын уәкiлеттi мемлекеттiк органның шешiмi бойынша
құрылады, таратылады және қайта ұйымдастырылады.
Мемлекеттiк кәсiпорынның органы уәкiлдiк берiлген мемлекеттiк орган
тағайындайтын және оған есеп беретiн басшы болып табылады.
Мемлекеттiк кәсiпорынның құқылық ережесi ҚР АК және өзге заң құжаттарында
белгiленедi.
Заңды тұлғалардың кәсіпкерлігінің мемлекеттің қатысуымен байланысты
мәселелі сұрақтары. Мемлекеттің экономикаға араласуы белгілі бір жағдай мен
себептерден болады. Жағдайларды қолайсыз және қолайлы деп екіге бөлуге
болады. Жағдайларды қолайсыз және қолайлы деп екіге бөлуге болады.
1. Қолайсыз жағдайлар. Мемлекеттің экономикаға араласуы мына
жағдайларда: мемлекеттік қауіпсіздікті талап ету, қоғамдағы
әлеуметтік шиеленіс, экономикадағы қолайсыз жағдай: өндірістің
төмендеуі, инфляция, жоғары дәрежедегі жұмыссыздық, құрылымдық
баласнтың бұзылуы, бюджеттің жетіспеуі, инвестицияның төмендеуі
т.б. қоршаған ортаның нашарлауы.
Мемлекеттің байыпты міндеттері – уақытында қолайсыз жағдайлардың
алдын-ала себептерін анықтау және оны болдырмау.
2. Қолайлы жағдайлар. Бұл әкономикаға, кәсіпкерлік іске қолайлы
ықпал жасайтын адамдардың барлық іс сферасындағы жағымды
құбылыстарды уақытында мемлекет қолдауы керек. Қолайсыз
жағдайларды бағалау үшін мемлекет оны бағалайтын критериелерін
білуі керек. Мысалы, қолайсыз жағдайлар: инфляция, жұмыссыздық
сонан салдарынан өндірістің төмендеуі. Мемлекет бұл жағдайларға
араласуы үшін олардың критериеларын білуі керек.
Жұмыссыздық – бұл нарықтық экономикаға тән элемент. 4-6 % жұмыссыздық
бұл табиғи жұмыссыздық, табиғи деңгейге жатады. Мемлекеттің араласуы табиғи
деңгейдегі жұмыссыздық асқан жағдайда басталады, яғни циклдық жұмыссыздық
өндірістің төмендеуімен байланысты.
Сонымен жұмыссыздықпен күресу үшін оның критериі табиғи жұмыссыздық
деңгейіне келтіру.
Инфляция – тауарға, ақылы қызметтерге жалпы баға деңгейінің өсуі. Бұл
экономикалық құбылыс жұмыссыздыққа қарағанда әлде қайда шытырман қиын
процесс. Инфляция бүкіл дүниежүзілік проблема, себебі тауар мен қызметке
баға ешуақытта тұрақты болмайды. Сондықтан бағаның болымсыз өсуі өте
қауіпті емес, ал бірақ инфляцияның жоғары деңгейі экономика үшін, қоғам
үшін өте қауіпті. Мысалы, Қазқстанда 1990-2001 жылдар аралығында тауар мен
қызметтердің бағасының өсуі 65 мыңнан астам болдв. Мемлекет инфляцияны
тежей алмады, әсіресе 1991-1994 жылдар өте жоғары деңгейде болды.
Мемлекеттің шаралары инфляцияның деңгейіне байланысты . Инфляцияның үш түрі
бар: 1) біркелкі, егер жыл ішінде баға 10% -тен аспаса; 2) шоқырақтау жыл
ішінде бағаның 10%-тен 200%-ке дейінгісі, ал 3) гиперинфляция, инфляция
онан да тез өседі.
Инфляцияға қарсы мемлекет шаралары тек қана инфляцияның деңгейіне
байланысты емес. Сонымен бірге оның туындау себептерін анықтау керек.
Осыған байланысты инфляцияның екі типі бар: сұраныс инфляциясы және ұсыныс.
Әрбір типтің өзіндік ерекшеліктері бар және оны емдеудің өзіндік дәрісі
бар.
3. Мүлiктi құрылып үлгiрген мемлекеттiк кәсiпорынға бекiту туралы меншiк
иесi шешiм қабылдаған мүлiкке қатысты шаруашылық жүргiзу құқығы, егер
заңдарда немесе меншiк иесiнiң шешiмiнде өзгеше белгiленбесе, бұл
кәсiпорында мүлiктi кәсiпорынның дербес балансына бекiткен кезде пайда
болады.
Шаруашылық жүргiзудегi мүлiктi пайдаланудың жемiстерi, өнiмi ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz