Қазақ халық дастандары және халқымыздың рухани мәдениетінің әлемге танылу мәселесі

1 Қазақ әдебиеті мұралары
2 ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ дастандарын зерттеу

Қазақ әдебиеті мұралары көп ғасырлар бойы қалыптасып, әлем өркениетіндегі өзіндік орыны айқындалған рухани құндылық болып саналады. Қазақ сөз өнерінің фольклор мен әдебиет арналары халқымыздың ғасырлар бойы ұрпақтан-ұрпаққа жалғасқан көркемдік ойлау дүниетанымын танытады. Ежелгі заманғы сақ, ғұн, түркі дәуірлерінен басталған, кейіннен Шығыс және Батыс өркениеттері жетістіктерін ұлттық көркемдік дәстүрлерімен сабақтастырған қазақ мәдениетінің құндылықтары адамзат тарихындағы адамгершілік-имандылық ұлағатын қалыптастырған ұлағатымен бағаланады. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев қазақтың рухани мәдениеті мұраларының жалпы адамзаттық тарихи маңыздылығын үнемі атап көрсетіп келеді:
«Менің көзім анық жеткен бір нәрсе: өзгелердің ұлттық мәдениетіне тиісті құрметтеу жоқ жерде шынайы азаматтық татулық та болмайды. Қазақтар орыс мәдениетін жете меңгерген. Ендеше, қазақ әдебиеті де Қазақстанда тұратын басқа ұлт адамдары үшін жеті қат жер астындағы нәрседей алыс құбылыс болмаса керек. Қазақ әдебиеті, тілі, ауыз әдебиеті, музыкасы - әрқайсымыздың да рухани дүниемізді орасан байыта алады. Еуразияның ең бір бай да бірегей мәдениеті - қазақ мәдениетінен нәр алу қиямет кезеңдерде өз ортасынан ойып баспана беріп, омырауын ашқан меймандос халыққа көрсетілген бірден-бір құрмет саналмақшы» [1, 35-б.].
Демек, қазақ әдебиеті - әлем өркениетіндегі ең бай рухани қазыналардың бірі. Қазіргі заманғы жаңаша бағалау көзқарастары «Мәдени мұра» сынды мемлекеттік бағдарламалар арқылы ұлттық және жалпы әлемдік рухани құндылықтар барлық халықтар ұрпақтарына мол қамтыла ұсынылуда. Бұл - қазақ халқы рухани мәдениетінің әлемге кеңінен танылу кезеңінің болашаққа ұласып жатқан жаңа бағыты.
Қазақ әдебиеті туысқан түркі халықтарының сөз өнері арналарымен тығыз байланысты қалыптасып, дамып келе жатқан болмысымен ерекшеленеді. Қазақ халқының фольклоры мен әдебиеті мұраларындағы поэтикалық үндестіктердің тарихи-мәдени даму жолы арқылы адамзатқа ортақ көркемдік-эстетикалық көзқарастар бірлігі де айқындалады. Қазақ және басқа түркі тұқымдас халықтардың төл туындылары да, әлем фольклоры мен әдебиеттерінен ауысқан үлгілері де ұрпақтан-ұрпаққа таралуда тарихи кезеңдерден өткендегі мәлім. Әсіресе поэзия мен әуез тұтастығымен адамдардың жан әлеміне әсер ететін киелі ықпал және орындаушылық өнер ұлағаты қазақ мәдениетіндегі айрықша болмысымен дараланады. Шоқан Уәлиханов «Қазақ халық поэзиясының түрлері жөнінде» деген зерттеуінде поэзияны сүйген көшпелілер ділінің психологиялық сипатын ұлттық-этнографиялық тарихи деректі сипатымен баяндайды.

1. Назарбаев Н.Ә. Ғасырлар тоғысында. – Алматы: Өнер, 1996.-272 б.
2. Уәлиханов Ш.Ш. Таңдамалы. – Алматы: Жазушы, 1985.-570 б.
3. Байтұрсынов А.Ақжол. – Алматы: Жалын, 1991.-464 б.
4. Лафарг П. Очерки по истории культуры. – 2-е изд. М.; Л.: Московский рабочий, 1928.-248 с.
5. Баласағұн Ж. Құтты білік. – Алматы: Жазушы, 1986. – 616 б.
6. Марғұлан Ә. О носителях древней поэтической культуры казахского народа // М.О. Ауэзову. Сборник статей к его шестидесятилетию. – Алма-Ата: Изд-во АН КазССР, 1959.-С. 70-89.
7. Мағауин М. Қобыз сарыны.-Алматы: Жазушы, 1968.-156 б.
8. Нұрмағамбетова О., Тәжібаев Ә. Ұлы жыршы. - Алматы: Жазушы, 1972. – 120 б.
9. Каскабасов С.А. Родники искусства: Фольклористические этюды. – Алма-Ата: Өнер, 1986. – 128 с.
10. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан халықтары Ассамблеясының 1-10 сессияларындағы баяндамалар жинағы (қазақ және орыс тілдерінде). – Астана: Елорда,2005. – 440 б.