Кәсіпкерлік туралы
I. Кәсіпкерліктің мәні және оның даму тарихы
1.1. Кәсіпкерліктің қалыптасуы мен даму кезеңдері
1.2.Шағын және орта кәсіпкерліктің экономикалық мәні
мен ерекшеліктері
II. Кәсіпкерліктің дамуына талдау жасау
2.1. Қазақстандағы шағын кәсіпкерліктің даму деңгейін талдау
Ш. Қазақстандағы кәсіпкерліктің дамуы және дамыту жолдары
3.1 Қазақстан республикасындағы шағын және орта кәсіпкерліктің дамуындағы мәселелер.
3.2. Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту және
ынталандыру жолдары.
Қорытынды
Әдебиеттер
1.1. Кәсіпкерліктің қалыптасуы мен даму кезеңдері
1.2.Шағын және орта кәсіпкерліктің экономикалық мәні
мен ерекшеліктері
II. Кәсіпкерліктің дамуына талдау жасау
2.1. Қазақстандағы шағын кәсіпкерліктің даму деңгейін талдау
Ш. Қазақстандағы кәсіпкерліктің дамуы және дамыту жолдары
3.1 Қазақстан республикасындағы шағын және орта кәсіпкерліктің дамуындағы мәселелер.
3.2. Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту және
ынталандыру жолдары.
Қорытынды
Әдебиеттер
Қазақстан Республикасының Егеменді ел болып, Тәуелсіздікті алғанына міне 19-шы жылы да асты. Осы уақыт аралығында Қазақстан Егеменді ел болған соң, өзінің дербес құрылысын жасап, саяси және экономикалық реформаларды жүзеге асырады. Қазақстанда ұлттық біртұтастыққа әлеуметтік әділетке қол жеткізу, қуатты мемлекет құрылу үшін, әрі гүлденген экономика құру мақсатында нысаналы саналы реформалар керек.
Экономикалық реформалардың бірі – нарық қатынастарына өту. Нарықтық қатынастарының жел серігі және бәсекелестік ортамен қалыптастырып дамытудың, ғылыми техникалық прогрессті жетілдіруді және өтпелі кезеңін әлеуметтік салдарын жұмсартудың басты факторы – кәсіпкерлік. Сондықтан да нарық экономикасы жағдайында кәсіпкерліктің ролі өте маңызды.
Еліміз нарықтық экономикаға өтуіне байланысты шағын және орта кәсіпкерліктің қалыптасуында табанды тұтыну пайда болды, ал бұл шағын және орта бизнестің дамуындағы динамикалық тұрақсыздықты көрсетті. Еліміз дамыған елдердің тәжірибесін қолдана отырып көптеген қиындықтарды артқа тастап келеді. Түпкілікті мақсат экономикалық дағдарыс пен өндірістің құлдырауын тоқтату және экономикалық өрлеу, яғни нарықтық экономиканы қалыптастыруда шағын және орта кәсіпкелікті дамытудың алар орны ерекше. Шағын кәсіпорындардың техникалық жаңалықтарға бейімді, тұтынушылардың талаптарына сай икемді сипатта, конъюнктуралық ауытқуларға бейімделу ерекшеліктері, өндірістегі кемшіліктерін дереу жоюдағы үлесі, бюрократиялық құрылымның болмауы және жұмыспен қамтудың артуына қосқан нақты үлесі ең басты ерекшеліктері болып табылады. Бұл жерден шағын кәсіпкерлікті дамытпайынша ел экономикасымен халықтың әлеуметтік тұрмыс жағдайын жақсарту мүмкін еместігін көруге болады.
Экономикалық реформалардың бірі – нарық қатынастарына өту. Нарықтық қатынастарының жел серігі және бәсекелестік ортамен қалыптастырып дамытудың, ғылыми техникалық прогрессті жетілдіруді және өтпелі кезеңін әлеуметтік салдарын жұмсартудың басты факторы – кәсіпкерлік. Сондықтан да нарық экономикасы жағдайында кәсіпкерліктің ролі өте маңызды.
Еліміз нарықтық экономикаға өтуіне байланысты шағын және орта кәсіпкерліктің қалыптасуында табанды тұтыну пайда болды, ал бұл шағын және орта бизнестің дамуындағы динамикалық тұрақсыздықты көрсетті. Еліміз дамыған елдердің тәжірибесін қолдана отырып көптеген қиындықтарды артқа тастап келеді. Түпкілікті мақсат экономикалық дағдарыс пен өндірістің құлдырауын тоқтату және экономикалық өрлеу, яғни нарықтық экономиканы қалыптастыруда шағын және орта кәсіпкелікті дамытудың алар орны ерекше. Шағын кәсіпорындардың техникалық жаңалықтарға бейімді, тұтынушылардың талаптарына сай икемді сипатта, конъюнктуралық ауытқуларға бейімделу ерекшеліктері, өндірістегі кемшіліктерін дереу жоюдағы үлесі, бюрократиялық құрылымның болмауы және жұмыспен қамтудың артуына қосқан нақты үлесі ең басты ерекшеліктері болып табылады. Бұл жерден шағын кәсіпкерлікті дамытпайынша ел экономикасымен халықтың әлеуметтік тұрмыс жағдайын жақсарту мүмкін еместігін көруге болады.
Әдебиеттер
1. Кәсіпкерлік негіздері
2. Журнал “Экономика Казахстана” 2004
3. К.Алимбеков. Малый бизнес:региональный уровень. Мысль, 2004 №6
4. Шумпетер Д. “Экономикалық даму тарихы” М., 2004
5. Журнал “Қаржы-қаражат”№ 5, 2005
6. Журнал “Қаржы-қаражат” № 6 2004
7. Журнал АльПари № 1 2004
8. Журнал “Ақиқат” № 7 2005
1. Кәсіпкерлік негіздері
2. Журнал “Экономика Казахстана” 2004
3. К.Алимбеков. Малый бизнес:региональный уровень. Мысль, 2004 №6
4. Шумпетер Д. “Экономикалық даму тарихы” М., 2004
5. Журнал “Қаржы-қаражат”№ 5, 2005
6. Журнал “Қаржы-қаражат” № 6 2004
7. Журнал АльПари № 1 2004
8. Журнал “Ақиқат” № 7 2005
Қазақстан Республикасының Егеменді ел болып, Тәуелсіздікті алғанына
міне 19-шы жылы да асты. Осы уақыт аралығында Қазақстан Егеменді ел болған
соң, өзінің дербес құрылысын жасап, саяси және экономикалық реформаларды
жүзеге асырады. Қазақстанда ұлттық біртұтастыққа әлеуметтік әділетке қол
жеткізу, қуатты мемлекет құрылу үшін, әрі гүлденген экономика құру
мақсатында нысаналы саналы реформалар керек.
Экономикалық реформалардың бірі – нарық қатынастарына өту. Нарықтық
қатынастарының жел серігі және бәсекелестік ортамен қалыптастырып
дамытудың, ғылыми техникалық прогрессті жетілдіруді және өтпелі кезеңін
әлеуметтік салдарын жұмсартудың басты факторы – кәсіпкерлік. Сондықтан да
нарық экономикасы жағдайында кәсіпкерліктің ролі өте маңызды.
Еліміз нарықтық экономикаға өтуіне байланысты шағын және орта
кәсіпкерліктің қалыптасуында табанды тұтыну пайда болды, ал бұл шағын және
орта бизнестің дамуындағы динамикалық тұрақсыздықты көрсетті. Еліміз
дамыған елдердің тәжірибесін қолдана отырып көптеген қиындықтарды артқа
тастап келеді. Түпкілікті мақсат экономикалық дағдарыс пен өндірістің
құлдырауын тоқтату және экономикалық өрлеу, яғни нарықтық экономиканы
қалыптастыруда шағын және орта кәсіпкелікті дамытудың алар орны ерекше.
Шағын кәсіпорындардың техникалық жаңалықтарға бейімді, тұтынушылардың
талаптарына сай икемді сипатта, конъюнктуралық ауытқуларға бейімделу
ерекшеліктері, өндірістегі кемшіліктерін дереу жоюдағы үлесі, бюрократиялық
құрылымның болмауы және жұмыспен қамтудың артуына қосқан нақты үлесі ең
басты ерекшеліктері болып табылады. Бұл жерден шағын кәсіпкерлікті
дамытпайынша ел экономикасымен халықтың әлеуметтік тұрмыс жағдайын жақсарту
мүмкін еместігін көруге болады.
I. Кәсіпкерліктің мәні және оның даму тарихы
1.1. Кәсіпкерліктің қалыптасуы мен даму кезеңдері
Қазақстан Республикасының Егеменді ел болып, Тәуелсіздікті алғанына
міне 19-шы жылы да асты. Осы уақыт аралығында Қазақстан Егеменді ел болған
соң, өзінің дербес құрылысын жасап, саяси және экономикалық реформаларды
жүзеге асырады. Қазақстанда ұлттық біртұтастыққа әлеуметтік әділетке қол
жеткізу, қуатты мемлекет құрылу үшін, әрі гүлденген экономика құру
мақсатында нысаналы саналы реформалар керек.
Экономикалық реформалардың бірі – нарық қатынастарына өту. Нарықтық
қатынастарының жел серігі және бәсекелестік ортамен қалыптастырып
дамытудың, ғылыми техникалық прогрессті жетілдіруді және өтпелі кезеңін
әлеуметтік салдарын жұмсартудың басты факторы – кәсіпкерлік. Сондықтан да
нарық экономикасы жағдайында кәсіпкерліктің ролі өте маңызды.
Кәсіпкерлік-әлеуметтік ұғым ретінде көп уақыттан белгілі, бірақ бұл
терминнің нақты мазмұнын әртүрлі сатыда мамандар әртүрлі талқылады. Тек ХХ
ғасырдың ортасында ғана кәсіпкерлік, кәсіпкер терминдері қалыптасқан.
Сондықтан бұл мәселеге арналған әдебиеттер де ғылымда көп.
Кәсіпкерлік терминнің дамуына белгілі ағылшын экономисі Ричард
Катильон (1680-1734ж.) үлкен үлесін қосты. Ол “кәсіпкерлік” терминнің
“әкесі” болып саналады. Өйткені Р.Кантильон кәсіпкер деп тәуекел
жағдайында жұмыс істейтін адамды, яғни тауарды белгілі бағамен сатып алып,
белгісіз бағамен сататын саудагер, фермер, өолөнерші және басқа да кіші
меншік иелері деп түсінді.
“Жалпы сауданың табиғаты туралы очерктер” деген кітабында Р.Калтильон
бірінші, кәсіпкердің барлық әлеуметтік топтарына тән қызметтерді ерекше
бөліп көрсетті. Ол – экономикалық жағдайда теңестіру, нарықтық жағдайда
алдын ала білу.
Р.Калтильон экономикалық игіліктерді нақты құнын анықтайтын жер мен
еңбекті байлықтың қайнар көзі деп анықтады. Кәсіпкерліктің объективтік және
субъективтік жағын көрсетті. Объективтік жағы, ол кәсіпкердің тауарға
қалыптасатын сұраныс пен ұсыныстың жағдайын есепке алуы және сол тауарларды
ұсыну мүмкіндігі, ал субъективтік жағы, ол – нарықтағы сұраныс пен ұсыныс
атқаратын пайдалану және конъюнктуралық ақпаратты өзіндік білім ретінде
пайдалану, ол үшін кәсіпкер ерекше сый алады, ол – баға айырмасының
нәтижесі.
Кәсіпкер ол – капиталы бар, тез шешім қабылдау қабілеті бар және сол
кездегі жағдайларды тез пайдалана алатын жан. Ол өзіне қауіп-қатер алатын
адам, Калтильонның ойы бойынша, кәсіпкерліктің негізгі ерекше белгісі.
И.Тюнен кәсіпкерлік қызметті қалдықты, қауіп-қатерлі ойламаған
табысты алуға бағытталған әрекет деп анықтайды. Сондықтан “кәсіпкер табыс
алу үшін, инновацияны ылғыйда қолданбайды”.
И.Тюнен кәсіпкерлік әрекетке әсер ететін факторларды бөліп шығарады.
Олар: өндірісті, қаржы, басқару, нарықты-конъюнктуралы, құқылық, техникалық
факторлар.
Кәсіпкерлік табыс – ол белгісіз жағдайда жаңа комбинациялардың
мүмкіндіктерін көру қабілеті және жаңа саланы көру мүмкіндігінде кездейсоқ
факторлардың әсерінде мүмкін болатын ойламаған табыс. Негізгі идея –
кәсіпкердің табыстың ерекше түрін алу құқығы, басқаша айтқанда, қауіп-
қатерге төлем ретінде кәсіпкерлік табыс алу.
Француз экономисі Ж.Б.Сэй “Саяси экономия трактаты” деген кітабында
Калтильон концепциясының негізгі ұғымдарына сүйене отырып кәсіпкерлік
әрекеті-жер, еңбек, капиталдың-өндірістің үш факторының бірігуі деп
анықтады. Оның ойы бойынша кәсіпкер өндіріс факторларын басқарушы, әрі
олардың басын бір жерге қосатын ұйымдастырушысы да.
Кәсіпкерлер әрдайым алдына қойған мақсаттарды және экономикалық
көрсеткіштерді қадағалауды көздей отырып керекті қызметкерлерді тарта
білулері, қажетті материалдарды ала білулері және сатып алушыларды таба
білулері керек, сонымен қатар, басқаша айтқанда олар әкімшілік ету мен
басқару шеберлеріне ие болулары кере. Олар өнімді нарықты сатудан бұрын,
оның бағасы мен құнын дұрыс есептей білулері керек. Көрсетілген
сипаттамаларында, Жан Батист Сэйдің кәсіпкерді қарапайым емес, дарынды
менеджер ретінде көрсеткені көрініп тұр.
Ағылшын экономисі А.Смит (1723-1790жж.) пен Д.Рикардо (1772)1823жж.
Экономиканы өзін-өзі реттейтін жүйе ретінде қарастырған А.Смит “Байлықтың
табиғаты мен себептерін зерттеу” атты іргелі еңбегінде негізгі “¤ндірістік
класс”, ол жер иелері мен сол жерде жұмыс істеушілер, ал кәсіпкерлер
“өнімсіз” кластың өкілдері ретінде әлеуметтік-экономикалық иерархияда
екінші орын алып отырды. Кәсіпкерге: қолөнершілер, фермерлер, сондай-ақ
пайда табу мақсатымен өндіріске ақша салатын күштер жатады.
А.Смиттің ойы бойынша кәсіпкер дегеніміз – ол белгілі бір
коммерциялық идеяны іске асыру мақсатымен тәуекелге баратын капитал иесі,
ал кәсіпкердің тапқан пайдасы оның “мазмұны” болады. Демек, оның өзіндік
өмірлік құралдары ұдайы өндіруге қажетті капитал, “жалпы кіріс бөлінгенде,
шығындардың үстінен қалғаны қауіп-қатердің және еңбектің сыйы”.
Сондай-ақ А.Смиттің пікірінше кәсіпкер өзінің жұмыс-тұрысы сақтығы,
ұстамдылығы, есептілігі, ақпараттылығы және т.б. жақтарынан ерекше
мәдениетін танытады.
Тұрақты әрекетте көпестер мен өнеркәсіпшілер жоспарлар мен жобалар
өңдейді. Бұл жағынан олар көп ерекшеленеді. Олардың арнайы салаларының
мүдделері мен сіңісіп кеткен.
1848 жылы шыққан “Саяси экономия негіздері” деген кітапта
Дж.С.Мильдің зерттеулері негізінде социологиялық тұрғыдан қоғам, кластар
және жеке адамдар әрекеттің субъектілері ретінде қарастырылады. Дж.С.Миль
айтуы бойынша кәсіпкер кәсіпорынның тапқан табысына қызыққан “жеке
кәсіпорынның” иесі. Мұндай адамның ойы ылғи да бос емес: өз ісімен болады,
ал миы өндіріс шығындарын азайтатын және пайданы көбейтетін жобаларды ғана
туғызу керек. Кәсіпкер пайда табудың барлық түрлері есепке алып отырады,
сонымен қатар бұл жерде кәсіпорын басшысының да ойлылығы және іскерлік
қабілеттілігі өте маңызды.
Кәсіпкерлік қызметін бұрынғы кеңес одағы кезінде 1987 жылы қабылданған
“СССР азаматтарының жеке еңбек қызметі туралы” заңы алғаш рет
ресмилендірді. 1988 жылы “кооперация туралы заң” қабылданды. Кооперативтер
мен серіктестіктердің жаппай құрылуы басталды. Дегенмен нарықтық
инфрақұрылымның болмауына байланысты, кооперативтердің аз бөлігі ғана
аяғынан тұрып кете алды. Кейінірек 1988-1991 жылдраы жалға беру, бірлескен
кәсіпорындар және банк қызметі туралы заңдар экономикалық жағдайы біршама
ырықтандырды. Тұтастай алғанда, негізгі меншік мемлекеттік болып қала берді
және жалға беру түріндегі аздаған босаңсулар біршама дәрежеде кәсіпкерлік
белсенділікке жағдай жасады.
Қазақстан 1991 жылы тәуелсіздігін алғаннан кейін кәсіпкерлік
белсенділікті қолдауға байланысты бірқатар заңдар қабылдады. Қазақстанда
кәсіпкерліктің дамуына “Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуы мен шаруашылық
қызметтің еркіндігі туралы” (1991) заңы, “Жеке кәсіпкерлікті қолдау және
қорғау туралы” (1992) заңы сияқты заңдар түрткі болды. 1994 жылдың басында-
ақ жеке кәсіпорындар саны 15,7 мыңды құрады және жалпы жұмыспен
қамтылғандар саны 164-ға жетті. 01.10.1998 ж. шағын кәсіпкерліктің
субъектілер саны 307 мыңды құрады, оларда 1,2 миллион адамды жұмыспен
қамтылды. Кәсіпкерлік қызметтің негізгі үш саласының ішінен бірінші орынға
өндірісте емес, тұтынушылар мен тауарөндірушілер арасындағы делдалдықта
емес, ал сауда шықты.
Соңғы жылдар Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 6-
наурыздағы 3398 “Шағын кәсіпкерлікті дамытуды белсендету және мемлекетік
қолдауды күшейту шаралары туралы” және 1998 жылғы 27-сәуірдегі 3928 “Жеке
және заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қзмет еркіндігіне деген құқығын қорғау
туралы” жарлықтары кәсіпкерліктің дамуына жаңа күш берді. Бұл кәсіпкерлік
экономиканың дамуына үлкен үлес қосады, себебі осы қызметтің арқасында жаңа
жұмыс орындары пайда болады., техника және технология дамиды, жаңа өндіріс
пен қызмет көрсету салалары қалыптасады, жаңа аймақтарды игеру, жүргізу
және ұлттық кірістің көлемі бөлігі жасалады. Сондықтан да келесі бөлімде
жоғарыда айтылған тиімді нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін
кәсіпкерліктің мәні мен ерекшеліктеріне тоқталатын боламыз.
1.2.Шағын және орта кәсіпкерліктің экономикалық мәні
мен ерекшеліктері
Кәсіпкерлік процесін қозғалысқа келтіретін іргелі күштерге бірінші
кезекте, фирманы құрушы және негізінен салушы болып табылатын кәсіпкердің
өзі, бизнесті жүзеге асыру үшін қолайлы мүмкіндігі және қажетті қорлардың
болуы жатады. Тағы да ескеретін маңызды фактор, ол кәсіпорынның
болжамсыздықпен, қарама-қарсылықпен және тұрақсыздықпен сипатталатын нақты
әлемде өмір сүруі. Сондықтан кәсіпкерлік процес – бұл технологиядағы,
маркетингтегі, менеджменттегі әрдайым болып жататын өзгерістер процесі,
сәтсіздіктер және қателіктер арқылы дұрыс инвестициялақ шешімдерді
итеративті іздестіру процесі. Жаңа фирманың шешуші мезеттері (кәсіпкер,
табыскерлігіне қолайлы мүмкіндік және қорлар) тек қоршаған әлемге ғана емс,
ал сонымен қатар бір-біріне де бейімделген болулары қажет. Кәсіпкер, тек
жаңа бизнес мүмкіндіктерін ұтынып қана қоятын емес, сондай-ақ осы
мүмкіндіктерді іс-жүзінде қалай жүзеге асыруды білетін жатыққа пікірлес
коммандасына ие болуы тиіс. Соңында олардың бәрі бірге фирма жұмысын бастау
үшін және оның әрі жұмыс істеуін жалғастыра беруі үшін жеткілікті қорларға
ие болулары керек.
Жоғарыда тізбектеліп көрсетілген кәсіпкерлік процесінің негізгі
қозғаушы ішінде кәсіпкерлер (құрылтайшылар, негізін салушылар) негізгі
орынды алады. Венчурлық кәсіпкерлер мен өте тәжірибелі кәсіпкерлерден,
кәсіпкерлік табысты алдын-ала анықтайтын 5 аса маңызды факторларды түгендеп
беруді сұрағанда олар мұны тағы да растады. Олар: 4 рет кәсіпкер және оның
білікті командасы содан соң барып маркетингтік потециал деп қарапайым жауап
берді. Кәсіпкер – бұл бастамашыл негізде, толық экономикалық
жауапкершіліктен қорықпай тауекелге баратын және келешекте табыс келетіндей
етіп өндіріс факторларын ұтымды түрде біріктіруге қабілеті арнайы
өндірістің субъективті факторы.
Қазіргі нарықтың қиын жағдайында, жақсы жинақталған жоғары білікті
командасы бар фирмалар, кәсіпкері жеке жұмыс істейтін фирмаларға қарағанда
анағұрлым бәсеке қабілетті болып табылады. Менеджерлер командасына келесі
түрдегі анықтаманы беруге болады. Менеджерлер командасы деп тек қорларды
таба алатын ғана емес сонымен қатар тиімді қолдана алатын бәсекелік
күрестегі өзгерістерге тез жауап беретін қабілетті, мақсатын тек
кәсіпорынды дамыту тиімді өндырыспен қамтамасыз ету болып табылатын жоғары
білікті мамандар тобын айтамыз.
Команда негізгі және жетілген болуы керек саласына сәйкес еңбек
тәжірибесіне ие болу керек, сөйте тұра кәсіпкер өз мойынына негізгі
жауапкершілікті алуы керек жақсы ойластырылған нарыққа кіру стратегиясына
ие болуы керек. Кәсіпкерлік процесінің екінші қозғаушы күші бұл бизнесті
іске асыру үшін қолайлы мүмкінідіктер, бүгінде бүкіл әлем кәсіпкерлік
жарылыс нәтижесінде пайда болған (үнсіз) төнкеріс жайлы айтуда. Шет елдік
ғалымдар түсінігінде негізінде орынды ой және оларды іске асыру
мүмкіндіктері сияқты категориялар береді. Ойды іске асыру мүмкіндіктері деп
ойдың жүзеге асу дәрежесі мен ой іске асыру нарығының ашық тауашасының бар
балуын атуғы болады. Дегенмен осы жерде ойларды іске асыру үшін қолайлы
мүмкіндіктерге қарағанда анағұрлым көп. Сонымен жаңа қуаттарға,
объектілерге деген қажеттілік пайда болған да құрылыстармен ғимараттарды
қайта құру қажеттілігі пайда болған, тапсырыс берушілердің жаңадан пайда
болған қажеттіліктерінің қанағаттандыруда тапшылық пайда болғанда немесе
тапсырыс берушілердің бар қажеттіліктерін бәсекелестердің ұсынған
қызметтеріне қарағанда толғырақ қанағаттандыру мүмкіндігі пайда болғанда
құрылыс бизнесі үшін де мүмкіндік пайда болады. Кәсіпкер үшін осы
мүмкіндікті уақытысында байқау ғана емес, сондай-ақ дұрыс пайдалану да
маңызды. ¦зақ уақыт аралығы бойында пайда және табыспен қамтамасыз ететін
ашылып келе жатқан нарық тауашасын таба білу қабілетіне ие кәсіпкерлер,
табысты кәсіпкерлер болып саналады. Кәсіпкердің қызмет саласын таңдауына
тура келетін өнімдер мен қызмет көрсету нарығы тұрлаусыздықпен, мәліметтің
жетіспеушілігімен және тәуекел деңгейінің жоғарлығымен өзгешеленеді.
Кәсіпкер шеберлік дегеніміз – бұл басқаларға көріне қоймаған,
көрінседе не өте ерте, не өте кеш көрінген жерде кәсіпорын құру және дамыту
мүмкіндігін бірінші болып көру.
Кәсіпкерлік процесінің үшінші күші бұл қажетті қорлардың болуы.
Қорларды басқаруда келесі көзқарасты ұстану ұсынылады: шағын фирмалардың
негізгі өндіріс қорларының үлкен бөлігінің сатып алуымен емес, ал жалға
алуымен қамтамасыз етілетін минималды мөлшерлердегі қорлармен максималды
нәтижелікке жету.
Осындай көз қарастардың арқасында қаржылық қорлардың қажеттілігін
қысқартып тәуекелді елеулі түрде азайтуға болады.
Шындығына келгенде табыс кәсіпкерлердің кәсіпкерлік барлық қалған
элементтердің қозғалысқа келтіре білуімен дарындылығынан басталады.
Қазіргі заманға теорияларда кәсіпкерлердің жеті концепциясы бөліп
көрсетіледі, олардың әрқайсысы өз алдына мектеп ьолып табылады және
кәсіпкерлер мен кәсіпкерлік процеске өздерінің түсініктемелерін береді.
Оларға жататындар:
1. Кәсіпкерліктің жеке тұлғалық қасиеттерді бағалау ұстанымындағы
мектебі.
2. Кәсіпкерліктің психологиялық мектебі.
3. Кәсіпкерліктің классикалық мектебі.
4. Кәсіпкерліктің жетекші ұстанымындағы мектебі.
5. Кәсіпкерліктің ішкі мектебі.
6. Кәсіпкерліктің маркетингтік ұстанымындағы мектебі.
7. Кәсіпкерліктің менеджменттік ұстанымындағы мектеп.
II. Кәсіпкерліктің дамуына талдау жасау
2.1. Қазақстандағы шағын кәсіпкерліктің даму деңгейін талдау
Жетекші капиталистік елдердің экономикасында шағын кәсіпкерлік
құрылымын дамытуға өте көп көңіл бөлінеді, өйткені бұл кәсіпорындар капитал
салымдарын қажет етпейтін жаңа өндірістік күштерді құруды қамтамасыз етеді,
сонымен бірге жұмыссыздық мәселесін шешуге көмектеседі. Шағын
кәсіпорындардың артықшылығы аздаған қаржы құралдарымен бәсекеге қабілеті
өнімдерді шығару қабілеттілігі болып табылады.
Қазақстанның дамып келе жатқан нарық жағдайында шағын кәсіпорындардың
іс әрекетін дұрыс ұйымдастыруды олар экономиканы сауықтандырудың
альтернативті бағыты бола отырып, өндірістің жандануына және халықтың
жұмыспен қамтылу деңгейін көтеруге мүмкіндік береді.
Шағын бизнестің даму деңгейі көпшілік жағдада экономикалық ынтаның
пайда болу деңгейін және аймақ немесе елдегі даму өзгерісін сипаттайды.
Дамыған елдерде шағын кәсіпорындардың үлес салмағы 90 пайызға жетеді. Олар
жалпы көлемінің 50 пайызға дейін шығарады және жұмыс орындарының 80 пайызын
қамтамасыз етеді.
Әр түрлі елдердегі халықтың шағын бизнесте қамтылғандар үлесі
Біөздің Республикамызда шағын кәсіпорындарда жұмыс істейтіндердің
жалпы санынан 1998-1999 жылдары 5 пайызға жуығы болды, өндірілген
өнімдердің үлесі жалпы кіші өнімнің 20 пайызға жуығын құрады.
1992-1996 жылдар кезеңінде кәсіпкерлікті дамыту және және жеке
кәсіпкерлікті дамыту және құрудың негізін қолдауға мүмкіндік берді.
Бізге белгілі нарықтық қатынастарға өтпес бұрын ел экономикасының
негізін ірі өнеркәсіп гиганттары құрады және мелекет шағын бизнес сферасына
көңіл аударылады. Бірақ, жоспарлы экономиканың өзгеруі кезеңінде шағын
кәсіпкерлік мелекеттің стратегиялық курсын жүзеге асырудың басты
құралдарының бірі болып табылады. Әлемнің ешбір елінде мемлекет шағын
бизнесті дамыту және құруды мақсат етіп қойған емес, өйткені ол табиғи
жолмен қалыптасты. Ал Қазақстанда экономиканың бұл секторы бірнеше жылдар
қалыптасты. Алдыңғы бағдарламалардың алғашқы этаптарында қабылданған
нормативті-құқықты актілер экономиканың мелекеттік және жеке секторының тек
құқықты бірлесіп әрекет етулеріне бағытталған болаты. Қоғамның тапқыр және
жігерлі инициативасы арқасында кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың ұсынған
кепілдері өз жемісін бере бастады, оған осы жалдары шағын кәсіпкерлік
субъектілерінің өсу динамикасы дәлел бола алады.
Қазақстан Республикасындағы шағын бизнес жағдайын талдау Қазақстан
Республикасы Агенттігінің мамандандырылған бюлетенінде жарияланған
статистикалық мәліметтерге сәйкес, статистика бойынша 01-10.2002 жыл
Республикадан 99316 шағын кәсіпорын (заңды тұлғалар) тіркелген. Сонымен
тіркелегн шағын кәсіпкерлік субъектілерінің жартысынан азы нақты түрде
әртүрлі қызмет түрлетрін көрсетіп, өндіріс процесін жүзеге асырды.
Қазақстан Республикасының Президентінің 1997 жылғы наурыз айында
қабылданған “шағын кәсіпкерлікті дамытуды және мемлекеттік қолдауды күшейту
шаралары туралы” Жарлығына және Қазақстан Республикасында шағын
кәсіпкерлікті дамыту мен қолдау көрсетуде бағытталған басқа ... жалғасы
міне 19-шы жылы да асты. Осы уақыт аралығында Қазақстан Егеменді ел болған
соң, өзінің дербес құрылысын жасап, саяси және экономикалық реформаларды
жүзеге асырады. Қазақстанда ұлттық біртұтастыққа әлеуметтік әділетке қол
жеткізу, қуатты мемлекет құрылу үшін, әрі гүлденген экономика құру
мақсатында нысаналы саналы реформалар керек.
Экономикалық реформалардың бірі – нарық қатынастарына өту. Нарықтық
қатынастарының жел серігі және бәсекелестік ортамен қалыптастырып
дамытудың, ғылыми техникалық прогрессті жетілдіруді және өтпелі кезеңін
әлеуметтік салдарын жұмсартудың басты факторы – кәсіпкерлік. Сондықтан да
нарық экономикасы жағдайында кәсіпкерліктің ролі өте маңызды.
Еліміз нарықтық экономикаға өтуіне байланысты шағын және орта
кәсіпкерліктің қалыптасуында табанды тұтыну пайда болды, ал бұл шағын және
орта бизнестің дамуындағы динамикалық тұрақсыздықты көрсетті. Еліміз
дамыған елдердің тәжірибесін қолдана отырып көптеген қиындықтарды артқа
тастап келеді. Түпкілікті мақсат экономикалық дағдарыс пен өндірістің
құлдырауын тоқтату және экономикалық өрлеу, яғни нарықтық экономиканы
қалыптастыруда шағын және орта кәсіпкелікті дамытудың алар орны ерекше.
Шағын кәсіпорындардың техникалық жаңалықтарға бейімді, тұтынушылардың
талаптарына сай икемді сипатта, конъюнктуралық ауытқуларға бейімделу
ерекшеліктері, өндірістегі кемшіліктерін дереу жоюдағы үлесі, бюрократиялық
құрылымның болмауы және жұмыспен қамтудың артуына қосқан нақты үлесі ең
басты ерекшеліктері болып табылады. Бұл жерден шағын кәсіпкерлікті
дамытпайынша ел экономикасымен халықтың әлеуметтік тұрмыс жағдайын жақсарту
мүмкін еместігін көруге болады.
I. Кәсіпкерліктің мәні және оның даму тарихы
1.1. Кәсіпкерліктің қалыптасуы мен даму кезеңдері
Қазақстан Республикасының Егеменді ел болып, Тәуелсіздікті алғанына
міне 19-шы жылы да асты. Осы уақыт аралығында Қазақстан Егеменді ел болған
соң, өзінің дербес құрылысын жасап, саяси және экономикалық реформаларды
жүзеге асырады. Қазақстанда ұлттық біртұтастыққа әлеуметтік әділетке қол
жеткізу, қуатты мемлекет құрылу үшін, әрі гүлденген экономика құру
мақсатында нысаналы саналы реформалар керек.
Экономикалық реформалардың бірі – нарық қатынастарына өту. Нарықтық
қатынастарының жел серігі және бәсекелестік ортамен қалыптастырып
дамытудың, ғылыми техникалық прогрессті жетілдіруді және өтпелі кезеңін
әлеуметтік салдарын жұмсартудың басты факторы – кәсіпкерлік. Сондықтан да
нарық экономикасы жағдайында кәсіпкерліктің ролі өте маңызды.
Кәсіпкерлік-әлеуметтік ұғым ретінде көп уақыттан белгілі, бірақ бұл
терминнің нақты мазмұнын әртүрлі сатыда мамандар әртүрлі талқылады. Тек ХХ
ғасырдың ортасында ғана кәсіпкерлік, кәсіпкер терминдері қалыптасқан.
Сондықтан бұл мәселеге арналған әдебиеттер де ғылымда көп.
Кәсіпкерлік терминнің дамуына белгілі ағылшын экономисі Ричард
Катильон (1680-1734ж.) үлкен үлесін қосты. Ол “кәсіпкерлік” терминнің
“әкесі” болып саналады. Өйткені Р.Кантильон кәсіпкер деп тәуекел
жағдайында жұмыс істейтін адамды, яғни тауарды белгілі бағамен сатып алып,
белгісіз бағамен сататын саудагер, фермер, өолөнерші және басқа да кіші
меншік иелері деп түсінді.
“Жалпы сауданың табиғаты туралы очерктер” деген кітабында Р.Калтильон
бірінші, кәсіпкердің барлық әлеуметтік топтарына тән қызметтерді ерекше
бөліп көрсетті. Ол – экономикалық жағдайда теңестіру, нарықтық жағдайда
алдын ала білу.
Р.Калтильон экономикалық игіліктерді нақты құнын анықтайтын жер мен
еңбекті байлықтың қайнар көзі деп анықтады. Кәсіпкерліктің объективтік және
субъективтік жағын көрсетті. Объективтік жағы, ол кәсіпкердің тауарға
қалыптасатын сұраныс пен ұсыныстың жағдайын есепке алуы және сол тауарларды
ұсыну мүмкіндігі, ал субъективтік жағы, ол – нарықтағы сұраныс пен ұсыныс
атқаратын пайдалану және конъюнктуралық ақпаратты өзіндік білім ретінде
пайдалану, ол үшін кәсіпкер ерекше сый алады, ол – баға айырмасының
нәтижесі.
Кәсіпкер ол – капиталы бар, тез шешім қабылдау қабілеті бар және сол
кездегі жағдайларды тез пайдалана алатын жан. Ол өзіне қауіп-қатер алатын
адам, Калтильонның ойы бойынша, кәсіпкерліктің негізгі ерекше белгісі.
И.Тюнен кәсіпкерлік қызметті қалдықты, қауіп-қатерлі ойламаған
табысты алуға бағытталған әрекет деп анықтайды. Сондықтан “кәсіпкер табыс
алу үшін, инновацияны ылғыйда қолданбайды”.
И.Тюнен кәсіпкерлік әрекетке әсер ететін факторларды бөліп шығарады.
Олар: өндірісті, қаржы, басқару, нарықты-конъюнктуралы, құқылық, техникалық
факторлар.
Кәсіпкерлік табыс – ол белгісіз жағдайда жаңа комбинациялардың
мүмкіндіктерін көру қабілеті және жаңа саланы көру мүмкіндігінде кездейсоқ
факторлардың әсерінде мүмкін болатын ойламаған табыс. Негізгі идея –
кәсіпкердің табыстың ерекше түрін алу құқығы, басқаша айтқанда, қауіп-
қатерге төлем ретінде кәсіпкерлік табыс алу.
Француз экономисі Ж.Б.Сэй “Саяси экономия трактаты” деген кітабында
Калтильон концепциясының негізгі ұғымдарына сүйене отырып кәсіпкерлік
әрекеті-жер, еңбек, капиталдың-өндірістің үш факторының бірігуі деп
анықтады. Оның ойы бойынша кәсіпкер өндіріс факторларын басқарушы, әрі
олардың басын бір жерге қосатын ұйымдастырушысы да.
Кәсіпкерлер әрдайым алдына қойған мақсаттарды және экономикалық
көрсеткіштерді қадағалауды көздей отырып керекті қызметкерлерді тарта
білулері, қажетті материалдарды ала білулері және сатып алушыларды таба
білулері керек, сонымен қатар, басқаша айтқанда олар әкімшілік ету мен
басқару шеберлеріне ие болулары кере. Олар өнімді нарықты сатудан бұрын,
оның бағасы мен құнын дұрыс есептей білулері керек. Көрсетілген
сипаттамаларында, Жан Батист Сэйдің кәсіпкерді қарапайым емес, дарынды
менеджер ретінде көрсеткені көрініп тұр.
Ағылшын экономисі А.Смит (1723-1790жж.) пен Д.Рикардо (1772)1823жж.
Экономиканы өзін-өзі реттейтін жүйе ретінде қарастырған А.Смит “Байлықтың
табиғаты мен себептерін зерттеу” атты іргелі еңбегінде негізгі “¤ндірістік
класс”, ол жер иелері мен сол жерде жұмыс істеушілер, ал кәсіпкерлер
“өнімсіз” кластың өкілдері ретінде әлеуметтік-экономикалық иерархияда
екінші орын алып отырды. Кәсіпкерге: қолөнершілер, фермерлер, сондай-ақ
пайда табу мақсатымен өндіріске ақша салатын күштер жатады.
А.Смиттің ойы бойынша кәсіпкер дегеніміз – ол белгілі бір
коммерциялық идеяны іске асыру мақсатымен тәуекелге баратын капитал иесі,
ал кәсіпкердің тапқан пайдасы оның “мазмұны” болады. Демек, оның өзіндік
өмірлік құралдары ұдайы өндіруге қажетті капитал, “жалпы кіріс бөлінгенде,
шығындардың үстінен қалғаны қауіп-қатердің және еңбектің сыйы”.
Сондай-ақ А.Смиттің пікірінше кәсіпкер өзінің жұмыс-тұрысы сақтығы,
ұстамдылығы, есептілігі, ақпараттылығы және т.б. жақтарынан ерекше
мәдениетін танытады.
Тұрақты әрекетте көпестер мен өнеркәсіпшілер жоспарлар мен жобалар
өңдейді. Бұл жағынан олар көп ерекшеленеді. Олардың арнайы салаларының
мүдделері мен сіңісіп кеткен.
1848 жылы шыққан “Саяси экономия негіздері” деген кітапта
Дж.С.Мильдің зерттеулері негізінде социологиялық тұрғыдан қоғам, кластар
және жеке адамдар әрекеттің субъектілері ретінде қарастырылады. Дж.С.Миль
айтуы бойынша кәсіпкер кәсіпорынның тапқан табысына қызыққан “жеке
кәсіпорынның” иесі. Мұндай адамның ойы ылғи да бос емес: өз ісімен болады,
ал миы өндіріс шығындарын азайтатын және пайданы көбейтетін жобаларды ғана
туғызу керек. Кәсіпкер пайда табудың барлық түрлері есепке алып отырады,
сонымен қатар бұл жерде кәсіпорын басшысының да ойлылығы және іскерлік
қабілеттілігі өте маңызды.
Кәсіпкерлік қызметін бұрынғы кеңес одағы кезінде 1987 жылы қабылданған
“СССР азаматтарының жеке еңбек қызметі туралы” заңы алғаш рет
ресмилендірді. 1988 жылы “кооперация туралы заң” қабылданды. Кооперативтер
мен серіктестіктердің жаппай құрылуы басталды. Дегенмен нарықтық
инфрақұрылымның болмауына байланысты, кооперативтердің аз бөлігі ғана
аяғынан тұрып кете алды. Кейінірек 1988-1991 жылдраы жалға беру, бірлескен
кәсіпорындар және банк қызметі туралы заңдар экономикалық жағдайы біршама
ырықтандырды. Тұтастай алғанда, негізгі меншік мемлекеттік болып қала берді
және жалға беру түріндегі аздаған босаңсулар біршама дәрежеде кәсіпкерлік
белсенділікке жағдай жасады.
Қазақстан 1991 жылы тәуелсіздігін алғаннан кейін кәсіпкерлік
белсенділікті қолдауға байланысты бірқатар заңдар қабылдады. Қазақстанда
кәсіпкерліктің дамуына “Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуы мен шаруашылық
қызметтің еркіндігі туралы” (1991) заңы, “Жеке кәсіпкерлікті қолдау және
қорғау туралы” (1992) заңы сияқты заңдар түрткі болды. 1994 жылдың басында-
ақ жеке кәсіпорындар саны 15,7 мыңды құрады және жалпы жұмыспен
қамтылғандар саны 164-ға жетті. 01.10.1998 ж. шағын кәсіпкерліктің
субъектілер саны 307 мыңды құрады, оларда 1,2 миллион адамды жұмыспен
қамтылды. Кәсіпкерлік қызметтің негізгі үш саласының ішінен бірінші орынға
өндірісте емес, тұтынушылар мен тауарөндірушілер арасындағы делдалдықта
емес, ал сауда шықты.
Соңғы жылдар Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 6-
наурыздағы 3398 “Шағын кәсіпкерлікті дамытуды белсендету және мемлекетік
қолдауды күшейту шаралары туралы” және 1998 жылғы 27-сәуірдегі 3928 “Жеке
және заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қзмет еркіндігіне деген құқығын қорғау
туралы” жарлықтары кәсіпкерліктің дамуына жаңа күш берді. Бұл кәсіпкерлік
экономиканың дамуына үлкен үлес қосады, себебі осы қызметтің арқасында жаңа
жұмыс орындары пайда болады., техника және технология дамиды, жаңа өндіріс
пен қызмет көрсету салалары қалыптасады, жаңа аймақтарды игеру, жүргізу
және ұлттық кірістің көлемі бөлігі жасалады. Сондықтан да келесі бөлімде
жоғарыда айтылған тиімді нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін
кәсіпкерліктің мәні мен ерекшеліктеріне тоқталатын боламыз.
1.2.Шағын және орта кәсіпкерліктің экономикалық мәні
мен ерекшеліктері
Кәсіпкерлік процесін қозғалысқа келтіретін іргелі күштерге бірінші
кезекте, фирманы құрушы және негізінен салушы болып табылатын кәсіпкердің
өзі, бизнесті жүзеге асыру үшін қолайлы мүмкіндігі және қажетті қорлардың
болуы жатады. Тағы да ескеретін маңызды фактор, ол кәсіпорынның
болжамсыздықпен, қарама-қарсылықпен және тұрақсыздықпен сипатталатын нақты
әлемде өмір сүруі. Сондықтан кәсіпкерлік процес – бұл технологиядағы,
маркетингтегі, менеджменттегі әрдайым болып жататын өзгерістер процесі,
сәтсіздіктер және қателіктер арқылы дұрыс инвестициялақ шешімдерді
итеративті іздестіру процесі. Жаңа фирманың шешуші мезеттері (кәсіпкер,
табыскерлігіне қолайлы мүмкіндік және қорлар) тек қоршаған әлемге ғана емс,
ал сонымен қатар бір-біріне де бейімделген болулары қажет. Кәсіпкер, тек
жаңа бизнес мүмкіндіктерін ұтынып қана қоятын емес, сондай-ақ осы
мүмкіндіктерді іс-жүзінде қалай жүзеге асыруды білетін жатыққа пікірлес
коммандасына ие болуы тиіс. Соңында олардың бәрі бірге фирма жұмысын бастау
үшін және оның әрі жұмыс істеуін жалғастыра беруі үшін жеткілікті қорларға
ие болулары керек.
Жоғарыда тізбектеліп көрсетілген кәсіпкерлік процесінің негізгі
қозғаушы ішінде кәсіпкерлер (құрылтайшылар, негізін салушылар) негізгі
орынды алады. Венчурлық кәсіпкерлер мен өте тәжірибелі кәсіпкерлерден,
кәсіпкерлік табысты алдын-ала анықтайтын 5 аса маңызды факторларды түгендеп
беруді сұрағанда олар мұны тағы да растады. Олар: 4 рет кәсіпкер және оның
білікті командасы содан соң барып маркетингтік потециал деп қарапайым жауап
берді. Кәсіпкер – бұл бастамашыл негізде, толық экономикалық
жауапкершіліктен қорықпай тауекелге баратын және келешекте табыс келетіндей
етіп өндіріс факторларын ұтымды түрде біріктіруге қабілеті арнайы
өндірістің субъективті факторы.
Қазіргі нарықтың қиын жағдайында, жақсы жинақталған жоғары білікті
командасы бар фирмалар, кәсіпкері жеке жұмыс істейтін фирмаларға қарағанда
анағұрлым бәсеке қабілетті болып табылады. Менеджерлер командасына келесі
түрдегі анықтаманы беруге болады. Менеджерлер командасы деп тек қорларды
таба алатын ғана емес сонымен қатар тиімді қолдана алатын бәсекелік
күрестегі өзгерістерге тез жауап беретін қабілетті, мақсатын тек
кәсіпорынды дамыту тиімді өндырыспен қамтамасыз ету болып табылатын жоғары
білікті мамандар тобын айтамыз.
Команда негізгі және жетілген болуы керек саласына сәйкес еңбек
тәжірибесіне ие болу керек, сөйте тұра кәсіпкер өз мойынына негізгі
жауапкершілікті алуы керек жақсы ойластырылған нарыққа кіру стратегиясына
ие болуы керек. Кәсіпкерлік процесінің екінші қозғаушы күші бұл бизнесті
іске асыру үшін қолайлы мүмкінідіктер, бүгінде бүкіл әлем кәсіпкерлік
жарылыс нәтижесінде пайда болған (үнсіз) төнкеріс жайлы айтуда. Шет елдік
ғалымдар түсінігінде негізінде орынды ой және оларды іске асыру
мүмкіндіктері сияқты категориялар береді. Ойды іске асыру мүмкіндіктері деп
ойдың жүзеге асу дәрежесі мен ой іске асыру нарығының ашық тауашасының бар
балуын атуғы болады. Дегенмен осы жерде ойларды іске асыру үшін қолайлы
мүмкіндіктерге қарағанда анағұрлым көп. Сонымен жаңа қуаттарға,
объектілерге деген қажеттілік пайда болған да құрылыстармен ғимараттарды
қайта құру қажеттілігі пайда болған, тапсырыс берушілердің жаңадан пайда
болған қажеттіліктерінің қанағаттандыруда тапшылық пайда болғанда немесе
тапсырыс берушілердің бар қажеттіліктерін бәсекелестердің ұсынған
қызметтеріне қарағанда толғырақ қанағаттандыру мүмкіндігі пайда болғанда
құрылыс бизнесі үшін де мүмкіндік пайда болады. Кәсіпкер үшін осы
мүмкіндікті уақытысында байқау ғана емес, сондай-ақ дұрыс пайдалану да
маңызды. ¦зақ уақыт аралығы бойында пайда және табыспен қамтамасыз ететін
ашылып келе жатқан нарық тауашасын таба білу қабілетіне ие кәсіпкерлер,
табысты кәсіпкерлер болып саналады. Кәсіпкердің қызмет саласын таңдауына
тура келетін өнімдер мен қызмет көрсету нарығы тұрлаусыздықпен, мәліметтің
жетіспеушілігімен және тәуекел деңгейінің жоғарлығымен өзгешеленеді.
Кәсіпкер шеберлік дегеніміз – бұл басқаларға көріне қоймаған,
көрінседе не өте ерте, не өте кеш көрінген жерде кәсіпорын құру және дамыту
мүмкіндігін бірінші болып көру.
Кәсіпкерлік процесінің үшінші күші бұл қажетті қорлардың болуы.
Қорларды басқаруда келесі көзқарасты ұстану ұсынылады: шағын фирмалардың
негізгі өндіріс қорларының үлкен бөлігінің сатып алуымен емес, ал жалға
алуымен қамтамасыз етілетін минималды мөлшерлердегі қорлармен максималды
нәтижелікке жету.
Осындай көз қарастардың арқасында қаржылық қорлардың қажеттілігін
қысқартып тәуекелді елеулі түрде азайтуға болады.
Шындығына келгенде табыс кәсіпкерлердің кәсіпкерлік барлық қалған
элементтердің қозғалысқа келтіре білуімен дарындылығынан басталады.
Қазіргі заманға теорияларда кәсіпкерлердің жеті концепциясы бөліп
көрсетіледі, олардың әрқайсысы өз алдына мектеп ьолып табылады және
кәсіпкерлер мен кәсіпкерлік процеске өздерінің түсініктемелерін береді.
Оларға жататындар:
1. Кәсіпкерліктің жеке тұлғалық қасиеттерді бағалау ұстанымындағы
мектебі.
2. Кәсіпкерліктің психологиялық мектебі.
3. Кәсіпкерліктің классикалық мектебі.
4. Кәсіпкерліктің жетекші ұстанымындағы мектебі.
5. Кәсіпкерліктің ішкі мектебі.
6. Кәсіпкерліктің маркетингтік ұстанымындағы мектебі.
7. Кәсіпкерліктің менеджменттік ұстанымындағы мектеп.
II. Кәсіпкерліктің дамуына талдау жасау
2.1. Қазақстандағы шағын кәсіпкерліктің даму деңгейін талдау
Жетекші капиталистік елдердің экономикасында шағын кәсіпкерлік
құрылымын дамытуға өте көп көңіл бөлінеді, өйткені бұл кәсіпорындар капитал
салымдарын қажет етпейтін жаңа өндірістік күштерді құруды қамтамасыз етеді,
сонымен бірге жұмыссыздық мәселесін шешуге көмектеседі. Шағын
кәсіпорындардың артықшылығы аздаған қаржы құралдарымен бәсекеге қабілеті
өнімдерді шығару қабілеттілігі болып табылады.
Қазақстанның дамып келе жатқан нарық жағдайында шағын кәсіпорындардың
іс әрекетін дұрыс ұйымдастыруды олар экономиканы сауықтандырудың
альтернативті бағыты бола отырып, өндірістің жандануына және халықтың
жұмыспен қамтылу деңгейін көтеруге мүмкіндік береді.
Шағын бизнестің даму деңгейі көпшілік жағдада экономикалық ынтаның
пайда болу деңгейін және аймақ немесе елдегі даму өзгерісін сипаттайды.
Дамыған елдерде шағын кәсіпорындардың үлес салмағы 90 пайызға жетеді. Олар
жалпы көлемінің 50 пайызға дейін шығарады және жұмыс орындарының 80 пайызын
қамтамасыз етеді.
Әр түрлі елдердегі халықтың шағын бизнесте қамтылғандар үлесі
Біөздің Республикамызда шағын кәсіпорындарда жұмыс істейтіндердің
жалпы санынан 1998-1999 жылдары 5 пайызға жуығы болды, өндірілген
өнімдердің үлесі жалпы кіші өнімнің 20 пайызға жуығын құрады.
1992-1996 жылдар кезеңінде кәсіпкерлікті дамыту және және жеке
кәсіпкерлікті дамыту және құрудың негізін қолдауға мүмкіндік берді.
Бізге белгілі нарықтық қатынастарға өтпес бұрын ел экономикасының
негізін ірі өнеркәсіп гиганттары құрады және мелекет шағын бизнес сферасына
көңіл аударылады. Бірақ, жоспарлы экономиканың өзгеруі кезеңінде шағын
кәсіпкерлік мелекеттің стратегиялық курсын жүзеге асырудың басты
құралдарының бірі болып табылады. Әлемнің ешбір елінде мемлекет шағын
бизнесті дамыту және құруды мақсат етіп қойған емес, өйткені ол табиғи
жолмен қалыптасты. Ал Қазақстанда экономиканың бұл секторы бірнеше жылдар
қалыптасты. Алдыңғы бағдарламалардың алғашқы этаптарында қабылданған
нормативті-құқықты актілер экономиканың мелекеттік және жеке секторының тек
құқықты бірлесіп әрекет етулеріне бағытталған болаты. Қоғамның тапқыр және
жігерлі инициативасы арқасында кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың ұсынған
кепілдері өз жемісін бере бастады, оған осы жалдары шағын кәсіпкерлік
субъектілерінің өсу динамикасы дәлел бола алады.
Қазақстан Республикасындағы шағын бизнес жағдайын талдау Қазақстан
Республикасы Агенттігінің мамандандырылған бюлетенінде жарияланған
статистикалық мәліметтерге сәйкес, статистика бойынша 01-10.2002 жыл
Республикадан 99316 шағын кәсіпорын (заңды тұлғалар) тіркелген. Сонымен
тіркелегн шағын кәсіпкерлік субъектілерінің жартысынан азы нақты түрде
әртүрлі қызмет түрлетрін көрсетіп, өндіріс процесін жүзеге асырды.
Қазақстан Республикасының Президентінің 1997 жылғы наурыз айында
қабылданған “шағын кәсіпкерлікті дамытуды және мемлекеттік қолдауды күшейту
шаралары туралы” Жарлығына және Қазақстан Республикасында шағын
кәсіпкерлікті дамыту мен қолдау көрсетуде бағытталған басқа ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz