Қазақстан Республикасы азаматтық іс жүргізу
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ
Ведомствалық бағыныстылықтың түсінігі, түрлері.
Соттылықтың түсінігі. Соттылықтың түрлері. Топтық соттылық. Аумақтық соттылық, оның түрлері.
Әдебиеттер
Ведомствалық бағыныстылықтың түсінігі, түрлері.
Соттылықтың түсінігі. Соттылықтың түрлері. Топтық соттылық. Аумақтық соттылық, оның түрлері.
Әдебиеттер
Сот билігі – қазақтардың мемлекеттік символы болып табылады. Ұлттық санада да сот билігі халыққа етене жақын тұрған билік саласы болып есептеледі. Би, бүгінгі тілмен айтқанда, судья – ел қамқоры, халық жанашыры әрі ақылшысы бола біледі.
Қазақ даласындағы сот билігінің мұраты – сот процесіне қатысушылардың «жеңуі», не «жеңілуінде» емес, екі жақтың «жеңілдеп» шығуында еді. Өйткені, оның басты мақсаты – бітім, бітімгершілік болатын. «Дау мұраты - бітім» деген аталы сөз де сол кезден қалған.
Қазіргі күнде біздің еліміздің саяси жүйесінің жаңғыртылуы және демократияның әрі қарай дамуы мемлекет дамуының басым бағыттарының бірі ретінде атап көрсетілген. Бұл кездейсоқ емес, өйткені, бәсекеге қабілеттілік көптеген елдердің, соның ішінде Қазақстанның дамуының саяси аспектілерін де анықтай бастады.
Бұдан шығатын қорытынды, Қазақстанда сот өкілдігінің кешенді стратегиясын дәлме-дәл нақтылау мемлекеттік және қоғамдық институттардың алдында тұрған өзекті мәселе болып табылады. Осыған байланысты мемлекет басшысы өз кезегінде Қазақстанның мемлекеттік құрылымы мен саяси жүйесінің тиімділігін арттыруға бағытталған елдегі ірі көлемдегі саяси реформаларды жалғастырудың қабылданған бағытын өзгертпейтінін тағы да атап өтті. Сонымен қатар, мұнда саяси жаңғыртуды жүзеге асыру барысында бұл сферадағы әлемдік тәжірибені де, сондай-ақ қазақстандық нақты жағдайды да есепке алу үлкен маңызға ие болатынын ескертті. Жалпы процессуалдық заңға сәйкес азаматтар өз істерін сотта өздері немесе өкілдері арқылы жүргізуге құқылы және азаматтың іске өзінің қатысуы оның бұл іс бойынша өкілі болу құқығынан айырмайды (ҚР АІЖК-і
58 -ба-бының 1-бөлігі).
Өкілдік - басқа адамның (өкілдік берушінің) атымен бір адамның (өкілдің) сенімхатқа, заңдарға, сот шешіміне не әкімшілік құжатқа негізделген өкілеттігі күшімен жасаған мәмілесі өкілдік берушінің азаматтық құқықтары мен міндеттерін тікелей туғызады, өзгертеді және тоқтатады. Өкілеттік өкілдің әрекет жасаған жағдайынан да көрінуі мүмкін. Өкіл жасаған мәміле бойынша тікелей өкілдік берушіде құқықтар мен міндеттер пайда болады. Әрекет қабілеттілігі жоқ адамдардың атынан мәмілелерді олардың заңды өкілдері мен қорғаншылары жасайды (ата-анасы, асырап
алушылар).
Қазақ даласындағы сот билігінің мұраты – сот процесіне қатысушылардың «жеңуі», не «жеңілуінде» емес, екі жақтың «жеңілдеп» шығуында еді. Өйткені, оның басты мақсаты – бітім, бітімгершілік болатын. «Дау мұраты - бітім» деген аталы сөз де сол кезден қалған.
Қазіргі күнде біздің еліміздің саяси жүйесінің жаңғыртылуы және демократияның әрі қарай дамуы мемлекет дамуының басым бағыттарының бірі ретінде атап көрсетілген. Бұл кездейсоқ емес, өйткені, бәсекеге қабілеттілік көптеген елдердің, соның ішінде Қазақстанның дамуының саяси аспектілерін де анықтай бастады.
Бұдан шығатын қорытынды, Қазақстанда сот өкілдігінің кешенді стратегиясын дәлме-дәл нақтылау мемлекеттік және қоғамдық институттардың алдында тұрған өзекті мәселе болып табылады. Осыған байланысты мемлекет басшысы өз кезегінде Қазақстанның мемлекеттік құрылымы мен саяси жүйесінің тиімділігін арттыруға бағытталған елдегі ірі көлемдегі саяси реформаларды жалғастырудың қабылданған бағытын өзгертпейтінін тағы да атап өтті. Сонымен қатар, мұнда саяси жаңғыртуды жүзеге асыру барысында бұл сферадағы әлемдік тәжірибені де, сондай-ақ қазақстандық нақты жағдайды да есепке алу үлкен маңызға ие болатынын ескертті. Жалпы процессуалдық заңға сәйкес азаматтар өз істерін сотта өздері немесе өкілдері арқылы жүргізуге құқылы және азаматтың іске өзінің қатысуы оның бұл іс бойынша өкілі болу құқығынан айырмайды (ҚР АІЖК-і
58 -ба-бының 1-бөлігі).
Өкілдік - басқа адамның (өкілдік берушінің) атымен бір адамның (өкілдің) сенімхатқа, заңдарға, сот шешіміне не әкімшілік құжатқа негізделген өкілеттігі күшімен жасаған мәмілесі өкілдік берушінің азаматтық құқықтары мен міндеттерін тікелей туғызады, өзгертеді және тоқтатады. Өкілеттік өкілдің әрекет жасаған жағдайынан да көрінуі мүмкін. Өкіл жасаған мәміле бойынша тікелей өкілдік берушіде құқықтар мен міндеттер пайда болады. Әрекет қабілеттілігі жоқ адамдардың атынан мәмілелерді олардың заңды өкілдері мен қорғаншылары жасайды (ата-анасы, асырап
алушылар).
Әдебиеттер:
1. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой
инстанции. Алматы: Жеті жарғы, 2001.-152б.
2. Баймолдина З.Х. К вопросу о сущности принципа диспозитивности
гражданского процессуального права// Научные труды . Выпуск 1. Алматы,
1999.-45б.
3. Баймолдина З.Х. Мировое соглашение в гражданском
судопроизводстве//Договор в гражданском праве: проблемы теории и
практики. Том 1. Алматы, 2000.-152б.
4. Гурвич М.А. Учение об иске (состав, виды). Учебное пособие. М., 1981.-
5. Тихиня В.Г., Тихонович В.В. Рассмотрение в суде гражданских дел.
Минск, 1982.-43б.__
1. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой
инстанции. Алматы: Жеті жарғы, 2001.-152б.
2. Баймолдина З.Х. К вопросу о сущности принципа диспозитивности
гражданского процессуального права// Научные труды . Выпуск 1. Алматы,
1999.-45б.
3. Баймолдина З.Х. Мировое соглашение в гражданском
судопроизводстве//Договор в гражданском праве: проблемы теории и
практики. Том 1. Алматы, 2000.-152б.
4. Гурвич М.А. Учение об иске (состав, виды). Учебное пособие. М., 1981.-
5. Тихиня В.Г., Тихонович В.В. Рассмотрение в суде гражданских дел.
Минск, 1982.-43б.__
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ
Сот билігі – қазақтардың мемлекеттік символы болып табылады. Ұлттық
санада да сот билігі халыққа етене жақын тұрған билік саласы болып
есептеледі. Би, бүгінгі тілмен айтқанда, судья – ел қамқоры, халық жанашыры
әрі ақылшысы бола біледі.
Қазақ даласындағы сот билігінің мұраты – сот процесіне қатысушылардың
жеңуі, не жеңілуінде емес, екі жақтың жеңілдеп шығуында еді. Өйткені,
оның басты мақсаты – бітім, бітімгершілік болатын. Дау мұраты - бітім
деген аталы сөз де сол кезден қалған.
Қазіргі күнде біздің еліміздің саяси жүйесінің жаңғыртылуы және
демократияның әрі қарай дамуы мемлекет дамуының басым бағыттарының бірі
ретінде атап көрсетілген. Бұл кездейсоқ емес, өйткені, бәсекеге
қабілеттілік көптеген елдердің, соның ішінде Қазақстанның дамуының саяси
аспектілерін де анықтай бастады.
Бұдан шығатын қорытынды, Қазақстанда сот өкілдігінің кешенді
стратегиясын дәлме-дәл нақтылау мемлекеттік және қоғамдық институттардың
алдында тұрған өзекті мәселе болып табылады. Осыған байланысты мемлекет
басшысы өз кезегінде Қазақстанның мемлекеттік құрылымы мен саяси жүйесінің
тиімділігін арттыруға бағытталған елдегі ірі көлемдегі саяси реформаларды
жалғастырудың қабылданған бағытын өзгертпейтінін тағы да атап өтті. Сонымен
қатар, мұнда саяси жаңғыртуды жүзеге асыру барысында бұл сферадағы әлемдік
тәжірибені де, сондай-ақ қазақстандық нақты жағдайды да есепке алу үлкен
маңызға ие болатынын ескертті. Жалпы процессуалдық заңға сәйкес азаматтар
өз істерін сотта өздері немесе өкілдері арқылы жүргізуге құқылы және
азаматтың іске өзінің қатысуы оның бұл іс бойынша өкілі болу құқығынан
айырмайды (ҚР АІЖК-і
58 -ба-бының 1-бөлігі).
Өкілдік - басқа адамның (өкілдік берушінің) атымен бір адамның
(өкілдің) сенімхатқа, заңдарға, сот шешіміне не әкімшілік құжатқа
негізделген өкілеттігі күшімен жасаған мәмілесі өкілдік берушінің азаматтық
құқықтары мен міндеттерін тікелей туғызады, өзгертеді және тоқтатады.
Өкілеттік өкілдің әрекет жасаған жағдайынан да көрінуі мүмкін. Өкіл жасаған
мәміле бойынша тікелей өкілдік берушіде құқықтар мен міндеттер пайда
болады. Әрекет қабілеттілігі жоқ адамдардың атынан мәмілелерді олардың
заңды өкілдері мен қорғаншылары жасайды (ата-анасы, асырап
алушылар).
Сотта өкілдік ету дегеніміз - басқа тұлғаның мүддесіне және оның
атынан бір тұлғамен процессуалдық іс-әрекеттер жасау.
Сотта өкілдік ету - басқа тұлғаның мүддесіне және оның атынан (өкілдік
берушінің) өзіне берілген өкілеттігі шегінде процессуалдық әрекеттер
жасайтын бір тұлға (сот өкіл етуші), оның себебіне өкілдік берушінің
сәйкесті құқықтар мен міндеттер туындайды.
Сотта аталған процессуалдың іс-әрекеттер жасайтын тұғаны сотта өкіл
етуші деп атайды. Сотта басқа тұлғаның мүддесіне және оның атынан өкілдік
етуге өкілдің құқығын куәландыратын құжаттар ұсынуы негіз болып табылады.
Сотта өкіл етуші - өкілдік берушінің мүддесіне және оның атынан өзіне
берілген өкілеттігі шегінде процессуалдық әрекеттер жасайтын әрекет
қабілеттігі бар тұлға. Сенімхатқа, заңдарға, сот шешімдеріне не әкімшілік
актісіне негізделген істі сотта жүргізуге тиісінше рәсімделген өкілеттігі
бар әрекетке қабілетті кез келген адам сотта өкіл бола алады.
Сотта өкілдік ету процессуалдық заңмен барлық азаматтық істер бойынша
соттарда және азаматтық процестің барлың сатыларында болады.
Сот шешімін (үкім және қаулы) орындау кезеңі. Бұл кезеңнін мақсаты мен
міндеті - сот үкімін орындауға қатысты болып табылады. Үкімді орындау
барысында заңда көрсетілген бірқатар іс жүргізу әрекеттерін қолдануға
мүмкіндігі туындап жатады.
Мысалы:
- туған-туыстарын сот үкімінің мазмұнымен таныстыру және оларды
сотталушымен жолықтыру;
- сотталушының сырқатына, жүкті болуына байланысты немесе кәмелетке
толмаған баласы болуына байланысты сот үкімін орындауды кейінге қалдыру.
Бұл кезеңнін субъектілері мыналар:
- сот төрағасы, прокурор, сотталушы, қылмыстық-атқарушы мекеме
әкімшілігі, дәрігерлік комиссия, әскери бөлім тобы, т.б.
Қадағалау ретінде іс жүргізу кезеңі - бұл заңды күшіне енген сот
шешімін қайта қарау ісі жөніндегі қылмыстық процестің ерекше кезеңі.
Бұл кезеңде прокурор мен сот төрағасы заңсыз және негізсіз деп
танылған сот үкімі мен сот қаулысының заң күшіне енуі туралы шағымдарды,
арыздарды қарастырады. Заңды күшіне енген үкімдер мен қаулыларға қарсы
қадағалау инстанциясына сәйкес апелляциялық шағым беруге құқығы бар
процестің қатысушылары наразылық білдіріп, шағымдана
алады. Наразылықты қабылдауға мыналар құқылы: облыстық және оған
теңестірілген сот төрелігінің қадағалау коллегиясындағы Қазақстан
Республикасы Бас прокуроры, сондай-ақ қадағалау коллегиясындағы Қазақстан
Республикасы Жоғарғы Соты. Қазақстан Республикасы Бас прокурорының
орынбасары, облыс прокурорлары және оларға тең келетін қадағалау
коллегиясындағы прокурорлар.
Қадағалау ретінде іс жүргізу кезеңінің субъектілері: Қазақстан
Республикасының Жоғарғы Сот төрағасы, облыстық сот төрағалары мен оларға
тең келетін сот төрағалары, Жоғарғы Соттың қадағалау коллегиясындағы сот
төрағалары және облыстық соттың қадағалау коллегиясы, баяндаушы судья; ҚР
Бас прокуроры және олардың орынбасарлары, облыс прокурорлары мен оларға тең
дәрежелі прокурорлар; сотталушы, ақталушы, қорғаушы, жәбірленуші, және оның
өкілдері, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер, олардың өкілдері.
Азаматтық іс жүргізу бұл сот және басқа субъектілер арасындағы
азаматтық іс қарау мен шешу кезіндегі құрылатын азаматтық іс жүргізу
құқығының нормаларымен реттелген азаматтық іс жүргізу құқықтық қатынастар
және процессуалдық әрекеттер жиынтығы. Іс жүргізудің басты мақсаты -
бұзылған құқықты қалпына келтіру немесе заңмен қорғалатын мүддені қорғау
болып табылады. Азаматтық іс жүргізу (процесс) соттың, тараптардың (талап
қоюшы мен жауапкер), басқа да процеске қатысушылардың (прокурор, өкілдер,
сот хатшысы және т.б.) процессуалдық әрекеттерін, олардың іс жүргізу
құқықтары мен міндеттерін жинақтайды.
Сотқа, басқа да қатысушыларға процеске қатысу мақсатына жету үшін
заңмен белгіленген іс жүргізу құқықтары беріліп, соған сәйкес іс жүргізу
міндеттері жүктеледі. Іс жүргізу құқықтар мен іс жүргізу міндеттер процесі
барысында жүзеге асырылады.
Азаматтық іс жүргізудің нысанына тән белгілер:
а) сот істерін қарау және шешу тәртібі алдын-ала азаматтық іс жүргізу
құқықтық нормаларымен белгіленген;
б) істің аяқталуына мүдделі тұлғалардың сот мәжілісінде іс қарауына
қатысуға құқығы бар және өз құқықтары мен мүдделерін қорғай
алады;
в) сот шешімі іс бойынша сот отырысында дәлелдемелер арқылы
анықталған деректерге сүйенуі қажет және ол заңға сәйкес болуы
керек.
ҚР АІЖК-сі соттың қарауына жататын барлық азаматтық істерді төрт түрге
бөледі:
1) бұйрық бойынша іс жүргізу істері;
2) талап қоюмен іс жүргізу істері;
3) ерекше талап қоюмен іс жүргізу істері;
4) ерекше іс жүргізу істері.
Азаматтық процестің сатылары мынадай мақсаттарға жетуге бағытталған
процессуалдық әрекеттердің жиынтыгы: талап арызды (арызды, шағымды)
қабылдау, сот қарауына істерді әзірлеу, сотта іс қарау, сот актілерін
шығару және т.б.
Сот азаматтық істерді мынандай жағдайларда қарайды:
1) өзінің құқығын немесе заңды мүддесін қорғауды талап еткен
адамның арызы бойынша;
2) заңда белгіленген реттерде басқа адамдардың құқықтары мен
мүдделерін қорғауды талап етіп, соттан өзіне алатын
мемлекеттік
басқару органдарының, мекемелердің, кәсіпорындардың,
қоғамдық
ұйымдардың немесе жеке азаматтардың арызы бойынша. Азаматтық
іс талап арыз, арыз не шағым беру арқылы судья сотта азаматтық іс
қозғайды және ол бойынша тиісті ұйғарым шығарады.
Азаматтық істерді қарағанда арызды қабылдағаннан кейін судья істі
сотқа қарауға әзірлік жүргізеді, оның мақсаты - істі уақтылы және дұрыс
шешуді қамтамасыз ету. Істі сотта қарауға әзірлеу туралы судьяның жеке өзі
мынандай әрекеттерді жасайды:
1) талап қоюшыдан талаптардың мән-жайы жөнінде сұрастырады. Онда жауапкер
жағынан болуы мүмкін қарсылықтарды анықтайды, қажет болса, қосымша
дәлелдемелер тапсыруды ұсынады, талап қоюшыға оның іс жүргізу құқықтары мен
міндеттерін түсіндіреді;
2) қажет болған реттерде, жауапкерді шақырып, одан істің мән-жайы жөнінде
сұрастырады, оның талапқа қандай қарсылықтары бар екенін және бұл
қарсылықтарын қандай дәлелдермен қуаттай алатындығын анықтайды, ерекше
күрделі істер жөнінде жауапкерге іс бойынша жазбаша түсініктер беруді
ұсынады, оған оның іске қатысу құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді;
3) үшінші тұлғаларды және өзге қатысушыларды іске қатыстыру туралы мәселені
шешеді;
4) іске прокурордың қатысуы туралы мәселені шешеді. Белгіленген тәртіп
бойынша хабар-ошарсыз кеткен, ақылының ауысуы немесе есінің кемдігі
салдарынан өрекет қабілеттілігі жөн деп танылған адамдардың, неке бұзу
туралы істері бойынша жауапкердің мүліктік құқықтарын қорғау үшін, сондай-
ақ балаларының мүдделерін қамтамасыз ету үшін қорғаншы жөне қамқоршы
органдарын процеске қатыстыру мәселесін шешеді.
Судья қойылған талаптарды анықтайды, тараптарға және үшінші тұлғаларға
қажетті дәлелдемелер жинауға жәрдемдеседі. Егер қаралатын іс бойынша ңажет
болса процеске мүдделі тұлғалар, сарапшыларды, аудармашыны, куәларды және
т.б. қатыстыру мәселесін шешеді. Судья іс жеткілікті әзірленген деп тапса,
оны сот мәжілісінде қарауға тағайындау туралы ұйғарым шығарады.
Заң күшіне еңбеген сот шешімдері мен ұйғарымдарына апелляциялық шағым
беру және наразылық келтіру арқылы қайта қарау сатысы (апелляциялық
өндіріс). Бұл сатыда соттың шығарған шешімімен не ұйғарымымен тараптар,
үшінші тұлғалар келіспесе, олар осы істі қараған соттан келесі жоғары
тұрған сотқа шешім шығарған күннен бастап 15 күн мерзім ішінде апелляциялық
шағым бере алады, ал прокурор өзінің наразылығын келтіре алады. Сондай-ақ,
олардың келесі сотқа осы іске байланысты қосымша дәлелдемелерін ұсынуға
құқықтары бар. Осы саты бойынша істі қараған сот (алқа, 3 судьядан кем
болмау керек) соттық қаулы шығарады.
Сот актілерін орындау сатысы. Бұл сатыда соттың заң күшіне енген
актісі (шешімі, ұйғарымы, қаулысы) борышкердің өз еркімен немесе сот
орындаушының мәжбүрлеу шарасын қолдануымен орындалады (жалпы мерзімі 2 ай).
Заң күшіне енген сот актілерін қадағалау тәртібі бойынша қайта қарау
сатысы (қадағалау өндірісі). Сот шешімінің дәлелсіздігі немесе материалдық
немесе іс жүргізудің құқық нормаларының елеулі түрде бұзылуы сол шешімді
бақылау ретінде бұзуға негіз болады. Сот істі қадағалау тәртібімен қараудың
нәтижесінде кеңесу бөлмесінде мынандай шешімдердің бірін қабылдайды:
1) Бірінші, апелляциялық, қадағалау сатысындағы шешімді өзгеріссіз, ал
шағымды, наразылықты қанағаттандырмай тастайды;
2) Бірінші, апелляциялық сатыдағы сот шешімінің толық немесе бөлігіндегі
күшін жояды және істі бірінші, апелляциялық сатыдағы сотта жаңадан қарауға
жібереді;
3) Бірінші, апелляциялық сатыдағы сот шешімінің толың немесе бөлігіндегі
күшін жояды және талап-арызын қарамай тастайды немесе іс бойынша іс
жүргізуді қысқартады;
4) Іс бойынша шығарылған шешімдердің біреуін күшінде қалдырады;
5) Бірінші, апелляциялық, қадағалау сатысындағы соттың шешімін өзгертеді
немесе оның күшін жояды, материалдық құқық нормаларын қолдануда және
түсіндіруде қате жіберілген болса, істі жаңадан қарауға жібермей, жаңа
шешім шығарады. Істі қадағалау тәртібімен қарау кезінде сот істе бар
материалдар бойынша шағым, наразылық дәлелді шегінде бірінші, апелляциялық
сатыдағы соттар шығарған сот актілерінің заңдылығы мен негізділігін
тексереді. Сот құрамы үш судьядан кем болмауы тиіс. Істі қарағаннан кейін
сот қаулы шығарады.
Заң күшіне енген сот актілерін жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша
қайта қарау сатысы. Кейбір ғалымдардың пікірі бойынша бұл ерекше саты деп
аталады. Шешімдерді жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарауға
мыналар негіз болады:
1) іс үшін елеулі маңызы бар, арыз берушіге белгілі болуы мүмкін емес мән-
жайлар;
2) заңды күшіне енген сот үкімі бойынша анықталған, заңсыз немесе дәлелсіз
шешім шығаруға негіз болған куәнің біле тұра берген жалған жауабы,
сарапшылардың біле тұра жасаған жалған қорытындысы, аудармашының біле тұра
теріс жасаған аудармасы, құжаттардың немесе айғақтық заттардың жалғандығы;
3) заңды күшіне енген сот үкімі бойынша анықталған, тараптардың, іске
қатысушы басқа адамдардың немесе олардың өкілдерінің қылмыстық әрекеттері
не болмаса судьялардың осы істі қараған кезде жасаған қылмыстық әрекеттері;
4) сот шешімін шығаруға негіз болған басқа органның қаулысының бұзылуы.
Шешімді, ұйғарымды немесе қаулыны жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша
қайта қарау туралы осы шешімді, ұйғарымды немесе қаулыны шығарған сотқа
арыз береді. Олар: іске қатысқан адамдар немесе прокурор.
Мұндай арызды іске қатысушы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Сот билігі – қазақтардың мемлекеттік символы болып табылады. Ұлттық
санада да сот билігі халыққа етене жақын тұрған билік саласы болып
есептеледі. Би, бүгінгі тілмен айтқанда, судья – ел қамқоры, халық жанашыры
әрі ақылшысы бола біледі.
Қазақ даласындағы сот билігінің мұраты – сот процесіне қатысушылардың
жеңуі, не жеңілуінде емес, екі жақтың жеңілдеп шығуында еді. Өйткені,
оның басты мақсаты – бітім, бітімгершілік болатын. Дау мұраты - бітім
деген аталы сөз де сол кезден қалған.
Қазіргі күнде біздің еліміздің саяси жүйесінің жаңғыртылуы және
демократияның әрі қарай дамуы мемлекет дамуының басым бағыттарының бірі
ретінде атап көрсетілген. Бұл кездейсоқ емес, өйткені, бәсекеге
қабілеттілік көптеген елдердің, соның ішінде Қазақстанның дамуының саяси
аспектілерін де анықтай бастады.
Бұдан шығатын қорытынды, Қазақстанда сот өкілдігінің кешенді
стратегиясын дәлме-дәл нақтылау мемлекеттік және қоғамдық институттардың
алдында тұрған өзекті мәселе болып табылады. Осыған байланысты мемлекет
басшысы өз кезегінде Қазақстанның мемлекеттік құрылымы мен саяси жүйесінің
тиімділігін арттыруға бағытталған елдегі ірі көлемдегі саяси реформаларды
жалғастырудың қабылданған бағытын өзгертпейтінін тағы да атап өтті. Сонымен
қатар, мұнда саяси жаңғыртуды жүзеге асыру барысында бұл сферадағы әлемдік
тәжірибені де, сондай-ақ қазақстандық нақты жағдайды да есепке алу үлкен
маңызға ие болатынын ескертті. Жалпы процессуалдық заңға сәйкес азаматтар
өз істерін сотта өздері немесе өкілдері арқылы жүргізуге құқылы және
азаматтың іске өзінің қатысуы оның бұл іс бойынша өкілі болу құқығынан
айырмайды (ҚР АІЖК-і
58 -ба-бының 1-бөлігі).
Өкілдік - басқа адамның (өкілдік берушінің) атымен бір адамның
(өкілдің) сенімхатқа, заңдарға, сот шешіміне не әкімшілік құжатқа
негізделген өкілеттігі күшімен жасаған мәмілесі өкілдік берушінің азаматтық
құқықтары мен міндеттерін тікелей туғызады, өзгертеді және тоқтатады.
Өкілеттік өкілдің әрекет жасаған жағдайынан да көрінуі мүмкін. Өкіл жасаған
мәміле бойынша тікелей өкілдік берушіде құқықтар мен міндеттер пайда
болады. Әрекет қабілеттілігі жоқ адамдардың атынан мәмілелерді олардың
заңды өкілдері мен қорғаншылары жасайды (ата-анасы, асырап
алушылар).
Сотта өкілдік ету дегеніміз - басқа тұлғаның мүддесіне және оның
атынан бір тұлғамен процессуалдық іс-әрекеттер жасау.
Сотта өкілдік ету - басқа тұлғаның мүддесіне және оның атынан (өкілдік
берушінің) өзіне берілген өкілеттігі шегінде процессуалдық әрекеттер
жасайтын бір тұлға (сот өкіл етуші), оның себебіне өкілдік берушінің
сәйкесті құқықтар мен міндеттер туындайды.
Сотта аталған процессуалдың іс-әрекеттер жасайтын тұғаны сотта өкіл
етуші деп атайды. Сотта басқа тұлғаның мүддесіне және оның атынан өкілдік
етуге өкілдің құқығын куәландыратын құжаттар ұсынуы негіз болып табылады.
Сотта өкіл етуші - өкілдік берушінің мүддесіне және оның атынан өзіне
берілген өкілеттігі шегінде процессуалдық әрекеттер жасайтын әрекет
қабілеттігі бар тұлға. Сенімхатқа, заңдарға, сот шешімдеріне не әкімшілік
актісіне негізделген істі сотта жүргізуге тиісінше рәсімделген өкілеттігі
бар әрекетке қабілетті кез келген адам сотта өкіл бола алады.
Сотта өкілдік ету процессуалдық заңмен барлық азаматтық істер бойынша
соттарда және азаматтық процестің барлың сатыларында болады.
Сот шешімін (үкім және қаулы) орындау кезеңі. Бұл кезеңнін мақсаты мен
міндеті - сот үкімін орындауға қатысты болып табылады. Үкімді орындау
барысында заңда көрсетілген бірқатар іс жүргізу әрекеттерін қолдануға
мүмкіндігі туындап жатады.
Мысалы:
- туған-туыстарын сот үкімінің мазмұнымен таныстыру және оларды
сотталушымен жолықтыру;
- сотталушының сырқатына, жүкті болуына байланысты немесе кәмелетке
толмаған баласы болуына байланысты сот үкімін орындауды кейінге қалдыру.
Бұл кезеңнін субъектілері мыналар:
- сот төрағасы, прокурор, сотталушы, қылмыстық-атқарушы мекеме
әкімшілігі, дәрігерлік комиссия, әскери бөлім тобы, т.б.
Қадағалау ретінде іс жүргізу кезеңі - бұл заңды күшіне енген сот
шешімін қайта қарау ісі жөніндегі қылмыстық процестің ерекше кезеңі.
Бұл кезеңде прокурор мен сот төрағасы заңсыз және негізсіз деп
танылған сот үкімі мен сот қаулысының заң күшіне енуі туралы шағымдарды,
арыздарды қарастырады. Заңды күшіне енген үкімдер мен қаулыларға қарсы
қадағалау инстанциясына сәйкес апелляциялық шағым беруге құқығы бар
процестің қатысушылары наразылық білдіріп, шағымдана
алады. Наразылықты қабылдауға мыналар құқылы: облыстық және оған
теңестірілген сот төрелігінің қадағалау коллегиясындағы Қазақстан
Республикасы Бас прокуроры, сондай-ақ қадағалау коллегиясындағы Қазақстан
Республикасы Жоғарғы Соты. Қазақстан Республикасы Бас прокурорының
орынбасары, облыс прокурорлары және оларға тең келетін қадағалау
коллегиясындағы прокурорлар.
Қадағалау ретінде іс жүргізу кезеңінің субъектілері: Қазақстан
Республикасының Жоғарғы Сот төрағасы, облыстық сот төрағалары мен оларға
тең келетін сот төрағалары, Жоғарғы Соттың қадағалау коллегиясындағы сот
төрағалары және облыстық соттың қадағалау коллегиясы, баяндаушы судья; ҚР
Бас прокуроры және олардың орынбасарлары, облыс прокурорлары мен оларға тең
дәрежелі прокурорлар; сотталушы, ақталушы, қорғаушы, жәбірленуші, және оның
өкілдері, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер, олардың өкілдері.
Азаматтық іс жүргізу бұл сот және басқа субъектілер арасындағы
азаматтық іс қарау мен шешу кезіндегі құрылатын азаматтық іс жүргізу
құқығының нормаларымен реттелген азаматтық іс жүргізу құқықтық қатынастар
және процессуалдық әрекеттер жиынтығы. Іс жүргізудің басты мақсаты -
бұзылған құқықты қалпына келтіру немесе заңмен қорғалатын мүддені қорғау
болып табылады. Азаматтық іс жүргізу (процесс) соттың, тараптардың (талап
қоюшы мен жауапкер), басқа да процеске қатысушылардың (прокурор, өкілдер,
сот хатшысы және т.б.) процессуалдық әрекеттерін, олардың іс жүргізу
құқықтары мен міндеттерін жинақтайды.
Сотқа, басқа да қатысушыларға процеске қатысу мақсатына жету үшін
заңмен белгіленген іс жүргізу құқықтары беріліп, соған сәйкес іс жүргізу
міндеттері жүктеледі. Іс жүргізу құқықтар мен іс жүргізу міндеттер процесі
барысында жүзеге асырылады.
Азаматтық іс жүргізудің нысанына тән белгілер:
а) сот істерін қарау және шешу тәртібі алдын-ала азаматтық іс жүргізу
құқықтық нормаларымен белгіленген;
б) істің аяқталуына мүдделі тұлғалардың сот мәжілісінде іс қарауына
қатысуға құқығы бар және өз құқықтары мен мүдделерін қорғай
алады;
в) сот шешімі іс бойынша сот отырысында дәлелдемелер арқылы
анықталған деректерге сүйенуі қажет және ол заңға сәйкес болуы
керек.
ҚР АІЖК-сі соттың қарауына жататын барлық азаматтық істерді төрт түрге
бөледі:
1) бұйрық бойынша іс жүргізу істері;
2) талап қоюмен іс жүргізу істері;
3) ерекше талап қоюмен іс жүргізу істері;
4) ерекше іс жүргізу істері.
Азаматтық процестің сатылары мынадай мақсаттарға жетуге бағытталған
процессуалдық әрекеттердің жиынтыгы: талап арызды (арызды, шағымды)
қабылдау, сот қарауына істерді әзірлеу, сотта іс қарау, сот актілерін
шығару және т.б.
Сот азаматтық істерді мынандай жағдайларда қарайды:
1) өзінің құқығын немесе заңды мүддесін қорғауды талап еткен
адамның арызы бойынша;
2) заңда белгіленген реттерде басқа адамдардың құқықтары мен
мүдделерін қорғауды талап етіп, соттан өзіне алатын
мемлекеттік
басқару органдарының, мекемелердің, кәсіпорындардың,
қоғамдық
ұйымдардың немесе жеке азаматтардың арызы бойынша. Азаматтық
іс талап арыз, арыз не шағым беру арқылы судья сотта азаматтық іс
қозғайды және ол бойынша тиісті ұйғарым шығарады.
Азаматтық істерді қарағанда арызды қабылдағаннан кейін судья істі
сотқа қарауға әзірлік жүргізеді, оның мақсаты - істі уақтылы және дұрыс
шешуді қамтамасыз ету. Істі сотта қарауға әзірлеу туралы судьяның жеке өзі
мынандай әрекеттерді жасайды:
1) талап қоюшыдан талаптардың мән-жайы жөнінде сұрастырады. Онда жауапкер
жағынан болуы мүмкін қарсылықтарды анықтайды, қажет болса, қосымша
дәлелдемелер тапсыруды ұсынады, талап қоюшыға оның іс жүргізу құқықтары мен
міндеттерін түсіндіреді;
2) қажет болған реттерде, жауапкерді шақырып, одан істің мән-жайы жөнінде
сұрастырады, оның талапқа қандай қарсылықтары бар екенін және бұл
қарсылықтарын қандай дәлелдермен қуаттай алатындығын анықтайды, ерекше
күрделі істер жөнінде жауапкерге іс бойынша жазбаша түсініктер беруді
ұсынады, оған оның іске қатысу құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді;
3) үшінші тұлғаларды және өзге қатысушыларды іске қатыстыру туралы мәселені
шешеді;
4) іске прокурордың қатысуы туралы мәселені шешеді. Белгіленген тәртіп
бойынша хабар-ошарсыз кеткен, ақылының ауысуы немесе есінің кемдігі
салдарынан өрекет қабілеттілігі жөн деп танылған адамдардың, неке бұзу
туралы істері бойынша жауапкердің мүліктік құқықтарын қорғау үшін, сондай-
ақ балаларының мүдделерін қамтамасыз ету үшін қорғаншы жөне қамқоршы
органдарын процеске қатыстыру мәселесін шешеді.
Судья қойылған талаптарды анықтайды, тараптарға және үшінші тұлғаларға
қажетті дәлелдемелер жинауға жәрдемдеседі. Егер қаралатын іс бойынша ңажет
болса процеске мүдделі тұлғалар, сарапшыларды, аудармашыны, куәларды және
т.б. қатыстыру мәселесін шешеді. Судья іс жеткілікті әзірленген деп тапса,
оны сот мәжілісінде қарауға тағайындау туралы ұйғарым шығарады.
Заң күшіне еңбеген сот шешімдері мен ұйғарымдарына апелляциялық шағым
беру және наразылық келтіру арқылы қайта қарау сатысы (апелляциялық
өндіріс). Бұл сатыда соттың шығарған шешімімен не ұйғарымымен тараптар,
үшінші тұлғалар келіспесе, олар осы істі қараған соттан келесі жоғары
тұрған сотқа шешім шығарған күннен бастап 15 күн мерзім ішінде апелляциялық
шағым бере алады, ал прокурор өзінің наразылығын келтіре алады. Сондай-ақ,
олардың келесі сотқа осы іске байланысты қосымша дәлелдемелерін ұсынуға
құқықтары бар. Осы саты бойынша істі қараған сот (алқа, 3 судьядан кем
болмау керек) соттық қаулы шығарады.
Сот актілерін орындау сатысы. Бұл сатыда соттың заң күшіне енген
актісі (шешімі, ұйғарымы, қаулысы) борышкердің өз еркімен немесе сот
орындаушының мәжбүрлеу шарасын қолдануымен орындалады (жалпы мерзімі 2 ай).
Заң күшіне енген сот актілерін қадағалау тәртібі бойынша қайта қарау
сатысы (қадағалау өндірісі). Сот шешімінің дәлелсіздігі немесе материалдық
немесе іс жүргізудің құқық нормаларының елеулі түрде бұзылуы сол шешімді
бақылау ретінде бұзуға негіз болады. Сот істі қадағалау тәртібімен қараудың
нәтижесінде кеңесу бөлмесінде мынандай шешімдердің бірін қабылдайды:
1) Бірінші, апелляциялық, қадағалау сатысындағы шешімді өзгеріссіз, ал
шағымды, наразылықты қанағаттандырмай тастайды;
2) Бірінші, апелляциялық сатыдағы сот шешімінің толық немесе бөлігіндегі
күшін жояды және істі бірінші, апелляциялық сатыдағы сотта жаңадан қарауға
жібереді;
3) Бірінші, апелляциялық сатыдағы сот шешімінің толың немесе бөлігіндегі
күшін жояды және талап-арызын қарамай тастайды немесе іс бойынша іс
жүргізуді қысқартады;
4) Іс бойынша шығарылған шешімдердің біреуін күшінде қалдырады;
5) Бірінші, апелляциялық, қадағалау сатысындағы соттың шешімін өзгертеді
немесе оның күшін жояды, материалдық құқық нормаларын қолдануда және
түсіндіруде қате жіберілген болса, істі жаңадан қарауға жібермей, жаңа
шешім шығарады. Істі қадағалау тәртібімен қарау кезінде сот істе бар
материалдар бойынша шағым, наразылық дәлелді шегінде бірінші, апелляциялық
сатыдағы соттар шығарған сот актілерінің заңдылығы мен негізділігін
тексереді. Сот құрамы үш судьядан кем болмауы тиіс. Істі қарағаннан кейін
сот қаулы шығарады.
Заң күшіне енген сот актілерін жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша
қайта қарау сатысы. Кейбір ғалымдардың пікірі бойынша бұл ерекше саты деп
аталады. Шешімдерді жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарауға
мыналар негіз болады:
1) іс үшін елеулі маңызы бар, арыз берушіге белгілі болуы мүмкін емес мән-
жайлар;
2) заңды күшіне енген сот үкімі бойынша анықталған, заңсыз немесе дәлелсіз
шешім шығаруға негіз болған куәнің біле тұра берген жалған жауабы,
сарапшылардың біле тұра жасаған жалған қорытындысы, аудармашының біле тұра
теріс жасаған аудармасы, құжаттардың немесе айғақтық заттардың жалғандығы;
3) заңды күшіне енген сот үкімі бойынша анықталған, тараптардың, іске
қатысушы басқа адамдардың немесе олардың өкілдерінің қылмыстық әрекеттері
не болмаса судьялардың осы істі қараған кезде жасаған қылмыстық әрекеттері;
4) сот шешімін шығаруға негіз болған басқа органның қаулысының бұзылуы.
Шешімді, ұйғарымды немесе қаулыны жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша
қайта қарау туралы осы шешімді, ұйғарымды немесе қаулыны шығарған сотқа
арыз береді. Олар: іске қатысқан адамдар немесе прокурор.
Мұндай арызды іске қатысушы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz