Қазақстан жеріндегі тас ғасыры
І КІРІСПЕ
1 Қазақстан жеріндегі тас ғасыры
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Палеолит
2.2 Мезолит (б. з. б. 12 . 5 мыңжылдық)
2.3 Неолит (б. з. б. 5 . 3 мыңжылдық)
2.4 Энеолит
2.5 Қазақстанның соңғы тас дәуірі
2.6 Қазақстанның жаңа тас дәуірі.
ІІІ ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1 Қазақстан жеріндегі тас ғасыры
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Палеолит
2.2 Мезолит (б. з. б. 12 . 5 мыңжылдық)
2.3 Неолит (б. з. б. 5 . 3 мыңжылдық)
2.4 Энеолит
2.5 Қазақстанның соңғы тас дәуірі
2.6 Қазақстанның жаңа тас дәуірі.
ІІІ ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Адамзат тарихының 99,9% уақыты жазуы жоқ кезеңге келеді. Сондықтан соңғы уакытка дейін бұл тарихи мерзім белгісіз болып келді. Ғалымдар, тіпті, адамзаттың жазуы жок, тарихын зерттеуге мүкіндік жоқ деп мойындайтын. Бірақ, кейбір ғалымдар бұған канағаттанбай өздерінін ізденістерін бастады. Көне заманда адамдар жерден еңбек құралдарға ұқсайтын заттар табатып. Оларды құдай жасаған құралдар деп есептейтін. Бірақ, ғалымдар бұл заттарды адамдар жасағанын дәлелдеп, оларды еңбек құралдар есебінде пайдаланғанын көрсетті.
Көне заттарды зерттеп адамзат тарихын зерттеуге мүмкіндік ашты. Осыны дәлелдегесін және зертеу әдісін тапқан соң археология ғылым ретінді қалыптасты, "Археология" термині екі грек сөзінен түрады: архайос - көне және логос - ғылым. Ең алғашқы бұл терминді қолданған Платон болатын. Бұл терминді Платон " көне заттар түралы ғылым " деп түсінетін. Кейінен, ХҮІІІ ғасырда, археология деп антикалық өнер тарихын атайтын. Тек қана біздің доуірде казіргі археологияның мағынасы калыптасты.
Негізгі тарихи пәндердің арасына археология да кіреді. Бұл ғылым адамзаттың тарихын жан-жақты қамтиды. Калған ғылымдарға қарағанда, археология адамзаттың тарихын, адамның найда болғанын, қоғамдық сана-сезімнің шығуын, толығырақ зерттейді. Біздің уакытка дейін коне дәуірлерден қалган жазба деректер өте аз сақталган. Заттай деректер бәрі де жерде кездеседі. Заттай деректерді зерттеу әдістері жазба деректерді зерттейтін әдістерден озгеше болып келеді. Осыны дәлелдегесін ғана, Археология негізгі тарихи ғылымдардың біреуі болып есептеле бастады. Археология - тарих ғылымының негізгі бір саласы, негізінде заттай деректерді зерттеу арқылы, адамзат тарихының дамуын жәпе осы дамуының заңдылықтарын зерттейді. Археологияны құрек пен бірге жүретін ғылым деп атайды.
Көне заттарды зерттеп адамзат тарихын зерттеуге мүмкіндік ашты. Осыны дәлелдегесін және зертеу әдісін тапқан соң археология ғылым ретінді қалыптасты, "Археология" термині екі грек сөзінен түрады: архайос - көне және логос - ғылым. Ең алғашқы бұл терминді қолданған Платон болатын. Бұл терминді Платон " көне заттар түралы ғылым " деп түсінетін. Кейінен, ХҮІІІ ғасырда, археология деп антикалық өнер тарихын атайтын. Тек қана біздің доуірде казіргі археологияның мағынасы калыптасты.
Негізгі тарихи пәндердің арасына археология да кіреді. Бұл ғылым адамзаттың тарихын жан-жақты қамтиды. Калған ғылымдарға қарағанда, археология адамзаттың тарихын, адамның найда болғанын, қоғамдық сана-сезімнің шығуын, толығырақ зерттейді. Біздің уакытка дейін коне дәуірлерден қалган жазба деректер өте аз сақталган. Заттай деректер бәрі де жерде кездеседі. Заттай деректерді зерттеу әдістері жазба деректерді зерттейтін әдістерден озгеше болып келеді. Осыны дәлелдегесін ғана, Археология негізгі тарихи ғылымдардың біреуі болып есептеле бастады. Археология - тарих ғылымының негізгі бір саласы, негізінде заттай деректерді зерттеу арқылы, адамзат тарихының дамуын жәпе осы дамуының заңдылықтарын зерттейді. Археологияны құрек пен бірге жүретін ғылым деп атайды.
1. Қозыбаев М.К., Қозыбаев И.М. Қазақстан тарихы. Алматы, 1993.
2. Байпақов К. М. Қазақстанның ежелгі тарихы. Алматы, 1995.
3. Қасымбаев Ж.К. Қазақстан тарихы. Алматы, 1994.
4. Аяғанов Б., Нұрпейісов К.,Жақсылықов Н.Қазақстан тарихы.Алматы, 2002.
5. Артықбаев Ж.О. Оқулық-хрестоматия. Астана, 2003.
6. Қазақстан тарихы. Очерктер. Алматы, 1994.
7. Қазақстан тарихы (5 том). Алматы, 1998.
2. Байпақов К. М. Қазақстанның ежелгі тарихы. Алматы, 1995.
3. Қасымбаев Ж.К. Қазақстан тарихы. Алматы, 1994.
4. Аяғанов Б., Нұрпейісов К.,Жақсылықов Н.Қазақстан тарихы.Алматы, 2002.
5. Артықбаев Ж.О. Оқулық-хрестоматия. Астана, 2003.
6. Қазақстан тарихы. Очерктер. Алматы, 1994.
7. Қазақстан тарихы (5 том). Алматы, 1998.
Ж О С П А Р
І КІРІСПЕ
1 Қазақстан жеріндегі тас ғасыры
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Палеолит
2.2 Мезолит (б. з. б. 12 – 5 мыңжылдық)
2.3 Неолит (б. з. б. 5 – 3 мыңжылдық)
2.4 Энеолит
2.5 Қазақстанның соңғы тас дәуірі
2.6 Қазақстанның жаңа тас дәуірі.
ІІІ ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Кіріспе
Адамзат тарихының 99,9% уақыты жазуы жоқ кезеңге келеді. Сондықтан
соңғы уакытка дейін бұл тарихи мерзім белгісіз болып келді. Ғалымдар,
тіпті, адамзаттың жазуы жок, тарихын зерттеуге мүкіндік жоқ деп
мойындайтын. Бірақ, кейбір ғалымдар бұған канағаттанбай өздерінін
ізденістерін бастады. Көне заманда адамдар жерден еңбек құралдарға ұқсайтын
заттар табатып. Оларды құдай жасаған құралдар деп есептейтін. Бірақ,
ғалымдар бұл заттарды адамдар жасағанын дәлелдеп, оларды еңбек құралдар
есебінде пайдаланғанын көрсетті.
Көне заттарды зерттеп адамзат тарихын зерттеуге мүмкіндік ашты. Осыны
дәлелдегесін және зертеу әдісін тапқан соң археология ғылым ретінді
қалыптасты, "Археология" термині екі грек сөзінен түрады: архайос - көне
және логос - ғылым. Ең алғашқы бұл терминді қолданған Платон болатын. Бұл
терминді Платон " көне заттар түралы ғылым " деп түсінетін. Кейінен, ХҮІІІ
ғасырда, археология деп антикалық өнер тарихын атайтын. Тек қана біздің
доуірде казіргі археологияның мағынасы калыптасты.
Негізгі тарихи пәндердің арасына археология да кіреді. Бұл ғылым
адамзаттың тарихын жан-жақты қамтиды. Калған ғылымдарға қарағанда,
археология адамзаттың тарихын, адамның найда болғанын, қоғамдық сана-
сезімнің шығуын, толығырақ зерттейді. Біздің уакытка дейін коне дәуірлерден
қалган жазба деректер өте аз сақталган. Заттай деректер бәрі де жерде
кездеседі. Заттай деректерді зерттеу әдістері жазба деректерді зерттейтін
әдістерден озгеше болып келеді. Осыны дәлелдегесін ғана, Археология негізгі
тарихи ғылымдардың біреуі болып есептеле бастады. Археология - тарих
ғылымының негізгі бір саласы, негізінде заттай деректерді зерттеу арқылы,
адамзат тарихының дамуын жәпе осы дамуының заңдылықтарын зерттейді.
Археологияны құрек пен бірге жүретін ғылым деп атайды.
Томсен адамзат тарихы үш кезеңге, яғни тас, қол және темір, бөлінетінін
дәлеледеді. Томсенді Е. Ворсо да қоштады. Буше де Перт табылган тастарды
еңбек құралдар екснін дәлелдеді, Томсеннің және Ворсоның хронологиялык.
жүйесін фрамңуз археологы Мортилье ары қарай дамытты. Ол Тас дөуірінің
кезеңге бөлуін жасады.
Казақстаңдағы археологиялық ескерткіштер туралы мөліметтер бұрыннан
бері белгілі. Олар туралы орта ғасыр тарихшылары, географтары, саяхатшылары
мәліметтрін берген болатым. 1707 ж Петр 1-ның бұйрығымен С. Ремезов
Сібірдің картасын сызған. Соған казақстанның біраз тарихи ескерткіштері
кірген. Кейінен де ХҮІІІ-ХІХ ғғ. қазақстанның біраз ескерткіштері туралы
Ресей ғалымдарының еңбектерінде мәлімсттер кездестіреміз.
Қазақстан жеріндегі тас ғасыры
Тас ғасыры – археологиялық дәуірге бөлуде алғашқы тас құралдарының
пайда болуынан бастап, қола құралдарының шығуына дейінгі кезеңді қамтитын
көне дәуір. Тас дәуірі көне тас ғасыры – палеолит, өтпелі кезең – мезолит,
жаңа тас ғасыры – неолит болып бөлінеді. Палеолиттің ерекшелігі Еуразия мен
Африка аймақтарының сол дәуірдегі мәдениеттерінің бір-біріне едәуір
ұқсастығы болып табылады. Тас ғасырында тас құралдарымен қатар сүйектен,
ағаштан жасалғандары да қолданылды. Ежелгі палеолит адамдары бірігіп аң
аулады, бірігіп терімшілік етті. Ежелгі палеолит кезеңінде дінге сенушілік
болған жоқ. Шелль және ашель дәуірінде питекантроптар, синантроптар,
гейдельберг адамы өмір сүрді. Ортаңғы палеолиттің мүстье дәуірінде жаңа
адамдар типі – неандертальдықтар қалыптасты.
Палеолит
Палеолит (гр. Palaios – ежелгі және lithos – тас) – ежелгі тас ғасыры.
Б. з. б. 2,6 млн. жылдан – б. з. б. 10 мың жыл аралығын қамтиды. Палеолит
ғылымда төменгі, ортаңғы және жоғарғы деп 3-ке бөлінеді. Төменгі немесе
ежелгі палеолит шамамен б. з. б. 2 млн-нан 140 мың жылға, ортаңғы палеолит
140 мыңнан 40 мыңыншы, ал жоғарғы немесе кейінгі палеолит 40 мыңнан 10 мың
жылдыққа дейін созылды. Палеолит екі кезеңге – ежелгі және соңғы палеолит
деп бөлінеді. Ежелгі палеолит ірі-ірі үш кезеңге (мәдениетке): олдувэй (б.
з. б. 2,6 млн. жыл – 700 мың жыл), ашель (б. з. б. 700 мың жыл – 150–120
мың жыл) және мустье (б. з. б. 150 – 120 мың жыл – 35 – 30 мың жыл)
кезеңдеріне бөлінеді. Соңғы палеолит б. з. б. 40 – 35 мыңжылдықтан
басталып, 10 мыңжылмен аяқталады. Палеолиттің ерекшелігі Евразия мен Африка
аймақтарының сол дәуірдегі мәдениеттерінің едәуір ұқсастығы болып табылады.
Алғашқы қауым адамы жабайы өсетін дәндерді, жеміс жидектерді жинап,
жануарларды аулаған. Төменгі палеолиттік ескерткіштер Қазақстанның Жамбыл
облысындағы Қаратаудан 50-жылдары табылды (мұны тапқан Х. Алпысбаев).
Бөріқазған, Тәңірқазған және Тоқалы 1,2,3, сонымен бірге Шу өзенінің оң
жағалауындағы Қазанғап қоныстары белгілі. Бұл жерлерден көбінесе тастан
жасалған шапқыштар табылған. Ортаңғы палеолиттің ескерткіштері Қазақстанның
барлық аймағынан табылған Оңтүстік және Шығыс Қазақстаннан, Маңғыстау
түбегінен мустье дәуірінің қоныстары табылған. Бұларға Сарысу өзені
бойындағы Мұзбел, Ертіс өзені, Қанай ауылының маңындағы қоныстар жатады.
Қазба жұмысы кезінде бизонның, ақбөкеннің, арқардың, жабайы жылқының, т. б.
сүйектері, ал құралдардан қырғыштар, сүйір ұштықтар, пышақ тәріздес
пластиналар ұшырасты. Жоғарғы палеолит ескерткіштері Орталық және Шығыс
Қазақстаннан да табылған. Батпақ – 8, Семізбұғы, Қарабас – 3, Агренсор – 2
осындай ескерткіштер тобына жатады.
Мезолит (б. з. б. 12 – 5 мыңжылдық)
Мезолит (мезо – аралық және грекше lithos – тас) – орта тас ғасыры,
палеолит пен неолиттің аралығындағы тас дәуіріне жататын археологиялық
өтпелі кезең. Бұл терминді 19ғ-дың 70-жылдарының аяқ кезінде швед ғалымы О.
М. Торелль енгізді. Еуропада шамамен б. з. б. 9 – 5 мыңжылдықтарды, Таяу
Шығыста ол б. з. б. 10 – 7 мыңжылдықтарды қамтиды. Палеолиттен Мезолитке
көшу климаттағы өзгерістер мұздықтардың еруімен байланысты. Қазақстан
тұрғындарының өмірінде жеке аң аулау әдісі жетекші маңыз алды. Мезолит
дәуірінің ең маңызды өнертабысы – садақ пен жебе. Мезолит кезеңіне жататын
құралдар микролиттер – кішкене келген ұзындығы 1-., үшбұрышты, ромбы,
трапеция, сегмент пішінді құралдар еді. Оңтүстік Қазақстан жерінен
(Жаңашілік 1–3, Маятас, Бөген, т. б.), Қаратаудан (Соркөл, Шаханта, т. б.),
Қызылжар қаласына жақын Есіл бойынан (Мичурин, Боголюбов-2, Явленко– 2),
Атбасар маңынан (Тельман-7, -8а, — 9а, — 14а), Қарағанды маңында
Сарыарқадан (Әкімбек және Қарағанды – 15), Көкшетау маңындағы далалық
Шағалалы жағалауынан (Виноградовка – 2а, -12), Торғай ойпаңы ауданынан
(Тұз, Дүзбай-6, т. б.), Қостанай қаласы маңынан (Дачная және Евгеньевка),
Батыс Қазақстан облысынан (Сарыайдын, Шәуші, т. б.), Екібастұз төңірегінен
(Талдыөзек 21, Шідерті, т. б.), Маңғыстаудан (Шақпақата – 2, Қызылсу – 1,
т. б.) табылды.
Неолит (б. з. б. 5 – 3 мыңжылдық)
Неолит – жаңа тас дәуірі. Б. з. б. 7-мыңжылдықтың екінші жартысы мен 6-
мыңжылдықтың басын қамтиды. Бұл тас өңдеу техникасының гүлденген кезі
болды. Тас өңдеудің тегістеу, бұрғылау, кесу сияқты жаңа технологиялық
әдістері шықты. Тас балталар, кетпендер, дән үккіштер, келілер, келсаптар
жасала бастады. Әдемі тастардан әшекейлер – білезіктер, алқалар жасалды.
Неолит дәуірінің маңызды белгісі табиғаттың дайын өнімдерін иемдену орнына
– өндіруші шаруашылық туындауы. Яғни, терімшілік, аң аулау орнына егін және
мал шаруашылығы келе бастады. Аралдың солтүстігінде, Қазақстанның батыс,
орталық және шығыс аудандарында неолиттік тұрақтардан қолға үйретілген
сиыр, қой, ешкі, жылқы сүйектері табылды. Неолит дәуірінде кен кәсібінің
бастамалары шығып, қыш құмыра ісі, тоқымашылық дамыды. Неолит рулық қауым
дәуірі болды. Онда ұжымдық еңбек пен өндіріс құрал- жабдықтарына ортақ
меншік үстем болды. Сонымен қатар тайпалар мен тайпалық бірлестіктер
құрылды. Неолиттік тұрақтар орналасу сипатына қарай бұлақтық, өзендік,
көлдік, үңгірлік деп 4-ке бөлінеді. Неолиттік ескерткіштерден Есіл
өңіріндегі – Атбасар мен Торғай үстіртіндегі Маханжар мәдениетін, Ақмола
облысындағы – Атбасар мәдениетін, Төлес мәдениеттерін, Оңтүстік
Қазақстандағы – Қараүңгір, Атырау облысындағы – Шатпакөл, Құлсары – 1–5,
Шаңдыауыл, Қыземшек, Жыланқабақ, Қойқара, Сарықамыс, Шаянды тұрақтары,
Маңғыстаудағы Шебір – 7, Сенек-1, -4, -5, -8, Үштаған-1, Семек-10, Ақтау
қаласы маңындағы Қосқұдық-1, т. б. тұрақтарды айтуға болады.
Энеолит
Энеолит (лат. Aeneus – мыс және грекше lithos – тас) – тас және қола
ғасырының аралығындағы археологиялық өтпелі кезең (б. з. б. 4–3 -мыңжылдық)
тас – мыс кезеңі. Энеолит адамдар өміріне мыс құралдар енген дәуір. Осы
кезеңде таспен қоса мыс құралдар да пайда бола бастайды. Бірақ мыстан
жасалған құралдар тас құралдарды адам өмірінен біржолата ығыстырып шығара
алмады. Себебі, мыс өте иілгіш, майысқыш болғандықтан мықты құралдар
жасауға мүмкіндік болмады. Энеолитте тас индустриясы құлдырап, тас құралдар
жиынтығының кемуіне әкеліп соқтырған. Бірақ Қазақстан даласында энеолит
басқаша көрініс берді. Мұнда тастарды пайдалану кері кеткен жоқ, керісінше
жоғары деңгейіне көтеріле түсті. Бұл кезеңде тастан жасалған еңбек
құралдары басым болғанымен мыстан жасалынғандары да пайда бола бастады.
Адамдардың басты кәсібі – егіншілік пен аңшылық, мал шаруашылығы болды.
Энеолит дәуірінде ауа-райы ылғалды болып, ірі сүтқоректілер көбейгендіктен
аңшылар көшіп жүретін аумақтарын қысқартып, кейде бір жерге ұзақ уақыт
шоғырлана да бастайды. Қоғамдық қарым– қатынасы – рулық құрылыс. Қазақстан
жерінен табылған энеолит ескерткіштері Иманбұрлық, Сексеуілді -1, -2 және
Павлодарға жақын жерде, Ертіс өзенінің жағасына орналасқан Железинка
поселкесінің маңынан табылған обаны жатқызуға болды.
Қазақстанның соңғы тас дәуірі
Соңғы тас дәуірінің ескерткіштері Қазақстанның барлық аймақтарынан
табылған. Ол үңгірлер және ашық түріндегі тұрақтар, еңбек құралдар табылған
жерлер. Бірінші түріне бірқатар ескерткіштер жатады. Үшбас үңгірі
–Қаратаудың жотасында орналасқан. Қазба жұмыстарының кезінде соңғы тас
дәуіріне лайықты еңбек құралдар табылды. Олар – қара шақпақ тастан
жасалынған іргесті кескіштер. Құралдармен бірге бизонның, сайгактың,
түлеінің және қарсақтың сүйектері табылды. Ашық түріндегі тұрақтарға Соркөл
тұрағы жатады. Бұл жерде призма тәріздес нуклеустер, қара шақпақ тастан
жасалынған қырғыштар және пластиналар табылды. Тұрлан өзенінің бойында
Ащысай тұрағы табылды. Мәдени қабатында 15 от жағылған ошақтың іздері
анықталды. Ошақтардың айналасында бизон, арқар, жабайы жылқының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І КІРІСПЕ
1 Қазақстан жеріндегі тас ғасыры
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Палеолит
2.2 Мезолит (б. з. б. 12 – 5 мыңжылдық)
2.3 Неолит (б. з. б. 5 – 3 мыңжылдық)
2.4 Энеолит
2.5 Қазақстанның соңғы тас дәуірі
2.6 Қазақстанның жаңа тас дәуірі.
ІІІ ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Кіріспе
Адамзат тарихының 99,9% уақыты жазуы жоқ кезеңге келеді. Сондықтан
соңғы уакытка дейін бұл тарихи мерзім белгісіз болып келді. Ғалымдар,
тіпті, адамзаттың жазуы жок, тарихын зерттеуге мүкіндік жоқ деп
мойындайтын. Бірақ, кейбір ғалымдар бұған канағаттанбай өздерінін
ізденістерін бастады. Көне заманда адамдар жерден еңбек құралдарға ұқсайтын
заттар табатып. Оларды құдай жасаған құралдар деп есептейтін. Бірақ,
ғалымдар бұл заттарды адамдар жасағанын дәлелдеп, оларды еңбек құралдар
есебінде пайдаланғанын көрсетті.
Көне заттарды зерттеп адамзат тарихын зерттеуге мүмкіндік ашты. Осыны
дәлелдегесін және зертеу әдісін тапқан соң археология ғылым ретінді
қалыптасты, "Археология" термині екі грек сөзінен түрады: архайос - көне
және логос - ғылым. Ең алғашқы бұл терминді қолданған Платон болатын. Бұл
терминді Платон " көне заттар түралы ғылым " деп түсінетін. Кейінен, ХҮІІІ
ғасырда, археология деп антикалық өнер тарихын атайтын. Тек қана біздің
доуірде казіргі археологияның мағынасы калыптасты.
Негізгі тарихи пәндердің арасына археология да кіреді. Бұл ғылым
адамзаттың тарихын жан-жақты қамтиды. Калған ғылымдарға қарағанда,
археология адамзаттың тарихын, адамның найда болғанын, қоғамдық сана-
сезімнің шығуын, толығырақ зерттейді. Біздің уакытка дейін коне дәуірлерден
қалган жазба деректер өте аз сақталган. Заттай деректер бәрі де жерде
кездеседі. Заттай деректерді зерттеу әдістері жазба деректерді зерттейтін
әдістерден озгеше болып келеді. Осыны дәлелдегесін ғана, Археология негізгі
тарихи ғылымдардың біреуі болып есептеле бастады. Археология - тарих
ғылымының негізгі бір саласы, негізінде заттай деректерді зерттеу арқылы,
адамзат тарихының дамуын жәпе осы дамуының заңдылықтарын зерттейді.
Археологияны құрек пен бірге жүретін ғылым деп атайды.
Томсен адамзат тарихы үш кезеңге, яғни тас, қол және темір, бөлінетінін
дәлеледеді. Томсенді Е. Ворсо да қоштады. Буше де Перт табылган тастарды
еңбек құралдар екснін дәлелдеді, Томсеннің және Ворсоның хронологиялык.
жүйесін фрамңуз археологы Мортилье ары қарай дамытты. Ол Тас дөуірінің
кезеңге бөлуін жасады.
Казақстаңдағы археологиялық ескерткіштер туралы мөліметтер бұрыннан
бері белгілі. Олар туралы орта ғасыр тарихшылары, географтары, саяхатшылары
мәліметтрін берген болатым. 1707 ж Петр 1-ның бұйрығымен С. Ремезов
Сібірдің картасын сызған. Соған казақстанның біраз тарихи ескерткіштері
кірген. Кейінен де ХҮІІІ-ХІХ ғғ. қазақстанның біраз ескерткіштері туралы
Ресей ғалымдарының еңбектерінде мәлімсттер кездестіреміз.
Қазақстан жеріндегі тас ғасыры
Тас ғасыры – археологиялық дәуірге бөлуде алғашқы тас құралдарының
пайда болуынан бастап, қола құралдарының шығуына дейінгі кезеңді қамтитын
көне дәуір. Тас дәуірі көне тас ғасыры – палеолит, өтпелі кезең – мезолит,
жаңа тас ғасыры – неолит болып бөлінеді. Палеолиттің ерекшелігі Еуразия мен
Африка аймақтарының сол дәуірдегі мәдениеттерінің бір-біріне едәуір
ұқсастығы болып табылады. Тас ғасырында тас құралдарымен қатар сүйектен,
ағаштан жасалғандары да қолданылды. Ежелгі палеолит адамдары бірігіп аң
аулады, бірігіп терімшілік етті. Ежелгі палеолит кезеңінде дінге сенушілік
болған жоқ. Шелль және ашель дәуірінде питекантроптар, синантроптар,
гейдельберг адамы өмір сүрді. Ортаңғы палеолиттің мүстье дәуірінде жаңа
адамдар типі – неандертальдықтар қалыптасты.
Палеолит
Палеолит (гр. Palaios – ежелгі және lithos – тас) – ежелгі тас ғасыры.
Б. з. б. 2,6 млн. жылдан – б. з. б. 10 мың жыл аралығын қамтиды. Палеолит
ғылымда төменгі, ортаңғы және жоғарғы деп 3-ке бөлінеді. Төменгі немесе
ежелгі палеолит шамамен б. з. б. 2 млн-нан 140 мың жылға, ортаңғы палеолит
140 мыңнан 40 мыңыншы, ал жоғарғы немесе кейінгі палеолит 40 мыңнан 10 мың
жылдыққа дейін созылды. Палеолит екі кезеңге – ежелгі және соңғы палеолит
деп бөлінеді. Ежелгі палеолит ірі-ірі үш кезеңге (мәдениетке): олдувэй (б.
з. б. 2,6 млн. жыл – 700 мың жыл), ашель (б. з. б. 700 мың жыл – 150–120
мың жыл) және мустье (б. з. б. 150 – 120 мың жыл – 35 – 30 мың жыл)
кезеңдеріне бөлінеді. Соңғы палеолит б. з. б. 40 – 35 мыңжылдықтан
басталып, 10 мыңжылмен аяқталады. Палеолиттің ерекшелігі Евразия мен Африка
аймақтарының сол дәуірдегі мәдениеттерінің едәуір ұқсастығы болып табылады.
Алғашқы қауым адамы жабайы өсетін дәндерді, жеміс жидектерді жинап,
жануарларды аулаған. Төменгі палеолиттік ескерткіштер Қазақстанның Жамбыл
облысындағы Қаратаудан 50-жылдары табылды (мұны тапқан Х. Алпысбаев).
Бөріқазған, Тәңірқазған және Тоқалы 1,2,3, сонымен бірге Шу өзенінің оң
жағалауындағы Қазанғап қоныстары белгілі. Бұл жерлерден көбінесе тастан
жасалған шапқыштар табылған. Ортаңғы палеолиттің ескерткіштері Қазақстанның
барлық аймағынан табылған Оңтүстік және Шығыс Қазақстаннан, Маңғыстау
түбегінен мустье дәуірінің қоныстары табылған. Бұларға Сарысу өзені
бойындағы Мұзбел, Ертіс өзені, Қанай ауылының маңындағы қоныстар жатады.
Қазба жұмысы кезінде бизонның, ақбөкеннің, арқардың, жабайы жылқының, т. б.
сүйектері, ал құралдардан қырғыштар, сүйір ұштықтар, пышақ тәріздес
пластиналар ұшырасты. Жоғарғы палеолит ескерткіштері Орталық және Шығыс
Қазақстаннан да табылған. Батпақ – 8, Семізбұғы, Қарабас – 3, Агренсор – 2
осындай ескерткіштер тобына жатады.
Мезолит (б. з. б. 12 – 5 мыңжылдық)
Мезолит (мезо – аралық және грекше lithos – тас) – орта тас ғасыры,
палеолит пен неолиттің аралығындағы тас дәуіріне жататын археологиялық
өтпелі кезең. Бұл терминді 19ғ-дың 70-жылдарының аяқ кезінде швед ғалымы О.
М. Торелль енгізді. Еуропада шамамен б. з. б. 9 – 5 мыңжылдықтарды, Таяу
Шығыста ол б. з. б. 10 – 7 мыңжылдықтарды қамтиды. Палеолиттен Мезолитке
көшу климаттағы өзгерістер мұздықтардың еруімен байланысты. Қазақстан
тұрғындарының өмірінде жеке аң аулау әдісі жетекші маңыз алды. Мезолит
дәуірінің ең маңызды өнертабысы – садақ пен жебе. Мезолит кезеңіне жататын
құралдар микролиттер – кішкене келген ұзындығы 1-., үшбұрышты, ромбы,
трапеция, сегмент пішінді құралдар еді. Оңтүстік Қазақстан жерінен
(Жаңашілік 1–3, Маятас, Бөген, т. б.), Қаратаудан (Соркөл, Шаханта, т. б.),
Қызылжар қаласына жақын Есіл бойынан (Мичурин, Боголюбов-2, Явленко– 2),
Атбасар маңынан (Тельман-7, -8а, — 9а, — 14а), Қарағанды маңында
Сарыарқадан (Әкімбек және Қарағанды – 15), Көкшетау маңындағы далалық
Шағалалы жағалауынан (Виноградовка – 2а, -12), Торғай ойпаңы ауданынан
(Тұз, Дүзбай-6, т. б.), Қостанай қаласы маңынан (Дачная және Евгеньевка),
Батыс Қазақстан облысынан (Сарыайдын, Шәуші, т. б.), Екібастұз төңірегінен
(Талдыөзек 21, Шідерті, т. б.), Маңғыстаудан (Шақпақата – 2, Қызылсу – 1,
т. б.) табылды.
Неолит (б. з. б. 5 – 3 мыңжылдық)
Неолит – жаңа тас дәуірі. Б. з. б. 7-мыңжылдықтың екінші жартысы мен 6-
мыңжылдықтың басын қамтиды. Бұл тас өңдеу техникасының гүлденген кезі
болды. Тас өңдеудің тегістеу, бұрғылау, кесу сияқты жаңа технологиялық
әдістері шықты. Тас балталар, кетпендер, дән үккіштер, келілер, келсаптар
жасала бастады. Әдемі тастардан әшекейлер – білезіктер, алқалар жасалды.
Неолит дәуірінің маңызды белгісі табиғаттың дайын өнімдерін иемдену орнына
– өндіруші шаруашылық туындауы. Яғни, терімшілік, аң аулау орнына егін және
мал шаруашылығы келе бастады. Аралдың солтүстігінде, Қазақстанның батыс,
орталық және шығыс аудандарында неолиттік тұрақтардан қолға үйретілген
сиыр, қой, ешкі, жылқы сүйектері табылды. Неолит дәуірінде кен кәсібінің
бастамалары шығып, қыш құмыра ісі, тоқымашылық дамыды. Неолит рулық қауым
дәуірі болды. Онда ұжымдық еңбек пен өндіріс құрал- жабдықтарына ортақ
меншік үстем болды. Сонымен қатар тайпалар мен тайпалық бірлестіктер
құрылды. Неолиттік тұрақтар орналасу сипатына қарай бұлақтық, өзендік,
көлдік, үңгірлік деп 4-ке бөлінеді. Неолиттік ескерткіштерден Есіл
өңіріндегі – Атбасар мен Торғай үстіртіндегі Маханжар мәдениетін, Ақмола
облысындағы – Атбасар мәдениетін, Төлес мәдениеттерін, Оңтүстік
Қазақстандағы – Қараүңгір, Атырау облысындағы – Шатпакөл, Құлсары – 1–5,
Шаңдыауыл, Қыземшек, Жыланқабақ, Қойқара, Сарықамыс, Шаянды тұрақтары,
Маңғыстаудағы Шебір – 7, Сенек-1, -4, -5, -8, Үштаған-1, Семек-10, Ақтау
қаласы маңындағы Қосқұдық-1, т. б. тұрақтарды айтуға болады.
Энеолит
Энеолит (лат. Aeneus – мыс және грекше lithos – тас) – тас және қола
ғасырының аралығындағы археологиялық өтпелі кезең (б. з. б. 4–3 -мыңжылдық)
тас – мыс кезеңі. Энеолит адамдар өміріне мыс құралдар енген дәуір. Осы
кезеңде таспен қоса мыс құралдар да пайда бола бастайды. Бірақ мыстан
жасалған құралдар тас құралдарды адам өмірінен біржолата ығыстырып шығара
алмады. Себебі, мыс өте иілгіш, майысқыш болғандықтан мықты құралдар
жасауға мүмкіндік болмады. Энеолитте тас индустриясы құлдырап, тас құралдар
жиынтығының кемуіне әкеліп соқтырған. Бірақ Қазақстан даласында энеолит
басқаша көрініс берді. Мұнда тастарды пайдалану кері кеткен жоқ, керісінше
жоғары деңгейіне көтеріле түсті. Бұл кезеңде тастан жасалған еңбек
құралдары басым болғанымен мыстан жасалынғандары да пайда бола бастады.
Адамдардың басты кәсібі – егіншілік пен аңшылық, мал шаруашылығы болды.
Энеолит дәуірінде ауа-райы ылғалды болып, ірі сүтқоректілер көбейгендіктен
аңшылар көшіп жүретін аумақтарын қысқартып, кейде бір жерге ұзақ уақыт
шоғырлана да бастайды. Қоғамдық қарым– қатынасы – рулық құрылыс. Қазақстан
жерінен табылған энеолит ескерткіштері Иманбұрлық, Сексеуілді -1, -2 және
Павлодарға жақын жерде, Ертіс өзенінің жағасына орналасқан Железинка
поселкесінің маңынан табылған обаны жатқызуға болды.
Қазақстанның соңғы тас дәуірі
Соңғы тас дәуірінің ескерткіштері Қазақстанның барлық аймақтарынан
табылған. Ол үңгірлер және ашық түріндегі тұрақтар, еңбек құралдар табылған
жерлер. Бірінші түріне бірқатар ескерткіштер жатады. Үшбас үңгірі
–Қаратаудың жотасында орналасқан. Қазба жұмыстарының кезінде соңғы тас
дәуіріне лайықты еңбек құралдар табылды. Олар – қара шақпақ тастан
жасалынған іргесті кескіштер. Құралдармен бірге бизонның, сайгактың,
түлеінің және қарсақтың сүйектері табылды. Ашық түріндегі тұрақтарға Соркөл
тұрағы жатады. Бұл жерде призма тәріздес нуклеустер, қара шақпақ тастан
жасалынған қырғыштар және пластиналар табылды. Тұрлан өзенінің бойында
Ащысай тұрағы табылды. Мәдени қабатында 15 от жағылған ошақтың іздері
анықталды. Ошақтардың айналасында бизон, арқар, жабайы жылқының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz