Креативтілік және шығармашылық мәселелерінің теориялық аспектілері

1 Шығармашылық психологиясының негізгі міндеті
2 Креативтілік сипаттамасы
3 Креативтілікті зерттеуде өткізілген талдау

Қазіргі заман психологиясы мен педагогикасында психологиялық шығармашылық аумағындағы зерттеулер белсенділік байқалуда. Өйткені қоғамдық тәжірибе шығармашылық жетістік тұлғалық емес, әлеуметтік мағынаға ие болғандығын мойындап, психология-педагогикалық ойларды осы проблемаға назар аударуына мәжбүр етті.

Шығармашылық психологиясының негізгі міндеті шығармашылық процесс пен креативтіліктің психологиялық механизмдері мен заңдылықтарын ашу. Креативтілік – ағылшынның “Creativity” сөзінен аударғанда шығармашылық деген мағынаны береді.

Шығармашылық психиканың даму механизмі мен негізі ретінде қарастырылады (Н.В. Кипиани, А.М.Матюшкин, Я.А. Пономарев, И.Н. Семенов және т.б.). Оны зерттеу ойлау заңдылықтарымен байланыстырылады (Н.Г. Алексеев, С.М. Бернштейн, В.С. Библер, В.Н. Пушкин, О.К. Тихомиров, Э.Г. Юдин және т.б.).

Шығармашылық психологиясындағы креативтілік атауымен белгілі болған бағытты зерттеуді Дж. Гильфорд, С. Медник, В. Смит, К. Тейлор, Е. Торренс, Х. Трик, М. Уоллах, Д. Халперн және тағы басқа шетел ғылымдары жүргізді. Бірақ, Н.Т. Алексеев, С.М. Бернштейн, А.Н. Лук, Я.А. Пономарев, Н.Г. Фролов, Э.Г. Юдин, М.Г. Ярошевский сияқты авторлардың айтуы бойынша креативтілікті зерттеудің қорытындылары айтарлықтай нәтижелі болмады. Шетел зерттеулерінің креативтілікке берген анықтамалары мен ұғымдарын талдай және жалпылай отырып, Р. Холлменн былай дейді: «Креативтілік жаңа тәсілмен жүзеге асырылған қабылдау ағыны (Маккеллар), жаңа байланыстар табу қабілеті (Кюби), жаңа қарым-қатынастардың пайда болуы (Роджерс), жаңа шығармалардың туындауы (Меррей), жаңалықтар ашуға және оларды білуге қабілеті (Лассуэль), жаңа шешімдерге әкелетін ақыл-ой іс-әрекеті (Жерар), жаңа ұғымға тәжірибені көшіру (Тейлор), жаңа констелляциялық мағыналардың елесі (Гизелин)» [1].

1. Чернилевский Д.В. Креативные аспекты становления образовательной системы. - М., 1996.

2. Шевченко Л.Л. Педагогическое творчество. - М., 1996.

3. Рахимов А.З. Психология творчества. - Уфа, 1995.

4. Гнатко Н.М. Проблема креативности и явления подражания. - М., 1994.

5. Кан-Калик В.А., Никандров Н.Д. Педагогическое творчество. - М., 1990.

6. Калмыкова З.И. Продуктивное мышление как основа обучаемости.- М., 1981.

7. Козырева Л.А. Лекции по педагогике и психологии творчества. - Пенза, 1994.

8. Морозов А.В. Диагностика креативности //Монография. - М., 2002.

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Креативтілік және шығармашылық мәселелерінің теориялық аспектілері

К содержанию номера журнала: Вестник КАСУ №1 - 2006

Авторы: Нагымжанова К.М., Нургазиева Н.С.

Қазіргі заман психологиясы мен педагогикасында психологиялық шығармашылық
аумағындағы зерттеулер белсенділік байқалуда. Өйткені қоғамдық тәжірибе
шығармашылық жетістік тұлғалық емес, әлеуметтік мағынаға ие болғандығын
мойындап, психология-педагогикалық ойларды осы проблемаға назар аударуына
мәжбүр етті.

