Ел болам десең – бесігіңді түзе

Жоспар
Кіріспе

1 Ата.анаға мойынсұнып қызмет көрсету . ең үлкен парызымыз.
2 Иман . жүрек азығы

Қазақ халқының тарихына назар салып қарасақ, өткір тілмен жарқырата жазылған жазба деректердің әрбір бетінен әдеп пен салт-дәстүрді сақтап, «үлкенге құрмет, кішіге ізет» көрсеткенін жиі ұшыратамыз. Бұл – бабаларымыздың бізге қалдырған асыл мұрасы. Асыл мұраны қазақтың перзенттері жазып қалдырғанын осы күні баршамыз мойындап отырмыз. Билік айтқан шешендер мен алдын болжай білетін даналар, нақылға құрылған өсиет сөздер қалдырған бабалардың бастап берген сара жолы қазақ арасында алтын қазына болып қалыптасқаны соншалық – бүгінгі таңда ол кейінгі буынды тура жолдан адастырмас темірқазық іспетті.
Ата-бабадан қалған салт-дәстүрдің киелілігін біздің Президентіміздің өзі ескеріп, «Асыл мұра» деген атаумен арнайы бағдарлама жасап, елімізде осы бағытта бірнеше жыл бойы жұмыс атқарылып келе жатқанын көзі қарықты жұрттың бәрі біледі. Көптеген ақын-жазушыларымыз: «Адам қандай істі бастаса да оның мәнін біліп, алдына мақсат қоя білуі керек» деген ғой.
Ал қазіргі жастарымыз, әсіресе, қыздарымыз халыққа қызмет етуді емес, қара басының пайдасын ғана ойлайды. Олар шет елде оқып, тілін үйреніп, олардың әлем-жәлем, ашық-шашық киімдерінен киіп, қалталы жігіттерін қаратса және кейбірінің әкесі немесе шешесі жоғары қызметте істесе, соны пайдаланып, таққа отырса, өзін арманы орындалып, мақсатына жеткен бақытты жанның бірімін деп санайды.
Ал қазақ халқы, жалпы Ислам діні қыз балалардың, болашақ ананың таққа ұмтылуын ешқашан құптамаған. Тарихқа көз жүгіртер болсақ, біздің қазағымызда Ұмай ана, Томирис, Абайдың, Шоқанның әжелері Зере, Айғаным сынды көптеген тарихта есімі қалған аналарымыз баршылық. Бірақ олардың ешқайсысы да таққа отыруды көздемеген. Олар тек тақта отырған хан- сұлтандарына ақыл-кеңестерін айтып, азаматтары арқылы елдің жағдайын түзетуге тырысқан.
Өкінішке орай, қазіргі қыздарымызда бұған кереғар, келеңсіз мінез-құлықтар пайда болды. Олар үлкенге де, кішіге де дауыс көтеріп сөйлеуге, билік айтуға құштар. Қыздарымыздың мұндай келеңсіз қылықтарға баруы батысқа еліктегендіктің салдары. Бойжеткендеріміз біздің әдет-ғұрпымызға мұндай әдет мүлдем жат екендігін, тіпті кей жерлері қайшы келетіндігін түсінбейді. Сондықтан да өзінен жасы үлкендердің, әке-шешесінің, аға-апасының алдында қыңыр сөйлеп, дөрекі қылық жасағанына еш қымсынбайды.

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Ел болам десең – бесігіңді түзе

Қазақ халқының тарихына назар салып қарасақ, өткір тілмен жарқырата
жазылған жазба деректердің әрбір бетінен әдеп пен салт-дәстүрді сақтап,
үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсеткенін жиі ұшыратамыз. Бұл –
бабаларымыздың бізге қалдырған асыл мұрасы. Асыл мұраны қазақтың
перзенттері жазып қалдырғанын осы күні баршамыз мойындап отырмыз. Билік
айтқан шешендер мен алдын болжай білетін даналар, нақылға құрылған өсиет
сөздер қалдырған бабалардың бастап берген сара жолы қазақ арасында алтын
қазына болып қалыптасқаны соншалық – бүгінгі таңда ол кейінгі буынды тура
жолдан адастырмас темірқазық іспетті.
Ата-бабадан қалған салт-дәстүрдің киелілігін біздің Президентіміздің
өзі ескеріп, Асыл мұра деген атаумен арнайы бағдарлама жасап, елімізде
осы бағытта бірнеше жыл бойы жұмыс атқарылып келе жатқанын көзі қарықты
жұрттың бәрі біледі. Көптеген ақын-жазушыларымыз: Адам қандай істі бастаса
да оның мәнін біліп, алдына мақсат қоя білуі керек деген ғой.
Ал қазіргі жастарымыз, әсіресе, қыздарымыз халыққа қызмет етуді
емес, қара басының пайдасын ғана ойлайды. Олар шет елде оқып, тілін
үйреніп, олардың әлем-жәлем, ашық-шашық киімдерінен киіп, қалталы
жігіттерін қаратса және кейбірінің әкесі немесе шешесі жоғары қызметте
істесе, соны пайдаланып, таққа отырса, өзін арманы орындалып, мақсатына
жеткен бақытты жанның бірімін деп санайды.
Ал қазақ халқы, жалпы Ислам діні қыз балалардың, болашақ ананың
таққа ұмтылуын ешқашан құптамаған. Тарихқа көз жүгіртер болсақ, біздің
қазағымызда Ұмай ана, Томирис, Абайдың, Шоқанның әжелері Зере, Айғаным
сынды көптеген тарихта есімі қалған аналарымыз баршылық. Бірақ олардың
ешқайсысы да таққа отыруды көздемеген. Олар тек тақта отырған хан-
сұлтандарына ақыл-кеңестерін айтып, азаматтары арқылы елдің жағдайын
түзетуге тырысқан.
Өкінішке орай, қазіргі қыздарымызда бұған кереғар, келеңсіз мінез-
құлықтар пайда болды. Олар үлкенге де, кішіге де дауыс көтеріп сөйлеуге,
билік айтуға құштар. Қыздарымыздың мұндай келеңсіз қылықтарға баруы батысқа
еліктегендіктің салдары. Бойжеткендеріміз біздің әдет-ғұрпымызға мұндай
әдет мүлдем жат екендігін, тіпті кей жерлері қайшы келетіндігін түсінбейді.
Сондықтан да өзінен жасы үлкендердің, әке-шешесінің, аға-апасының алдында
қыңыр сөйлеп, дөрекі қылық жасағанына еш қымсынбайды.
Алла Тағаланың ризалығы ата-анаңның саған разы болуында. Алла
Тағаланың ашуы мен азабы ата-ананның іштей саған қапа болуына байланысты.
Атаны қастерлеу – Алланы қастерлеу. Оған күнәһар болу – Аллаға
күнәһар болумен пара-пар (Мың бір хадистен).
Қазақ дәстүрінде ұл-қыз әдептілігінің негізі – ата-ананы риза етіп, үнемі
алғысын, батасын алу. Мұхамедтің (с.а.у.) сүннетінде де ата-ана алдындағы
ұрпағының міндеттері айтылады: Перзент әрдайым ата-ананы құрметтеп, оларға
жақсылық жасап, айтқандарын істеп, қартайған шағында оларға қарай уф
демей, ауыр сөз айтпауы, көңілдерін қалдырмауы керек.
Ата-анаң саған бір іс тапсырса, ол қаншалықты ауыр тисе де, шамаң келгенше
орындауға тырыс. Егер шамаң келетін іс болса, шын көңіліңмен орында. Ал ата-
ананың тапсырған ісі сенің қолыңнан келмейтін болса, жылы сөзбен түсіндіріп
әкетайым, анашым деген сияқты жақсы лебізіңді білдір.
Олармен сөйлескен кезіңде дауысыңды көтермей бәсең үнмен сөйлес. Оларды
себепсізден-себепсіз кінәлама және оларға қарсы шықпа. Ата-анаңның қасында
жан дүниеңмен әрі шын жүректен сүйіспеншілік қанатын олардың аяқтарының
астына жайғандай құрмет көрсет. Олар жаныңда аңшының қолына түскен қанаты
жоқ құстай отыр. Бала кезіңде олар сені сүйіспеншілік махаббатымен
құшақтарына алып, бауырына басты, саған ішкізді, жегізді, кірге белшеңнен
батқаныңда тазалады, сені қорғаштап қамқорлық жасады, мұның бәрін олардан
басқа ешкім үйретпеді. Енді ойлап қарасаң, барлығы керісінше. Өйткені сен
үлкейдің, олар қартайды. Сен жігерленіп, қуаттандың, олар әлсіреді. Сенің
білімің артып, олардікі дамымай қалды. Әуелде сен оларға мұқтаж едің, енді
олар саған мұқтаж. Енді сен де адамгершілікпен, инабаттылықпен,
сүйіспеншілікпен оларға қамкор бол. Балалық ақыңды көптеген жақсылықтармен,
қызметіңмен өте.
Ата-анаңа тек бұл дүниелік құрмет көрсетумен шектеліп қалма. Олар үшін
Ұлы жаратушы Алла Тағаладан Уа, Раббым! Ата-анама мархабат ет, балалық
шағымда мені тәрбиелегендей, Сен де оларға қамқор бол және оларды ақыретте
оттан сақта деп дұға жаса. Сайып келгенде, ата-анаң тірі болсын немесе
дүниеден озсын, олардың бізге берген ата-аналық мейірімі, тәрбиесі,
сүйіспеншілігі үшін әрдайым борыштымыз. Оларға қайырлы тілек тілеп, қызмет
жасап көмектесуіміз әрқайсымыздың міндетіміз. Ата-анамызға құрмет көрсетіп,
оларды сыйлау тек әдет болып қалмауы керек. Ол Жаратушымыз Алла Тағала әмір
еткен ғибадат болып саналады. Яғни ата-ананы қартайған шағыңда бағу перзент
үшін парыз. Біз мұсылман балалары ата-анамызды бағып, оларға мойынсұнуды
Алла Тағаланың әмірі және біздің міндетіміз деп білеміз.
Ата-анаға мойынсұнып қызмет көрсету – ең үлкен парызымыз.
Ей, перзентім, ойыңа тоқып алғын: ата-анаға құрмет, ізет қылуды мойынға алу
ләзім. Себебі, баланың түп негізі – ата-ана болып табылады. Ата-анамды не
үшін құрметтеймін дегенді ойына алушы болма. Олар сен үшін өлуге де даяр
тұрады... Сен соны білуің керек. Егер әрбір перзент ақылды, дана болса, ата-
анасының мейір-махаббаты үшін ештеңені орындаудан бас тартпайды... Ата-
ананың жұмысы – сені тәрбиелеп, өсіру және сені жақсылыққа үйрету.
Ата-ананың көңілін еш ренжітуші болма... олардың жан-жүрегіне қаяу түсірме.
Сен ата-ананың хақын дін жағынан өтей алмасаң да, ақыл-санамен,
адамгершілікпен өте. Қарашы, ата-анаң саған жанын салып, қамқорлық жасауда.
Ал сен оларға кереғар іс істесең, онда сен ешқандай жақсылыққа лайық
емессің. Себебі, адам ата-ананың қадірін білмесе, басқа біреудің
жақсылығына баға бере алмайды. Егер перзентіңнің өзіңді құрметтегенін
қаласаң, онда сен де ата-анаңды құрметте! Себебі, ата-анаңа не істесең,
балаң саған соны істейді...
Адам – жеміске, ата-ана – жеміс ағашына ұқсайды. Жеміс ағашын жақсы қарап
күткендей ата-ананды аялап бақсаң, сен туралы олардың дұғасы қабыл болады
(Кабуснамадан).
Күш-қуат тек Алладан ғана. Нығмет ету, кеңшілік ету және көркем мақтаулар
Оған ғана тән!
Оның үстіне, қазіргі жастар диплом қолға тие салысымен билікке ұмтылатынын
жоғарыда айтып өттім. Тәжірибе жинап, әбден пісіп-жетіліп алайын деген ой
олардың қаперіне кіріп те шықпайды. Бірақ мен жастарымыздың білімі жоқ деп
айтудан аулақпын, керісінше қазіргі жастар білімді, зерек, бірнеше тілдер
біледі, заманауи техникаларды да жақсы меңгерген. Мені қынжылтатыны –
жастарымыз, әсіресе, әйел азаматтары шет тілін, мәдениетін білетіндіктерін
дауыс көтеріп, өктемсіп сөйлеу арқылы білдіруге тырысатындығы.
Қазақ халқында бұрынғы кезде әйел заты ешқашан дауыс көтермеген.
Қабағымен, қимылымен, биязы да сабырлы дауысымен-ақ ер-азаматты жеңіп, үй
ішінің ұйытқысы бола білген. Бүгінгі таңда әйел адамның рөлі мүлдем
өзгерген. Мәселен, мемлекет басында отырған әйел азаматтар: Біз азбыз,
сондықтан таққа отыруымыз керек деп, өз ойларын батыл айта бастағанын
құлағым естіді. Менің ойымша, әйел адам ешқашан өзін мақтап, таққа
ұмтылмауы тиіс. Ер-азаматтармен жарысып билікке таласудың орнына бұрынғы
аналарымыздан үлгі алуға тырысса, таққа отырмай-ақ мемлекетімізге өз
пайдасын тигізер еді.
Өйткені әрбір отбасы – шағын мемлекет. Егер әйел адам өзінің отбасына
қарап, балаларына жақсы тәрбие берсе, бұл – таққа отырғаннан да маңызды.
Себебі, Алла тағала әуелден-ақ бірімен-бірін салыстырып, жақсы мен жаманды
ажыратсын деп, әйел мен еркекті, қараңғы мен жарықты, тәтті мен ащыны
жаратқан. Осыны ескермей, аналардың бәрі таққа ұмтылып, ер-азаматқа билік
айтып, бірбеткейленіп әдеп сақтамаса, отбасының тәрбиесі құлдырап, үйдің
берекесі кетеді.
Иман – жүрек азығы, оның өзіне тән. Мысалға, жеу ләззаты бар. Адам баласы
түрлі тамақтарды ұнатады. Бірде ащысын, бірде тәттісін, бірде қышқылын, ал
бірде шыжғырылып қуырылғанын, не былбырап піскенін ұнатады. Оған жолында
әрекетте болады. Ақшасы болса соған шығын қылады. Неге? Себебі, ол тамақ
оның денесі үшін қуат. Сонымен қатар одан ләззат табады. Сол сияқты шөл
қандырған сусындарда да ләззат бар. Киер киімнің де ләззаты бар. Мінер
көліктің ләззаты бар. Сол сияқты көру, есту, сезіну ләззаттары өз алдына.
Ал адал жұбайдан табылатын ләззат тағы басқа. Осы ләззаттардың бәріне адам
баласы жеткісі келеді. Жетсе ажырап қалмау үшін қам жасайды. Бірақ осы
ләззаттардың ішінде ең көркемі, әрі ең ерекшесі, әрі рахаттырағы – иман
ләззаты.
Осы ләззат – жүрек ләззаты, яғни нұрлы иманы бар жүрек. Ал нұрлы зат жан
жағына сәуле таратып, әрдайым айналасына шуақ сыйлайды. Ал қазіргі нарықтың
кезеңде жүректі ақыл билейді, ал ақылды ақша билейді. Оның бәрімізде куәсі
болып отырмыз.
Жүректің жұмсақтығы азайып, кемелдігінен адамдар жапа шегіп отырғаны анық.
Қайда барсаң да ақылы тасыған, бірақ қытымыр жандарға кезігесің, ал адамдар
бір-бірінен жиі көңілі қалып жүрегі қапаланып жүреді. Мұны жүрек рухының
зиянды кеселдері деуге де болады. Мұндай жағымсыз қылықтар – уайымшылдық,
имансыздық және тағатсыздық. Бұлар жүректі аздырып, тәнді тотықтырады. Одан
құтылудың амалы – алдындағы айтылғандар. Әлбетте, осы уақытқа дейін талай
ғұламалар мен данышпандар бұл жайлы айтқан, болашақ ұрпағын ескерткен де.
Мен даналырымыздың сөзімен айтуды жөн көрдім. Ол ондай кеселден арылудың
бірден бір сара жолы мына амалдар дейді: шүкіршілік, қанағатшылдық,
сабырлық, түзу пиғыл.
Ұлы данышпан Абай түсінігінде шайтанның өзі – адам құпиясының бір сипаты.
Бұл сипат Адам мен Құдай арасындағы байланысты бейнелейді. Шайтан – Адам
алдында емес, Алла алдында күнәлі жан. Бірақ оның күнәлі болуына себепкер –
адам. Алла шайтанды жойып жіберуге әмірі жетеді, бірақ оған құдай бармаған.
Демек, шайтанның болмысы – табиғи қажеттілік. Шайтан адамның еркіне ынталы,
ол сонда адамды аздырып-тоздырады. Адамның еркін сақтаушы, күзетші –
періште. Оның қызметі – адамның сезім-санасына кіршік түсірмей, оны игі
істерге бастау. Демек, періште болмысы да табиғи қажеттілік, адамның
зердесі осы екі істің бірін таңдау керек. Шайтандықты таңдаудың еш қажеті
жоқ. Ол Алла өмірінен адамның тамыр-тамырына еніп, орын теуіп алған, әр
адамның бойында шайтаны бар. Ал періштеге келсек, ол да адамның бойында
бар. Оның тұрағы – адамның жүрегі. Сондықтан жүрек тазалығы дегенде біз
періштеміз үшін қам жейміз. Егерде жүрек қарайса, онда періштенің
төменшіктеп қайғы жегендігі, шайтанның жүректе өрнек құрғандығы. Ал білім
хадисінде білім екі түрлі болады дей келіп, бірі – жүректегі білім, ол өте
пайдалы екенін; екіншісі – тілдегі білім, ол таңда, тәңір алдында
пендесінің күнәсіне дәлел болатынын айтады. Бұдан жүрекпен қабылдамаған
нәрсені білім деп айтуға болмайды, құр жаттанды нәрсе білім бола алмайды,
ол тілде ғана бар, жүректе жоқ, жаттанды дүние деп түсіндіреді. Ал қазақ
мақалы:
Адам жүрегінде жоспар құрар,
Ал соның жауабы Жаратқаннан болар.
Жүрер жолын адам жүрегінде жоспарлар,
Ал оның қадамдарын Жаратқан Ие бағыттар, – дейді.
Жүрек тәрбиесі – күлі адам тәрбиесінің ірге тасы.
Ж. Аймауытов айтқандай: Халық болып жасалғаннан бері жан дүниесінің
айнасы, өсіп-өніп, түрлене беретін, мәңгі құламайтын бәйтерегі... Жүректің
терең сырларын, басынан кешкен дәуірлерін, қысқасы, жанның барлық
толқындарын ұрпақтан ұрпаққа жеткізіп, сақтап отыратын қазына.
Жүрек – теңізден де терең, даладан да кең, шыңнан да биік деген халық.

Біреу күй, біреу пішін, біреу сөзбен көрсетпейтін жүректің іші бар ма? –
дейді С. Торайғыров.
Аллаһ адамзатты көркем түрде жаратты. Сол ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.