Күн жүйесi мәліметтері

Қазiргi ғылыми тұжырымдарға сұйенсек әлем кеңiстiгi шексiз, яғни мәңгiлiк және ұнемi өзгермелi. Ешқашан оның басталуы да аяқталуы да болмайды.
Күн бөлiп шығаратын энергияның негiзгi көзi сутек атомдарының гелийге ауысқандағы ядролық реакциялары. Оның беткi бөлiгiндегi температура 6000, ал орталығында 16 млн градус.
Күннiң сыртқы бiз көзiмiзбен көре алатын қабаты – Күн атмосферасы. Ол Фотосфера, хромосфера және Күннiң сәулелi жиегi деп бөлiнедi.
Фотосфера- Күннiң көзге көрiнетiн беткi қабаты. Іалыңдығы 100-
300 км тұнық емес газ қабаты, тығыздығы биiктеген сайын төмендейдi. Осы бағытта оның температурасы 6 000 - ан Күн атмосферасындағы ең төмен температура 4500-қа дейiн азаяды. Фотосфера қабатындағы сәулелену ұнемi тепе – теңдiкте болады: қанша энергияны шашыратса сонша энергия Күннiң магниттiк өрiсiнiң артуына фотосферада әртұрлi формадағы тамшық тәрiздi факелдер
 шырақтар  пайда болады.
Хромосфера- 15-20 мың километрге созылған газды қабат. Осы
қабатта хромосфералық жарқылдар пайда болады. Аз уақытқа созылса да, осының салдарынан Жердiң магниттiк өрiсi мен атмосфераға әсер ететiн ультракұлгiн сәуленiң мөлшерi артады. Іатты қызып жарқылдайтын бұлттар - хромосфералық жарқылдау - протуберанц деп аталады.
Күннiң сәулелi жиегi  корона  -секундына ұнемi 300-400 км жылдамдықпен плазманың  жартылай немесе толығымен ионданған газ  ағуы орын алған. Плазманың планетааралық кеңiстiкке таралуын Күн желi деймiз. Ол протондар мен электрондар ағыны Күннен әлем кеңiстiгiне электр зарядталған және нейтралды бөлшектерден басқа электромагниттiк толқындар тарайды: гамма сәулесi, рентген, ультракұлгiн, инфрақызыл және радиотолқындар.
Күн спектрiнiң ульракұлгiн және рентген бөлiктер Күннiң активтiлiгiне байланысы өзгерiп отырады. Күн активтiлiгiнiң өзгеру Күн атмосферасындағы дақтарға, шырақтарға, протуберанцтарға байланысты. ХІХ ғасырдың ортасында швейцария астрономы Р. Вольф Күн активтiлiгнiң андық көрсеткiшiн Күн дағының қанша екенiн және кез-келген топтың құылысын бiлу ұшiн пайдаланады.
W - 10 g + f
Мұндағы g- Күн дағы тобының саны; f – жалпы дақтың сандық шамаы; Күн дағын эксперименталды бақылау нәтижесiнде жинаған мәлiметтерге сұйене отырып Вольф Күн активтiлiгiнiң 11 жылық циклiн анықтайды. Шындығында, Күн активтiлiгiнiң ең жоғарғы көрсеткiшiнiң -9-14 жылға сәйкес. Күн активтiлiгiнiң 11 жылдығымен сәйкес. Күн активтiлiгiнiң 11 жылдық циклiмен қатар 5 жылдық, 22 жылдық  магниттiк  және 80-90 жылдық  ғасырлық  циклдерi де ажыратады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Оқушы анықтамасы (география пәні)

2. “Большая энциклопедия”(раздел астрономия)

3.Интернет желісі

4. Астрономия 11 сынып

Пән: Астрономия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

1. Күн жұйесi туралы мәлiметтер
2. Күн жұйесiнiң даму сатылары
3. Күн жұйесiнiң құрамы және масштабтары
4. Күн жұйесi денелерiнiң табиғаты және олардың қозғалыс
заңдары

Қазiргi ғылыми тұжырымдарға сұйенсек әлем кеңiстiгi
шексiз, яғни мәңгiлiк және ұнемi өзгермелi. Ешқашан оның
басталуы да аяқталуы да болмайды.
Күн бөлiп шығаратын энергияның негiзгi көзi сутек
атомдарының гелийге ауысқандағы ядролық реакциялары. Оның
беткi бөлiгiндегi температура 6000, ал орталығында 16 млн
градус.
Күннiң сыртқы бiз көзiмiзбен көре алатын қабаты –
Күн атмосферасы. Ол Фотосфера, хромосфера және Күннiң сәулелi
жиегi деп бөлiнедi.
Фотосфера- Күннiң көзге көрiнетiн беткi қабаты.
Іалыңдығы 100-
300 км тұнық емес газ қабаты, тығыздығы биiктеген сайын
төмендейдi. Осы бағытта оның температурасы 6 000( - ан Күн
атмосферасындағы ең төмен температура 4500(-қа дейiн азаяды.
Фотосфера қабатындағы сәулелену ұнемi тепе – теңдiкте болады: қанша
энергияны шашыратса сонша энергия Күннiң магниттiк өрiсiнiң
артуына фотосферада әртұрлi формадағы тамшық тәрiздi факелдер
( шырақтар ( пайда болады.
Хромосфера- 15-20 мың километрге созылған газды қабат.
Осы
қабатта хромосфералық жарқылдар пайда болады. Аз уақытқа
созылса да, осының салдарынан Жердiң магниттiк өрiсi мен
атмосфераға әсер ететiн ультракұлгiн сәуленiң мөлшерi
артады. Іатты қызып жарқылдайтын бұлттар - хромосфералық жарқылдау
- протуберанц деп аталады.
Күннiң сәулелi жиегi ( корона ( -секундына ұнемi 300-400
км жылдамдықпен плазманың ( жартылай немесе толығымен ионданған
газ ( ағуы орын алған. Плазманың планетааралық кеңiстiкке
таралуын Күн желi деймiз. Ол протондар мен электрондар ағыны
Күннен әлем кеңiстiгiне электр зарядталған және нейтралды
бөлшектерден басқа электромагниттiк толқындар тарайды: гамма
сәулесi, рентген, ультракұлгiн, инфрақызыл және радиотолқындар.
Күн спектрiнiң ульракұлгiн және рентген бөлiктер Күннiң
активтiлiгiне байланысы өзгерiп отырады. Күн активтiлiгiнiң өзгеру
Күн атмосферасындағы дақтарға, шырақтарға, протуберанцтарға
байланысты. ХІХ ғасырдың ортасында швейцария астрономы Р.
Вольф Күн активтiлiгнiң андық көрсеткiшiн Күн дағының қанша екенiн
және кез-келген топтың құылысын бiлу ұшiн пайдаланады.
W - 10 g + f
Мұндағы g- Күн дағы тобының саны; f – жалпы дақтың сандық
шамаы; Күн дағын эксперименталды бақылау нәтижесiнде
жинаған мәлiметтерге сұйене отырып Вольф Күн активтiлiгiнiң 11
жылық циклiн анықтайды. Шындығында, Күн активтiлiгiнiң ең жоғарғы
көрсеткiшiнiң -9-14 жылға сәйкес. Күн активтiлiгiнiң 11
жылдығымен сәйкес. Күн активтiлiгiнiң 11 жылдық циклiмен қатар 5
жылдық, 22 жылдық ( магниттiк ( және 80-90 жылдық ( ғасырлық (
циклдерi де ажыратады.
Күн активтiлiгiнiң цикiлдiк өзгарiсiнiң себебi әлә де
толығымен шешiмiн таппады. Дегенмен оны Күннiң магниттiк өрiсiмен
байланысы деп есептейдi. Жер бетiндегi көптеген физикалық
химиялық процестер тiкелей космос кеңiстiгiндегi, әсiресе Күннiң
активтiлiгi мен ионосфераына, тропосферасындағы ауа циркуляциясына,
биосферанаң - жалпы алғанда географиялық қабықшаның дамуы мен
өзгеруiне әсер ететiнi анық.
Күнен ұздiксiз шығатын квази бейтарап плазма ағыны. Күн желi
плазма аралық ортада плазма ағынының бар екендiгi ғарыштық
зерттеулерден де бұрын, көптеген бақылаулар нәтижесiде алынған
фактiлер негiзнде байқалады.
Күнен тысқары бағытталған газ құйрықты кометалар ғарыштық сәуле
вариациялары, зодиактiк жарық поляризациясы, т.б. жатады.
Күнен оны айнала қозғалатын тоғыз планета бар. Олар Меркурий,
Шолпан, Жер, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, және Плутон
планета серiктерi нен, мыңдаған кiшi плпнталардан кометадан және
толып жатқан метеориттерден құралған ғарыштық денелер жұйесi.
Күннен ең алыс планетаға дейiн ара қашықтық шамамен 40 а. б
немесе 6 млрд. км бұл шама ең жақын жұлдызға дейiн қашықтықпен
салыстырғанда өте аз. Күн активтiлiгi Күн бетiнде тұрақсыз
құбылыстардың жиынтығы: Күн дақтары, оталу жалын шудалары, талшықтар
мен протуберанцтер, тәждi ұйытқу орындары, т.б. Бұл құбылыстар
бiр-бiрiмен өзара тығыз байланысты, әдетте олар Күннiң кейбiр
облыстарында Күн активтiлiгiнiң центрi деп атады. Күн активтiлiгi
сипаттау ұшiн бiрқатар индекстер енгiзiлген.
Күннiң сәуле шығаруының Күн электромагниттiк және корпускалдық
сәуле шығару. Электромагниттiк радиатция толқындар тұрiнде 300000
кмс жылдамдықпен тарап жер атмосферасына енедi.
Жер бетiне дейiн тура және шашыранды радиатция тұiнде жетедi.
Корпускалдық радиатция негiзiнен 300-1500 кмс жылдамдықпен
қозғалатын әрi тұгелiмен жер магнитосферасына тұтылып қалатын
протондардан тұрады. Жер бетiнде атмосфера болып жатқан
экзогендiк процестер ұшiн бiрден –бiр энергия көзi болып табылады.
Жер әр минут сайын Күннен 2,4 10 кал сәлелiк энергия алады.
Кометалар да аспан денелерi, созыңқы эллипс бойымен қозғалады.
Массасы астероидтардан да аз ең iрiсiнiң массасы жер
масасынан млрд есе кем. Кометалардың басы және құйрығы анық
байқалады. Осындай жiктелу кометалар басқа iр планеталардың
тартылыс кұшi әсерiнен орбитасын өзгетiп Күнге жақындағанда ғана
байқалады. Осындай жiктелу кометалар басқа iрi планталардың
тартылыс кұшiне байланысты орбитасын өзгертiп орьитасына
жақындайды. Планетааралық кеңiстiкте метеорлар да көп. Орбита
бойымен қозғалғанда Жер өз жолындағы заттарды қосып ала кетедi.
Жер атмрсферасына тұскен заттар қызып, жанып кетедi. Бiз тұнде
ашық аспанда құлаған жұлдыздарды байқаймыз.
Әлемнiң аса ұсақ атомiшiлiк бөлшектерiнен бастап, аса зәулiм
галактикалық құылымдар жиынтығына дейiн барлығына структуралық
байланыс тән.
Әлемнiң қазiргi құрлысы космос эволюциясының барысында қалыптасты.
Алғашқы галактикадан басқа галактикалар, алғашқ жұлдыздардан қазiргi
жұлдыздар, алғашқы планеталық шаң-тозаңдар бобынан планеталар, оның
iшiнде жер тұзiлдi. Қазiргi ғылымның мәлiметтерiне қарағнда,
алактика дегенiмiз көптеген жұлдыздар тұманданған денелердiң
шоғырланған құрылымынан тұратын аса ұлкен система екен. Формасы
жағынан галактикалар шартты тұрде ұш типке Эллипс, спираль тәрiздес
және дұрыс емес галактикаларға бөлiнедi екен.
Бiздiң галактикаға ең жақын қшықтықта ( оған дейiн жарық 2
млн жыл жұредi ( Андромед тұмандығы бар. Оның бұлайша аталу
себебi 1917 жылы Андромед жұлдызар тобына алғашқы бiздiң галактикдан
обьект ашылған болатын оның басқа галактикаға жататындығы 1923 жылы
дәлелдендi. Оны американдық астроном Э. Хаббл спекторлық анализ
жолымен дәлелдедi. Кейiнен басқа да бөтен галактикалық жұлдыздар
ашылды. Ал 1963 жылы квазарлар деп аталатын жұлдыздар
радиокөзi ашылды.

Күн жұйесi туралы мәлiметтер
Күннен, оны айнала қозғалған 9 ұлкен планетадан Меркурий,
Шолпан, Жер, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, және
Плутон. Планета серiктернен, он мыңдаған кiшi планеталардан (
астероидтардан ( және толып жатқан метеориттiк денелерден құралған
аспан денелерiнiң жұйесi. Күн жұйесi планеталарының қтарына бiздiң
Жер де жатады. Күн Күн жұйесiндегi орталық дене болып саналады.
Күн массасы Күн жұйесiндегi барлық денелердiң жалпы массасынан,
шамамен 750 есе артық. Күн массасы Күн жұйесi массасыны 99,966 (-
iн( Сатурн массасы 0(029 ( -iн, ал қалған денелердiң массасы 0(010
(-iн құрайды.
Галактиканың жұлдыздық жұйесiн құрайтын жұлдыздардың бiрi, ол Күн
жұйесiң барлық денелермен қоса галактиканың айналуына қатысады. Күннiң
тарту кұшi өзiн айналатын барлық Күн жұйесiнiң денелерiнiң
қозғалысын анықтайтын әрi ыдыратпай ұстап тұратын баты кұш
планеталардың тарту кұшi болады.
Ежелден 5 ұлкен планета - Меркурий( Шолпан( Марс( Юпитер
және Сатурн белгiлi болған. Н. Коперник 1543 ж. Жердiң де планета
екендiгiн және оның К-i айналатындығын анықтаған. И. Кеплер
планеталардың қозғалу заңдылығын ( 1609 1619 (, И. Ньютон аспан
механикасының негiзi болған бұкiл әлемдiк тартылыс заң ын ( 1687 (
ашты. Кейiн Уарды телескоп арқылы бақылады, Жер шарын осы мен
планеталардың ұқсастығын дәлелдейтiн жаңалықтар ашты. Осы уақыттан
бастап Күн жұйесi денелерiнiң физикалық қасиеттерi зерттеле бастады.
Барлық 9 ұлкен планета ( Меркурий( Шолпан( Жер( Марс( Юпитер(
Сатурн( Уран, Нептун( Плутон ( Күндi айнала дөңгелек дерлiк орбита
бойымен( бiр бағытта ( солт. полюстен қараған бақылаушыға сағат
тiлiнiң жұрiсiне қарама-қарсы бағытта ( қозды. Олардың обиталарының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.