Шығармашылық психологиясының негізгі міндеті шығармашылық процесс пен
креативтіліктің психологиялық механизмдері мен заңдылықтарын ашу.
Креативтілік – ағылшынның “Creativity” сөзінен аударғанда шығармашылық
деген мағынаны береді.

Шығармашылық психиканың даму механизмі мен негізі ретінде қарастырылады
(Н.В. Кипиани, А.М.Матюшкин, Я.А. Пономарев, И.Н. Семенов және т.б.). Оны
зерттеу ойлау заңдылықтарымен байланыстырылады (Н.Г. Алексеев, С.М.
Бернштейн, В.С. Библер, В.Н. Пушкин, О.К. Тихомиров, Э.Г. Юдин және т.б.).

Шығармашылық психологиясындағы креативтілік атауымен белгілі болған бағытты
зерттеуді Дж. Гильфорд, С. Медник, В. Смит, К. Тейлор, Е. Торренс, Х. Трик,
М. Уоллах, Д. Халперн және тағы басқа шетел ғылымдары жүргізді. Бірақ, Н.Т.
Алексеев, С.М. Бернштейн, А.Н. Лук, Я.А. Пономарев, Н.Г. Фролов, Э.Г. Юдин,
М.Г. Ярошевский сияқты авторлардың айтуы бойынша креативтілікті зерттеудің
қорытындылары айтарлықтай нәтижелі болмады. Шетел зерттеулерінің
креативтілікке берген анықтамалары мен ұғымдарын талдай және жалпылай
отырып, Р. Холлменн былай дейді: Креативтілік жаңа тәсілмен жүзеге
асырылған қабылдау ағыны (Маккеллар), жаңа байланыстар табу қабілеті
(Кюби), жаңа қарым-қатынастардың пайда болуы (Роджерс), жаңа шығармалардың
туындауы (Меррей), жаңалықтар ашуға және оларды білуге қабілеті (Лассуэль),
жаңа шешімдерге әкелетін ақыл-ой іс-әрекеті (Жерар), жаңа ұғымға тәжірибені
көшіру (Тейлор), жаңа констелляциялық мағыналардың елесі (Гизелин) [1].

Бірақ көптеген зерттеушілер креативтіліктің анықтамасында тұлғаның
ерекшелігіне немесе қасиетіне басты назар аударады. Дж. Гилфорд
креативтілік пен шығармашылық потенциалды табысты шығармашылық ойлауға
ықпал ететін қабілеттер мен басқа ерекшеліктерінің жиынтығы тәрізді
анықталуы мүмкін деп есептейді.

Креативтіліктің жаратылысын қарастыру оны оқып-үйренудің негізгі
сараптамалық бағытына негізделген. Жалпы алғанда оларды бағытталуына сәйкес
үлкен екі топқа біріктіруге болады.

Бірінші топқа жалпы психологиялық және концептуалдық бағыттағы зерттеулерді
жатқызуға болады (Д.Б. Богоявленская, 1983; К. Дункер, 1965; А.Я.
Пономарев, 1976; С.Л. Рубинштейн, 1941; О.К. Тихомиров, 1969 және т.б.).
Бұл топтың психологтары шығармашылық психологиясының методологиялық
негіздерін, оның заңдылықтары мен шығармашылық қызметтің механизмдерін
зерттеді. Шығармашылық психологиясында жалпы психологиялық теорияны құру
мәселесі (Б.Ф. Ломов, Я.А. Пономарев, О.К. Тихомиров), педагогика мен
психологияның әртүрлі бағыттарын зерттеудегі әлеуметтік тұрғыдан маңызды
қорытындысын біртұтас ете алу қабілеті шұғыл шешім қабылдауды қажет етіп
тұр.

Екінші топты шығармашылық іс-әрекетке қабілеттіліктің тұлғалық мінезін
сипаттау мен анықтауға бағытталған дифференциалды-психологиялық типті
шығармашылықты сараптамалық-эмпирикалық зерттеу құрайды.

Пәндік-процессуалдық деңгейге қатысты қазіргі заман және шетел шығармашылық
психологиясында шығармашылық процестің сатылануы туралы пікір қалыптасқан
(мәселенің пайда болуы, инкубация, интуитивті шешім қабылдау, идеяларды
жүзеге асыру, верификация). Оның орталық буыны болып интуитивті кезең
саналады (А.В. Брушлинский, А. Кестлер, А.Н. Лук, В.А. Моляко, Я.А.
Пономарев, Т. Рибо, Р. Уоллес, П.М. Якобсон және т.б.). Е. Торренс
креативтілікті білімнің жетіспеушілігінен, қиындықтарды сәйкестендіруден,
болжамдардың пайда болуы және қалыптасуымен байланысты туындаған мәселеге
деген сезімталдықтың пайда болуы ретінде анықтайды (Е. Торренс, 1996).
Әлеуметтік-психологиялық және әлеуметтік-басқарушылық деңгейінде, басқаша
айтсақ, шығармашылық детерминанттарында зерттеулер жүргізілуде (В.П.
Карцев, Р. Пиви, Б. Холлеран, В.Л. Худаков, Ф. Эндрюс, М.Г. Ярошевский және
т.б.). Ұйымдастыру мәселесі бойынша жұмыстар, сонымен қатар ұжымды
функционалды-рөлдік саралау жолымен ұжымдық шығармашылықты басқару туралы
жұмыстар бар (Ч.М. Гаджиев, В.П. Карцев, М.Г. Ярошевский және т.б.).

Креативтілікті – жаңа өнім немесе шығармашылық ойлаудың қорытындысы деген
пікірді ұстанған ғалымдар таласы әлі де жалғасуда (К. Тейлор, В.А. Терехов,
О.К. Тихомиров және т.б.). Басқа зерттеулерде жаңаны құруда шығармашылық
процестің басымдылығы көрінеді (Р. Арнгейм, А.В. Брушлинский, В.А. Моляко,
В.Н. Пушкин, Р. Уоллес, П.М. Якобсон және т.б.). Бұл ұстаным әсіресе Р.
Арнгеймнің еңбектерінде айқын көрінеді. Ол шығармашылық туралы ол
туындататын нысанға қарап айтуға болмайды... Креативтілік – бұл білім,
әрекет және тілектердің толық ашылуы [6, 376]. Психологиядағы эвристика
мәселесін зерттей келе, В.Н. Пушкин: Психологиялық процесс көмегімен
шешілетін жаңа стратегия қалыптасады, эвристикалық іс-әрекет деген атауға
ие жаңа дүние анықталады деген пікірге келді [2].

Креативтілік сипаттамасы белгілі бір өнімді немесе кәсіптік әрекеттегі
туындайтын психологиялық қасиетпен байланысты. Дж. Гильфорд, Л.Б. Ермолаева-
Томина, А.Н. Жук, Ю.Н. Кулюткин, Б. Олмо, Я.А. Пономарев, Н.В.
Рожденственская, Е. Торренс және басқалар креативтілік элементтері ретінде
әртүрлі қабілеттерді көрсетеді. Олардың ойларынша, негізгі қабілет
идеяларды жүзеге асыру және қанықтыру мүмкіндігімен айқындалады.
Психологиялық зерттеулерде креативтілік термині тұлғаның интеллектуалдық
және өз бетінше мәселені көтеруі, ерекше идеяларды айтып, оларды өзгеше
жолмен шешу ерекшеліктерінің кешенін білдіреді.

Креативтілік маңызды және ерекше феномен болатын бұрынғы зерттеулер мен
қазіргі зерттеулерде креативтілікті тұлғаның интеллектуалдық және тұлғалық
ерекшеліктері ретінде қарау беталысы айқындалады. Бұл креативтілік
мәселесіне деген әр түрлі бағытталғандықты көрсетеді: ол әрине, барлық
тұлға бірдей жете алмайтын креативтілік қорытындысы емес (бұл мәселе
күрделірек, өйткені қорытынды ретінде тек ғылымдар мен қас шеберлер жететін
объективті әлеуметтік маңызды жаңа қорытынды қарастырылады), рефлекция және
субъективті өз-өзін бағалау негізіндегі тұлғалық маңызды жаңа сапа деп
зерттеледі.

Көптеген креативтілікті зерттеулерде психологиялық креативтілік
механизмдері мен шығармашылық потенциалын тұлғалардағы түрлі сандық және
сапалық қасиеттерін анықтауға басты назар аударылады. Бұнда олардың дамуы
және шығу деңгейін ажырата білу қиындығы туындайды.

Сонымен, дәстүрлі психология мен педагогикада креативтілік тұлғалық
категория ретінде қарастырылды, пікірлер мен таластар негізінен
түсініктемені айқындау жөнінде болды. атап айтқанда креативтілік
дивергенттік ойлау (Гилфорд, О.К. Тихомиров) немесе интеллектуалдық
белсенділік (Д.Б. Богоявленская, Л.Б. Ермолаева-Томина), немесе тұлғаның
ықпалдастық сапасы (Я.А. Пономарев және т.б.) деп қарастырылады.

Әрбір ғылымның ұстанымы дәлелденген, мақұлдауды күтеді. бірақ, педагогикада
(креативтік андрагогикада) оның сапалы көрсеткіштері мен пайда болу
деңгейін анықтау толық мүмкін емес. Егер креативтілік сипатталған
ұстанымдардың тек біреуі арқылы ғана түсіндірілсе, онда мәселе бір жақты
ғана қарастырылады. Тұлғаның шығармашылық потенциалы жалпы алғанда
креативтілігі дамитын шығармашылық білім беру мен тәрбиелеу процесін
ұйымдастыру және басқару ретінде қарастыратын педагогикаға қатысты. Сол
себепті креативті білім беру және тәрбиелеу процесінде тұлғалық категория
ретінде креативтіліктің дамыту мүмкіндігін зерттеу қажеттілігі туындап
отыр.

Зерттеу пәніне байланысты қарастырылатын психология-педагогикалық құбылысты
жүйелі түрде қарастыру керек. Мұндай әдістемелік бағдар педагогикада
креативтіліктің бүкіл процессуалды кешенділігін қарастыруды талап етеді,
яғни ғылым негіздерін тану процесі мен қарама-қайшылық негізіндегі жаңа
иделарының туындауының (ішкі және сыртқы) бастапқы сатысынан педагогтың
шығармашылық гүлдену кезеңіндегі тұлғалық және әлеуметтік нәтижесіне
дейінгі аралықты қамтиды.

Я.А. Пономарев шығармашылық психологиясында туған жаңа бағыттарды сипаттай
отырып, пайда болып, содан соң өз бетінше өмір сүре бастаған әлеуметтік
психологияны және шығармашылық психофизиологиясын бөліп көрсетеді.
Шығармашылық психологиясынан жоғары қарай шығармашылық әлеуметтік
психологиясы туындады. Әлеуметтік психологиясы арқылы қоғамдық ғылымдармен,
ал шығармашылық психофизиологиясы арқылы биологиялық кең көлемді байланыс
пайда болады. шығармашылық психология және оған жақын психологиялық топтар
маңында педагогикалық және сол сияқты басқа ғылымдар, олар арқылы
практикамен байланыстыратын қолданбалы пәндер пайда болады [4].

Педагогикада креативтілік проблемасындағы күрт өзгеріс 60-70 жылдары
басталды. Шығармашылықпен жұмыс істейтін педагог-жаңашылдар пайда болды.
Олардың білім берудегі инновациялық жүйесі басылып, радио және теледидар
бойынша жаңа әдістері насихаттала бастады. жаңашылдық нәтижелері тек
педагогтарды ғана емес, білім мен тәрбиедегі шығармашылықтың психологиялық
ерекшеліктері мен педагогикалық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.