Қазақ емлесі



Жоспар

1. Қазақ емлесінің кей бір мәселелері
2. Емленің жазылуы
3. Емле ережелерің тиянақсыздығы
Сөз өнері туралы сөз еткенде орфография, орфоэпия, пунктуацияның алатын орны ерекше. Бүгінде тіл білімін зерттеушілер қазақ тілінің өмір сүру және қызмет етуін жан-жақты қарастырып келеді. Әдеби тіліміздегі сөздерді қатесіз, сауатты жазуға қандай маңыз берілсе, сөйлеу мәдениетіне де сондай маңыз беріледі. Ана тілінде дұрыс, сауатты жаза білу күрделі мәселелердің бірі болып саналады.
Қазіргі емле ережелері едәуір ілгері дамыған қазақтың әдеби тілін¬дегі жазуымызды әлі де болса же¬тілдіре түсуді талап етіп отыр. Сол тілек тұрғысынан осы күнгі жазу тәжірибемізге көз жүгіртсек, кезінде дұрыс шешімін тап¬пай, сауатсыздыққа себепкер болып жүрген орфографиялық сөз-діктерімізге назар аударсақ, біраз сөздеріміздің әр сөздікте әр түрлі жазылып жүргендіктері байқалады. Мәселен, 2001 жылы жарық көрген «Орфографиялық сөздікте» орфоэпиялық норманы сақтап жазған (қыргүйек, көгөніс, көгет, зауыт, тауар, нөл, рөл, нөмір, шегара, пайыз, пойыз т.б.) біраз сөздердің 2007 жылы шыққан «Орфографиялық сөз¬дікте» аталған сөздердің біразы (қыркүйек, көкөніс, көгет, шекара т.б.) қайтадан бұрынғы сөздіктегі нормамен, яғни бұрын қалай жазылып келген болса солай жазылған. Сол сияқты 2001 жылғы сөздікте: әр қилы, әр тарап, әр тарапты, әр текті, әр түрлі сөздері бөлек жазылса, 2007 жылы сөздікте: әрқилы, әртарап, әртарапты, әртекті, әртүр¬лі болып біріктіріліп берілген.
2007 жылғы «Орфографиялық сөз¬дік¬тен» бұрынғы сөздіктерде «ауыл шаруашылық» сөзі бөлек жазы¬лып келсе, 2007 жылғы сөз¬дікте «ауылшаруашылық» деп бірік¬тіріліп жазылған. 2001 жылғы сөз¬діктегі «артист», «артиске», «артисі», «артистік» сөздері 2007 жыл¬ғы сөздікке мүлдем енбеген. Ал бас¬пасөзде «әртіс» болып жазылып жүргенін көріп жүрміз. Осы «әртіс» сөзі тұрғанда «артист», «актриса», «актер» сөздерінің біздің қазақ тіл біліміне қажеттігі қаншалықты деген сұрақ туындайды. 1988 жылғы орфографиялық сөздікте және 2001-2007 ж.ж. жарық көрген ор¬фо-графиялық сөздіктерде де «таң¬ғалу», «таңғалушылық», «таң¬ға¬жайып» болып көрсетілген.
Пайдаланылған әдебиеттер

1.http://kk.wikipedia.org
2. Тілдерді қолдану мен дамытудың 2001-2010 жылдарға арналған мемлекеттік
3. бағдарламасы. "Егемен Қазақстан", 2001 ж. 14 ақпан.
4. Аханов К. Тіл білімінің негіздері. - А., 1993
5. Балақаеи М., Сайрамбаев Т. Қазіргі қазақ тілі. - А., 1997.
6. Қалисв Ғ., Болғанбаев Ә. Қазақ тілі лексикологиясы. - А., 2005.

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:   
Жоспар

1. Қазақ емлесінің кей бір мәселелері
2. Емленің жазылуы
3. Емле ережелерің тиянақсыздығы

Сөз өнері туралы сөз еткенде орфография, орфоэпия, пунктуацияның
алатын орны ерекше. Бүгінде тіл білімін зерттеушілер қазақ тілінің өмір
сүру және қызмет етуін жан-жақты қарастырып келеді. Әдеби тіліміздегі
сөздерді қатесіз, сауатты жазуға қандай маңыз берілсе, сөйлеу мәдениетіне
де сондай маңыз беріледі. Ана тілінде дұрыс, сауатты жаза білу күрделі
мәселелердің бірі болып саналады.
Қазіргі емле ережелері едәуір ілгері дамыған қазақтың әдеби тіліндегі
жазуымызды әлі де болса жетілдіре түсуді талап етіп отыр. Сол тілек
тұрғысынан осы күнгі жазу тәжірибемізге көз жүгіртсек, кезінде дұрыс
шешімін таппай, сауатсыздыққа себепкер болып жүрген орфографиялық
сөздіктерімізге назар аударсақ, біраз сөздеріміздің әр сөздікте әр түрлі
жазылып жүргендіктері байқалады. Мәселен, 2001 жылы жарық көрген
Орфографиялық сөздікте орфоэпиялық норманы сақтап жазған (қыргүйек,
көгөніс, көгет, зауыт, тауар, нөл, рөл, нөмір, шегара, пайыз, пойыз т.б.)
біраз сөздердің 2007 жылы шыққан Орфографиялық сөздікте аталған сөздердің
біразы (қыркүйек, көкөніс, көгет, шекара т.б.) қайтадан бұрынғы сөздіктегі
нормамен, яғни бұрын қалай жазылып келген болса солай жазылған. Сол сияқты
2001 жылғы сөздікте: әр қилы, әр тарап, әр тарапты, әр текті, әр түрлі
сөздері бөлек жазылса, 2007 жылы сөздікте: әрқилы, әртарап, әртарапты,
әртекті, әртүрлі болып біріктіріліп берілген.
2007 жылғы Орфографиялық сөздіктен бұрынғы сөздіктерде ауыл
шаруашылық сөзі бөлек жазылып келсе, 2007 жылғы сөздікте ауылшаруашылық
деп біріктіріліп жазылған. 2001 жылғы сөздіктегі артист, артиске,
артисі, артистік сөздері 2007 жылғы сөздікке мүлдем енбеген. Ал
баспасөзде әртіс болып жазылып жүргенін көріп жүрміз. Осы әртіс сөзі
тұрғанда артист, актриса, актер сөздерінің біздің қазақ тіл біліміне
қажеттігі қаншалықты деген сұрақ туындайды. 1988 жылғы орфографиялық
сөздікте және 2001-2007 ж.ж. жарық көрген орфографиялық сөздіктерде де
таңғалу, таңғалушылық, таңғажайып болып көрсетілген.
Осы сөздер күнделікті баспасөзде таң қалу (кейде біріктіріліп
таңқалу) деп жазылып жүргені де жасырын емес. Тіпті күнделікті
теледидарда Таң қалмаңыз айдарымен жазылып жүрген хабарды да көріп
жүрміз. Тағы да айта кететін мәселе, қосымшалардың жазылуында да
шалағайлықтар кездесіп жатады. Мысалы, М.Әуезовтың (дұрысы М.Әуезовтің),
Х.Досмұхамедовтың (дұрысы Х.Досмұхамедовтің), Жұлдыздыкы (Жұлдыздікі),
Мақсаттыкі (Мақсаттікі), оныкы (оныкі), мұныкі (мұнікі) т.б. тізе беруге
болады.
Баспа бетінде мұндай қателер қаптап жүреді. Кім де болсын, мәдениетті
сөйлеуге, емле ережелерін бұлжытпай сақтауға талпынады. Дұрыс жазуға негіз
іздеп, орфографиялық сөздікке жүгінеді.

Емленің жазылуы
Емлеміздің, жазу мәдениетіміздің кемелдене түскен кезінде, баспа
беттерінен орфографиялық кемшіліктердің жиі кездесіп отыруы – төзуге
болмайтын іс. Орфографиялық қателіктердің, ала-құлалықтардың жиі кездесіп
отыруының екі түрлі себебі бар дегіміз келеді.
Біріншіден, орфографиялық ережелеріміздің кейбір саласының әлі де
болса жете шешілмеген шикілігінде болса, екіншіден, баспасөз орындарындағы
қызметкерлердің өз жұмысына ұқыпсыз қарайтындығында болса керек. Осы тұста
Ана тілі газетінің соңғы нөмірлерінің бірінде (№23 (10125 (10-16 маусым,
2010 ж.) осы тақырыпқа байланысты жарық көрген Тіл мәдениетін сақтамай
жүрміз атты мақалада: Соңғы жылдары тіліміздегі сөздердің дұрыс айтылу,
дұрыс жазу нормасын (ережесін) білмейтін, тіл туралы заңдылықтармен
санаспайтын азаматтар тіл мәдениетінің мәртебесін төмендетіп барады.
Бұл кемшілік радио, теледидарда, баспа қызметтерінде істейтін
адамдардың сауатының төмендігінен. Олар, ең болмағанда, сөздіктерді
басшылыққа алуы керек. Тіл мамандарының сын елегінен өтпей жатып, әркім
аузына түскенін айтып, ойына келгенін жаза берсе, онда тіл туралы заң,
ережелер қайда қалады? Тиісті органдардан тегеурінді тосқауыл
болмағандықтан, әркім өзінше айтып, жазып, тілдің сөйлеу, жазу
заңдылықтарын аяқасты етіп барады – деп Смағұл Нұрғалиұлы, ардагер ұстаз
өз қынжылысын білдірген. Өткен бір нөмірде Қарлығаш балабақшасындағы
қазақ тілінің мұғалімі Ләззат Құдайбергенқызының Қатеден көз сүрінеді
атты мақаласында: Біресе қалдарыңыз қалай?, енді бірде қалдеріңіз
қалай?, халдеріңіз қалай? деп жазса, бір жерде роль, бір жерде рөл
дейді. Бұл айтқандары рас. 2000-2001 жылдары жарық көрген мектепке арналған
оқулықтың фонетика бөлімінде 12 дауысты, 26 дауыссыз дыбыс бар делінген.
Дауыссыздарды жіктегенде қалыптасқан дәстүр бойынша: қатаң, ұяң, үнді
деп үш топқа бөліп келеді де, қатаң дауыссыздың қатарында саналатын һ
дыбысын ұяңдардың қатарына қосып жіберген және әріптердің қосындысы щ-ны да
қатаңдардың қатарына қосып жазған. Әріп пен дыбысты ажырата алмай отырып
автор болатын әріптестерімізге ізденіп, еңбектену керектігін баса айтқымыз
келеді.
Оқушы жұртшылық баспасөзді, әсіресе, мерзімді баспасөзді жазу
мәдениетінің айнасы деп ұғады. Сондықтан оған қатты көңіл бөледі. Көпшілік
қауымға анықтама құралы болған сөздіктер жазуымызға көптеген пайдасын
тигізді. Бірақ олардың арасында ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Нормативтік қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтарын өткізуге арналған арналған әдістемелік нұсқау
Дауысты дыбыстар емлесі
Жазудағы каллиграфиялық дағдыларды үйретудің әдістемелік жолдары
А. Байтұрсынұлы қағидасы және қазіргі қазақ емлесі
Жаңа әліпби негізіндегі қазақ тілі емлесінің ережелері
Сауат ашу методикасының ғылыми негіздері
«Сөз құрамы» тақырыбын оқытуда көмекші мектептің 5-7 қазақ сынып оқушыларының грамматикалық білім және орфографиялық дағдыларының жағдайын анықтау
Орфографиялық талдау жасау үлгілері
Дыбыс пен әріптерді оқыту
Жалпы білім беру мектебінде сөз құрамын оқыту
Пәндер