Күн жүйесi мәліметтері

Пән: Астрономия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

1. Күн жұйесi туралы мәлiметтер

2. Күн жұйесiнiң даму сатылары

3. Күн жұйесiнiң құрамы және масштабтары

4. Күн жұйесi денелерiнiң табиғаты және олардың қозғалыс

заңдары

Қазiргi ғылыми тұжырымдарға сұйенсек әлем кеңiстiгi шексiз, яғни мәңгiлiк және ұнемi өзгермелi. Ешқашан оның басталуы да аяқталуы да болмайды.

Күн бөлiп шығаратын энергияның негiзгi көзi сутек атомдарының гелийге ауысқандағы ядролық реакциялары. Оның беткi бөлiгiндегi температура 6000, ал орталығында 16 млн градус.

Күннiң сыртқы бiз көзiмiзбен көре алатын қабаты - Күн атмосферасы. Ол Фотосфера, хромосфера және Күннiң сәулелi жиегi деп бөлiнедi.

Фотосфера- Күннiң көзге көрiнетiн беткi қабаты. Іалыңдығы 100-

300 км тұнық емес газ қабаты, тығыздығы биiктеген сайын төмендейдi. Осы бағытта оның температурасы 6 000° - ан Күн атмосферасындағы ең төмен температура 4500°-қа дейiн азаяды. Фотосфера қабатындағы сәулелену ұнемi тепе - теңдiкте болады: қанша энергияны шашыратса сонша энергия Күннiң магниттiк өрiсiнiң артуына фотосферада әртұрлi формадағы тамшық тәрiздi факелдер

( шырақтар ) пайда болады.

Хромосфера- 15-20 мың километрге созылған газды қабат. Осы

қабатта хромосфералық жарқылдар пайда болады. Аз уақытқа созылса да, осының салдарынан Жердiң магниттiк өрiсi мен атмосфераға әсер ететiн ультракұлгiн сәуленiң мөлшерi артады. Іатты қызып жарқылдайтын бұлттар - хромосфералық жарқылдау - протуберанц деп аталады.

Күннiң сәулелi жиегi ( корона ) -секундына ұнемi 300-400 км жылдамдықпен плазманың ( жартылай немесе толығымен ионданған газ ) ағуы орын алған. Плазманың планетааралық кеңiстiкке таралуын Күн желi деймiз. Ол протондар мен электрондар ағыны Күннен әлем кеңiстiгiне электр зарядталған және нейтралды бөлшектерден басқа электромагниттiк толқындар тарайды: гамма сәулесi, рентген, ультракұлгiн, инфрақызыл және радиотолқындар.

Күн спектрiнiң ульракұлгiн және рентген бөлiктер Күннiң активтiлiгiне байланысы өзгерiп отырады. Күн активтiлiгiнiң өзгеру Күн атмосферасындағы дақтарға, шырақтарға, протуберанцтарға байланысты. ХІХ ғасырдың ортасында швейцария астрономы Р. Вольф Күн активтiлiгнiң андық көрсеткiшiн Күн дағының қанша екенiн және кез-келген топтың құылысын бiлу ұшiн пайдаланады.

W - 10 g + f

Мұндағы g- Күн дағы тобының саны; f - жалпы дақтың сандық шамаы; Күн дағын эксперименталды бақылау нәтижесiнде жинаған мәлiметтерге сұйене отырып Вольф Күн активтiлiгiнiң 11 жылық циклiн анықтайды. Шындығында, Күн активтiлiгiнiң ең жоғарғы көрсеткiшiнiң -9-14 жылға сәйкес. Күн активтiлiгiнiң 11 жылдығымен сәйкес. Күн активтiлiгiнiң 11 жылдық циклiмен қатар 5 жылдық, 22 жылдық ( магниттiк ) және 80-90 жылдық ( ғасырлық ) циклдерi де ажыратады.

Күн активтiлiгiнiң цикiлдiк өзгарiсiнiң себебi әлә де толығымен шешiмiн таппады. Дегенмен оны Күннiң магниттiк өрiсiмен байланысы деп есептейдi. Жер бетiндегi көптеген физикалық химиялық процестер тiкелей космос кеңiстiгiндегi, әсiресе Күннiң активтiлiгi мен ионосфераына, тропосферасындағы ауа циркуляциясына, биосферанаң - жалпы алғанда географиялық қабықшаның дамуы мен өзгеруiне әсер ететiнi анық.

Күнен ұздiксiз шығатын квази бейтарап плазма ағыны. Күн желi плазма аралық ортада плазма ағынының бар екендiгi ғарыштық зерттеулерден де бұрын, көптеген бақылаулар нәтижесiде алынған фактiлер негiзнде байқалады.

Күнен тысқары бағытталған газ құйрықты кометалар ғарыштық сәуле вариациялары, зодиактiк жарық поляризациясы, т. б. жатады.

Күнен оны айнала қозғалатын тоғыз планета бар. Олар Меркурий, Шолпан, Жер, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, және Плутон планета серiктерi нен, мыңдаған кiшi плпнталардан кометадан және толып жатқан метеориттерден құралған ғарыштық денелер жұйесi.

Күннен ең алыс планетаға дейiн ара қашықтық шамамен 40 а. б немесе 6 млрд. км бұл шама ең жақын жұлдызға дейiн қашықтықпен салыстырғанда өте аз. Күн активтiлiгi Күн бетiнде тұрақсыз құбылыстардың жиынтығы: Күн дақтары, оталу жалын шудалары, талшықтар мен протуберанцтер, тәждi ұйытқу орындары, т. б. Бұл құбылыстар бiр-бiрiмен өзара тығыз байланысты, әдетте олар Күннiң кейбiр облыстарында Күн активтiлiгiнiң центрi деп атады. Күн активтiлiгi сипаттау ұшiн бiрқатар индекстер енгiзiлген.

Күннiң сәуле шығаруының Күн электромагниттiк және корпускалдық сәуле шығару. Электромагниттiк радиатция толқындар тұрiнде 3 км/с жылдамдықпен тарап жер атмосферасына енедi.

Жер бетiне дейiн тура және шашыранды радиатция тұiнде жетедi. Корпускалдық радиатция негiзiнен 300-1500 км/с жылдамдықпен қозғалатын әрi тұгелiмен жер магнитосферасына тұтылып қалатын протондардан тұрады. Жер бетiнде атмосфера болып жатқан экзогендiк процестер ұшiн бiрден -бiр энергия көзi болып табылады. Жер әр минут сайын Күннен 2, 4 10 кал сәлелiк энергия алады.

Кометалар да аспан денелерi, созыңқы эллипс бойымен қозғалады. Массасы астероидтардан да аз ең iрiсiнiң массасы жер масасынан млрд есе кем. Кометалардың басы және құйрығы анық байқалады. Осындай жiктелу кометалар басқа iр планеталардың тартылыс кұшi әсерiнен орбитасын өзгетiп Күнге жақындағанда ғана байқалады. Осындай жiктелу кометалар басқа iрi планталардың тартылыс кұшiне байланысты орбитасын өзгертiп орьитасына жақындайды. Планетааралық кеңiстiкте метеорлар да көп. Орбита бойымен қозғалғанда Жер өз жолындағы заттарды қосып ала кетедi. Жер атмрсферасына тұскен заттар қызып, жанып кетедi. Бiз тұнде ашық аспанда құлаған жұлдыздарды байқаймыз.

Әлемнiң аса ұсақ атомiшiлiк бөлшектерiнен бастап, аса зәулiм галактикалық құылымдар жиынтығына дейiн барлығына структуралық байланыс тән.

Әлемнiң қазiргi құрлысы космос эволюциясының барысында қалыптасты. Алғашқы галактикадан басқа галактикалар, алғашқ жұлдыздардан қазiргi жұлдыздар, алғашқы планеталық шаң-тозаңдар бобынан планеталар, оның iшiнде жер тұзiлдi. Қазiргi ғылымның мәлiметтерiне қарағнда, алактика дегенiмiз көптеген жұлдыздар тұманданған денелердiң шоғырланған құрылымынан тұратын аса ұлкен система екен. Формасы жағынан галактикалар шартты тұрде ұш типке Эллипс, спираль тәрiздес және дұрыс емес галактикаларға бөлiнедi екен.

Бiздiң галактикаға ең жақын қшықтықта ( оған дейiн жарық 2 млн жыл жұредi ) Андромед тұмандығы бар. Оның бұлайша аталу себебi 1917 жылы Андромед жұлдызар тобына алғашқы бiздiң галактикдан обьект ашылған болатын оның басқа галактикаға жататындығы 1923 жылы дәлелдендi. Оны американдық астроном Э. Хаббл спекторлық анализ жолымен дәлелдедi. Кейiнен басқа да бөтен галактикалық жұлдыздар ашылды. Ал 1963 жылы квазарлар деп аталатын жұлдыздар радиокөзi ашылды.

Күн жұйесi туралы мәлiметтер

Күннен, оны айнала қозғалған 9 ұлкен планетадан Меркурий, Шолпан, Жер, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, және Плутон. Планета серiктернен, он мыңдаған кiшi планеталардан ( астероидтардан ) және толып жатқан метеориттiк денелерден құралған аспан денелерiнiң жұйесi. Күн жұйесi планеталарының қтарына бiздiң Жер де жатады. Күн Күн жұйесiндегi орталық дене болып саналады. Күн массасы Күн жұйесiндегi барлық денелердiң жалпы массасынан, шамамен 750 есе артық. Күн массасы Күн жұйесi массасыны 99, 966 %-iн, Сатурн массасы 0, 029 % -iн, ал қалған денелердiң массасы 0, 010 %-iн құрайды.

Галактиканың жұлдыздық жұйесiн құрайтын жұлдыздардың бiрi, ол Күн жұйесiң барлық денелермен қоса галактиканың айналуына қатысады. Күннiң тарту кұшi өзiн айналатын барлық Күн жұйесiнiң денелерiнiң қозғалысын анықтайтын әрi ыдыратпай ұстап тұратын баты кұш планеталардың тарту кұшi болады.

Ежелден 5 ұлкен планета - Меркурий, Шолпан, Марс, Юпитер және Сатурн белгiлi болған. Н. Коперник 1543 ж. Жердiң де планета екендiгiн және оның К-i айналатындығын анықтаған. И. Кеплер планеталардың қозғалу заңдылығын ( 1609 1619 ), И. Ньютон аспан механикасының негiзi болған бұкiл әлемдiк тартылыс заң ын ( 1687 ) ашты. Кейiн Уарды телескоп арқылы бақылады, Жер шарын осы мен планеталардың ұқсастығын дәлелдейтiн жаңалықтар ашты. Осы уақыттан бастап Күн жұйесi денелерiнiң физикалық қасиеттерi зерттеле бастады.

Барлық 9 ұлкен планета ( Меркурий, Шолпан, Жер, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, Плутон ) Күндi айнала дөңгелек дерлiк орбита бойымен, бiр бағытта ( солт. полюстен қараған бақылаушыға сағат тiлiнiң жұрiсiне қарама-қарсы бағытта ) қозды. Олардың обиталарының бiр-бiрiне қатысты көлбеулiгi өте аз ( қ. таблица ) . Орлары дөңгелек болғандықтан, планеталардың бiр-бiрiне жақындауы мұмкiн емес.

Планеталар өз осiнен айналады, Ал Ураннан басқасының айналуы тұзу бағытта, өздерiнiң Күндi айналу бағытында болады. Уран планетасының осi орбита жазықтына 98°көлбей орналасқан, сондықтан оның айналысы сырттай қарағанда керi көi. Планеталардың Күннен қашықтығы белгiлi бiр заңдылыққа бағынған орбиталардың ара қашықтығы белгiлi бiр заңдылыққа бағынған, яғни көршiлес планталар көршiлес орбиталардың ара қашықтығы Күннен алыстаған сайын арта бередi. Планлар жұйесiнiң радиусы бiзге ең жақын жұлдыздың ара қашықтығынан, шамамен 7 000 есе кем, сондықтан жұлдызардың тарту кұшi планеталардың қозғалысына елерлiктей әсер етпейдi. Тек кейбiр кометалар ғана өз орбитасының афелийiнде Күннiң тарту кұшiнен шығып кетiп, жұлдыздың тарту кұшiне ұшырауы мұмкiн.

Барлық кiшi планеталар да ұлкен планеталар қозғалған бағытта қозғалады.

Бiрақ олардың орбиталары едәуiр созылыңқы келедi. Олардың барлығы да Марс пен Юпитер орбиталарының аралығында орналасқан. Алайда кiшi планеталардың кейбiреулерiнiң эксцентриситетi ұлкен болғанықтан, олардың бiрiнiң орбитасы Меркурий орбитасының iшiне енсе (мыс, номерi 1566 Икар ), екiншiсiнiң орбитасы Күндi айнала қозғалады. Сондықтан бiз планеталардың барлығын байқай кiшiснiң мөлшерiн анықтау мұмкiн емес. Кейбiр кiшi планеталар Күндi керi бағытта айналады.

Кометалардың көпшiлiгi параболаға жақын өте созылыңқы орбита бойынша жылжи қозғалады. Кейбiр комета орбиталарының афелийiнде қшықтығы 5 -100 000 астрономиялық бiрлiкке, ал айналу периоды миллиондаған жылға жетедi. Мұндай комета обиталарының эклиптика жазықтығына көлбеулiгi алуан тұрлi, олар Күндi айнала тура және керi бағытта да қорзғалады. Кейбiр кометалардың орбитасы созылыңқы келедi ( ұлкен осi ондаған, тiптi жұздеген астрон бiрлiкке тең ), олар п е р и о т т ы к о м е т а л а р деп аталады. Бұлардың көп шiлiгi Күндi тура бағыта айналады. Ал қысқа периодты кометалардың ( бұлардың афелийi Юпитер орбитасының маңайында жатады ) барлығы да тура бағытта қозғалады. Кометалардың көпшiлiгi Күнге өздерi көрiнерлiктей қашықта жақындай алады. Алайда Күнге жақындаған кометадағы физикалық процестер оны ыдыратуға әкеп соқтырады. Сондықтан периодты, әсiресе қысқа периодты кометалар ұзақ өмiр сұрмейдi.

Күн жұйесiнiң шеңберiнде өте көп мөлшерде ұсақ метеорлық денелер бар. Олардың бiр бөлiгi метеор ағынын құрайды. Бұл ағын комета орбитасына ұқсас орбита бойымен қозғалады, әрi оның комета ядросының ыдырауын ан пайда болуы мұмкiн. Ал Жерге метеориттер тұрiнде тұсетiн метеорлық дене лердiң қалған iрi бөлiктерi кометалар мен емес, астероидтармен байланысты пайда болуы ықтимал. Күн жарығының қысымы Ұсақ метеорлық денелердiң қозғалысына әсер етiп, олардың спираль тәрiздi орбита бойымен қозғалып, Күн бетiне тұсуiне мәжбұр етедi.

Ұлкен планеталардың көбiсiнiң серiктерi бар. Планеталар Күндi қандай бағытта айналса, серiктерi де планеталарды сол бағытта айналады. Осындай серiктердiң орбитасы, әдетте дөңгелек дерлiктей және олар планета экваторын ың жазықтығының маңында жатады. Меркурий Шолпан және Плутонда серiк жоқ. Сатурнның маңында серiктерден басқа, толып жатқан Ұсақ метеорлық денелерден құралған сақина айналып жұредi. Іазiргi белгiлi 31 планета серiк-терiнiң көпшiлiгi тура бағытта, ал 10 серiк планетаның орбиталық қозғалысына қарама-қарасы бағытта айналады. Iрi серiктердiң мөлшерi Меркурий планетасының мөлшерiней, ең ұсақтарының диаметiрiнiң бiрнеше км-дей. Юпитердiң 5 серiгi, Сатурнның 7 серiгi, Уранның 4 серiгi планета жұйесiне ұқсас жұйе құайды. Осы топтардың әрқайсысының орбиталарындағы жазықтығы шамамен дәл келедi.

Кез-келген айналым жұйе сияқты, Күн жұйесiнiң де қоғалыс мөлшерiнiң моментi блады. Оның негiзгi бөлiгi планеталардың Күндi айнала, орбита бойымен қозғалуынан туады. Ал оның 90 %-ке жуығы Юпитер мен Сатурнның ұлесiне тиедi. Планеталардың осьтiк айналуынан, планета серiктерiнiң, астероидтардың және кометалардың қозғалысынан туған қозғалыс мөлшерiнiң моментi өте аз болады. Күн өз осiнен өте жай айналады. Сондықтан массасының ұлкен болуына қарамастан, ол Күн жұйесiнiң жалпы қозғалыс мөлшерi моменттiң тек 2% -iн ғана бередi. Орталық дененiң айналу периоды оны айналатын серiктердiң айналу периодынан аз болған жағдайда, соңғысының қосымша әсерi орталық дененiң айналуын бәсеңдетiп, оның қозғалыс мөлшерiнiң моментi арта-ды. Алайда сов. Астрономы Н. Н. Прийскийдiң есептеуiне қарағанда

(1945 ) планеталардың Күнге тигiзетiн қосымша әсерiнiң аздығы сонша, ол Күн жұйесiнiң қозғалыс мөлшерi моментiнiң таралуына елерлiктей әсер етпейдi. Планета лардағы қозғалыс мөлшерiнiң моментi өздерi жаралған заттан ауысуы ықти-мал. Күн мен планеталар арасындағы қозғалыс мөлшерiнiң таралуы маңызды космогониялық ( Күн жұйесiнiң қалыптасу даму процесiе байланысты ) сипатта-ма болып есептеледi.

Күн жұйесiндегi денелердiң физкалық табиғаты.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.