Компьютер құрылымы
CD . ROM
Информация жинақтауыштар.
ИІЛГІШ ДИСК
ҚАТТЫ ДИСК
БЕЙНЕАДАПТЕРЛЕР
ДЫБЫС КАРТАСЫ
ҚОРЕКТЕНДІРУ БЛОГЫ(БЛОК ПИТАНИЯ)
ТҰРАҚТЫ ЕСКЕ САҚТАУ ЖАДЫ (ПЗУ)
ОПЕРАТИВТІК ЖАД (ОЗУ . RAM)
МАТРИЦАЛЫҚ ПРИНТЕРЛЕР
ЖЕЛІ ТОПОЛОГИЯСЫ
ЖЕЛІЛЕРДІҢ АПАРАТТЫҚ ҚҰРАМДАРЫ
ИНТЕРНЕТТЕ АҚПАРАТ ІЗДЕУ
ТІЗБЕКТЕЛГЕН ПОРТТАР
ПАРАЛЛЕЛЬ ПОРТТАР
ПРОЦЕССОР (CPU)
Информация жинақтауыштар.
ИІЛГІШ ДИСК
ҚАТТЫ ДИСК
БЕЙНЕАДАПТЕРЛЕР
ДЫБЫС КАРТАСЫ
ҚОРЕКТЕНДІРУ БЛОГЫ(БЛОК ПИТАНИЯ)
ТҰРАҚТЫ ЕСКЕ САҚТАУ ЖАДЫ (ПЗУ)
ОПЕРАТИВТІК ЖАД (ОЗУ . RAM)
МАТРИЦАЛЫҚ ПРИНТЕРЛЕР
ЖЕЛІ ТОПОЛОГИЯСЫ
ЖЕЛІЛЕРДІҢ АПАРАТТЫҚ ҚҰРАМДАРЫ
ИНТЕРНЕТТЕ АҚПАРАТ ІЗДЕУ
ТІЗБЕКТЕЛГЕН ПОРТТАР
ПАРАЛЛЕЛЬ ПОРТТАР
ПРОЦЕССОР (CPU)
Қазіргі кезде компакт дискілерде өте сапалы фотосуреттер, фильмдер мен бейнеклиптер жазылып таратылады. Әр түрлі дыбыстық эффектілер, музыкамен безендірілген ойындар, компьютердің энциклопедиясын үйренуге арналған әртүрлі бағдарламалардың барлығы CD – дискілерінде болады. Бұл құралдың жұмыс істеу принципі – диск бетінен лазерлік сәулелер көмегімен сан түрлі деректерді оқуға негізделген. Компакт – дискіге сандық деректерді жазу, магниттік дискіге жазудан жоғары жиілігі мен сыйымдылығының үлкендігі арқылы ерекшеленеді. Стандартты CD – ROM дискісінде 650 Мб ақпарат сақталады. Мультимедиялық деректердің (графика, музыка, бейне) көлемдері өте үлкен болатындықтан CD–ROM мультимедиялық аппараттар қатарына жатады. Лазерлік дискідегі бағдарламалық жабдықтар – мультимедиялық шығарылымдар деп аталады. Қазіргі кезде CD – ROM-да кітаптар, альбомдар энциклопедиялар және электрондық журналдар шығарылады. CD–ROM-ның жазу мүмкіндігі жоқ. Ол үшін жазу құралы CD – R (Compact Disk Recorder) және көп қайталап жазу құралы CD–RW қолданылады.
CD–ROM дискіқозғағышының негізгі параметрі деректерді оқу жылдамдығы болып табылады. Ол алғашқыларында 150 Кб/с, екі еселенген 300 Кб/с төрт еселенген – 600 Кб/с. Қазіргі кезде өнімділігі 32 х – 50 х CD–ROM-дар шығарылуда. Жазу құралдарына бір реткі жазу үшін 4х–8х көп қайталап жазу үшін 4 х өнімділіктегі CD қолданылады.
Контроллер мен диск арасындағы мәліметтер алмасуды диск контроллерінің интерфейсі немесе диск интерфейсі деп атайды.
Қазіргі кезде IDE, SCSI интерфейстері қолданылады. IDE интерфейсінің көптеген түрлері: кәдімгі IDE, EIDE, ATA –3, UetraDMA –33 UetraDMA- 66 IDE интерфейсін АТА деп те атайды. Онда диск тікелей жүйелік тақшадағы ұяшыққа жалғастырылады.
Қазіргі винчестерлердің жұмысы жүйелік чипсеттердегі интерфейстерге және артқы шиналардың өткізгіштік қабілетіне байланысты.
CD–ROM дискіқозғағышының негізгі параметрі деректерді оқу жылдамдығы болып табылады. Ол алғашқыларында 150 Кб/с, екі еселенген 300 Кб/с төрт еселенген – 600 Кб/с. Қазіргі кезде өнімділігі 32 х – 50 х CD–ROM-дар шығарылуда. Жазу құралдарына бір реткі жазу үшін 4х–8х көп қайталап жазу үшін 4 х өнімділіктегі CD қолданылады.
Контроллер мен диск арасындағы мәліметтер алмасуды диск контроллерінің интерфейсі немесе диск интерфейсі деп атайды.
Қазіргі кезде IDE, SCSI интерфейстері қолданылады. IDE интерфейсінің көптеген түрлері: кәдімгі IDE, EIDE, ATA –3, UetraDMA –33 UetraDMA- 66 IDE интерфейсін АТА деп те атайды. Онда диск тікелей жүйелік тақшадағы ұяшыққа жалғастырылады.
Қазіргі винчестерлердің жұмысы жүйелік чипсеттердегі интерфейстерге және артқы шиналардың өткізгіштік қабілетіне байланысты.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 44 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 44 бет
Таңдаулыға:
CD – ROM
1994 – 1995 жылдардан бастап 5.25 дюймдік дискілердің орнына CD – ROM
(Compact Disc Read Only Memory) компакт – дискідегі тұрақты еске сақтау
құралы қолданыла бастады. ДЭЕМ көптеген көлемді бағдарламалар CD – ROM
компакт дискілеріне жазылады.
CD-ROM дискілерінің мәлімет оқу жылдамдықтары әр түрлі болады, мысалы
жәй жылдамдықты, екі еселенген, төрт еселенген т.с.с жылдамдықта бола
береді. Соңғы кездегі шыққан компакт дискілер қатты магниті дискімен бірдей
жылдамдықта жұмыс атқарады.
Қарапайым компакт дискінің көлемі 650 Мб, бұдан тек мәлімет оқуға
болады, ал жазуға болмайды.
Қазіргі кезде компакт дискілерде өте сапалы фотосуреттер, фильмдер мен
бейнеклиптер жазылып таратылады. Әр түрлі дыбыстық эффектілер, музыкамен
безендірілген ойындар, компьютердің энциклопедиясын үйренуге арналған
әртүрлі бағдарламалардың барлығы CD – дискілерінде болады. Бұл құралдың
жұмыс істеу принципі – диск бетінен лазерлік сәулелер көмегімен сан түрлі
деректерді оқуға негізделген. Компакт – дискіге сандық деректерді жазу,
магниттік дискіге жазудан жоғары жиілігі мен сыйымдылығының үлкендігі
арқылы ерекшеленеді. Стандартты CD – ROM дискісінде 650 Мб ақпарат
сақталады. Мультимедиялық деректердің (графика, музыка, бейне) көлемдері
өте үлкен болатындықтан CD–ROM мультимедиялық аппараттар қатарына жатады.
Лазерлік дискідегі бағдарламалық жабдықтар – мультимедиялық шығарылымдар
деп аталады. Қазіргі кезде CD – ROM-да кітаптар, альбомдар энциклопедиялар
және электрондық журналдар шығарылады. CD–ROM-ның жазу мүмкіндігі жоқ. Ол
үшін жазу құралы CD – R (Compact Disk Recorder) және көп қайталап жазу
құралы CD–RW қолданылады.
CD–ROM дискіқозғағышының негізгі параметрі деректерді оқу жылдамдығы
болып табылады. Ол алғашқыларында 150 Кбс, екі еселенген 300 Кбс төрт
еселенген – 600 Кбс. Қазіргі кезде өнімділігі 32 х – 50 х CD–ROM-дар
шығарылуда. Жазу құралдарына бір реткі жазу үшін 4х–8х көп қайталап жазу
үшін 4 х өнімділіктегі CD қолданылады.
Контроллер мен диск арасындағы мәліметтер алмасуды диск
контроллерінің интерфейсі немесе диск интерфейсі деп атайды.
Қазіргі кезде IDE, SCSI интерфейстері қолданылады. IDE интерфейсінің
көптеген түрлері: кәдімгі IDE, EIDE, ATA –3, UetraDMA –33 UetraDMA- 66
IDE интерфейсін АТА деп те атайды. Онда диск тікелей жүйелік тақшадағы
ұяшыққа жалғастырылады.
Қазіргі винчестерлердің жұмысы жүйелік чипсеттердегі интерфейстерге
және артқы шиналардың өткізгіштік қабілетіне байланысты.
50-жылдамдықтағы CD-ROM дискінің айналу жылдамдығы 104000 айналым
мин-ге, ал деректерді беру 1200 Кбс жетеді. Жоғары жылдамдықта оқу
қажеттілігі пайда болғандықтан CD- ROM дискіқозғағыштарында автоматты
түрде жылдамдықты азайту мүмкіндігі қолданылады.
CD-R дискіқозғағыштары. Қазіргі кезде компакт дискілерге жазуға
арналған арнайы дискіқозғағыштары шығарылады. Оны компьютерге қосу CD-ROM
дискіқозғағышына сәйкес орындалады. Ақпарат жазу үшін арнайы таза компакт –
диск қолданылады, оны СD- R деп атайды. Дискіге жазу арнайы бағдарламалар
көмегімен орындалады. CD–R дискісіне деректер жазу лазер сәулесінің
көмегімен орындалады. CD-R диск қозғағыштарындағы компакт дискіде ақпарат
жазуда үш режимді ескеру керек: бір сеанысты, көпсеансты және инкреметтік
бір сеансты режимде бір-ақ рет орындалады; ал көпсеанстыда жазу бірнеше
сеанста орындалып, ақпарат жеке томдар түрінде жазылады. Инкреметтік
режимде деректердің бір бөлігін жазып тоқтатуға, онан соң оны жалғастыруға
болады. CD- R дискілерін кез–келген CD-ROM-дарда оқуға болады. CD- R
дискісінде ақпаратты бір-ақ рет жазып сақтауға болады, оны қайтадан өшіруге
және жазуға болмайды.
CD-RW дискіқозғағыштары. CD-RW дискіқозғағыштары CD-RW компакт
дискілеріне ақпараттарды жазуға мүмкіндік береді. Олар CD – E ( CD
–Erasable - өшірілетін CD ) және CD- RW( CD – Rewritable қайта жазуға
болатын CD) болып бөлінеді де, көп рет жазуға және қайтадан өшіруге
мүмкіндік береді. CD-RW дискінің сыйымдылығы 650 Мбайт. Дискіқозғағыштары
IDEATAPI және SCCI интерфейстеріне арналып жасалынады. Олар деректерді 2Х
жылдамдықпен жазып, 4Х- 6Х жылдамдықтарда оқи алады. CD-RW дискілері жаңа
әмбебап CD- ROM-дарда ғана қолданылады.
Информация жинақтауыштар.
Иілгіш диск(дискет) - табақша пішінді, бетінде қабыршық түрінде
магниттік қоспа жағылған иілгіш диск. Дискеттің пластмассадан жасалған
қапшығында оған мәлімет жаздырмауға болатын кішкене тік төртбұрышты ойық
бар және мәлімет жазу – оқу кезінде дискінің бетімен байланыс жасайтын
магниттік бас тиектің жылжитын орны пластмасса қабықша ашық болады.
Мәлімет жазу не оқу үшін дискет жүйелік блоктағы дискіқозғағыштың ұяшығына
орналасады. ДЭЕМ бір немесе екі дискеттер ұяшығы болуы мүмкін. Дискеттер
алмалы салмалы құрал болғандықтан, олар әрі мәліметтер сақтау үшін, әрі
компьютерлерден мәліметтер алмастыру үшін қажет.
3,5 дюймдық дискеттерде ойықтың үстінде жылжымалы ілгек бар. Оны
жоғары төмен қозғай отырып мәлімет жазуға немесе жаздырмауға болады.
Дискетті форматтау (белгі салу). Дискетті алғашқы рет пайдалану алдында
оны арнайы тәсілмен форматтайды, яғни беттеріне белгі салады. Форматтау
операциялық жүйе командасымен жүргізіледі.
Винчестер. Негізінен ол бір оське орналасқан дискілер тобынан тұрады,
магниттік қабатпен жабылып, жоғары жылдамдықпен айналым жасайды. Сондықтан
оның құрамы 2п беттен тұрады. Мұндағы п – топқа кіретін дискілер саны.
Әрбір бетте дискідегі информацияны оқуға арналған құрал болады. Дискілердің
90 обс жылдамдықпен айналым жасау кезінде информация оқитын құрал мен диск
бетінің аймағында аэродинамикалық жастық пайда (подушка) болады да, оқитын
құрал дискі бетінен миллиметрдің бірнеше мыңдық бөліктеріне тең биіктікте
орналасады. Оқитын құралдай өтетін ток күшінің өзгерісіне байланысты
аэродинамикалық жастықтағы динамикалық магнит өрісінің шамасы өзгеріске
ұшырайды да, магниттік дискідегі ферромагниттік бөлшектердің өзгерісін
тудырады. Оның нәтижесінде деректерді магниттік дискіге жазу процесі іске
асады.
Дискідегі информацияны оқу кері процесс негізінде іске асады.
Қабаттағы магниттелген бөлшектер оқитын құрал айналасында өздік индукция
электро қозғаушы күшін (Э, Қ, К) тудырады. Бұл жағдайда пайда болатын
электр сигналдары күшейтіліп, өңдеуге беріледі.
CD-ROM.
Бұл құралдың жұмыс істеу принципі – диск бетінен лазерлік сәулелер
көмегімен сан түріндегі деректерді оқуға негізделген. Компакт – дискіге
сандық деректерді жазу, магниттік дискіге жазудан жоғары жиілігі мен
сыйиымдылығының үлкендігі арқылы ерекшеленеді. Стандартты CD – ROM
дискісінде 650 Мб информация сақталады. Мультимедиялық деректердің (
графика, музыка, видео) көлемдері өте үлкен болатындықтан CD – ROM
мультимедиялық аппараттар қатарына жатады. Лазерлік дискідегі бағдарламалық
жабдықтар – мультимедиялық шығарылымдар деп аталады. Қазіргі кезде CD – ROM
– да кітаптар, альбомдар энциклопедиялар және электрондық журналдар
шығарылады. CD–ROM кемшілігі оның жазу мүмкіндігінің болмауы. Ол үшін бір
рет жазу құралы - CD – R (Compact Disk Recorder) және көп қайталап жазу
құралы CD – RW қолданылады.
CD – ROM дискіқозғағышының негізгі параметрі деректерді оқу
жылдамдығы болып табылады. Ол алғашқыларында 150 Кб с, екі еселенген 300
Кб с төрт еселенген – 600 Кб с. Қазіргі кезде өнімділігі 32 х – 48 х CD –
ROM –дар шығарылуда. Жазу құралдарына бір реткі жазу үшін 4 х – 8 х көп
қайталап жазу үшін 4 х өнімділіктегі CD қолданылады.
Контроллер мен дискі арасындағы мәліметтер алмасуды дискі контроллерінің
интерфейсі немесе дискі интерфейсі деп атайды. CD-ROM-ды компьютерге қосу
үшін интерфейстің 4 түрі:
1. SCSIASPI (Small Computer System InterfaceAdvanced SCSI Programming
Interface);
2. IDEATAPI (Integrated Device ElectronicsAT Attachment Packet
Interface);
3. параллель порт;
4. USB порты қолданылады.
Қазіргі кезде IDE, SCSI интерфейстері қолданылады. IDE интерфейсінің
көптенген түрлері: кәдімгі IDE, EIDE, ATA –3, UeltraDMA –33 UltraDMA- 66
IDE интерфейсін АТА деп те атайды. Онда дискі тікелей аналық тақшадағы
ұяшыққа жалғастырлады. AТA стандартта бір каналға ( Small Computer
System Interface – кіші өлшемді компьютерлер жүйесінің интерфейсі ) – кез
келген құралдар тобы үшін әмбебап интерфейс. SCSI – контроллерлері
құрылғылар мен компьютер арасындағы деректер алмасуы н Bus Mastering (
шиналық басқару) немесе DMA режимдері арқылы орындайды. Bus Mastering -
бұл сыртқы құрылғының процессордың қатысынсыз деректерді жадқа жіберу
қабілеті, бұл кезде процессор басқа есептеулерді орындауы мүмкін.
Қазіргі винчестерлердің жұмысы жүйелік чипсеттердегі интефейстерге
және жалғастырушы шиналардың өткізгіштік қабілетіне байланысты.
50- жылдамдықтағы CD- ROM дискінің айналу жылдамдығы 104000 оборот
мин- ге ал деректерді беру 1200 Кбс жетеді. Жоғары жылдамдықта оқу
қажеттілігі пайда болғандықтан CD- ROM дискі қозғпғыштары автоматты түрде
жылдамдықты азайту мүмкіндігін қолданады.
CD- R дискі қозғағыштары.
Қазіргі кезде компакті дискілерге жазуға арналған арнайы диск
қозғағыштары шығарылады. Оны компьютерге қосу CD - ROM диск қозғағышына
сәйкес орындалады. Информация жазу үшін арнайы таза компакт – диск
қолданылады, оны СD- R деп айтады. Дискіге жазу арнайы бағдарламалар
көмегімен орындалады. CD –R дискісіне деректер жазу лазер сәулесінің
көмегімен іске асады. CD- R диск қозғағыштарындағы компакт дискіге
информация жазуда үш режимді ескеру керек: бір сеансты, көпсеансты және
инкреметтік. Бір сеансты режимде бүкіл дискіге бірақ рет орындалады; ал
көпсеанста жазу бірнеше сеанста орындалып информация жеке томдар түрінде
жазылады. Инкреметтік режимде деректердің бір бөлігін жазып тоқтауға, онан
соң оны жалғастыруға болады. CD- R дискілерін кез –келген CD- ROM – дарда
оқуға болады. CD- R дискісіне информацияны бірақ рет жазып сақтауға, ал
оған қайтадан өшіруге және қайта жазуға болмайды.
CD- RW диск қозғағыштары.
CD-RW дискіқозғағыштары CD- RW компакті дискілеріне информацияларды жазуға
мүмкіндік береді. Олар CD – E ( CD –Erasable - өшірілетін CD ) және CD-
RW( CD – Rewritable қайта жазуға болатын CD) болып бөлінеді де онда
көптеген рет жазуға және қайтадан өшіруге болады. CD- RW дискісінің
сыйымдылығы 650 Мбайт. Диск қозғағыштары IDE ATAPI және SCCI
интерфейстеріне арналып жасалынады. Олар деректерді 2Х жылдамдықпен жазып,
4Х- 6Х жылдамдықтарда оқи алады. CD- RW дискілері жаңа әмбебап CD- ROM –
дарда ғана қолданылады.
ИІЛГІШ ДИСК
Иілгіш диск (дискет) – табақша пішінді, бетінде қабыршық түрінде
магниттік қоспа жағылған иілгіш диск. Дискеттің пластмассадан жасалған
қапшығында оған мәлімет жаздырмауға болатын кішкене тік төртбұрышты ойық
бар және мәлімет жазу – оқу кезінде дискінің бетімен байланыс жасайтын
магниттік бас тиектің жылжитын орны пластмасса қабықша ашық болады.
Дискеттің негізгі параметрі – оның диаметрі, қазіргі шығарылатын дискеттер
үшін бір ғана стандарт бар – ол диаметрі 3,5 дюймдік дискеттер, яғни
дискеттің диаметрі 89 мм болады.
Иілгіш дискідегі (дискеттегі) жинақтауыштар бір компьютерден екінші
компьютерге мәлімет алмастыру үшін, қазір жұмысқа қажет емес ақпаратты
сақтап қою үшін қатты дискідегі мәліметтердің архивтік (тығыздалған)
көшірмесін алу үшін керек.
Жұмыс процесінде әр адам өзінің мәліметтері мен бағдарламаларының
дискіде алатын көлемін білуі тиіс және дискідегі қанша бос орын қалғанын
қадағалап, дискінің көлемін тиімді пайдалануға тырысу қажет.
Мәлімет жазу не оқу үшін дискет жүйелі блоктағы дискіқозғағыштың
ұяшығына орналасады. ДЭЕМ бір немесе екі дискеттер ұясы болуы мүмкін.
Дискеттер алмалы-салмалы құрал болғандықтан, олар әрі мәліметтер жасақтау
үшін, әрі компьютерде мәлімет алмастыру үшін қажет.
3,5 дискетте 1,44 Мб көлемде мәліметтер жазылады. Мәлімет жазылатын
дискеттің оң жақ шетінде кішкене төртбұрышты қосымша ойық болады. Дискеттер
қатты пластмас қорапта орналасады, сол себепті олар әрі ұзақ, әрі сыйымдығы
сенімді қызмет атқарады. Соңғы шығып жатқан дискіқозғағыштарда 3,5 дюймдық
дискеттер ғана қолданылады.
3,5 дюймдық дискеттерде ойықтың үстінде жылжымалы ілгек бар. Оны
жоғары-төмен қозғай отырып мәлімет жазуға немесе жаздырмауға болады.
Дискетті форматтау (белгі салу). Дискетті алғашқы рет пайдалану
алдында оны әртүрлі тәсілмен тармақтайды, яғни беттеріне белгі салады.
Форматтау операциялық жүйе командасымен жүргізіледі.
ҚАТТЫ ДИСК
ҚАТТЫ ДИСК – (винчестер) деректер мен бағдарламаларды ұзақ уақыт
сақтау үшін қолданылады. Негізінен ол бір оське орналасқан дискілер тобынан
тұрады, магниттік қабатпен жабылып, жоғары жылдамдықпен айналым жасайды.
Сондықтан оның құрамы 2 п беттен тұрады. Мұндағы п – топқа кіретін дискілер
саны.
Қатты дискідегі мәлімет жинақтаушылар (винчестер) ақпаратты тұрақта
сақтауға арналған. PC- де қатқыл дискінің мәлімет сыйымдылығы 20-40Гбайт ,
Pentium –10-80 Гб дейін болады.
Қатты диск орнынан алынбайды, корпуста жүйелік блокта орналасады. Ол
екі жағына да мәлімет жазылатын бір дискіге біріктірілген бірнеше
дискілерден тұрады, иілгіш алмалы-салмалы дискетке қарағанда винчестерге
өте көп мәлімет көлемі сияды, сондықтан да оны пайдалану өте ыңғайлы.
Әрбір бетте дискідегі ақпаратты оқуға арналған құрал болады.
Дискілердің 90 обс жылдамдықпен айналым жасау кезінде ақпарат оқитын құрал
мен диск бетінің аймағында аэродинамикалық жастық пайда (подушка) болады
да, оқитын құрал диск бетінен миллиметрдің бірнеше мыңдық бөліктеріне тең
биіктікте орналасады. Оқитын құралдан өтетін тоқ күшінің өзгерісіне
байланысты аэродинамикалық жастықтағы динамикалық магнит өрісінің шамасы
өзгеріске ұшырайды да, магниттік дискідегі ферромагниттік бөлшектердің
өзгерісін тудырады. Оның нәтижесінде деректерді магниттік дискіге жазу
процесі іске асады.
Дискідегі ақпаратты оқу кері процесс негізінде іске асады. Қабаттағы
магниттелген бөлшектер оқитын құрал айналасында өздік индукция электро
қозғаушы күшін (Э, Қ, К) тудырады. Бұл жағдайда пайда болатын электр
сигналдары күшейтіліп, өңдеуге беріледі.
Қатты дискінің жұмысын арнайы логикалық–аппараттық құрылғы – қатты
дискі контроллері (бақылаушысы) басқарып отырады. Алғашқы компьютерлерде ол
жеке плата ретінде қолданылады, ал қазіргі кезде runcem – микропроцессор
комплексіне кіретін микросхема орындайды.
Қатты дискілердің негізгі қасиетіне – олардың сиымдылығы мен
өнімділігі жатады. Дискілердің сиымдылығы оларды жасау технологиясына
байланысты. Қазіргі кезде қатты диск жасаушылар ІВМ фирмасы жасаған
Гиганттық магниторезистивтік эффект әдісін қолданады. (GMR – Giant Magnetic
Resistance). Бұл әдіспен жасалған дискілердің әрбір қабаты теориялық
жағынан 20 Г байтқа дейін барады. Ал, практика жүзінде ол 80 Гбайтқа
жеткізілді. Қатты дискілердің өнімділігі тек оның жасау технологиясына ғана
тәуелді емес. Қазіргі дискілер деректерді жеткізу мүмкіндігі жағынан (30–60
мбс) жоғары көрсеткішке жетіп жүр. Ол негізінен жүйелік плата мен байланыс
орнататын интерфейс сипаттамасына тәуелді. Интерфейске байланысты ақпарат
жеткізу мүмкіндігі:
13 – 16 Мб с – EIDE
80 Мб с – ке дейін - SCSI
50 Мб с – жоғары ІЕЕЕ 1394.
Диск өнімділігі ондағы ақпаратты табу уақытына да байланысты. Ол
дәрежелерді табу және дискінің айналу жылдамдығына тәуелді 5400 об мин.
Жылдамдықпен айналатын дискілер үшін табу уақыты 9–10 мкс, 7200 об мин.
Дискілер үшін 7- 8 мин. Жоғары сапалы жасалған дискілердегі ақпаратты табу
уақыты 5 – 6 мкс.
БЕЙНЕАДАПТЕРЛЕР
Көбінесе символдық режимде дисплей экранына 80 таңбадан тұратын 25 жол
мәлімет, ал графикалық режимдегі экранның бейнелеу қабілеті адаптер
тақшасын жүйелік блокпен байланыстыру құрылғысының мүмкіндіктеріне сәйкес
болады. Экрандағы кесін көрінісінің сапасы графикалық адаптердің типіне
қарай өзгеріп отырады.
Кең тараған адаптерлерге мыналар жатады: EGA, VGA және SVGA. Қазіргі
кезде VGA және SVGA (Super VGA) кеңінен қолданылады., SVGA–ның көрсету
қабілеті өте жоғары. Адаптерлер бейнелерді айқындап көрсету қабілетімен
ерекшеленеді.
Адаптердің бейнелеу қабілеті оның графикалық режимде экранда көрсетіле
алатын бір жолдағы нүктелер (пиксельдер) санына байланысты. Мысалы,720х348
мүмкіндікті немесе оданда жоғары монитор вертикаль (тік) бағытта 348 жол –
нүктені көрсете алады, ал оның әр жолында 720 нүкте бар. Баспахана
жүйелерінде 800х600 және1024х768 мүмкіндікті немесе одан да жоғары
мониторлар қолданылып жүр. Экран бетінің мөлшері диоганаль стандарты (14
дюйм-1 дюйм = 2,54cм.) бойынша жасалады, үлкейтілген (15дюйм) және
теледидар (17,20 және 21 дюйм –диагоналы бойынша 54см –ге дейін) тәрізді
болып та жасалғандары кездеседі, олар түрлі түсті (16 млн-нан бірнеше
ондаған млн түстерге дейін) немесе ақ-қара (монохромды) болып та шығарыла
береді .
Адаптерлер стандартты түрлі-түсті монитордағы түстер палитрасын
(жиынын) анықтайды: CGA (ескі модель) стандартты режимде 4 түспен, EGA 64-
түспен, VGA- 256 түске дейін, ал SVGA – миллионнан аса түстермен жұмыс
істей алады. Бірақ символдық режимде көрсетілген стандарттағы экрандардың
барлығы да 16 түсті ғана қолданылады.
VGA (SVGA) мониторлары 15 контактілі портқа қосылады.
Бейнедаптерлер мониторды басқару сигналдарын шығарады. PS2
компьютерлерінің пайда болуына байланысты 1987 жылы IBM компаниясы
видеожүйеге жаңа стандарттар енгізді.
Қазіргі кезде VGA, SVGA және XGA адаптерлері ғана қолданылады. VGA
мониторлары аналогтық сигналдарды қолданады. VGA адаптерлерін IBM фирмасы
шығарады. VGA адаптерлерін - BIOS VGA бағдарламасы басқарады. Оның
графикалық мәтіндік әртүрлі функциялары бар. Ол адаптердің жұмыс істеу
мүмкіндігін кеңейтеді. Қазіргі кезде 16 – түсті, айқындылығы 640х480 VGA
адаптері негізгі деп саналады.
SVGA адаптері. Бұл адаптердің VGA адаптерлерінен мүмкіндігі жоғары. Оның
стандартын 1989 жылы қазан айында VESA ассоциациясы жасады. Ол VESA BIOS
Extension деп аталды. Бұл стандарт кез келген SVGA адаптерлерін қолдана
беруге мүмкіндік береді. VESA стандартындағы SVGA тақшалары бейненің барлық
форматтарында, 1280х1024 пиксел айқындылықта жұмыс істеуді қамтамасыз
етеді.
Бейнежүйенің негізгі компоненттері:
Бейнеадаптер жұмыс істеу үшін оның төмендегі компоненттері болуы керек:
- - BIOS (Ендіру – шығарудың базалық жүйесі);
- - Графикалық процессор;
- - Бейнежад;
- - Цифрлық- аналогтық түрлендіргіш, DAC – Digital to Analog
Converter;
- - Ұяшықтар
- - Бейнедрайвер
Кең таралған адаптерлердің арнайы мақсатта қолданылатын қосымша модульдері
болады. Мысалы: үш өлшемді кеңістіктегі объектілер қозғалысын жылдамдату.
Бейнеадаптерлердің түрлері.
Бейнекарта (бейнеадаптер). Монитормен біріге отырып бейнекарта
компьютердің ақпаратты бейнелеу жүйесін құрайды. Дербес компьютерлердің
дамуына байланысты, оның оперативтік жадының бір бөлігінде жадының экрандық
бөлігі бөліп алынды, оған процессор бейне туралы деректерді ендіріп
отырады.
Экранның арнайы контроллері арқылы жадтың экрандық бөлігінен экранның
әрбір нүктесінің жарықтануы туралы мәлімет алып монитордағы электрондық
токтарды басқарып отырады.
Ақ – қара түсті монитордан түрлі – түсті мониторға көшуге байланысты
айқындылығын арттыруға бейнежад аймағы графикалық деректерді сақтауға
жеткіліксіз болды, процессор ондағы бейнені басқаруды іске асыра алмады.
Осы кемшіліктерді жою мақсатында бейнеадаптер жасалды. Бейнеадаптер
физикалық жағынан жеке тақша түрінде жасалған, оны аналық тақшаның слотына
орналастырады да бейнекарта деп атайды. Бейнекарта – бейнеконтроллердің,
бейнепроцессордың және бейнеожадтың қызметін толық атқарады.
Компьютерлерде бьейнеадаптерлердің бірнеше стандарттары қолданылады:
МДА (монохромды); CGA (4 түсті); EGA (16 түсті); VGA (256 түсті). SVGA
бейнеадаптері 16,7 миллион түсте және 640 х 480, 800 х 600, 1024 х 768,
1152 х 864, 1280 х 1024 айқындылықта жұмыс істей алады.
Бейнежүйенің негізгі параметрі – экран айқындылығы болып табылады. Ол
неғұрлым көбейген сайын бейнені беру қабілеті, әрбір нүктені дәл анықтауы
арта түседі.
Символдық режимде дисплей экранында бір бетте 2000 таңба яғни
2000 байт информация орналасады.
Графикалық режимде экранда көрсетілетін нүктелерді– пиксель деп
атайды. Экран бетінің өлшемі дюйммен көрсетіледі. Олар стандартты 14, 15,
1.7, 21 дюймдік болады. ( графиктік режимдегі – ең үлкен айқындылықпен
шығарылатын түс мөлшері – бейнекарта жадының сыйымдылығына байланысты, яғни
әрбір пиксельге келіп түсетін информация (бит) санына тәуелді. Жадта бір
пиксельді бейнелеу үшін 1 бит орын бөлінеді.
Әр түрлі фирмалар шығарған аппараттар мен бағдарламалық стандарттау
мақсатында VESA фирмасының VESA, SVGA – стандартты бейнеинтерфейсі
қолданылады. Қазіргі бейнеадаптерлер графикалық акселератор (үдеткіш)
технологиясымен немесе графикалық сопроцессормен дайындалады.
ДЫБЫС КАРТАСЫ
Қазіргі заманғы компьютерлерді дыбыс шығару құрылғысынсыз қолдану
мүмкін емес. Ол құрылғы дыбыс картасы мен дыбыс зорайтқыштардан тұрады.
Дыбыс картасы аналық тақшаның кеңейту слоттарының біріне қосылады, ал дыбыс
зорайтқыш дыбыс картасына қосылады.
Дыбыстар төмендегі форматтағы файлдарда сақталады:
• • WAV – Аналогтық-цифрлы түрлендіргіш көмегімен өңделген кәдімгі
дыбыс, ол wav затында жазылған файл;
• • MIDI – (Musical Instrument Digital Interface – музыкалық
аспаптардың цифрлық интерфейсі) – дыбыс тақшасы немесе музыкалық
аспап синтездейтін музыкалық аспаптардың командалары;
Дыбыс картасы осы екі форматта жұмыс істеуі керек. Бұл функцияларды
орындау үшін дыбыс картасының әр түрлі дыбыс көздерін және дыбыс шығару
қондырғыларын қосатын кіріс-шығыс ұяшықтары болуы керек. Аналық тақшада
ISA немесе PCI шиналарын қосатын ұяшықтар болады.
Жазу процесінде дыбыс микрофоннан (дыбыс көзінен) дыбыс картасының
кіріс бөлігіне келеді де цифрлық кодталып дискіге WAV –файлы түрінде
жазылады.
Шығару процесінде цифр түріндегі деректер WAV–файлынан аналогтық
сигналға түрленіп дыбыс зорайтқышқа беріледі. Бұл әдіс музыкалық компакт
дискілерде қолданылады. WAV–файлдарға кез-келген дыбыстың түрін жазуға
болады.
MIDI форматы – музыкалық ақпараттарды электрондық музыкалық аспап,
синтезатор және компьютер арасында алмасуға мүмкіндік беретін – негізгі
стандартты формат. Ол музыкалық ноталардың ұзақтығын, қаттылығын, тембрін,
биіктігін т.б. сипаттамаларын анықтауға мүмкіндік береді.
Cerаtive Labs фирмасының Sound Blaster дыбыстық картасы кең тараған.
Дыбыс картасының атауында AWE белгісі кездесуі мүмкін. Ол MIDI форматындағы
музыкалық файлды жоғары сапада шығаруға мүмкіндік береді. Атаудағы AWE32
және SB 32 цифрлар синтезатордағы дыбыстар санын көрсетеді. AWE64–64
дыбыстар, оның 32-сі бағдарлама түрінде қосылады. MIDI –дыбыстарды шығару
үшін PCI жүйелік шинасы қолданылады.
Sound Blaster Live!
Дыбыс картасының қалыпты және қосымша платасы
ҚОРЕКТЕНДІРУ БЛОГЫ(БЛОК ПИТАНИЯ)
Қоректендіру блогының қызметі желіден келетін электр энергиясын
компьютердің жеке блоктарының тұтына алатын формасына түрлендіріп беру
болып табылады. Қоректендіру блогы желіден келетін 220 В, 50 Гц
айнымалы кернеуді тұрақты + 5 В, + 12 В кернеулерге түрлендіреді.
Қоректендіру блогының 7 форм факторы бар. Оның бесеуі IBM конструкциясы
үшін, екеуі Intel негізінде жасалған. Қазіргі жүйеде оның үш форм факторы
ғана қолданылады. Форм факторлардың атауы аналық тақшалардың атауына
сәйкес келеді. PCXT, AT және LPX форм факторларындағы қоректендіру
блоктарын аналық тақшаға қосу үшін 6 контактілік жалғастырушылар
қолданылады қазіргі кезде барлық компьютерлерде АТХ форм факторы
қолданылады.
Цифрлық схемаларды (аналық тақша, адаптерлер тақшасы, дискілі ақпарат
сақтағыштардың логикалық тақшалары) қоректендіру үшін + 5В, ал
дискіқозғағыш және басқа да двигательдерді қоректендіру үшін + 12В
кернеу қолданылады. Бұл кернеулер бір қалыпты болған жағдайда компьютер
сенімді жұмыс істейді.
Қоректендіру блогы тек қана қажетті кернеулерді шығарып бермейді
сонымен қатар кернеудің компьютер қалыпты жұмыс істеуіне сәйкес
келетіндігіне де бақылау жасап отырады. Барлық қоректендіру блоктарында
сыртқа шығатын кернеуді алдын–ала тексеріп отыратын құрал орнатылған.
Кернеу нормаға сәйкес болғанда ғана аналық тақшаға Power Good (қалыпты
қоректендіру) сигналы жіберіледі. Ол сигнал болмаса компьютер жұмыс
істемейді.
Қоректендіру блогына артық жүктеме түскенде немесе ол қызып кеткен кезде
шығыс кернеулері нормадан асып кетуі мүмкін. Бұл жағдайда компьютерде жұмыс
істеуге болмайды. Одан қорғау тәсілін ІВМ фирмасы жасап шығарған. Бұл
жағдайда Power Good сигналы компьютерді уақытша қолмен өшіруге мүмкіндік
береді. Ауыстырып қосқыш көмегімен Power Good линиясын ортақ өткізгішпен
тұйықтасақ, тактілік сигналдар шығару және процессор жұмысы тоқталады.
Өткізгіш ажыратылғанда компьютер сигнал беріп, Power Good–тың қалыпты
жұмыс істеуі басталады. Бұл қызметті компьютердің алдыңғы панелінде
орналасқан Reset батырмасы атқарады. Қоректендіру блогынан шығатын
өткізгіштер арнайы вилкалар арқылы бөлінеді де, ондағы өткізгіштер түрлі-
түсті болады.
ТҰРАҚТЫ ЕСКЕ САҚТАУ ЖАДЫ (ПЗУ)
Тұрақты еске сақтау қондырғысы компьютердің ақпараттық құрылымының
ерекшеліктері туралы ақпараттарды және ақпаратты ендіру шығарудың базалық
жүйесін еске сақтайтын микросхемалардан тұрады. (BIOS-BASIC INPUT Output
system).
BIOS компьютер іске қосыла салысымен төмендегі операцияларды іске
асырады:
1) 1) Компьютерде орналастырылған қондырғылардың параметрлерін
анықтау.
2) 2) Операциялық жүйе файлдарының іске қосылуы туралы нұсқау алу.
3) 3) Процессор мен компьютердің басқа құрылғылары арасындағы
байланыс түрін анықтау.
BIOS операцияларын Award6, AM16, Phoenix, Technologies фирмалары IBM
сериясымен сәйкестендіріп жасайды.
Ақпараттарды ендірушығарудың базалық жүйесі (ROM BIOS) - IBM
компьютерлерін қолдануды ППЗУ (EROM) тұрақты сақталатын бағдарламамен
қамтамасыз ету бөлігі болып табылады. Қазіргі ИЕЖ-інде BIOS тұрақты есте
сақтау қондырғысында (ПУЗ) сақталмайды, одан да жетілдірілген электрондық
құрылғы EPROM- Flash rom bios – немесе Flash (флэш)–те сақталады. Бұл
құралдағы информацияны жүйелік тақшада ультракүлгін жарық көзінің көмегімен
программаторсыз-ақ өшіруге немесе қайта бағдарламалауға болады. Бұл құрал
кеңейту шинасында ROM–ды қайта бағдарламалау үшін орнатылады. Жаңа
бағдарламаны қою үшін фирмалық дискетті қолдануға болады.
EPROM жад
микросхемасы
Флэш-жадтың қасиеттері: ақпаратты табу уақыты – 60-80 нс, бір
ақпараттық блокты өшіру уақыты (512б=6 НКб) = 5мс-1,4с, әрбір блокта
тәуелсіз ақпаратты жазу - өшіру циклы 100000. Флэш-жад массивін жылдам
көбейтуге болады, ол 32 Мбит жадпен жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Флэш
микрожүйесі жүйелік тақшадағы 2,7; 3,3 және 5В кернеуде жұмыс істей алады.
ЕEPROM және флэш микросхемаларын Intel, Texas, instruments, АМД
фирмалары шығады. Ақпараттық есептеу техникаларының (ИВС) конфигурациялау
жады аналық тақшадағы 6,3В аккумуляторда сақталады. Ол компьютер тоқ көзіне
қосылғанда зарядталып тұрады. Бұл микросхема CMOS RAM деп аталады, оның
жады CMOS кристалдың базасында жасалған. Схеманың толық атауы RIC CMOS
RAM, онда нақты уақытты қою сағаты сақталады. Бұл микросхема МС 146,818 –
аналық тақшадағы контроллерлердің құрамына кіреді. RIC CMOS RAM–дағы
бағдарламаның мазмұнын оқу үшін BIOS-тан Setup бағдарламасын қолданады.
CMOS RAM микросхемасы істен шыққан болса, немесе аккумулятор разрядталып
қалған жағдайда Setup бағдарламасы автоматты түрде CMOS BIOS
таблицасындағы BIOS Setup default ralues мәнін қабылдайды. Setup
бағдарламасына жүйені дұрыс қосқан кезде немесе қате кеткен кезде кіруге
болады.
SETUP бағдарламасына кіру кестесі.
BIOS пернелер
ескерту.
PHOENIX Ctrl-Alt-Del F2
қате болғанда
ZENITH Ctrl-Alt-INS -
AWARD Ctrl-Alt-ESС
компьютер қосылған.
BIOS маркасын компьютерді іске қосқан кезде экранда көруге болады: AMI
BIOS (с) 1992 American Megatrende. BIOS компьютер құрылымын тексерген соң
операциялық жүйені жадқа жүктеп, жұмысты басқаруды соған береді. Флэш-жад
бұл тұрақты қайта бағдарламалауға болатын жад. Оны (ППЗУ) ультракүлгін
сәуле немесе электрондық тәсілмен өшіруге болады. Бұл қатаң өнім деп
аталады да ИЕЖ үшін BIOS болып есептеледі.
ОПЕРАТИВТІК ЖАД (ОЗУ - RAM)
Оперативтік еске сақтау құралдары – ағылшынша Raudom Access Memory
– RAM - оперативтік жад деп аталады да жеке тақшаларға орнатылған
микросхемалардан тұрады. Оларды жад модульдері деп атайды да ақпараттарды
уақытша сақтау үшін қолданады. Оның тұрақты жадтан айырмашылығы, компьютер
сөнген кезде жадтағы ақпаратты жоғалтады. Жады модулінің негізгі
сипаттамалары:
КӨЛЕМІ (сиымдылығы)- Мегабайтпен есептеледі. Олар 16, 32, 64,128 ,
256Мб т.с.с. болады.
АҚПАРАТТЫ ОҚУ УАҚЫТЫ - деректерді ұяшықтардан табуға, оқуға өшіруге
кететін уақыт 60–70 Нс.
Жад микросхемалары физикалық құрылымы жағынан екі топқа:
ДИНАМИКАЛЫҚ (бағасы арзан) және СТАТИКАЛЫҚ болып бөлінеді. Динамикалық
(DRAM) жад микросхемаларында ақпараттарды жоғалтудан сақтау үшін оны
жиі–жиі РЕГЕНЕРАЦИЯЛАУ процесін аналық тақшадағы арнайы контроллер арқылы
белгілі бір уақытта орындап отырады. Динамикалық жадтың бұл қасиеті одан
ақпаратты жылдам алуға кедергі жасайды. Статикалық жад (SRAM) регенерация
процесін қажет етпейді, сондықтан деректерді жылдам алуға мүмкіндік береді.
Жад модульдері контактілерінің орналасу ретіне байланысты ZIP, SIP және
SIMM болып бөлінеді. Қазіргі кезде контактілері бір қатар болып орналасқан
SIMM модулі көп қолданылады. (Single In line Memory Module). SIMM модулі 30
және 72 контактілі болып бөлінеді. Олар 386, 486 процессорларында
қолданылған.
Pentium процессорларында қолданылмайды. Соңғы кезде SIMM –ге ұқсас
DIMM 168 контактілі модульдері пайда болды.
Оперативтік жад ерекше логикалық құрылымнан тұрады да 4 категорияға
бөлінеді:
1. 1. Базалық жад (Conventional Memory) – 640 Кб. Оны операциялық
жүйе қолданады.
2. 2. Жасырын немесе жоғарғы жад (Shadow Memory, UBM – Upper
Memory Blocks) – ол 640Кб – 1Мб аймақта жатады да сыйымдылығы 384
Кб болады. Оны жүйелік бағдарламаларға қолдануға болады, ол
қолданбалы бағдарламалар үшін жұмыс істемейді.
3. 3. Қосымша жады (Expanded Memory) - сирек толықтырылып тұратын
жасырын жадтың бір бөлігі. EMS тәсілі бойынша қолданылады, Lotus
Development, Intel және Microsoft фирмалары бірігіп қолданбалы
бағдарламалармен жұмыс істеу үшін жасаған.
4. 4. Кеңейтілген жад (Exрtended Memory) – қолданбалы
бағдарламаларға арналған. Бұл жадта жұмыс істеу үшін процессор
нақты жұмыс режимінен қорғанып отыруы керек. Бұл операцияны ЕММ386
драйверін пайдаланып процессорлар жылдам орындайды.
КЭШ – ЖАД
Кэш – жады – бұл статикалық оперативті еске сақтау құралы. Ол екі
қатарлы контактілі, ақпараттарды табу уақыты 20 нс болатын микросхема.
(DIP–Dual In line Package). Кэш – жады 10 МГц жиілікте жұмыс істейтін
процессорлардың пайда болуына байланысты қажет болды. 25 МГц жиілікте жұмыс
істейтін процессорлардың периоды 60 – 70 нс. Бұдан процессордың жұмыс істеу
өнімділігі азаяды. Бұл жағдайда кэш – жадысы көмекке келеді. Компьютерлерде
стандартты кэш – жады 256 Кб, бұл мәселені шешуге мүмкіндік береді. Кэш –
жиі қажет болатын деректерді сақтауға арналған жадының аймағы.
МАТРИЦАЛЫҚ ПРИНТЕРЛЕР
Матрицалық принтерлерде қағазға басу құрылғысы вертикаль қатарда
орналасқан жіңішке инелерден тұрады. Басу құрылғысы қозғалғанда инелер
боялған ленталар арқылы қағазды ұрады, оның нәтижесінде қағазда символдар
мен бейнелер аламыз. Қағазда пайда болған бейненің сапасы инелер санына
байланысты. 9 және 24 инелі матрицалық принтерлер шығарылады. 24 инелі
принтер көмегімен сапалы бейнелер алуға болады.
Түрлі-түсті матрицалық принтерлерде болады. Оларда арнайы түрлі-
түсті лента қолданылады. Ол сары, қызыл, көк және қара түсті жолақтардан
тұрады. Бір мезгілде бес және одан да көп бет басуға болатын матрицалық
принтерлер бар. Матрицалық принтерлердің жетістігі, оның бағасының арзан
және қағаз сапасын таңдамауына байланысты, ал кемшіліктері – басу
жылдамдығымен сапасының нашарлығы, жоғары деңгейде шу шығаруы. Матрицалық
принтерлердің – жолдық принтерлер деп аталатын түрі болады. Онда басу
құралы ретінде басынан аяғына дейін инелер орналасқан басу платасы бар.
Қағаз бетіне басу тұтас жол түрінде болатындықтан олар минутына 1500
жол яғни 20 бет ақпаратты басып шығаруға мүмкіндік береді. Матрицалық
принтерлер орам түріндегі қағаздармен де жұмыс істей алады және оған
қағазды автоматтандырылған әдіспен де беруге болады.
Принтер паспортында ең үлкен жылдамдықта қағазға ақпарат басу
мүмкіндігі болады. Яғни Draft (черновик) режимі. LA (LETTER QUALITY) сапалы
басу режимі – бұл баяу орындалады. Ақпарат басу жылдамдығы CPS (charactezc
pez Second) секундтағы символ санымен өлшенеді. Матрицалық принтерлер ішкі
жадымен жабдықталған, ол 4-64 Кб болады. 70Кб жадысы бар принтерлер де
бар.
АҒЫНДЫ ПРИНТЕРЛЕР
Ағынды принтерлерде бейне, басу құрылғысында сақталатын арнайы
сиялардың микро тамшыларын форсунка көмегімен қағаз бетіне бүрку арқылы
жасалады. Форсункілер саны принтер түріне қарай 16-дан 64-ке дейін болады.
Қазіргі принтерлер мысалы: HP Desкjet 1000 басу құрылғысында 300 әртүрлі
сия үшін 416 форсунка бар. Ағынды принтерлерде сияны сақтаудың екі әдісі
қолданылады:
- Сия сақтау орны басу құрылғысымен бірге орналасады, онда сия
құрылғымен бірге қозғалады.
- Сия үшін арнайы бөлек құрал жасалады да, басу құрылғысына
капиллярлық жүйе арқылы беріледі.
- Сияны қағаз бетіне енгізудің мынандай әдістері бар.
- Пьезоэлектрлік әдіс,
- газ көпіршіктер әдісі.
- Drop- on – demond әдісі.
Пьезоэлектрлік әдісте әрбір форсункіге жазық пьезо кристалды
диафрагмамен байланыстырылып орнатылады. Электр өрісі әсерінен
пьезоэлектрик деформацияланады. Пьезоэлемент капиллярды қажетті уақытта
сығып сия тамшысын қағаз бетіне бүркуге мүмкіндік береді.
Газ көпіршіктері әдісінде қыздырылатын элементпен жабдықталады. Одан
тоқ өткенде бірнеше микросекунд ішінде элемент 5000с қызады да, газ
көпіршіктері форсунка саңлауларынан сия тамшыларын айдап шығарады, ол
қағаз бетіне түседі. Тоқ ажыратылғанда қыздыру элементі салқындайды да
көпіршіктер азайып саңылау арқылы сияның келесі бөлшегі келіп түседі.
Drop-on–demond әдісінде сияны қағазға беру үшін қыздыру элементі
қолданылады. Онда сияны беру үшін арнайы механизм қолданылады. Бұл әдіс
қағазға басу жылдамдығымен сапаны арттыруға мүмкіндік береді. Олардың
көмегімен сапалы түрлі-түсті суреттер алуға болады.
ЛАЗЕРЛІК ПРИНТЕРЛЕР
Лазерлік принтер ксерография принципін қолданатын құрылғыларға жатады,
бұларда әріп бейнелері электрлік тәсілмен бояу жұқтырылған доңғалақ арқылы
қағазға түседі. Доңғалаққа әріптер бейнесіндегі бояу жұқтыру компьютер
бұйрықтары арқылы лазерлік сәулелермен жүргізіледі. Қағаз бетіндегі бір
дюйм аумаққа 300-ден 2400 нүктеге дейін салу мүмкіндігі болғандықтан сапасы
жоғары болады. Лазерлік принтерлер өте сапалы басылым бере алады және
жылдамдықтары да жоғары – орташа есеппен алғанда, секундына 330 символ
(бір бетті 3 – 15 секундта) басып бере алады.
GDI- принтерлері. Бұл соңғы кезде шыққан, беттік бейнені Windows
GDI (Graphics Device Interface — құрылғының графикалық интерфейсі) жасайтын
ағынды принтер Hewlett-Packard фирмасы да осыған ұқсас— Printing
Performance Architecture (PPA) принтерлерін шығарады. Олардың
төмендегідей ерекшеліктері бар:
- Бағасының арзандығы;
- Жұмыс істеу жылдамдығының жоғарылығы;
- PPA архитектурасының икемділігі.
Жарықдиодты принтерлер. Бұл Okidata фирмасының лазерлік принтерлерге
балама түрінде жасаған принтерлері. Лазерлік принтерден айырмашылығы жарық
сезгіш барабанды нейтралдау үшін лазер сәулесінің орнына жарық диодтарын
қолданған. Баспа сапасы лазерлік принтерлерден кем емес.
ПЕРНЕТАҚТА
Ақпарат пен басқару командаларын ендіретін негізгі құрылғыларға
пернетақта мен “тышқан” тәріздес тетік, сканер және тағы басқа да
құрылғылар жатады.
101 және 102 пернелі пернетақтасы 1986 жылы IBM ХТ және АТ
компьютерлері үшін шығарылды. Бұл типтегі пернетақталар компьютерге 5
контактілі DIN ұяшығы, ал жаңа түрлерінде 6 контактілі mini –DIN ұяшығы
арқылы қосылады. 101 – пернелі пернетақтаны шартты түрде мынандай
блоктарға бөлуге болады:
- баспа символдары ;
- қосымша цифрлы пернелер тобы, есептеулер жүргізуге
арналған;
- курсор мен экранды басқару пернелері
- функциональдік пернелер.
Курсорды басқару пернелері жеке топ құрайды. Пернетақтаның кеңейтілген
екі тілді түрінде 102 перне орналасқан және американдық орналасу түрінен
ерекшелігі бар. Қазіргі пернетақтаның ерекшелігі, ондағы жеке пернелердің
басу бетін шығарып алып, оның ішкі бөлігін жөндеуге мүмкіндік береді.
“Тышқан” тәріздес тетік. 1964 жылы Дуглас Энгельбарт “тышқан”
тәріздес тетікті (mouse манипульяторы) ойлап тауып оны дисплейде XY
координатасын көрсетуші деп атайды. Оны 1973 жылы Xerox компаниясы Alto
компьютерінде қолданды. 1981 жылы Хеrох Star 8010 компьютерін жасап онда
“тышқан” тәріздес тетікті пайдаланды. Windows және OS2 операциялық
жүйелерінің пайда болуы “тышқан” тәріздес тетіктің әрбір компьютерге
қажетті екендігінен туындады. “Тышқан” тәріздес тетік құрылғысын ірі
жасаушы компаниялар: Microsoft және Logitech. Сырт көрністері әртүрлі
болғанымен барлық “тышқан” тәріздес тетіктің құрылымдары бірдей:
- Қорап, үстел бетімен қозғалыс жасайды;
- “Тышқан” тәріздес тетікті қозғалысқа келтіретін шарикролик
немесе оптикалық датчик;
- Бұйрықтар беруге арналған 2 не 3 батырма;
- Жүйеге қосуға мүмкіндік беретін интерфейс.
Қалыпты жағдайда кабель мен ұяшық қолданылады, радиожиілікті немесе
инфрақызыл сәулені қабылдап таратушы түрлері де болады.
МОНИТОРЛАР
Қолданушы мен компьютер арасындағы ақпараттық байланысты монитор
орындайды. Компьютердің бейнелеу жүйесі екі негізгі компоненттен тұрады:
- - Монитор (дисплей)
- - Бейнеадаптер (бейнетақша немесе графикалық
тақша)
Монитордағы ақпарат көрсетудің ең көп тараған түрі – электрондық
сәулелік түтікте (ЭСТ) бейне көрсету. Электрон - сәулелік монитор үш түсті
- қызыл, жасыл, көк электрондық тоқ көмегімен экранда бейне беретін
вакумдық колба. Жоғары кернеуде магнит өрісін тудырып, оны электрондық
тоқтар көмегімен басқарып монитор экранында бейне алуға болады. Қазіргі
кездегі мониторлар көпжиілікті деп аталады да, әртүрлі стандарттағы
бейнесигналдармен жұмыс істей алады. Ондай мониторларды әртүрлі; синхрондық
(multis - ync), көпжиілікті (multifrequency), көпрежимді (multiscan),
автосинхрондаушы (autosynchronous) және автобаптанушы (autotracking)
терминдері арқылы атайды.
Сұйық кристалды дисплейлерді - LCD (Liquid – Crystal Display)
дисплейлері деп атайды. Оның ерекшеліктері - жазық экранның болуы, қолдану
қуатының аздығы (5 Вт). Активті матрицалы сұйық кристалдық панелдік
түстерді сапалы беруі. Кемшілігі - ажырату қабілеті аз және бағасы қымбат.
Жазық параллель сұйық кристалды мониторлар.
Олардың төмендегідей ерекше қасиеттері бар:
- - Ақпаратты бейнелеу үшін экрандық бет толық
қолданылады. (17 – дюймдік – 17 дюйм қалпында).
- - Өлшемінің шағын болуы.
- - Орнатылатын тұғырының алынатындығы, оны керегеге
немесе кез–келген орынға қоюға мүмкіндік береді.
- - Тұтынатын электр қуаты аз, жылу аз бөлінеді.
- - Мониторды 90º бұрышқа бұрып орналастыру
мүмкіндігі.
- - Салмағының жеңілдігі. Мысалы 15 – дюймдік View
Sonic VA550 дисплейі 4.5 kg болады.
Мониторлар негізгі үш характеристикасы бойынша ажыратылады.
1. 1. Диагоналы бойынша экран өлшемі. Бейненің экранда орналасу
қалпын сақтау үшін монитор экранының өлшемдеріне сәйкес бейне өлшемін
биіктігімен ені бойынша 4 : 3 қатынасы сақталады. Сондықтан монитор
экранының өлшемі диагоналы бойынша ғана көрсетіледі. Ол
дюйм есебімен беріледі ( 1 дюйм= 2,6 см). Экран өлшемі артқан сайын
монитор бағасы артады.
2. 2. Айқындау қабілеті. Ол монитор шығаратын толық экрандағы
пиксельдер санымен анықталады. 1024 х 768 саны монитор көлденеңінен –
1024, вертикалінен 768 нүктені экранда бейнелей алатындығын көрсетеді.
3. Электрондар шоғының жиілігі(частота развертки) – экран бетінен өтетін
уақыт бірлігі ішіндегі электрондар шоғының санын айтады. Монитор
экранындағы бейне кинескоптан шығатын электрондық шоқтардың ағынынан пайда
болады. Шоқтарда пайда болған электрондар электромагниттік өріс әсерінен
кинескоптың фосфорлы люминофорына соғылып жарқыл тудырады. Сол жарқыл мен
экранның жарықталынбаған бөліктерінің үйлесуінен экранда бейне пайда
болады.
Мониторға компьютерден сигналдар бейнеадаптер арқылы келіп түседі.
Компьютерлік жүйені электрондық сәулелік түтікке немесе сұйық кристалды
мониторға жалғастырудың үш түрі бар.
- - Жеке бейнеадаптерлер. Онда AGP және PCI ұяшықтары
қолданылады да жоғары сапалы информация алуға мүмкіндік береді;
- - Аналық тақшаға орналастырылған микросхемалар жиынтығы
арқылы. Оның эффективтілігі аз жеке тақшаларды қолдануды қажет етеді;
- - Бейнеадаптермен интегралданған аналық тақшадағы
микросхемалардың тобы арқылы. Онда графикалық ойындарды, қосымшаларды
анықтау нәтижесі төмен болады.
Қазіргі кезде Baby – AT және ATX аналық тақшаларына сәйкес келетін бейне
қолданылады. Micro – ATX аналық тақшасында өзіне орналасқан
микросхемалардан құралған бейнеадаптер қолданылады. Micro-ATX, Flex-ATX
және NLX форм факторларында бейнежүйемен интегралданған микросхемалар Intel
810 сериясындағы қолданылады.
Цифрлы сұйық кристалды мониторлардың негізгі екі стандарты бар.
1. 1. Digital Flat Panel (DFP) – Бейнеэлектроника Ассоциациясының
стандарты (VESA), 1999 жылы қабылданған бұрын PanelLink деп аталған.
2. 2. Digital Visual Interface (DVI) - оны Digital Display Working
Group (DDWG) 1999 жылы сәуір айында қабылдаған, өндірістік стандарт
болып табылады.
VGA стандартты мониторларда және аналогтық - өзара ұқсас сұйық кристалды
дисплейлерде VGA ұяшығы қолданылады. Ескі сұйық кристалды мониторларда
және оған сәйкес бейнеадаптерлерде DFP ұяшығы, ал қазіргі цифрлы сұйық
кристалды панелдерде DVI-D ұяшықтары, аналогтық, цифрлы мониторларда DVI-I
ұяшығы қолданылады.
Мониторға жасалынатын күтім.
- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1994 – 1995 жылдардан бастап 5.25 дюймдік дискілердің орнына CD – ROM
(Compact Disc Read Only Memory) компакт – дискідегі тұрақты еске сақтау
құралы қолданыла бастады. ДЭЕМ көптеген көлемді бағдарламалар CD – ROM
компакт дискілеріне жазылады.
CD-ROM дискілерінің мәлімет оқу жылдамдықтары әр түрлі болады, мысалы
жәй жылдамдықты, екі еселенген, төрт еселенген т.с.с жылдамдықта бола
береді. Соңғы кездегі шыққан компакт дискілер қатты магниті дискімен бірдей
жылдамдықта жұмыс атқарады.
Қарапайым компакт дискінің көлемі 650 Мб, бұдан тек мәлімет оқуға
болады, ал жазуға болмайды.
Қазіргі кезде компакт дискілерде өте сапалы фотосуреттер, фильмдер мен
бейнеклиптер жазылып таратылады. Әр түрлі дыбыстық эффектілер, музыкамен
безендірілген ойындар, компьютердің энциклопедиясын үйренуге арналған
әртүрлі бағдарламалардың барлығы CD – дискілерінде болады. Бұл құралдың
жұмыс істеу принципі – диск бетінен лазерлік сәулелер көмегімен сан түрлі
деректерді оқуға негізделген. Компакт – дискіге сандық деректерді жазу,
магниттік дискіге жазудан жоғары жиілігі мен сыйымдылығының үлкендігі
арқылы ерекшеленеді. Стандартты CD – ROM дискісінде 650 Мб ақпарат
сақталады. Мультимедиялық деректердің (графика, музыка, бейне) көлемдері
өте үлкен болатындықтан CD–ROM мультимедиялық аппараттар қатарына жатады.
Лазерлік дискідегі бағдарламалық жабдықтар – мультимедиялық шығарылымдар
деп аталады. Қазіргі кезде CD – ROM-да кітаптар, альбомдар энциклопедиялар
және электрондық журналдар шығарылады. CD–ROM-ның жазу мүмкіндігі жоқ. Ол
үшін жазу құралы CD – R (Compact Disk Recorder) және көп қайталап жазу
құралы CD–RW қолданылады.
CD–ROM дискіқозғағышының негізгі параметрі деректерді оқу жылдамдығы
болып табылады. Ол алғашқыларында 150 Кбс, екі еселенген 300 Кбс төрт
еселенген – 600 Кбс. Қазіргі кезде өнімділігі 32 х – 50 х CD–ROM-дар
шығарылуда. Жазу құралдарына бір реткі жазу үшін 4х–8х көп қайталап жазу
үшін 4 х өнімділіктегі CD қолданылады.
Контроллер мен диск арасындағы мәліметтер алмасуды диск
контроллерінің интерфейсі немесе диск интерфейсі деп атайды.
Қазіргі кезде IDE, SCSI интерфейстері қолданылады. IDE интерфейсінің
көптеген түрлері: кәдімгі IDE, EIDE, ATA –3, UetraDMA –33 UetraDMA- 66
IDE интерфейсін АТА деп те атайды. Онда диск тікелей жүйелік тақшадағы
ұяшыққа жалғастырылады.
Қазіргі винчестерлердің жұмысы жүйелік чипсеттердегі интерфейстерге
және артқы шиналардың өткізгіштік қабілетіне байланысты.
50-жылдамдықтағы CD-ROM дискінің айналу жылдамдығы 104000 айналым
мин-ге, ал деректерді беру 1200 Кбс жетеді. Жоғары жылдамдықта оқу
қажеттілігі пайда болғандықтан CD- ROM дискіқозғағыштарында автоматты
түрде жылдамдықты азайту мүмкіндігі қолданылады.
CD-R дискіқозғағыштары. Қазіргі кезде компакт дискілерге жазуға
арналған арнайы дискіқозғағыштары шығарылады. Оны компьютерге қосу CD-ROM
дискіқозғағышына сәйкес орындалады. Ақпарат жазу үшін арнайы таза компакт –
диск қолданылады, оны СD- R деп атайды. Дискіге жазу арнайы бағдарламалар
көмегімен орындалады. CD–R дискісіне деректер жазу лазер сәулесінің
көмегімен орындалады. CD-R диск қозғағыштарындағы компакт дискіде ақпарат
жазуда үш режимді ескеру керек: бір сеанысты, көпсеансты және инкреметтік
бір сеансты режимде бір-ақ рет орындалады; ал көпсеанстыда жазу бірнеше
сеанста орындалып, ақпарат жеке томдар түрінде жазылады. Инкреметтік
режимде деректердің бір бөлігін жазып тоқтатуға, онан соң оны жалғастыруға
болады. CD- R дискілерін кез–келген CD-ROM-дарда оқуға болады. CD- R
дискісінде ақпаратты бір-ақ рет жазып сақтауға болады, оны қайтадан өшіруге
және жазуға болмайды.
CD-RW дискіқозғағыштары. CD-RW дискіқозғағыштары CD-RW компакт
дискілеріне ақпараттарды жазуға мүмкіндік береді. Олар CD – E ( CD
–Erasable - өшірілетін CD ) және CD- RW( CD – Rewritable қайта жазуға
болатын CD) болып бөлінеді де, көп рет жазуға және қайтадан өшіруге
мүмкіндік береді. CD-RW дискінің сыйымдылығы 650 Мбайт. Дискіқозғағыштары
IDEATAPI және SCCI интерфейстеріне арналып жасалынады. Олар деректерді 2Х
жылдамдықпен жазып, 4Х- 6Х жылдамдықтарда оқи алады. CD-RW дискілері жаңа
әмбебап CD- ROM-дарда ғана қолданылады.
Информация жинақтауыштар.
Иілгіш диск(дискет) - табақша пішінді, бетінде қабыршық түрінде
магниттік қоспа жағылған иілгіш диск. Дискеттің пластмассадан жасалған
қапшығында оған мәлімет жаздырмауға болатын кішкене тік төртбұрышты ойық
бар және мәлімет жазу – оқу кезінде дискінің бетімен байланыс жасайтын
магниттік бас тиектің жылжитын орны пластмасса қабықша ашық болады.
Мәлімет жазу не оқу үшін дискет жүйелік блоктағы дискіқозғағыштың ұяшығына
орналасады. ДЭЕМ бір немесе екі дискеттер ұяшығы болуы мүмкін. Дискеттер
алмалы салмалы құрал болғандықтан, олар әрі мәліметтер сақтау үшін, әрі
компьютерлерден мәліметтер алмастыру үшін қажет.
3,5 дюймдық дискеттерде ойықтың үстінде жылжымалы ілгек бар. Оны
жоғары төмен қозғай отырып мәлімет жазуға немесе жаздырмауға болады.
Дискетті форматтау (белгі салу). Дискетті алғашқы рет пайдалану алдында
оны арнайы тәсілмен форматтайды, яғни беттеріне белгі салады. Форматтау
операциялық жүйе командасымен жүргізіледі.
Винчестер. Негізінен ол бір оське орналасқан дискілер тобынан тұрады,
магниттік қабатпен жабылып, жоғары жылдамдықпен айналым жасайды. Сондықтан
оның құрамы 2п беттен тұрады. Мұндағы п – топқа кіретін дискілер саны.
Әрбір бетте дискідегі информацияны оқуға арналған құрал болады. Дискілердің
90 обс жылдамдықпен айналым жасау кезінде информация оқитын құрал мен диск
бетінің аймағында аэродинамикалық жастық пайда (подушка) болады да, оқитын
құрал дискі бетінен миллиметрдің бірнеше мыңдық бөліктеріне тең биіктікте
орналасады. Оқитын құралдай өтетін ток күшінің өзгерісіне байланысты
аэродинамикалық жастықтағы динамикалық магнит өрісінің шамасы өзгеріске
ұшырайды да, магниттік дискідегі ферромагниттік бөлшектердің өзгерісін
тудырады. Оның нәтижесінде деректерді магниттік дискіге жазу процесі іске
асады.
Дискідегі информацияны оқу кері процесс негізінде іске асады.
Қабаттағы магниттелген бөлшектер оқитын құрал айналасында өздік индукция
электро қозғаушы күшін (Э, Қ, К) тудырады. Бұл жағдайда пайда болатын
электр сигналдары күшейтіліп, өңдеуге беріледі.
CD-ROM.
Бұл құралдың жұмыс істеу принципі – диск бетінен лазерлік сәулелер
көмегімен сан түріндегі деректерді оқуға негізделген. Компакт – дискіге
сандық деректерді жазу, магниттік дискіге жазудан жоғары жиілігі мен
сыйиымдылығының үлкендігі арқылы ерекшеленеді. Стандартты CD – ROM
дискісінде 650 Мб информация сақталады. Мультимедиялық деректердің (
графика, музыка, видео) көлемдері өте үлкен болатындықтан CD – ROM
мультимедиялық аппараттар қатарына жатады. Лазерлік дискідегі бағдарламалық
жабдықтар – мультимедиялық шығарылымдар деп аталады. Қазіргі кезде CD – ROM
– да кітаптар, альбомдар энциклопедиялар және электрондық журналдар
шығарылады. CD–ROM кемшілігі оның жазу мүмкіндігінің болмауы. Ол үшін бір
рет жазу құралы - CD – R (Compact Disk Recorder) және көп қайталап жазу
құралы CD – RW қолданылады.
CD – ROM дискіқозғағышының негізгі параметрі деректерді оқу
жылдамдығы болып табылады. Ол алғашқыларында 150 Кб с, екі еселенген 300
Кб с төрт еселенген – 600 Кб с. Қазіргі кезде өнімділігі 32 х – 48 х CD –
ROM –дар шығарылуда. Жазу құралдарына бір реткі жазу үшін 4 х – 8 х көп
қайталап жазу үшін 4 х өнімділіктегі CD қолданылады.
Контроллер мен дискі арасындағы мәліметтер алмасуды дискі контроллерінің
интерфейсі немесе дискі интерфейсі деп атайды. CD-ROM-ды компьютерге қосу
үшін интерфейстің 4 түрі:
1. SCSIASPI (Small Computer System InterfaceAdvanced SCSI Programming
Interface);
2. IDEATAPI (Integrated Device ElectronicsAT Attachment Packet
Interface);
3. параллель порт;
4. USB порты қолданылады.
Қазіргі кезде IDE, SCSI интерфейстері қолданылады. IDE интерфейсінің
көптенген түрлері: кәдімгі IDE, EIDE, ATA –3, UeltraDMA –33 UltraDMA- 66
IDE интерфейсін АТА деп те атайды. Онда дискі тікелей аналық тақшадағы
ұяшыққа жалғастырлады. AТA стандартта бір каналға ( Small Computer
System Interface – кіші өлшемді компьютерлер жүйесінің интерфейсі ) – кез
келген құралдар тобы үшін әмбебап интерфейс. SCSI – контроллерлері
құрылғылар мен компьютер арасындағы деректер алмасуы н Bus Mastering (
шиналық басқару) немесе DMA режимдері арқылы орындайды. Bus Mastering -
бұл сыртқы құрылғының процессордың қатысынсыз деректерді жадқа жіберу
қабілеті, бұл кезде процессор басқа есептеулерді орындауы мүмкін.
Қазіргі винчестерлердің жұмысы жүйелік чипсеттердегі интефейстерге
және жалғастырушы шиналардың өткізгіштік қабілетіне байланысты.
50- жылдамдықтағы CD- ROM дискінің айналу жылдамдығы 104000 оборот
мин- ге ал деректерді беру 1200 Кбс жетеді. Жоғары жылдамдықта оқу
қажеттілігі пайда болғандықтан CD- ROM дискі қозғпғыштары автоматты түрде
жылдамдықты азайту мүмкіндігін қолданады.
CD- R дискі қозғағыштары.
Қазіргі кезде компакті дискілерге жазуға арналған арнайы диск
қозғағыштары шығарылады. Оны компьютерге қосу CD - ROM диск қозғағышына
сәйкес орындалады. Информация жазу үшін арнайы таза компакт – диск
қолданылады, оны СD- R деп айтады. Дискіге жазу арнайы бағдарламалар
көмегімен орындалады. CD –R дискісіне деректер жазу лазер сәулесінің
көмегімен іске асады. CD- R диск қозғағыштарындағы компакт дискіге
информация жазуда үш режимді ескеру керек: бір сеансты, көпсеансты және
инкреметтік. Бір сеансты режимде бүкіл дискіге бірақ рет орындалады; ал
көпсеанста жазу бірнеше сеанста орындалып информация жеке томдар түрінде
жазылады. Инкреметтік режимде деректердің бір бөлігін жазып тоқтауға, онан
соң оны жалғастыруға болады. CD- R дискілерін кез –келген CD- ROM – дарда
оқуға болады. CD- R дискісіне информацияны бірақ рет жазып сақтауға, ал
оған қайтадан өшіруге және қайта жазуға болмайды.
CD- RW диск қозғағыштары.
CD-RW дискіқозғағыштары CD- RW компакті дискілеріне информацияларды жазуға
мүмкіндік береді. Олар CD – E ( CD –Erasable - өшірілетін CD ) және CD-
RW( CD – Rewritable қайта жазуға болатын CD) болып бөлінеді де онда
көптеген рет жазуға және қайтадан өшіруге болады. CD- RW дискісінің
сыйымдылығы 650 Мбайт. Диск қозғағыштары IDE ATAPI және SCCI
интерфейстеріне арналып жасалынады. Олар деректерді 2Х жылдамдықпен жазып,
4Х- 6Х жылдамдықтарда оқи алады. CD- RW дискілері жаңа әмбебап CD- ROM –
дарда ғана қолданылады.
ИІЛГІШ ДИСК
Иілгіш диск (дискет) – табақша пішінді, бетінде қабыршық түрінде
магниттік қоспа жағылған иілгіш диск. Дискеттің пластмассадан жасалған
қапшығында оған мәлімет жаздырмауға болатын кішкене тік төртбұрышты ойық
бар және мәлімет жазу – оқу кезінде дискінің бетімен байланыс жасайтын
магниттік бас тиектің жылжитын орны пластмасса қабықша ашық болады.
Дискеттің негізгі параметрі – оның диаметрі, қазіргі шығарылатын дискеттер
үшін бір ғана стандарт бар – ол диаметрі 3,5 дюймдік дискеттер, яғни
дискеттің диаметрі 89 мм болады.
Иілгіш дискідегі (дискеттегі) жинақтауыштар бір компьютерден екінші
компьютерге мәлімет алмастыру үшін, қазір жұмысқа қажет емес ақпаратты
сақтап қою үшін қатты дискідегі мәліметтердің архивтік (тығыздалған)
көшірмесін алу үшін керек.
Жұмыс процесінде әр адам өзінің мәліметтері мен бағдарламаларының
дискіде алатын көлемін білуі тиіс және дискідегі қанша бос орын қалғанын
қадағалап, дискінің көлемін тиімді пайдалануға тырысу қажет.
Мәлімет жазу не оқу үшін дискет жүйелі блоктағы дискіқозғағыштың
ұяшығына орналасады. ДЭЕМ бір немесе екі дискеттер ұясы болуы мүмкін.
Дискеттер алмалы-салмалы құрал болғандықтан, олар әрі мәліметтер жасақтау
үшін, әрі компьютерде мәлімет алмастыру үшін қажет.
3,5 дискетте 1,44 Мб көлемде мәліметтер жазылады. Мәлімет жазылатын
дискеттің оң жақ шетінде кішкене төртбұрышты қосымша ойық болады. Дискеттер
қатты пластмас қорапта орналасады, сол себепті олар әрі ұзақ, әрі сыйымдығы
сенімді қызмет атқарады. Соңғы шығып жатқан дискіқозғағыштарда 3,5 дюймдық
дискеттер ғана қолданылады.
3,5 дюймдық дискеттерде ойықтың үстінде жылжымалы ілгек бар. Оны
жоғары-төмен қозғай отырып мәлімет жазуға немесе жаздырмауға болады.
Дискетті форматтау (белгі салу). Дискетті алғашқы рет пайдалану
алдында оны әртүрлі тәсілмен тармақтайды, яғни беттеріне белгі салады.
Форматтау операциялық жүйе командасымен жүргізіледі.
ҚАТТЫ ДИСК
ҚАТТЫ ДИСК – (винчестер) деректер мен бағдарламаларды ұзақ уақыт
сақтау үшін қолданылады. Негізінен ол бір оське орналасқан дискілер тобынан
тұрады, магниттік қабатпен жабылып, жоғары жылдамдықпен айналым жасайды.
Сондықтан оның құрамы 2 п беттен тұрады. Мұндағы п – топқа кіретін дискілер
саны.
Қатты дискідегі мәлімет жинақтаушылар (винчестер) ақпаратты тұрақта
сақтауға арналған. PC- де қатқыл дискінің мәлімет сыйымдылығы 20-40Гбайт ,
Pentium –10-80 Гб дейін болады.
Қатты диск орнынан алынбайды, корпуста жүйелік блокта орналасады. Ол
екі жағына да мәлімет жазылатын бір дискіге біріктірілген бірнеше
дискілерден тұрады, иілгіш алмалы-салмалы дискетке қарағанда винчестерге
өте көп мәлімет көлемі сияды, сондықтан да оны пайдалану өте ыңғайлы.
Әрбір бетте дискідегі ақпаратты оқуға арналған құрал болады.
Дискілердің 90 обс жылдамдықпен айналым жасау кезінде ақпарат оқитын құрал
мен диск бетінің аймағында аэродинамикалық жастық пайда (подушка) болады
да, оқитын құрал диск бетінен миллиметрдің бірнеше мыңдық бөліктеріне тең
биіктікте орналасады. Оқитын құралдан өтетін тоқ күшінің өзгерісіне
байланысты аэродинамикалық жастықтағы динамикалық магнит өрісінің шамасы
өзгеріске ұшырайды да, магниттік дискідегі ферромагниттік бөлшектердің
өзгерісін тудырады. Оның нәтижесінде деректерді магниттік дискіге жазу
процесі іске асады.
Дискідегі ақпаратты оқу кері процесс негізінде іске асады. Қабаттағы
магниттелген бөлшектер оқитын құрал айналасында өздік индукция электро
қозғаушы күшін (Э, Қ, К) тудырады. Бұл жағдайда пайда болатын электр
сигналдары күшейтіліп, өңдеуге беріледі.
Қатты дискінің жұмысын арнайы логикалық–аппараттық құрылғы – қатты
дискі контроллері (бақылаушысы) басқарып отырады. Алғашқы компьютерлерде ол
жеке плата ретінде қолданылады, ал қазіргі кезде runcem – микропроцессор
комплексіне кіретін микросхема орындайды.
Қатты дискілердің негізгі қасиетіне – олардың сиымдылығы мен
өнімділігі жатады. Дискілердің сиымдылығы оларды жасау технологиясына
байланысты. Қазіргі кезде қатты диск жасаушылар ІВМ фирмасы жасаған
Гиганттық магниторезистивтік эффект әдісін қолданады. (GMR – Giant Magnetic
Resistance). Бұл әдіспен жасалған дискілердің әрбір қабаты теориялық
жағынан 20 Г байтқа дейін барады. Ал, практика жүзінде ол 80 Гбайтқа
жеткізілді. Қатты дискілердің өнімділігі тек оның жасау технологиясына ғана
тәуелді емес. Қазіргі дискілер деректерді жеткізу мүмкіндігі жағынан (30–60
мбс) жоғары көрсеткішке жетіп жүр. Ол негізінен жүйелік плата мен байланыс
орнататын интерфейс сипаттамасына тәуелді. Интерфейске байланысты ақпарат
жеткізу мүмкіндігі:
13 – 16 Мб с – EIDE
80 Мб с – ке дейін - SCSI
50 Мб с – жоғары ІЕЕЕ 1394.
Диск өнімділігі ондағы ақпаратты табу уақытына да байланысты. Ол
дәрежелерді табу және дискінің айналу жылдамдығына тәуелді 5400 об мин.
Жылдамдықпен айналатын дискілер үшін табу уақыты 9–10 мкс, 7200 об мин.
Дискілер үшін 7- 8 мин. Жоғары сапалы жасалған дискілердегі ақпаратты табу
уақыты 5 – 6 мкс.
БЕЙНЕАДАПТЕРЛЕР
Көбінесе символдық режимде дисплей экранына 80 таңбадан тұратын 25 жол
мәлімет, ал графикалық режимдегі экранның бейнелеу қабілеті адаптер
тақшасын жүйелік блокпен байланыстыру құрылғысының мүмкіндіктеріне сәйкес
болады. Экрандағы кесін көрінісінің сапасы графикалық адаптердің типіне
қарай өзгеріп отырады.
Кең тараған адаптерлерге мыналар жатады: EGA, VGA және SVGA. Қазіргі
кезде VGA және SVGA (Super VGA) кеңінен қолданылады., SVGA–ның көрсету
қабілеті өте жоғары. Адаптерлер бейнелерді айқындап көрсету қабілетімен
ерекшеленеді.
Адаптердің бейнелеу қабілеті оның графикалық режимде экранда көрсетіле
алатын бір жолдағы нүктелер (пиксельдер) санына байланысты. Мысалы,720х348
мүмкіндікті немесе оданда жоғары монитор вертикаль (тік) бағытта 348 жол –
нүктені көрсете алады, ал оның әр жолында 720 нүкте бар. Баспахана
жүйелерінде 800х600 және1024х768 мүмкіндікті немесе одан да жоғары
мониторлар қолданылып жүр. Экран бетінің мөлшері диоганаль стандарты (14
дюйм-1 дюйм = 2,54cм.) бойынша жасалады, үлкейтілген (15дюйм) және
теледидар (17,20 және 21 дюйм –диагоналы бойынша 54см –ге дейін) тәрізді
болып та жасалғандары кездеседі, олар түрлі түсті (16 млн-нан бірнеше
ондаған млн түстерге дейін) немесе ақ-қара (монохромды) болып та шығарыла
береді .
Адаптерлер стандартты түрлі-түсті монитордағы түстер палитрасын
(жиынын) анықтайды: CGA (ескі модель) стандартты режимде 4 түспен, EGA 64-
түспен, VGA- 256 түске дейін, ал SVGA – миллионнан аса түстермен жұмыс
істей алады. Бірақ символдық режимде көрсетілген стандарттағы экрандардың
барлығы да 16 түсті ғана қолданылады.
VGA (SVGA) мониторлары 15 контактілі портқа қосылады.
Бейнедаптерлер мониторды басқару сигналдарын шығарады. PS2
компьютерлерінің пайда болуына байланысты 1987 жылы IBM компаниясы
видеожүйеге жаңа стандарттар енгізді.
Қазіргі кезде VGA, SVGA және XGA адаптерлері ғана қолданылады. VGA
мониторлары аналогтық сигналдарды қолданады. VGA адаптерлерін IBM фирмасы
шығарады. VGA адаптерлерін - BIOS VGA бағдарламасы басқарады. Оның
графикалық мәтіндік әртүрлі функциялары бар. Ол адаптердің жұмыс істеу
мүмкіндігін кеңейтеді. Қазіргі кезде 16 – түсті, айқындылығы 640х480 VGA
адаптері негізгі деп саналады.
SVGA адаптері. Бұл адаптердің VGA адаптерлерінен мүмкіндігі жоғары. Оның
стандартын 1989 жылы қазан айында VESA ассоциациясы жасады. Ол VESA BIOS
Extension деп аталды. Бұл стандарт кез келген SVGA адаптерлерін қолдана
беруге мүмкіндік береді. VESA стандартындағы SVGA тақшалары бейненің барлық
форматтарында, 1280х1024 пиксел айқындылықта жұмыс істеуді қамтамасыз
етеді.
Бейнежүйенің негізгі компоненттері:
Бейнеадаптер жұмыс істеу үшін оның төмендегі компоненттері болуы керек:
- - BIOS (Ендіру – шығарудың базалық жүйесі);
- - Графикалық процессор;
- - Бейнежад;
- - Цифрлық- аналогтық түрлендіргіш, DAC – Digital to Analog
Converter;
- - Ұяшықтар
- - Бейнедрайвер
Кең таралған адаптерлердің арнайы мақсатта қолданылатын қосымша модульдері
болады. Мысалы: үш өлшемді кеңістіктегі объектілер қозғалысын жылдамдату.
Бейнеадаптерлердің түрлері.
Бейнекарта (бейнеадаптер). Монитормен біріге отырып бейнекарта
компьютердің ақпаратты бейнелеу жүйесін құрайды. Дербес компьютерлердің
дамуына байланысты, оның оперативтік жадының бір бөлігінде жадының экрандық
бөлігі бөліп алынды, оған процессор бейне туралы деректерді ендіріп
отырады.
Экранның арнайы контроллері арқылы жадтың экрандық бөлігінен экранның
әрбір нүктесінің жарықтануы туралы мәлімет алып монитордағы электрондық
токтарды басқарып отырады.
Ақ – қара түсті монитордан түрлі – түсті мониторға көшуге байланысты
айқындылығын арттыруға бейнежад аймағы графикалық деректерді сақтауға
жеткіліксіз болды, процессор ондағы бейнені басқаруды іске асыра алмады.
Осы кемшіліктерді жою мақсатында бейнеадаптер жасалды. Бейнеадаптер
физикалық жағынан жеке тақша түрінде жасалған, оны аналық тақшаның слотына
орналастырады да бейнекарта деп атайды. Бейнекарта – бейнеконтроллердің,
бейнепроцессордың және бейнеожадтың қызметін толық атқарады.
Компьютерлерде бьейнеадаптерлердің бірнеше стандарттары қолданылады:
МДА (монохромды); CGA (4 түсті); EGA (16 түсті); VGA (256 түсті). SVGA
бейнеадаптері 16,7 миллион түсте және 640 х 480, 800 х 600, 1024 х 768,
1152 х 864, 1280 х 1024 айқындылықта жұмыс істей алады.
Бейнежүйенің негізгі параметрі – экран айқындылығы болып табылады. Ол
неғұрлым көбейген сайын бейнені беру қабілеті, әрбір нүктені дәл анықтауы
арта түседі.
Символдық режимде дисплей экранында бір бетте 2000 таңба яғни
2000 байт информация орналасады.
Графикалық режимде экранда көрсетілетін нүктелерді– пиксель деп
атайды. Экран бетінің өлшемі дюйммен көрсетіледі. Олар стандартты 14, 15,
1.7, 21 дюймдік болады. ( графиктік режимдегі – ең үлкен айқындылықпен
шығарылатын түс мөлшері – бейнекарта жадының сыйымдылығына байланысты, яғни
әрбір пиксельге келіп түсетін информация (бит) санына тәуелді. Жадта бір
пиксельді бейнелеу үшін 1 бит орын бөлінеді.
Әр түрлі фирмалар шығарған аппараттар мен бағдарламалық стандарттау
мақсатында VESA фирмасының VESA, SVGA – стандартты бейнеинтерфейсі
қолданылады. Қазіргі бейнеадаптерлер графикалық акселератор (үдеткіш)
технологиясымен немесе графикалық сопроцессормен дайындалады.
ДЫБЫС КАРТАСЫ
Қазіргі заманғы компьютерлерді дыбыс шығару құрылғысынсыз қолдану
мүмкін емес. Ол құрылғы дыбыс картасы мен дыбыс зорайтқыштардан тұрады.
Дыбыс картасы аналық тақшаның кеңейту слоттарының біріне қосылады, ал дыбыс
зорайтқыш дыбыс картасына қосылады.
Дыбыстар төмендегі форматтағы файлдарда сақталады:
• • WAV – Аналогтық-цифрлы түрлендіргіш көмегімен өңделген кәдімгі
дыбыс, ол wav затында жазылған файл;
• • MIDI – (Musical Instrument Digital Interface – музыкалық
аспаптардың цифрлық интерфейсі) – дыбыс тақшасы немесе музыкалық
аспап синтездейтін музыкалық аспаптардың командалары;
Дыбыс картасы осы екі форматта жұмыс істеуі керек. Бұл функцияларды
орындау үшін дыбыс картасының әр түрлі дыбыс көздерін және дыбыс шығару
қондырғыларын қосатын кіріс-шығыс ұяшықтары болуы керек. Аналық тақшада
ISA немесе PCI шиналарын қосатын ұяшықтар болады.
Жазу процесінде дыбыс микрофоннан (дыбыс көзінен) дыбыс картасының
кіріс бөлігіне келеді де цифрлық кодталып дискіге WAV –файлы түрінде
жазылады.
Шығару процесінде цифр түріндегі деректер WAV–файлынан аналогтық
сигналға түрленіп дыбыс зорайтқышқа беріледі. Бұл әдіс музыкалық компакт
дискілерде қолданылады. WAV–файлдарға кез-келген дыбыстың түрін жазуға
болады.
MIDI форматы – музыкалық ақпараттарды электрондық музыкалық аспап,
синтезатор және компьютер арасында алмасуға мүмкіндік беретін – негізгі
стандартты формат. Ол музыкалық ноталардың ұзақтығын, қаттылығын, тембрін,
биіктігін т.б. сипаттамаларын анықтауға мүмкіндік береді.
Cerаtive Labs фирмасының Sound Blaster дыбыстық картасы кең тараған.
Дыбыс картасының атауында AWE белгісі кездесуі мүмкін. Ол MIDI форматындағы
музыкалық файлды жоғары сапада шығаруға мүмкіндік береді. Атаудағы AWE32
және SB 32 цифрлар синтезатордағы дыбыстар санын көрсетеді. AWE64–64
дыбыстар, оның 32-сі бағдарлама түрінде қосылады. MIDI –дыбыстарды шығару
үшін PCI жүйелік шинасы қолданылады.
Sound Blaster Live!
Дыбыс картасының қалыпты және қосымша платасы
ҚОРЕКТЕНДІРУ БЛОГЫ(БЛОК ПИТАНИЯ)
Қоректендіру блогының қызметі желіден келетін электр энергиясын
компьютердің жеке блоктарының тұтына алатын формасына түрлендіріп беру
болып табылады. Қоректендіру блогы желіден келетін 220 В, 50 Гц
айнымалы кернеуді тұрақты + 5 В, + 12 В кернеулерге түрлендіреді.
Қоректендіру блогының 7 форм факторы бар. Оның бесеуі IBM конструкциясы
үшін, екеуі Intel негізінде жасалған. Қазіргі жүйеде оның үш форм факторы
ғана қолданылады. Форм факторлардың атауы аналық тақшалардың атауына
сәйкес келеді. PCXT, AT және LPX форм факторларындағы қоректендіру
блоктарын аналық тақшаға қосу үшін 6 контактілік жалғастырушылар
қолданылады қазіргі кезде барлық компьютерлерде АТХ форм факторы
қолданылады.
Цифрлық схемаларды (аналық тақша, адаптерлер тақшасы, дискілі ақпарат
сақтағыштардың логикалық тақшалары) қоректендіру үшін + 5В, ал
дискіқозғағыш және басқа да двигательдерді қоректендіру үшін + 12В
кернеу қолданылады. Бұл кернеулер бір қалыпты болған жағдайда компьютер
сенімді жұмыс істейді.
Қоректендіру блогы тек қана қажетті кернеулерді шығарып бермейді
сонымен қатар кернеудің компьютер қалыпты жұмыс істеуіне сәйкес
келетіндігіне де бақылау жасап отырады. Барлық қоректендіру блоктарында
сыртқа шығатын кернеуді алдын–ала тексеріп отыратын құрал орнатылған.
Кернеу нормаға сәйкес болғанда ғана аналық тақшаға Power Good (қалыпты
қоректендіру) сигналы жіберіледі. Ол сигнал болмаса компьютер жұмыс
істемейді.
Қоректендіру блогына артық жүктеме түскенде немесе ол қызып кеткен кезде
шығыс кернеулері нормадан асып кетуі мүмкін. Бұл жағдайда компьютерде жұмыс
істеуге болмайды. Одан қорғау тәсілін ІВМ фирмасы жасап шығарған. Бұл
жағдайда Power Good сигналы компьютерді уақытша қолмен өшіруге мүмкіндік
береді. Ауыстырып қосқыш көмегімен Power Good линиясын ортақ өткізгішпен
тұйықтасақ, тактілік сигналдар шығару және процессор жұмысы тоқталады.
Өткізгіш ажыратылғанда компьютер сигнал беріп, Power Good–тың қалыпты
жұмыс істеуі басталады. Бұл қызметті компьютердің алдыңғы панелінде
орналасқан Reset батырмасы атқарады. Қоректендіру блогынан шығатын
өткізгіштер арнайы вилкалар арқылы бөлінеді де, ондағы өткізгіштер түрлі-
түсті болады.
ТҰРАҚТЫ ЕСКЕ САҚТАУ ЖАДЫ (ПЗУ)
Тұрақты еске сақтау қондырғысы компьютердің ақпараттық құрылымының
ерекшеліктері туралы ақпараттарды және ақпаратты ендіру шығарудың базалық
жүйесін еске сақтайтын микросхемалардан тұрады. (BIOS-BASIC INPUT Output
system).
BIOS компьютер іске қосыла салысымен төмендегі операцияларды іске
асырады:
1) 1) Компьютерде орналастырылған қондырғылардың параметрлерін
анықтау.
2) 2) Операциялық жүйе файлдарының іске қосылуы туралы нұсқау алу.
3) 3) Процессор мен компьютердің басқа құрылғылары арасындағы
байланыс түрін анықтау.
BIOS операцияларын Award6, AM16, Phoenix, Technologies фирмалары IBM
сериясымен сәйкестендіріп жасайды.
Ақпараттарды ендірушығарудың базалық жүйесі (ROM BIOS) - IBM
компьютерлерін қолдануды ППЗУ (EROM) тұрақты сақталатын бағдарламамен
қамтамасыз ету бөлігі болып табылады. Қазіргі ИЕЖ-інде BIOS тұрақты есте
сақтау қондырғысында (ПУЗ) сақталмайды, одан да жетілдірілген электрондық
құрылғы EPROM- Flash rom bios – немесе Flash (флэш)–те сақталады. Бұл
құралдағы информацияны жүйелік тақшада ультракүлгін жарық көзінің көмегімен
программаторсыз-ақ өшіруге немесе қайта бағдарламалауға болады. Бұл құрал
кеңейту шинасында ROM–ды қайта бағдарламалау үшін орнатылады. Жаңа
бағдарламаны қою үшін фирмалық дискетті қолдануға болады.
EPROM жад
микросхемасы
Флэш-жадтың қасиеттері: ақпаратты табу уақыты – 60-80 нс, бір
ақпараттық блокты өшіру уақыты (512б=6 НКб) = 5мс-1,4с, әрбір блокта
тәуелсіз ақпаратты жазу - өшіру циклы 100000. Флэш-жад массивін жылдам
көбейтуге болады, ол 32 Мбит жадпен жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Флэш
микрожүйесі жүйелік тақшадағы 2,7; 3,3 және 5В кернеуде жұмыс істей алады.
ЕEPROM және флэш микросхемаларын Intel, Texas, instruments, АМД
фирмалары шығады. Ақпараттық есептеу техникаларының (ИВС) конфигурациялау
жады аналық тақшадағы 6,3В аккумуляторда сақталады. Ол компьютер тоқ көзіне
қосылғанда зарядталып тұрады. Бұл микросхема CMOS RAM деп аталады, оның
жады CMOS кристалдың базасында жасалған. Схеманың толық атауы RIC CMOS
RAM, онда нақты уақытты қою сағаты сақталады. Бұл микросхема МС 146,818 –
аналық тақшадағы контроллерлердің құрамына кіреді. RIC CMOS RAM–дағы
бағдарламаның мазмұнын оқу үшін BIOS-тан Setup бағдарламасын қолданады.
CMOS RAM микросхемасы істен шыққан болса, немесе аккумулятор разрядталып
қалған жағдайда Setup бағдарламасы автоматты түрде CMOS BIOS
таблицасындағы BIOS Setup default ralues мәнін қабылдайды. Setup
бағдарламасына жүйені дұрыс қосқан кезде немесе қате кеткен кезде кіруге
болады.
SETUP бағдарламасына кіру кестесі.
BIOS пернелер
ескерту.
PHOENIX Ctrl-Alt-Del F2
қате болғанда
ZENITH Ctrl-Alt-INS -
AWARD Ctrl-Alt-ESС
компьютер қосылған.
BIOS маркасын компьютерді іске қосқан кезде экранда көруге болады: AMI
BIOS (с) 1992 American Megatrende. BIOS компьютер құрылымын тексерген соң
операциялық жүйені жадқа жүктеп, жұмысты басқаруды соған береді. Флэш-жад
бұл тұрақты қайта бағдарламалауға болатын жад. Оны (ППЗУ) ультракүлгін
сәуле немесе электрондық тәсілмен өшіруге болады. Бұл қатаң өнім деп
аталады да ИЕЖ үшін BIOS болып есептеледі.
ОПЕРАТИВТІК ЖАД (ОЗУ - RAM)
Оперативтік еске сақтау құралдары – ағылшынша Raudom Access Memory
– RAM - оперативтік жад деп аталады да жеке тақшаларға орнатылған
микросхемалардан тұрады. Оларды жад модульдері деп атайды да ақпараттарды
уақытша сақтау үшін қолданады. Оның тұрақты жадтан айырмашылығы, компьютер
сөнген кезде жадтағы ақпаратты жоғалтады. Жады модулінің негізгі
сипаттамалары:
КӨЛЕМІ (сиымдылығы)- Мегабайтпен есептеледі. Олар 16, 32, 64,128 ,
256Мб т.с.с. болады.
АҚПАРАТТЫ ОҚУ УАҚЫТЫ - деректерді ұяшықтардан табуға, оқуға өшіруге
кететін уақыт 60–70 Нс.
Жад микросхемалары физикалық құрылымы жағынан екі топқа:
ДИНАМИКАЛЫҚ (бағасы арзан) және СТАТИКАЛЫҚ болып бөлінеді. Динамикалық
(DRAM) жад микросхемаларында ақпараттарды жоғалтудан сақтау үшін оны
жиі–жиі РЕГЕНЕРАЦИЯЛАУ процесін аналық тақшадағы арнайы контроллер арқылы
белгілі бір уақытта орындап отырады. Динамикалық жадтың бұл қасиеті одан
ақпаратты жылдам алуға кедергі жасайды. Статикалық жад (SRAM) регенерация
процесін қажет етпейді, сондықтан деректерді жылдам алуға мүмкіндік береді.
Жад модульдері контактілерінің орналасу ретіне байланысты ZIP, SIP және
SIMM болып бөлінеді. Қазіргі кезде контактілері бір қатар болып орналасқан
SIMM модулі көп қолданылады. (Single In line Memory Module). SIMM модулі 30
және 72 контактілі болып бөлінеді. Олар 386, 486 процессорларында
қолданылған.
Pentium процессорларында қолданылмайды. Соңғы кезде SIMM –ге ұқсас
DIMM 168 контактілі модульдері пайда болды.
Оперативтік жад ерекше логикалық құрылымнан тұрады да 4 категорияға
бөлінеді:
1. 1. Базалық жад (Conventional Memory) – 640 Кб. Оны операциялық
жүйе қолданады.
2. 2. Жасырын немесе жоғарғы жад (Shadow Memory, UBM – Upper
Memory Blocks) – ол 640Кб – 1Мб аймақта жатады да сыйымдылығы 384
Кб болады. Оны жүйелік бағдарламаларға қолдануға болады, ол
қолданбалы бағдарламалар үшін жұмыс істемейді.
3. 3. Қосымша жады (Expanded Memory) - сирек толықтырылып тұратын
жасырын жадтың бір бөлігі. EMS тәсілі бойынша қолданылады, Lotus
Development, Intel және Microsoft фирмалары бірігіп қолданбалы
бағдарламалармен жұмыс істеу үшін жасаған.
4. 4. Кеңейтілген жад (Exрtended Memory) – қолданбалы
бағдарламаларға арналған. Бұл жадта жұмыс істеу үшін процессор
нақты жұмыс режимінен қорғанып отыруы керек. Бұл операцияны ЕММ386
драйверін пайдаланып процессорлар жылдам орындайды.
КЭШ – ЖАД
Кэш – жады – бұл статикалық оперативті еске сақтау құралы. Ол екі
қатарлы контактілі, ақпараттарды табу уақыты 20 нс болатын микросхема.
(DIP–Dual In line Package). Кэш – жады 10 МГц жиілікте жұмыс істейтін
процессорлардың пайда болуына байланысты қажет болды. 25 МГц жиілікте жұмыс
істейтін процессорлардың периоды 60 – 70 нс. Бұдан процессордың жұмыс істеу
өнімділігі азаяды. Бұл жағдайда кэш – жадысы көмекке келеді. Компьютерлерде
стандартты кэш – жады 256 Кб, бұл мәселені шешуге мүмкіндік береді. Кэш –
жиі қажет болатын деректерді сақтауға арналған жадының аймағы.
МАТРИЦАЛЫҚ ПРИНТЕРЛЕР
Матрицалық принтерлерде қағазға басу құрылғысы вертикаль қатарда
орналасқан жіңішке инелерден тұрады. Басу құрылғысы қозғалғанда инелер
боялған ленталар арқылы қағазды ұрады, оның нәтижесінде қағазда символдар
мен бейнелер аламыз. Қағазда пайда болған бейненің сапасы инелер санына
байланысты. 9 және 24 инелі матрицалық принтерлер шығарылады. 24 инелі
принтер көмегімен сапалы бейнелер алуға болады.
Түрлі-түсті матрицалық принтерлерде болады. Оларда арнайы түрлі-
түсті лента қолданылады. Ол сары, қызыл, көк және қара түсті жолақтардан
тұрады. Бір мезгілде бес және одан да көп бет басуға болатын матрицалық
принтерлер бар. Матрицалық принтерлердің жетістігі, оның бағасының арзан
және қағаз сапасын таңдамауына байланысты, ал кемшіліктері – басу
жылдамдығымен сапасының нашарлығы, жоғары деңгейде шу шығаруы. Матрицалық
принтерлердің – жолдық принтерлер деп аталатын түрі болады. Онда басу
құралы ретінде басынан аяғына дейін инелер орналасқан басу платасы бар.
Қағаз бетіне басу тұтас жол түрінде болатындықтан олар минутына 1500
жол яғни 20 бет ақпаратты басып шығаруға мүмкіндік береді. Матрицалық
принтерлер орам түріндегі қағаздармен де жұмыс істей алады және оған
қағазды автоматтандырылған әдіспен де беруге болады.
Принтер паспортында ең үлкен жылдамдықта қағазға ақпарат басу
мүмкіндігі болады. Яғни Draft (черновик) режимі. LA (LETTER QUALITY) сапалы
басу режимі – бұл баяу орындалады. Ақпарат басу жылдамдығы CPS (charactezc
pez Second) секундтағы символ санымен өлшенеді. Матрицалық принтерлер ішкі
жадымен жабдықталған, ол 4-64 Кб болады. 70Кб жадысы бар принтерлер де
бар.
АҒЫНДЫ ПРИНТЕРЛЕР
Ағынды принтерлерде бейне, басу құрылғысында сақталатын арнайы
сиялардың микро тамшыларын форсунка көмегімен қағаз бетіне бүрку арқылы
жасалады. Форсункілер саны принтер түріне қарай 16-дан 64-ке дейін болады.
Қазіргі принтерлер мысалы: HP Desкjet 1000 басу құрылғысында 300 әртүрлі
сия үшін 416 форсунка бар. Ағынды принтерлерде сияны сақтаудың екі әдісі
қолданылады:
- Сия сақтау орны басу құрылғысымен бірге орналасады, онда сия
құрылғымен бірге қозғалады.
- Сия үшін арнайы бөлек құрал жасалады да, басу құрылғысына
капиллярлық жүйе арқылы беріледі.
- Сияны қағаз бетіне енгізудің мынандай әдістері бар.
- Пьезоэлектрлік әдіс,
- газ көпіршіктер әдісі.
- Drop- on – demond әдісі.
Пьезоэлектрлік әдісте әрбір форсункіге жазық пьезо кристалды
диафрагмамен байланыстырылып орнатылады. Электр өрісі әсерінен
пьезоэлектрик деформацияланады. Пьезоэлемент капиллярды қажетті уақытта
сығып сия тамшысын қағаз бетіне бүркуге мүмкіндік береді.
Газ көпіршіктері әдісінде қыздырылатын элементпен жабдықталады. Одан
тоқ өткенде бірнеше микросекунд ішінде элемент 5000с қызады да, газ
көпіршіктері форсунка саңлауларынан сия тамшыларын айдап шығарады, ол
қағаз бетіне түседі. Тоқ ажыратылғанда қыздыру элементі салқындайды да
көпіршіктер азайып саңылау арқылы сияның келесі бөлшегі келіп түседі.
Drop-on–demond әдісінде сияны қағазға беру үшін қыздыру элементі
қолданылады. Онда сияны беру үшін арнайы механизм қолданылады. Бұл әдіс
қағазға басу жылдамдығымен сапаны арттыруға мүмкіндік береді. Олардың
көмегімен сапалы түрлі-түсті суреттер алуға болады.
ЛАЗЕРЛІК ПРИНТЕРЛЕР
Лазерлік принтер ксерография принципін қолданатын құрылғыларға жатады,
бұларда әріп бейнелері электрлік тәсілмен бояу жұқтырылған доңғалақ арқылы
қағазға түседі. Доңғалаққа әріптер бейнесіндегі бояу жұқтыру компьютер
бұйрықтары арқылы лазерлік сәулелермен жүргізіледі. Қағаз бетіндегі бір
дюйм аумаққа 300-ден 2400 нүктеге дейін салу мүмкіндігі болғандықтан сапасы
жоғары болады. Лазерлік принтерлер өте сапалы басылым бере алады және
жылдамдықтары да жоғары – орташа есеппен алғанда, секундына 330 символ
(бір бетті 3 – 15 секундта) басып бере алады.
GDI- принтерлері. Бұл соңғы кезде шыққан, беттік бейнені Windows
GDI (Graphics Device Interface — құрылғының графикалық интерфейсі) жасайтын
ағынды принтер Hewlett-Packard фирмасы да осыған ұқсас— Printing
Performance Architecture (PPA) принтерлерін шығарады. Олардың
төмендегідей ерекшеліктері бар:
- Бағасының арзандығы;
- Жұмыс істеу жылдамдығының жоғарылығы;
- PPA архитектурасының икемділігі.
Жарықдиодты принтерлер. Бұл Okidata фирмасының лазерлік принтерлерге
балама түрінде жасаған принтерлері. Лазерлік принтерден айырмашылығы жарық
сезгіш барабанды нейтралдау үшін лазер сәулесінің орнына жарық диодтарын
қолданған. Баспа сапасы лазерлік принтерлерден кем емес.
ПЕРНЕТАҚТА
Ақпарат пен басқару командаларын ендіретін негізгі құрылғыларға
пернетақта мен “тышқан” тәріздес тетік, сканер және тағы басқа да
құрылғылар жатады.
101 және 102 пернелі пернетақтасы 1986 жылы IBM ХТ және АТ
компьютерлері үшін шығарылды. Бұл типтегі пернетақталар компьютерге 5
контактілі DIN ұяшығы, ал жаңа түрлерінде 6 контактілі mini –DIN ұяшығы
арқылы қосылады. 101 – пернелі пернетақтаны шартты түрде мынандай
блоктарға бөлуге болады:
- баспа символдары ;
- қосымша цифрлы пернелер тобы, есептеулер жүргізуге
арналған;
- курсор мен экранды басқару пернелері
- функциональдік пернелер.
Курсорды басқару пернелері жеке топ құрайды. Пернетақтаның кеңейтілген
екі тілді түрінде 102 перне орналасқан және американдық орналасу түрінен
ерекшелігі бар. Қазіргі пернетақтаның ерекшелігі, ондағы жеке пернелердің
басу бетін шығарып алып, оның ішкі бөлігін жөндеуге мүмкіндік береді.
“Тышқан” тәріздес тетік. 1964 жылы Дуглас Энгельбарт “тышқан”
тәріздес тетікті (mouse манипульяторы) ойлап тауып оны дисплейде XY
координатасын көрсетуші деп атайды. Оны 1973 жылы Xerox компаниясы Alto
компьютерінде қолданды. 1981 жылы Хеrох Star 8010 компьютерін жасап онда
“тышқан” тәріздес тетікті пайдаланды. Windows және OS2 операциялық
жүйелерінің пайда болуы “тышқан” тәріздес тетіктің әрбір компьютерге
қажетті екендігінен туындады. “Тышқан” тәріздес тетік құрылғысын ірі
жасаушы компаниялар: Microsoft және Logitech. Сырт көрністері әртүрлі
болғанымен барлық “тышқан” тәріздес тетіктің құрылымдары бірдей:
- Қорап, үстел бетімен қозғалыс жасайды;
- “Тышқан” тәріздес тетікті қозғалысқа келтіретін шарикролик
немесе оптикалық датчик;
- Бұйрықтар беруге арналған 2 не 3 батырма;
- Жүйеге қосуға мүмкіндік беретін интерфейс.
Қалыпты жағдайда кабель мен ұяшық қолданылады, радиожиілікті немесе
инфрақызыл сәулені қабылдап таратушы түрлері де болады.
МОНИТОРЛАР
Қолданушы мен компьютер арасындағы ақпараттық байланысты монитор
орындайды. Компьютердің бейнелеу жүйесі екі негізгі компоненттен тұрады:
- - Монитор (дисплей)
- - Бейнеадаптер (бейнетақша немесе графикалық
тақша)
Монитордағы ақпарат көрсетудің ең көп тараған түрі – электрондық
сәулелік түтікте (ЭСТ) бейне көрсету. Электрон - сәулелік монитор үш түсті
- қызыл, жасыл, көк электрондық тоқ көмегімен экранда бейне беретін
вакумдық колба. Жоғары кернеуде магнит өрісін тудырып, оны электрондық
тоқтар көмегімен басқарып монитор экранында бейне алуға болады. Қазіргі
кездегі мониторлар көпжиілікті деп аталады да, әртүрлі стандарттағы
бейнесигналдармен жұмыс істей алады. Ондай мониторларды әртүрлі; синхрондық
(multis - ync), көпжиілікті (multifrequency), көпрежимді (multiscan),
автосинхрондаушы (autosynchronous) және автобаптанушы (autotracking)
терминдері арқылы атайды.
Сұйық кристалды дисплейлерді - LCD (Liquid – Crystal Display)
дисплейлері деп атайды. Оның ерекшеліктері - жазық экранның болуы, қолдану
қуатының аздығы (5 Вт). Активті матрицалы сұйық кристалдық панелдік
түстерді сапалы беруі. Кемшілігі - ажырату қабілеті аз және бағасы қымбат.
Жазық параллель сұйық кристалды мониторлар.
Олардың төмендегідей ерекше қасиеттері бар:
- - Ақпаратты бейнелеу үшін экрандық бет толық
қолданылады. (17 – дюймдік – 17 дюйм қалпында).
- - Өлшемінің шағын болуы.
- - Орнатылатын тұғырының алынатындығы, оны керегеге
немесе кез–келген орынға қоюға мүмкіндік береді.
- - Тұтынатын электр қуаты аз, жылу аз бөлінеді.
- - Мониторды 90º бұрышқа бұрып орналастыру
мүмкіндігі.
- - Салмағының жеңілдігі. Мысалы 15 – дюймдік View
Sonic VA550 дисплейі 4.5 kg болады.
Мониторлар негізгі үш характеристикасы бойынша ажыратылады.
1. 1. Диагоналы бойынша экран өлшемі. Бейненің экранда орналасу
қалпын сақтау үшін монитор экранының өлшемдеріне сәйкес бейне өлшемін
биіктігімен ені бойынша 4 : 3 қатынасы сақталады. Сондықтан монитор
экранының өлшемі диагоналы бойынша ғана көрсетіледі. Ол
дюйм есебімен беріледі ( 1 дюйм= 2,6 см). Экран өлшемі артқан сайын
монитор бағасы артады.
2. 2. Айқындау қабілеті. Ол монитор шығаратын толық экрандағы
пиксельдер санымен анықталады. 1024 х 768 саны монитор көлденеңінен –
1024, вертикалінен 768 нүктені экранда бейнелей алатындығын көрсетеді.
3. Электрондар шоғының жиілігі(частота развертки) – экран бетінен өтетін
уақыт бірлігі ішіндегі электрондар шоғының санын айтады. Монитор
экранындағы бейне кинескоптан шығатын электрондық шоқтардың ағынынан пайда
болады. Шоқтарда пайда болған электрондар электромагниттік өріс әсерінен
кинескоптың фосфорлы люминофорына соғылып жарқыл тудырады. Сол жарқыл мен
экранның жарықталынбаған бөліктерінің үйлесуінен экранда бейне пайда
болады.
Мониторға компьютерден сигналдар бейнеадаптер арқылы келіп түседі.
Компьютерлік жүйені электрондық сәулелік түтікке немесе сұйық кристалды
мониторға жалғастырудың үш түрі бар.
- - Жеке бейнеадаптерлер. Онда AGP және PCI ұяшықтары
қолданылады да жоғары сапалы информация алуға мүмкіндік береді;
- - Аналық тақшаға орналастырылған микросхемалар жиынтығы
арқылы. Оның эффективтілігі аз жеке тақшаларды қолдануды қажет етеді;
- - Бейнеадаптермен интегралданған аналық тақшадағы
микросхемалардың тобы арқылы. Онда графикалық ойындарды, қосымшаларды
анықтау нәтижесі төмен болады.
Қазіргі кезде Baby – AT және ATX аналық тақшаларына сәйкес келетін бейне
қолданылады. Micro – ATX аналық тақшасында өзіне орналасқан
микросхемалардан құралған бейнеадаптер қолданылады. Micro-ATX, Flex-ATX
және NLX форм факторларында бейнежүйемен интегралданған микросхемалар Intel
810 сериясындағы қолданылады.
Цифрлы сұйық кристалды мониторлардың негізгі екі стандарты бар.
1. 1. Digital Flat Panel (DFP) – Бейнеэлектроника Ассоциациясының
стандарты (VESA), 1999 жылы қабылданған бұрын PanelLink деп аталған.
2. 2. Digital Visual Interface (DVI) - оны Digital Display Working
Group (DDWG) 1999 жылы сәуір айында қабылдаған, өндірістік стандарт
болып табылады.
VGA стандартты мониторларда және аналогтық - өзара ұқсас сұйық кристалды
дисплейлерде VGA ұяшығы қолданылады. Ескі сұйық кристалды мониторларда
және оған сәйкес бейнеадаптерлерде DFP ұяшығы, ал қазіргі цифрлы сұйық
кристалды панелдерде DVI-D ұяшықтары, аналогтық, цифрлы мониторларда DVI-I
ұяшығы қолданылады.
Мониторға жасалынатын күтім.
- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz