“Қазақ” этнонимінің қалыптасуы жайындағы мәселелер
І. Кіріспе
1. Қазақ этнонимінің қалыптасуы жайындағы мәселелер.
2. Қазақ этнонимінің шығу тегі
3. Қазақ этнониміне өзге ұлттардың болжамдары
4. Қазақ атауы
1. Қазақ этнонимінің қалыптасуы жайындағы мәселелер.
2. Қазақ этнонимінің шығу тегі
3. Қазақ этнониміне өзге ұлттардың болжамдары
4. Қазақ атауы
Қазақ — Қазақстан Республикасы жергілікті халқының атауы. Екі жүз жылдай уақыт бойы зерттеушілер “қазақ” терминінің шығу төркінін түсіндіруге және оның семантикасын ашуға әрекет жасауда. Алайда, Қазақ сөзін түсіндіретін түпкілікті пікір қалыптаса қойған жоқ. Қазақ сөзіне үндес терминдер Қазақстаннан шалғай аймақтардан да кездескен. Ғалымдар Византия императоры Константин Багрянородныйдың (10 ғ-дың орта шені) Кавказдың солт.-батысында жатқан “Казахия елі” деп айтқан мәліметтерін келтіреді (Н.М. Карамзин, А.Вамбери, т.б.). Осының негізінде Қазақ халқы 10 ғ-дан бастап белгілі болған деген тұжырым жасалды. Бірақ, түпнұсқада (грекше) “з” әрпі емес, “с” әрпі берілген. Демек, ел атауы касахия деп оқылуға тиіс. В.Минорский Константин Багрянородный хабарын түсіндіре келе, Касахия деп касогтар айтылатынын дәлелдеді. Қазахия және Қазақ халқы атауына зерттеушілер мұсылман дүниесінің жазба деректемелерін де тартты. Мысалы, араб тарихшысы Әбу-л-Хасан Әли әл-Масудидің “Өсиет және қайта қарау кітабы” деген шығармасында Кубань өз. маңындағы кавказ халықтары мен тайпаларының атаулары арасында кашак этн. қауымы – әл-касакия жазылған. Неміс шығыстанушысы И.Маркварт бұл екі терминнің бір ғана этнос – касогтардың атауын беретіндігін анықтады. Авторы белгісіз парсы тілді “Худуд әл-алам” деген геогр. еңбекте Қара т. жағалауында орналасқан Касаг қ. туралы (этн. қауым емес) деректер келтірілген. “Повесть временных лет” шығармасында Святослав (965) пен Мстиславтың (1022) касогтармен жүргізген соғыстары туралы мәліметтер бар.
1. "Қазақ энциклопедиясы"
2. Қазақстан тарихы: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-
гуманитарлық бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық / Ә.
Төлеубаев, Ж. Қасымбаев, М. Қойгелдиев, т.б. — Алматы: "Мектеп"
баспасы, 2006. — 232 бет.
2. Қазақстан тарихы: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-
гуманитарлық бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық / Ә.
Төлеубаев, Ж. Қасымбаев, М. Қойгелдиев, т.б. — Алматы: "Мектеп"
баспасы, 2006. — 232 бет.
А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Факультет: ЗАҢ
Кафедра: Халықаралық қатынастар
СӨЖ
Тақырыбы: “Қазақ” этнонимінің қалыптасуы жайындағы мәселелер.
Қабылдаған: т.ғ.к.,доцен Нурбетова Г.О.
Орындаған: Салахудинов Исломжон
Тобы: ЗХҚ-111
Түркістан-2011
Жоспар
І. Кіріспе
1. Қазақ этнонимінің қалыптасуы жайындағы мәселелер.
2. Қазақ этнонимінің шығу тегі
3. Қазақ этнониміне өзге ұлттардың болжамдары
4. Қазақ атауы
Кіріспе
Қазақ этнонимінің қалыптасуы жайындағы мәселелер.
Қазақ — Қазақстан Республикасы жергілікті халқының атауы. Екі жүз
жылдай уақыт бойы зерттеушілер “қазақ” терминінің шығу төркінін түсіндіруге
және оның семантикасын ашуға әрекет жасауда. Алайда, Қазақ сөзін
түсіндіретін түпкілікті пікір қалыптаса қойған жоқ. Қазақ сөзіне үндес
терминдер Қазақстаннан шалғай аймақтардан да кездескен. Ғалымдар Византия
императоры Константин Багрянородныйдың (10 ғ-дың орта шені) Кавказдың солт.-
батысында жатқан “Казахия елі” деп айтқан мәліметтерін келтіреді (Н.М.
Карамзин, А.Вамбери, т.б.). Осының негізінде Қазақ халқы 10 ғ-дан бастап
белгілі болған деген тұжырым жасалды. Бірақ, түпнұсқада (грекше) “з” әрпі
емес, “с” әрпі берілген. Демек, ел атауы касахия деп оқылуға тиіс.
В.Минорский Константин Багрянородный хабарын түсіндіре келе, Касахия деп
касогтар айтылатынын дәлелдеді. Қазахия және Қазақ халқы атауына
зерттеушілер мұсылман дүниесінің жазба деректемелерін де тартты. Мысалы,
араб тарихшысы Әбу-л-Хасан Әли әл-Масудидің “Өсиет және қайта қарау кітабы”
деген шығармасында Кубань өз. маңындағы кавказ халықтары мен тайпаларының
атаулары арасында кашак этн. қауымы – әл-касакия жазылған. Неміс
шығыстанушысы И.Маркварт бұл екі терминнің бір ғана этнос – касогтардың
атауын беретіндігін анықтады. Авторы белгісіз парсы тілді “Худуд әл-алам”
деген геогр. еңбекте Қара т. жағалауында орналасқан Касаг қ. туралы (этн.
қауым емес) деректер келтірілген. “Повесть временных лет” шығармасында
Святослав (965) пен Мстиславтың (1022) касогтармен жүргізген соғыстары
туралы мәліметтер бар. Касог термині алғаш 8 ғ-дың аяғы – 9 ғ-дың басында
монах Епифанийдің шығармасында ауызға алынады. Бұл ақпардан касах, касахия,
касак, кашак, касог атаулары алдыңғы орта ғ-лардағы белгілі бір шағын
кавказ тайпасын (немесе тайпалар бірлестігін) білдірудің әр алуан түрлері
болғаны байқалады. Қазақ этнонимінің касог, касахия (казахия) атауымен
байланысы туралы пікір мейлінше декларативтік сипатта, олардың арасындағы
тарихи сәйкестік әлі де болса зерттелуі тиіс.
1. Қазақ этнонимының шығу тегі
Қазақ этнонимының туу тарихы ұзақ уақыт бойы зерттеушілердің қызу
айтыстарына айналды. Түсіндіретін түпкілікті пікір алайда қалыптасқан жоқ.
Қазақ сөзіне үндес терминдер Қазақстаннан шалғай аймақтардан да кездеседі.
Қазақ деген термин ертедегі екі тайпалық (каза және саха) одақтардың
атынан шыққан. Олар сонау ықылым заманда алып одақ құрып сонау Мысырға
дейін жаулап алған. Сонда Каза-саха деген қала салынған.
Кейбір ғалымдар (Н. М. Карамзин, А. Вамбери т.б.) Шығыс Ромей
империясының императоры Константин Қызылтуған (10 ғ. орта шені) берген
мәліметтер бойынша Казахия елін Кавказдың солтүстік-батысында орналастырады
(Қырым хандығы мезгілінде Қарачу немесе Қарачай деп белгілі аймақ). В.
Минорский Константин хабарында Казахия деп касогтар айтылатынын дәлелдейді.
Араб тарихшысы Әбу-л-Хасан Әли әл-Масуди Өсиет және қайта қарау кітабі
шығармасында Құбан өзенінің төңірегіндегі тайпалар арасында әл-касакия
тайпасын көрсетеді. Неміс шығыстанушысы И. Маркварт бұл екі сөз бір ғана
этнос — касогтардың атауын береді деді. Парсы тілді Худуд әл-алам
жоғрапия туралы кітапта Қара теңіз жағалауында Касаг қаласының орналасуын
деректейді. Көне Русьтегі жазылған Повести временныхъ лет жылнамасында
Святослав (965) пен Мстислав (1022) князьдері касогтармен соғыс жасайды. Ал
касог терминін, алғаш рет 8 ғ. аяғы — 9 ғ. басында монах Епифаний
келтірілген. жоғарыдағы мәліметтерге қарағанда касах, казахия, касак,
кашак, касог алдыңғы орта ғасырларда Кавказдағы шағын тайпа, немесе
тайпалар бірлестігін білдіретін алуан түрлері болғаны байқалады. Қазақ
этнонимінің жоғарыда көрсеткен касог, т.б. атауларымен барлық жағынынан
байланысы әлі де зерттеу борышы боп тұр.
2. Қазақ этнониміне өзге ұлттардың болжамдары
Фин алтайшысы Г. И. Рамстедт және А. А. Семёнов қазақ терминін
Қасиетті жылнамада (13 ғ.) моңғ. хасаг-терген арба ұғымы бар сөз
тіркесінен шығарады. Ал Қазақстанды қоныстаған түркі тайпалар осы қоссөзді
пайдаланғанына ешбір тарихи мағлұмат табылмаған.
Әйгілі түркітанушы В. В. Радлов Енесай өзенінің төңірегіндегі
көнетүркі мұраларынан көнетүркіше: қазғақым оғлым — менің асырап алған
ұлдарым деген тіркесті тапқан. Қазғақ және қазақ сөздерінің дыбыс және
мағына ұқстастығына сүйеніп, В. П. Юдин ғ дыбысы соңыра түсіп қалып, қазақ
терминіне айналды деп болжам шығарған. Бұл көзқарас түркі тілдерінің тарихи
фонетикалық заңдылықтарымен үйлеспейтідіктен, мамандар тарапынан қолдау
табылмады.
И. Маркварт шығыс мәтіндерден үш қарлық тайпасын хасактар (хаски) деп
оқыған. Бірақ, В. Минорский басқа мұсылман деректерімен салыстырып,
қарлықтардың тайпалық атауының мәтін аралық оқылуына елеулі түзету жасады.
Бұл ретте, хасактардың орнына баскил деген конъюнктура енгізілді. Араб
саяхатшы Әбу Дулаф Рисалас (Жазба) шығармасындағы харлұқ сөзін хазлақ
деп оқып Н. Н. Пантусов та қателікке ұшырады.
Парсы-тәжік әйгілі Фирдоусидің Шахнама дастанында қазақ халқы және
қазақ хандары туралы айтылған екен. Кейбір ғалымдар, А. Левшиннен бастап,
нағыз қазақ халқының құрылуын 10 ғ. жатқызады. Дастанда қазақ терминіне
қатысты ешқандай маңызды ақпар жоқ екендігін көптеген шығыстанушылар (С. Г.
Кляшторный, Т. И. Сұлтанов т.б.) атап көрсетті.
Кейбір деректерде бұл термин әлеуметтік мәнінде қолданылған қазақлық
қашақ деген атаудан шықты дейді. Қазақ термині 1245 жылы Мамлюк
мемлекетіндегі қыпшақтардың ортасында жазылған ерте қыпшақ жазба
ескерткіштерінде (түрік-араб) сөздігінде кездеседі. Мұнда қазақ деген сөз
басы бос кезбе деген мағына береді. Бұл семантикалық ұғым бойынша қазақ
терминіне әлеуметтік мағына беріледі, яғни еншісі бөлек, үлкен ұлдардың ата
шаңырақтан бөлініп уақытша ру, тайпалардан кетіп, күнкөріс үшін әскери
жорықтарға қатысуын санаған.
“Қасиетті жылнамада” (13 ғ.) айтылған бұл қоссөзді ұғым арбаны
білдіреді. Кезінде А.А. Семенов қолдаған бұл көзқарастың еш дәлелі жоқ.
Себебі, синхрондық тұрғыдан алғанда да, тарихи перспективасы тұрғысынан
алғанда да, “хасаг-терген” термині Қазақстанда мекендеген түркі тілділер
арасында арбаның атауы ретінде көрініс таппаған. Енисейден табылған 8 ғ-
дағы ертедегі түркі ескерткішінен В.В. Радлов “қазғақым оғлым” (менің
асырап алған ұлдарым) деген тіркесті оқыған. Сыртқы ұқсастығы жағынан ғана
емес, сонымен қатар “қазғақ” және “қазақ” терминдері мәндерінің жақындығы
негізінде В.П.Юдин “қазғақым” ұғымындағы “ғ” дыбысының 7 – 8 ғ-ларда
түріктердің ауызекі сөзінде қолданылуы әбден мүмкін, ал кейініректе түсіп
қалуы ықтимал деген пайымдау айтты. Бұл көзқарас түркі тілдерінің тарихи
фонет. заңдылықтарымен үйлеспейтіндіктен, мамандар тарапынан қолдау
таппады. Маркварт шығыс деректерінен үш қарлұқ тайпасын “хасактар” (хаски)
деп оқыған болатын. Бірақ, Минорский мұсылман деректемелерін байыппен қарап
шығып, текстол. және салыстырмалы-тарихи талдау жолымен қарлұқтардың
тайпалық жөніндегі контекстің оқылуына елеулі түзетулер енгізді. Бұл ретте,
“хасактардың” орнына “баскиль” деген негізделген коньюнктура енгізілді.
Араб саяхатшысы Әбу Дулафтың “Рисаласындағы” (“Жазба”) “харлұқ” сөзін
“хазлақ” деп дұрыс оқымаған Н.Н. Пантусов та қателіктерге ұрынды.
Фирдоусидің (935 – 1020) “Шахнамасында” Қазақ халқы және Қазақ хандары
туралы айтылғаны жөнінде А.Левшиннің пайымдауы негізінде кейбір ғалымдар
Қазақ халқының құрылуын 10 ғ-ға жатқызады. Дастанда “қазақ” терминіне
қатысты ақпарат жоқ екендігін кейін көптеген шығыстану- шылар (С.Г.
Кляшторный, Т.И. Сұлтанов, т.б.) баса көрсетті. Негізінен, ұсынылатын
болжамдардың көп жағдайларында салыстыруға келмейтін атаулар салыстырылды.
Сонан соң, этнонимдер нақты – тарихи көзқарастардың бүкіл жиынтығында емес,
қайта оқшау алып қарастырылды. Соның ішінде этн. құбылыстардың өзі –
этностағы уақыт жағынан өзгерістер ескерілмеді. Әдетте, этнонимнің пайда
болуы халықтың құрылу уақытымен сәйкес келе бермейді (мыс., қырғыз этнонимі
мен қырғыз халқын, түрікмен этнонимі мен түрікмен халқын, русьтер мен
орыстарды. Зерттеу жұмыстарында этноним мен этностың нақты-тарихи
жағдайлардағы арақатынасы мәселелерін талдап шешу қажеттігін түсіну барлық
уақытта бірдей бола бермейді. Ал, белгілі бір этноним этностың (тайпаның,
тайпалар одағының, халықтың, ұлттың) әр түрлі жай-күйін білдіре алады.
“Қазақ” сөзінің өзі қыпшақтар мекендейтін аймақта пайда болған деп санауға
барлық негіз бар. Бірқатар түркітанушылардың пікірінше, ол бастапқыда Шығ.
Дешті Қыпшақта таралған. А.Н. Самойлович уақыты жағынан оны 11 ғ-ға
жатқызады. 1245 ж. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Факультет: ЗАҢ
Кафедра: Халықаралық қатынастар
СӨЖ
Тақырыбы: “Қазақ” этнонимінің қалыптасуы жайындағы мәселелер.
Қабылдаған: т.ғ.к.,доцен Нурбетова Г.О.
Орындаған: Салахудинов Исломжон
Тобы: ЗХҚ-111
Түркістан-2011
Жоспар
І. Кіріспе
1. Қазақ этнонимінің қалыптасуы жайындағы мәселелер.
2. Қазақ этнонимінің шығу тегі
3. Қазақ этнониміне өзге ұлттардың болжамдары
4. Қазақ атауы
Кіріспе
Қазақ этнонимінің қалыптасуы жайындағы мәселелер.
Қазақ — Қазақстан Республикасы жергілікті халқының атауы. Екі жүз
жылдай уақыт бойы зерттеушілер “қазақ” терминінің шығу төркінін түсіндіруге
және оның семантикасын ашуға әрекет жасауда. Алайда, Қазақ сөзін
түсіндіретін түпкілікті пікір қалыптаса қойған жоқ. Қазақ сөзіне үндес
терминдер Қазақстаннан шалғай аймақтардан да кездескен. Ғалымдар Византия
императоры Константин Багрянородныйдың (10 ғ-дың орта шені) Кавказдың солт.-
батысында жатқан “Казахия елі” деп айтқан мәліметтерін келтіреді (Н.М.
Карамзин, А.Вамбери, т.б.). Осының негізінде Қазақ халқы 10 ғ-дан бастап
белгілі болған деген тұжырым жасалды. Бірақ, түпнұсқада (грекше) “з” әрпі
емес, “с” әрпі берілген. Демек, ел атауы касахия деп оқылуға тиіс.
В.Минорский Константин Багрянородный хабарын түсіндіре келе, Касахия деп
касогтар айтылатынын дәлелдеді. Қазахия және Қазақ халқы атауына
зерттеушілер мұсылман дүниесінің жазба деректемелерін де тартты. Мысалы,
араб тарихшысы Әбу-л-Хасан Әли әл-Масудидің “Өсиет және қайта қарау кітабы”
деген шығармасында Кубань өз. маңындағы кавказ халықтары мен тайпаларының
атаулары арасында кашак этн. қауымы – әл-касакия жазылған. Неміс
шығыстанушысы И.Маркварт бұл екі терминнің бір ғана этнос – касогтардың
атауын беретіндігін анықтады. Авторы белгісіз парсы тілді “Худуд әл-алам”
деген геогр. еңбекте Қара т. жағалауында орналасқан Касаг қ. туралы (этн.
қауым емес) деректер келтірілген. “Повесть временных лет” шығармасында
Святослав (965) пен Мстиславтың (1022) касогтармен жүргізген соғыстары
туралы мәліметтер бар. Касог термині алғаш 8 ғ-дың аяғы – 9 ғ-дың басында
монах Епифанийдің шығармасында ауызға алынады. Бұл ақпардан касах, касахия,
касак, кашак, касог атаулары алдыңғы орта ғ-лардағы белгілі бір шағын
кавказ тайпасын (немесе тайпалар бірлестігін) білдірудің әр алуан түрлері
болғаны байқалады. Қазақ этнонимінің касог, касахия (казахия) атауымен
байланысы туралы пікір мейлінше декларативтік сипатта, олардың арасындағы
тарихи сәйкестік әлі де болса зерттелуі тиіс.
1. Қазақ этнонимының шығу тегі
Қазақ этнонимының туу тарихы ұзақ уақыт бойы зерттеушілердің қызу
айтыстарына айналды. Түсіндіретін түпкілікті пікір алайда қалыптасқан жоқ.
Қазақ сөзіне үндес терминдер Қазақстаннан шалғай аймақтардан да кездеседі.
Қазақ деген термин ертедегі екі тайпалық (каза және саха) одақтардың
атынан шыққан. Олар сонау ықылым заманда алып одақ құрып сонау Мысырға
дейін жаулап алған. Сонда Каза-саха деген қала салынған.
Кейбір ғалымдар (Н. М. Карамзин, А. Вамбери т.б.) Шығыс Ромей
империясының императоры Константин Қызылтуған (10 ғ. орта шені) берген
мәліметтер бойынша Казахия елін Кавказдың солтүстік-батысында орналастырады
(Қырым хандығы мезгілінде Қарачу немесе Қарачай деп белгілі аймақ). В.
Минорский Константин хабарында Казахия деп касогтар айтылатынын дәлелдейді.
Араб тарихшысы Әбу-л-Хасан Әли әл-Масуди Өсиет және қайта қарау кітабі
шығармасында Құбан өзенінің төңірегіндегі тайпалар арасында әл-касакия
тайпасын көрсетеді. Неміс шығыстанушысы И. Маркварт бұл екі сөз бір ғана
этнос — касогтардың атауын береді деді. Парсы тілді Худуд әл-алам
жоғрапия туралы кітапта Қара теңіз жағалауында Касаг қаласының орналасуын
деректейді. Көне Русьтегі жазылған Повести временныхъ лет жылнамасында
Святослав (965) пен Мстислав (1022) князьдері касогтармен соғыс жасайды. Ал
касог терминін, алғаш рет 8 ғ. аяғы — 9 ғ. басында монах Епифаний
келтірілген. жоғарыдағы мәліметтерге қарағанда касах, казахия, касак,
кашак, касог алдыңғы орта ғасырларда Кавказдағы шағын тайпа, немесе
тайпалар бірлестігін білдіретін алуан түрлері болғаны байқалады. Қазақ
этнонимінің жоғарыда көрсеткен касог, т.б. атауларымен барлық жағынынан
байланысы әлі де зерттеу борышы боп тұр.
2. Қазақ этнониміне өзге ұлттардың болжамдары
Фин алтайшысы Г. И. Рамстедт және А. А. Семёнов қазақ терминін
Қасиетті жылнамада (13 ғ.) моңғ. хасаг-терген арба ұғымы бар сөз
тіркесінен шығарады. Ал Қазақстанды қоныстаған түркі тайпалар осы қоссөзді
пайдаланғанына ешбір тарихи мағлұмат табылмаған.
Әйгілі түркітанушы В. В. Радлов Енесай өзенінің төңірегіндегі
көнетүркі мұраларынан көнетүркіше: қазғақым оғлым — менің асырап алған
ұлдарым деген тіркесті тапқан. Қазғақ және қазақ сөздерінің дыбыс және
мағына ұқстастығына сүйеніп, В. П. Юдин ғ дыбысы соңыра түсіп қалып, қазақ
терминіне айналды деп болжам шығарған. Бұл көзқарас түркі тілдерінің тарихи
фонетикалық заңдылықтарымен үйлеспейтідіктен, мамандар тарапынан қолдау
табылмады.
И. Маркварт шығыс мәтіндерден үш қарлық тайпасын хасактар (хаски) деп
оқыған. Бірақ, В. Минорский басқа мұсылман деректерімен салыстырып,
қарлықтардың тайпалық атауының мәтін аралық оқылуына елеулі түзету жасады.
Бұл ретте, хасактардың орнына баскил деген конъюнктура енгізілді. Араб
саяхатшы Әбу Дулаф Рисалас (Жазба) шығармасындағы харлұқ сөзін хазлақ
деп оқып Н. Н. Пантусов та қателікке ұшырады.
Парсы-тәжік әйгілі Фирдоусидің Шахнама дастанында қазақ халқы және
қазақ хандары туралы айтылған екен. Кейбір ғалымдар, А. Левшиннен бастап,
нағыз қазақ халқының құрылуын 10 ғ. жатқызады. Дастанда қазақ терминіне
қатысты ешқандай маңызды ақпар жоқ екендігін көптеген шығыстанушылар (С. Г.
Кляшторный, Т. И. Сұлтанов т.б.) атап көрсетті.
Кейбір деректерде бұл термин әлеуметтік мәнінде қолданылған қазақлық
қашақ деген атаудан шықты дейді. Қазақ термині 1245 жылы Мамлюк
мемлекетіндегі қыпшақтардың ортасында жазылған ерте қыпшақ жазба
ескерткіштерінде (түрік-араб) сөздігінде кездеседі. Мұнда қазақ деген сөз
басы бос кезбе деген мағына береді. Бұл семантикалық ұғым бойынша қазақ
терминіне әлеуметтік мағына беріледі, яғни еншісі бөлек, үлкен ұлдардың ата
шаңырақтан бөлініп уақытша ру, тайпалардан кетіп, күнкөріс үшін әскери
жорықтарға қатысуын санаған.
“Қасиетті жылнамада” (13 ғ.) айтылған бұл қоссөзді ұғым арбаны
білдіреді. Кезінде А.А. Семенов қолдаған бұл көзқарастың еш дәлелі жоқ.
Себебі, синхрондық тұрғыдан алғанда да, тарихи перспективасы тұрғысынан
алғанда да, “хасаг-терген” термині Қазақстанда мекендеген түркі тілділер
арасында арбаның атауы ретінде көрініс таппаған. Енисейден табылған 8 ғ-
дағы ертедегі түркі ескерткішінен В.В. Радлов “қазғақым оғлым” (менің
асырап алған ұлдарым) деген тіркесті оқыған. Сыртқы ұқсастығы жағынан ғана
емес, сонымен қатар “қазғақ” және “қазақ” терминдері мәндерінің жақындығы
негізінде В.П.Юдин “қазғақым” ұғымындағы “ғ” дыбысының 7 – 8 ғ-ларда
түріктердің ауызекі сөзінде қолданылуы әбден мүмкін, ал кейініректе түсіп
қалуы ықтимал деген пайымдау айтты. Бұл көзқарас түркі тілдерінің тарихи
фонет. заңдылықтарымен үйлеспейтіндіктен, мамандар тарапынан қолдау
таппады. Маркварт шығыс деректерінен үш қарлұқ тайпасын “хасактар” (хаски)
деп оқыған болатын. Бірақ, Минорский мұсылман деректемелерін байыппен қарап
шығып, текстол. және салыстырмалы-тарихи талдау жолымен қарлұқтардың
тайпалық жөніндегі контекстің оқылуына елеулі түзетулер енгізді. Бұл ретте,
“хасактардың” орнына “баскиль” деген негізделген коньюнктура енгізілді.
Араб саяхатшысы Әбу Дулафтың “Рисаласындағы” (“Жазба”) “харлұқ” сөзін
“хазлақ” деп дұрыс оқымаған Н.Н. Пантусов та қателіктерге ұрынды.
Фирдоусидің (935 – 1020) “Шахнамасында” Қазақ халқы және Қазақ хандары
туралы айтылғаны жөнінде А.Левшиннің пайымдауы негізінде кейбір ғалымдар
Қазақ халқының құрылуын 10 ғ-ға жатқызады. Дастанда “қазақ” терминіне
қатысты ақпарат жоқ екендігін кейін көптеген шығыстану- шылар (С.Г.
Кляшторный, Т.И. Сұлтанов, т.б.) баса көрсетті. Негізінен, ұсынылатын
болжамдардың көп жағдайларында салыстыруға келмейтін атаулар салыстырылды.
Сонан соң, этнонимдер нақты – тарихи көзқарастардың бүкіл жиынтығында емес,
қайта оқшау алып қарастырылды. Соның ішінде этн. құбылыстардың өзі –
этностағы уақыт жағынан өзгерістер ескерілмеді. Әдетте, этнонимнің пайда
болуы халықтың құрылу уақытымен сәйкес келе бермейді (мыс., қырғыз этнонимі
мен қырғыз халқын, түрікмен этнонимі мен түрікмен халқын, русьтер мен
орыстарды. Зерттеу жұмыстарында этноним мен этностың нақты-тарихи
жағдайлардағы арақатынасы мәселелерін талдап шешу қажеттігін түсіну барлық
уақытта бірдей бола бермейді. Ал, белгілі бір этноним этностың (тайпаның,
тайпалар одағының, халықтың, ұлттың) әр түрлі жай-күйін білдіре алады.
“Қазақ” сөзінің өзі қыпшақтар мекендейтін аймақта пайда болған деп санауға
барлық негіз бар. Бірқатар түркітанушылардың пікірінше, ол бастапқыда Шығ.
Дешті Қыпшақта таралған. А.Н. Самойлович уақыты жағынан оны 11 ғ-ға
жатқызады. 1245 ж. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz